bni Haldun ok erken bir dnemde bilgi retmeye

• İbn-i Haldun, çok erken bir dönemde bilgi üretmeye dair idealizm diyebileceğimiz yollardan ayrılmıştır. İnsanın cemiyet hayatını bir zorunluluk olarak görmüş, toplumsallığı veri olarak kabul etmiştir. İbni Haldun’a göre toplum ve siyaset insanın birer icadı değil, zorlayarak söylersek, insanı icat eden gerçekliklerdir.

• İbn-i Haldun toplumsal yaşamın zorunluluğunu geçimde yani üretim ilişkilerinde görmektedir. İnsanın geçim derdi yani yaşaması için üretmek zorunda olması, onu toplumsal bir varlık olarak koşullamıştır. İnsan topluluklarını farklılaştıran da söz konusu geçim sorununun çözülme biçimidir. Dolayısıyla İbn-i Haldun için üretim ilişkileri tarihin ana dinamiğidir. Üretimin biçimine imkan tanıyan ve onun etkilerine açık olan coğrafya ve siyaset aslında insanın kaderidir

• İnsan toplulukları için üretimi ve siyasetin kendisini veri sayan İbn-i Haldun üretimin ve siyasetin hiçbir biçimini ise doğal saymaz. İnsan toplumsal ilişkilerin varlığının dışında hiçbir özel biçimine mahkum değildir. İbn-i Haldun bu biçimler arasında devlete özel bir önem verir. Mukaddime’de gözettiği hedeflerden bir tanesinin de devletlerin nasıl kurulduğunu ya da ortaya çıkış süreçlerini açıklamak olduğunu söyleyerek aslında devlet olgusunun kökenine dair bir sorgulamaya işaret eder.

• Devleti tarihselleştiren, siyasal toplumu devletli toplumla eşitlemeyen, dolayısıyla devlet dışı siyasal ilişkiyi düşünmenin olanağını gösteren İbn-i Haldun’un bu yaklaşımı özgün bir yan taşımaktadır. İbn-i Haldun toplumsal değişimin yasalarını ortaya koyarken insanlığın kendisini içinde bulduğu üretim süreçlerine ve siyasal yapılara müdahale edebileceği ve onları dönüştürebileceği potansiyeline de işaret eder.

• İbn-i Haldun’dan bambaşka bir tarihsel zamanda ve coğrafyada Marx şaşırtıcı bir benzerlikteki yöntem ve bakış açısıyla idealist felsefeden radikal bir kopuşu gerçekleştirmiştir. Marx da İbn-i Haldun’unkine benzeyen, maddi hayatı ve değişimi esas alan kendi yaklaşımını zaman içinde belirginleştirecektir