BO TN VHD VIT NAM KH KHN THCH

BẢO TỒN ĐVHD Ở VIỆT NAM: KHÓ KHĂN, THÁCH THỨC VÀ TRIỂN VỌNG BÙI ĐĂNG PHONG DỰ ÁN PHÒNG CHỐNG BUÔN BÁN TRÁI PHÉP CÁC LOÀI ĐỘNG, THỰC VẬT HOANG DÃ 1

NỘI DUNG • Sự suy giảm đa dạng sinh học: các loài bị tuyệt chủng và trên bờ tuyệt chủng ở Việt Nam • Công tác cứu hộ, bảo tồn các loài động vật hoang dã sau tịch thu: – Thực trạng, thuận lợi, khó khăn – Đề xuất • Triển vọng? 11/23/2018 2

TÌNH TRẠNG BUÔN BÁN TRÁI PHÉP ĐỘNG VẬT HOANG DÃ • Năm 2016, Văn phòng Liên Hợp Quốc về chống Ma túy và Tội phạm (UNDOC) ghi nhận trong khoảng thời gian từ 1998 – 2007, có khoảng gần 7. 000 loài hoang dã bị buôn bán trái pháp luật bị bắt giữ từ 164. 000 vụ tại 120 quốc gia trên thế giới. • Ước tính, việc buôn bán trái pháp luật các loài hoang dã có trị giá từ 7– 19 tỷ đô la mỗi năm. • Giai đoạn 1998 - 2007, khoảng 35 triệu cá thể ĐVHD là những loài được quy định trong Phụ lục của CITES đã được xuất khẩu từ các quốc gia ở khu vực Đông Á, trong số này có đến 30 triệu cá thể có nguồn gốc từ tự nhiên và chỉ khoảng 4, 5 triệu cá thể. 11/23/2018 3

TÌNH TRẠNG BUÔN BÁN TRÁI PHÉP ĐỘNG VẬT HOANG DÃ • Theo kết quả thống kê của Cục Kiểm lâm, từ năm 2010 – 10/2014, lực lượng Kiểm lâm cả nước đã phát hiện và xử lý 140. 716 vụ vi phạm pháp luật về quản lý bảo vệ rừng và quản lý lâm sản. Trong đó, vi phạm về quản lý ĐVHD là 3. 823 vụ, tịch thu 58. 869 cá thể (trong đó 3. 078 cá thể thuộc loài nguy cấp, quý, hiếm). 11/23/2018 Ảnh: CCKL Ninh Bình • Tại Việt Nam, hoạt động buôn bán trái pháp luật các loài hoang dã ở quy mô thương mại tại xuất hiện từ những năm cuối thập kỷ 80, khi đất nước đổi mới và mở cửa dẫn tới sự phát triển nhanh chóng của nền kinh tế. 4

NGUYÊN NH N CỦA SỰ SUY GIẢM ĐA DẠNG SINH HỌC: CÁC LOÀI BỊ TUYỆT CHỦNG VÀ TRÊN BỜ TUYỆT CHỦNG 11/23/2018 Ảnh: CCKL Ninh BÌnh Ảnh: CCKL Quảng Nam Ảnh: CCKL Khánh Hòa 5

NGUYÊN NH N CỦA SỰ SUY GIẢM ĐA DẠNG SINH HỌC: CÁC LOÀI BỊ TUYỆT CHỦNG VÀ TRÊN BỜ TUYỆT CHỦNG 11/23/2018 6

KHÔNG CHỐN DUNG TH N Ảnh: WCS Ảnh: FFI Ảnh: WCS Các loài sinh vật rừng của VN đang bị suy giảm nghiêm trọng và cần phải có các biện pháp can thiệp kịp thời… 7

CÁC HÀNH VI CỦA CON NGƯỜI VỚI ĐỘNG VẬT HOANG DÃ Ảnh: Báo Kênh 14 Ảnh: Báo Giáo Dục 11/23/2018 Ảnh: Báo Kênh 14 Ảnh: Báo Xã Hội 8

THỰC PHẨM Ảnh: WCS Ảnh: Internet Ảnh: ENV Ảnh: Công an Nghệ An 9

THUỐC CỔ TRUYỀN Ảnh: Internet Ảnh: FPD Ảnh: ENV 10

VẬT CẢNH Ảnh: Thế giới bò sát Ảnh: Internet Ảnh: báo 5’ 11/23/2018 11

BUÔN BÁN SẢN PHẨM ĐỘNG VẬT KHẮP NƠI 92% nhà hàng ở. . . bán thịt động vật hoang dã Ảnh: Hà Nội Mới 11/23/2018 Ảnh: Hà Nội Mới 12

Ảnh: CCKL Thanh Hóa Ảnh: Wildlife at Risk Ảnh: FFI 13

MỘT SỐ LOÀI ĐÃ TUYỆT CHỦNG HOẶC GẦN TUYỆT CHỦNG • Loài bò xám (Bos sauveli) từ năm 1995 đến nay không còn thông tin gì về loài này (Sách đỏ VN, 2007); • Loài rùa batagơ (Batagur affinis) được xác định là đã tuyệt chủng trong tự nhiên của Việt Nam • Một số loài động vật khác cũng được cho là gần như tuyệt chủng ngoài thiên tại Việt Nam Loài Giải Sin -hoe (Rafetus swinhoei) - hiện mới xác định được 2 cá thể ngoài tự nhiên hay như loài rùa Trung Bộ (Mauremys annamensis) rùa hộp Zhou (Cuora zhoui) (ATP, 2017), Ảnh: WWF Loài tê giác một sừng (Rhinoceros sondaicus) đã bị tuyệt chủng năm 2010 Ảnh: Viet Times 14

MỘT SỐ LOÀI ĐÃ TUYỆT CHỦNG HOẶC GẦN TUYỆT CHỦNG • Loài Sao la (Pseudoryx nghetinhensis) là những loài rất hiếm gặp và chưa xác định được số lượng cá thể ngoài tự nhiên (IUCN, 2018). • Một số loài động vật có số lượng thấp đã được xác định như loài vượn đen tuyền Tây Bắc (Nomascus concolor) còn khoảng 60 cá thể; Voọc Cát Bà (Trachypithecus poliocephalus) - 70 cá thể, Vượn Cao Vít (Nomascus nasutus) - 130 cá thể; Voọc mông trắng (Trachypithecusdelacouri) và Voọc mũi hếch (Rhinopithecus avunculus) mỗi loài còn khoảng 200 cá thể (KHHĐBTLT, 2017); Ảnh: WWF • Loài voi Châu Á (Elephas maximus) ước tính còn khoảng 90 – 130 cá thể Ảnh: WWF 15

CÁC THÁCH THỨC • Gia tăng của các hoạt động săn bắn, bẫy, khai thác, buôn bán, tiêu thu trái phép: • Hoạt động khai thác, săn, bắt, buôn bán vẫn là vấn đề nóng ở các địa phương. • Ngay ở trong các khu vực bảo vệ như các Khu bảo tồn, Vườn quốc gia thì các vi phạm về rừng, săn bẫy loài quý hiếm vẫn đang diễn ra • Việc bán, tiêu thụ trái phép các sản phẩm từ loài nguy cấp vấn ghi nhận được ở các khu vực gần rừng, các đô thị lớn. • Truyền thống và Tập quán tiêu dùng, niềm tin vào các sản phẩm từ động vật hoang dã • Chưa có sự quan tâm chỉ đạo kiên quyết, triệt để của các cấp chính quyền địa phương trong đấu tranh với tệ nạn săn bắn, vận chuyển buôn bán trái phép đvhd thuộc địa bàn quản lý của địa phương

CÁC THÁCH THỨC • Chưa rõ ràng trong phần công trách nhiệm giữa các bên liên quan quản lý, thực hiện và giám sát, đánh giá hiệu quả : • Chưa thực sự rạnh ròi về tránh nhiệm, chức năng và nhiệm vụ của cơ quan quản lý nhà nước tổng hợp và chức năng nhiệm vụ của cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành về bảo tồn đa dạng sinh học. • Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và Bộ Tài nguyên và Môi trường đều tham gia trong việc quản lý đa dạng sinh học căn cứ theo luật Bảo vệ và Phát triển rừng (2004) và luật Đa dạng sinh học (2008). • Hệ thống quy định pháp luật chưa hoàn thiện. Thiếu cơ chế, chế tài, chồng chéo về quy định. VD: Nghị định 32/2006 và Nghị định 160/2013

CÁC THÁCH THỨC • • • Năng lực thi nhiệm vụ của cán bộ, cơ quan chức năng, còn hạn chế: • Thiếu về số lượng, phương pháp, kỹ thuật, phương tiện • Đòi hỏi hợp tác liên ngành Thiếu nguồn lực trong việc thực thi công tác phòng chống buôn bán trái phép động vật hoang dã • Chưa đầu tư đủ nguồn lực cần thiết cho hoạt động bảo vệ các loài nguy cấp, đặc biệt cho việc đấu tranh, phòng, chống các vi phạm. • Xác định loài: giám định tư pháp: cơ quan nào? Kinh phí • Thu giữ Chăm sóc, cứu hộ, thả về tự nhiên Công tác giáo dục tuyên truyền về luật pháp chính sách của Nhà nước về bảo vệ các loài nguy cấp, phòng chống săn bắn, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật hoang dã tại các địa phương chưa được triển khai mạnh mẽ và liên tục

CÁC THÁCH THỨC • Chính sách đãi ngộ đối với người thực thi nhiệm vụ bảo vệ, phòng, chống buôn bán loài nguy cấp còn bất cập • Các hoạt động gây nuôi sinh sản, sinh trưởng động vật hoang dã tại các địa phương chưa được quản lý tốt, dễ bị lợi dụng • Gian lận từ sự thông thoáng của chính sách và quy định về tự do thương mại • Xuất khẩu lao động ra nước ngoài và hoạt động vận chuyển buôn bán trái phép động vật hoang dã

NUÔI NHỐT, BẢO QUẢN CÁC CÁ THỂ ĐỘNG VẬT SỐNG LÀ TANG VẬT VỤ ÁN Ảnh: Save Vietam’s Wildlife Ảnh: ATP Ảnh: Save Vietam’s Wildlife Ảnh: Khoahoc. com 20

LƯU Ý KHI XỬ LÝ CÁC LOÀI ĐVHD NGUY HIỂM An toàn là trên hết! Ảnh: AAF Ảnh: Báo Công thương Ảnh: VQG Bạch Mã Ảnh: Bùi Đăng Phong 21

NGUYÊN TẮC TÁI THẢ ĐỘNG VẬT HOANG DÃ SAU CỨU HỘ Yêu cầu về an toàn • Đảm bảo an toàn cho người, động vật được tái thả và các loài động thực vật tại khu vực tái thả. • Chỉ thực hiện khi được các cơ quan có thẩm quyền cho phép và được sự đồng ý bằng văn bản của chủ rừng. • Chỉ tái thả khi xác định được địa điểm tái thả đảm bảo các điều kiện sinh trưởng và phát triển thuộc vùng phân bố tự nhiên của loài. Ảnh: Soha Ảnh: Save Vietnam’s Wildlife Thả tê tê về những nơi đã được xác định có loài này phân bố trong tự nhiên Rùa núi vàng không biết bơi – không thả xuống nước!!! 22

Chỉ tái thả khi động vật đảm bảo một số điều kiện sau đây: Động vật khỏe mạnh, lành lặn, không nhiễm bệnh hoặc mang mầm bệnh. Ảnh: Chi cục Thủy sản Thừa Thiên Huế Ảnh: VQG Tràm Chim Ảnh: Save Vietnam’s Wildlife Ảnh: Hoàng Văn Thái 23

KHÔNG TÁI THẢ!!! • Không tái thả trong các trường hợp sau đây: - Các cá thể bị nhiễm bệnh, hoặc có mang mầm bệnh theo kết luận của bác sỹ thú y. - Các cá thể bị thương tật vĩnh viễn hoặc không còn khả năng tái thích nghi với môi trường sống ngoài tự nhiên. Ảnh: AAF Ảnh: Wildlife At Risk 24

KHÔNG TÁI THẢ!!! Ảnh: Truyền hình Vĩnh Long Ảnh: Sở NN&PTNT Đắk Nông Ảnh: Bùi Đăng Phong Loài ngoại lai (ví dụ như loài Rùa tai đỏ, Ốc bươu vàng… nếu thả ra môi trường tự nhiên sẽ có tác động tiêu cực đến các loài động vật bản địa). 25

TRIỂN VỌNG 3 nhiệm vụ tương hỗ nhằm ngăn chặn tình trạng buôn bán trái pháp luật động thực vật hoang dã Hoàn thiện và đảm bảo tính thống nhất của hệ thống văn bản QPPL về tội phạm ĐTVHD Nâng cao năng lực thi pháp luật và quản lý, bảo vệ các loài hoang dã USAID Saving Species Ngăn chặn, tiến đến chấm dứt buôn bán trái pháp luật ĐTVHD Giảm nhu cầu tiêu thụ động, thực vật hoang dã trái pháp luật

Hoàn thiện và bảo đảm tính thống nhất của hệ thống văn bản QPPL về tội phạm động, thực vật hoang dã Được sự quan tâm của hệ thống chính trị Chỉ thị số 13 -CT/TW ngày 12/01/2017 của Ban Bí thư TƯ Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng. USAID Saving Species 27

Nâng cao năng lực thi pháp luật và quản lý, bảo vệ các loài hoang dã USAID Saving Species 28

Nâng cao năng lực thi pháp luật và quản lý, bảo vệ các loài hoang dã USAID Saving Species 29

Giảm nhu cầu tiêu thụ động, thực vật hoang dã trái pháp luật USAID Saving Species 30

Giảm nhu cầu tiêu thụ động, thực vật hoang dã trái pháp luật USAID Saving Species 31

TRIỂN VỌNG Được sự quan tâm của hệ thống chính trị Chỉ thị số 13 -CT/TW ngày 12/01/2017 của Ban Bí thư TƯ Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng. Hỗ trợ từ quốc tế và NGO 32

SỰ THAM GIA CỦA CÁC TỔ CHỨC QUỐC TẾ/NGO USAID Saving Species 33

HỆ THỐNG CÁC TRUNG T M CỨU HỘ ĐVHD TẠI VIỆT NAM Trung tâm cứu hộ, bảo tồn các loài động vật hoang dã tại các VQG: • Cúc Phương • Hoàng Liên • Xuân Liên • Pù Mát • Phong Nha-Kẻ Bàng • Ba Mùn – Bái Tử Long - QN • Trung tâm cứu hộ Sóc Sơn • Trạm cứu hộ Gấu Tam Đảo • Trạm cứu hộ động vật hoang dã Cát Tiên • Trạm cứu hộ động vật hoang dã Củ Chi-Thành Phố Hồ Chí Minh • Trạm cứu hộ động vật hoang dã Hòn Me Ảnh: TTDDVHD Hòn Me Ảnh: EPRC – Cuc Phuong 34

TRUNG T M CỨU HỘ Ở MIỀN BẮC Chương trình Bảo tồn thú ăn thịt và tê tê, Vườn quốc gia Cúc Phương, Ninh Bình Các loài thú ăn thịt và tê tê ĐT: 030 3848 053 Trung tâm Bảo tồn Rùa, Vườn quốc gia Cúc Phương, Ninh Bình Các loài Rùa cạn, nước ngọt ĐT: 030 3848 090 Trung tâm cứu hộ thú linh trưởng, Vườn quốc gia Cúc Phương, Ninh Bình Các loài thú linh trưởng nguy câp ĐT: 030 3848 002 Trung tâm cứu hộ Gấu, Vườn quốc gia Tam Đảo, Vĩnh Phúc Các loài gấu (chó, ngựa) ĐT VP Hà Nội: 04 3928 9264 35

TRUNG T M CỨU HỘ Ở MIỀN TRUNG/NAM Trung tâm Cứu hộ động vật hoang dã, VQG Pù Mát, Nghệ An ĐT: 038 3873 034 Trung tâm Cứu hộ động vật hoang dã, VQG Phong Nha Kẻ Bàng, Quảng Bình Nhiều loài ĐT: 052 2213 135 Trung tâm cứu hộ động vật hoang dã quý hiếm, VQG Cát Tiên, Đồng Nai Nhiều loài ĐT: 061 3669 273 Trạm cứu hộ Củ Chi, Chi cục KL TP Hồ Chí Minh Nhiều loài ĐT: 08 3794 7045 36

Ảnh: Save Vietnam’s Wildlife Xin chân thành cảm ơn *Tài liệu Hội thảo Tập huấn báo chí khai thác đề tài buôn bán động vật hoang dã do Liên minh Châu u (EU) tài trợ trong khuôn khổ dự án Hợp tác chống tội phạm liên quan đến động vật hoang dã