BLSEL DAVRANII TERAP YRD DO DR ESAT ANLI

BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİ YRD. DOÇ. DR. ESAT ŞANLI

BECK’İN KOGNİTİF MODELİ erken yaşam deneyimleri şemalar – temel düşünce inanç ve varsayımlar (Değersizlik, yetersizlik, basarısızlık, sevilmeme) ara inançlar (Değerli olabilmek icin herkesi memnun etmeliyim Sınavı gecemezsem bu aptal ve basarısız olduğumu gösterir) yaşamın ileri dönemlerinde şemalarla uyumlu olarak yaşanan deneyim / deneyimler (terkedilme, elestirilme vb. ) şemaların aktive olması bilişsel hatalar olumsuz otomatik düşünceler kognitif üçlü (kendisi, dış dünya, gelecek) Tepkiler (duygusal, dav, fizy ve düşünsel)

TEMEL İNANIŞLAR (Ben beceriksiz ve başarısızım. ) (Kimse başarısız insanları sevmez. ) ARA İNANIŞLAR (Tutum: Beceriksiz olmak korkunç bir şey. Kural: Beceriksizliği telafi için hep çok çalışmalıyım. Sayıltı: Ancak çok çalışırsam başkalarının. . . ) DÜŞÜNCE Olay OTOMATİK DÜŞÜNCE Dersi dinlediği halde… Anlamayacağım , Ben Aptalım DUYGU DAVRANIŞ FİZYOLOJİK

ŞEMA Şemalar, davranışı belirleyen soyut, mental planlardır. Bilginin anlamlandırılmasında rol oynar. Şemalar, yaşadığımız dünyaya anlam vermemizi, yeni bilgi ve deneyimlerin daha önceden oluşmuş belirli bir zemin ve yapı içine oturmasını sağlar. Erken çocukluk çağında oluşan bu dosyalama sistemleri, bilgi işleme sürecini ve bireylerin kendileri, diğerleri ve yaşadıkları dünyaya ilişkin düşünce-duygu ve davranışlarını belirler.

ŞEMALAR Katı, değişime dirençli, global ve yaygın özellikler taşır. İnancın en alt ve en temel katmanıdır. Şema zihnin bilişsel yapısı (dosyalama sistemi), temel inanışlar ise şemanın içeriğidir. Bu ana inançlar, ara inançların oluşumunu sağlar.

TEMEL İNANÇLAR Çocukluktan başlayarak insanların dünya ve diğer kişilerle olan ilk deneyimleri sonucunda kendileri, diğer insanlar ve yaşadıkları dünya hakkında geliştirdikleri ilk ve en temel inançlar Zihinsel yapının en eski birimi (hard disk) Ara inançları ve O. D. ’leri şekillendirir. Kişinin dünya temsilini oluşturur.

TEMEL İNANÇLAR En derinde olan zihinsel yapıtaşları Genellikle hiç sorgulanmamış olan algı ve fikirler Kişiler tarafından değişmez doğrular olarak kabul edilir. Katıdırlar. Siyah/beyaz şeklindedirler. Globaldirler. Aşırı genellenmişlerdir. Değişime dirençlidirler.

TEMEL İNANÇ Temel inanç herhangi bir yaşantıyla aktive olduğunda, kişi dünyayı ve kendini o inancın senaryosundan algılar. Seçici dikkat yoluyla yeni yaşantıların işlenmesi ve anlamlandırılmasını, seçici hatırlama yoluyla da geçmişteki olumsuz anıların yeniden hatırlanmasını sağlar. Kişinin dikkati seçici olarak temel inancını doğrulayacak verilere yönelirken temel inancı desteklemeyen bilgiler, bilgi işleme sürecine alınmazlar. Kişi temel inancına ters düşen verileri dikkate almaz yada önemsizleştirir. Böylece doğru yada işlevsel olmasa bile temel inancını sürdürür

TEMEL İNANCIN ÜÇ ALANI Kişinin temel inançları üç alanda oluşmaktadır: Benliğe yönelik temel inançlar Diğerlerine yönelik temel inançlar Dünyaya yönelik temel inançlar

BENLİĞE YÖNELİK TEMEL İNANÇLARIN SINIFLANDIRILMASI - Çaresizlik temel inançları Çaresizim / Güçsüzüm Zayıfım / Yetersizim Etkisizim / Beceriksizim Kendi kendime yetemem - Sevilemezlik temel inançları Sevilmeyecek biriyim Çekici değilim Hoşlanılmayacak bir insanım Değersizim Eninde sonunda reddedileceğim Nihayetinde terk edileceğim İstenilecek biri değilim

TEDAVİDEKİ SONUÇLARI Bir çok durumda kişinin otomatik düşünceleri ve ara inançları çalışıldığında kişinin durumunda düzelme görülür ve bu düzelme genellikle kalıcıdır. Dolayısıyla tedavi bu aşamada sonlandırılabilir. Ancak bazı durumlarda kişinin temel inançlarıyla da çalışılması gerekebilir. Bu gereklilik kişinin sorununun doğasına, kişinin kişilik özelliklerine ve terapiden taleplerine göre belirlenir. Ortaya çıkarılması ve değiştirilmesi en zor, en dirençli yapılardır. Bazı durumlarda değişim mümkün de olmayabilir.

ARA İNANÇLAR • Şemalarla otomatik düşünceler arasında yer alır ve tutum, kuralbeklenti ve varsayımlardan oluşur. • Ara inanışlar, şemaların korkulan sonuçlarının oluşmaması için bireylerin kullandığı stratejilerdir.

ARA İNANÇLAR * Tutumlar İyi-kötü, güzel-çirkin, doğru-yanlış şeklinde değer yargısı * Kurallar/beklentiler (must) -meli, -malı şeklindeki gereklilik/zorunluluk/kural ya da beklenti/talep * Varsayımlar (if…then) “Eğer/öyleyse o zaman” şeklinde önermeler

ÖRNEKLER Tutumlar (iyi-kötü, güzel çirkin, doğru-yanlış) ‘Yardım istemek zayıflıktır’ ‘İnsanın kusurunun olması çok kötü bir şeydir’ ‘Kendini göstermek ayıp bir şeydir’

Kurallar/beklentiler (-meli, malı) ‘En yüksek notları almalıyım’ ‘Herkes beni sevmeli’ ‘Asla insanlardan hiç bir şey istememeliyim’ ‘Asla hata yapmamalıyım’

Varsayımlar (eğer/o zaman) ‘Eğer mükemmel bir şekilde anlatırsam, ancak o zaman yeterli olduğumu düşünürler’ ‘Bir kere bile hata yaparsam, başarısızım demektir’ ‘Eğer başarılı olursam, o zaman bana değer verirler’

ARA İNANÇLAR Katı ve mutlak bilişlerdir. Sanki kişinin kendi yazdığı bir kanun kitabıdır. Bireyin bir olaya bakış açısını, dolayısıyla olayı nasıl algıladığını, nasıl yorumladığını ve ne değer biçtiğini belirlerler.

ARA İNANÇLAR Otomatik düşüncelerin (OD) altında yatan kaynaklardır. Kendileri örtüktürler ancak işlevlerini otomatik düşünceler aracılığıyla görürler. Kişi otomatik düşüncesini fark ettiğinde, onun arkasında yatan ara inancını hala fark edemeyebilir. Temel inançlar tarafından düzenlenir ve harekete geçirilir.

ARA İNANÇLAR Ara inançlar şeklindeki bu bilgi kalıplarının doğruluğu ve işlevselliği her ortam için sorgulanabilir. Bilişsel terapist için önemli olan, bu inançların doğuştan getirilmediği, öğrenildiği, bu yüzden de vazgeçilebileceğidir. Terapide gerçekçi olmayan inançlar gerçekçi olanlarla, gerçekçi ama işlevsel olmayan inançlar ise gerçekçi ve işlevsel olanlarla değiştirilmeye çalışılır.

TEDAVİDEKİ SONUÇLARI • OD ele alınmasından sonra ara inançlar odak haline gelir. • Ara inançların saptanması, sorgulanması ve değiştirilmesi üzerinde çalışılır. • Meydana gelen değişim iyileşmeyi güçlendirir ve nüks etmeleri önler.

TEDAVİDEKİ SONUÇLARI • Temel şemalara giden yolun açılmasını kolaylaştırır. • Kalıcılık göstermeleri nedeniyle görece fark edilmeleri zordur ve değişmeye dirençlidirler.

OTOMATİK DÜŞÜNCELER (OD) • Bilişin en yüzeysel katmanı olup, yaşanılan durumla bağlantılı olarak kişinin aklından geçen düşünceleri içerir. • Yaşanılan durumla uyumlu olduklarından şemaların beslenmesini ve kalıcılığını sağlar.

OD’NİN ÖZELLİKLERİ • Belirli ve amaçlı bir düşünce zincirinin sonucu değil, otomatik ve spontandırlar. • Her zaman düşünce biçiminde değil, imaj biçiminde olabilirler. • Doğrulukları yeterince değerlendirilmeden kabul edilmişlerdir. • İçeriğine ve anlamına bağlı olarak belirli duygularla asosiye olurlar. Çoğu kez kendisinden çok asosiye olduğu duygu daha belirgindir. • Şemalara göre çok daha kolay yakalanabilir ve uygun yöntemlerle değiştirilerek duygu durumunda da değişikliklere neden olur.

BİLİŞSEL ÇARPITMALAR

BİLİŞSEL ÇARPITMA RASYONEL OLMAYANI GEÇERLİ KANITLARI BULUNMAYANI KENDİMİZLE VE ÇEVREMİZLE İLİŞKİN GELİŞTİRDİĞİMİZ KALIP DÜŞÜNCELERİ DÜŞÜNÜRKEN YAPTIGIMIZ SİSTEMATİK HATALARI OLAYLARI OLDUĞUNDAN DAHA FARKLI ALGILAMA, DEĞERLENDİRME VE YORUMLAMAYI İFADE EDER. ÖZELLİKLE GEÇİNİLMESİ ZOR İNSANLARDA ÇOK YAYGIN GÖRÜLMEKTEDİR.

EGO SAVUNMA MEKANİZMALARI GİBİ OOD’LERİN HİÇ BİRİ TEK BAŞINA ZİHNİNİZE ÜŞÜŞMEZ. KARINCALAR GİBİ EN AZ İKİSİ BİRARADADIR VE SON DERECE DİSİPLİNLİ ÇALIŞIRLAR

YA HEP YA HİÇ/KUTUPLAŞTIRMA OLAYLARA YA BEYAZ YA SİYAH OLARAK BAKMA. GRİ ALANLARI YOK SAYMA. ”PERFORMANSIMIZ MÜKEMMEL DEĞİLSE TAMAMEN BAŞARISIZ” ALGILARIZ İNSANLAR YA İYİDİR YA KÖTÜ. OLASILIKLARA YER VERİLMEZ. DUYGULARIN VE DÜŞÜNCELERİN AŞIRI UÇLARDA GEZİNMESİ DURUMU. “NE ÖLÜME GELSİN NE DİRİME” “BAŞARAMAZSAM MAHVOLURUM” “YA BENİM OLURSUN YA KARA TOPRAĞIN ”

AŞIRI GENELLEME BELLİ BİR DURUM YA DA ÖZELLİĞİN HER YERDE VE HERKES İÇİN GEÇERLİ OLDUĞUNU DÜŞÜNMEK. GELECEĞE İLİŞKİN OLUMSUZ KATI TAHMİNLERDE BULUNMAK. HERKES, HER ZAMAN, DAİMA, ASLA GİBİ SÖZCÜKLER SIKLIKLA KULLANILIR. “ANASINA BAK KIZINI AL” “BÜTÜN AKSİLİKLER BENİ BULUR” “SEN ADAM OLMAZSIN” “BUNU BİLİR BUNU SÖYLERİM”

HATIRLATMA GELECEĞE YÖNELİK KATI VE OLUMSUZ TAHMİNLER HEM KENDİMİZ HEM DE KARŞI TARAF İÇİN YIKICI, SAYGISIZ BİR TUTUMDUR. İNSANLAR GELİŞMEYE VE DEĞİŞMEYE AÇIKTIRLAR, ÖĞRENME KAPASİTELERİ VARDIR. BAZEN BAŞIMIZA BİR TAKIM AKSİLİKLER GELEBİLİR ANCAK BÜTÜN AKSİLİKLERİN BİZİ BULDUĞU DÜŞÜNCESİ NEGATİF VE GERÇEKÇİ OLMAYAN BİR DÜŞÜNCE BİÇİMİDİR.

ZİHİNSEL FİLTRE TEK BİR OLUMSUZ DETAYI BULUP ONUNLA UĞRAŞMAK VE ONA TAKILARAK BÜTÜNÜ KAÇIRMAK TOPTANCILIK YAPMAK

TOPTANCILIK BİR TEK ÖZELLİĞİMİZ ELEŞTİRİLDİĞİNDE BÜTÜN ÖZELLİKLERİMİZ ELEŞTİRİLMİŞ GİBİ HİSSETME. BAZILARININ ÜNVANLARI, ELBİSELERİ, ARABALARI, ÇOCUKLARI, EVLERİ HER NELERİ VARSA HEPSİ BENLİKLERİNİN BİR PARÇASIDIR, TEK BÜTÜNDÜR. KOMŞUNUZUN ARABASINI BEĞENMEZSENİZ ONU BEĞENMEDİĞİNİZİ DÜŞÜNÜR. İKİ ÇOCUK KAVGA EDER BUNU DUYAN EBEVEYNLER BİRBİRLERİYLE KAVGA EDERLER, ÇOCUKLAR BARIŞIR, ANA BABALAR YILLARCA KÜS KALIR SINAVDA BAŞARISIZ OLURSUNUZ, “BEN İŞE YARAMAZ BİRİYİM” DİYE DÜŞÜNÜRSÜNÜZ

OLUMLUYU GEÇERSİZ KILMAK (SEÇİCİ NEGATİF ODAK) OLUMLU OLAYLARI ŞU VEYA BU NEDENLERLE GEÇERSİZ KILMAK DAHA TARAFSIZ VE POZİTİF BİR BİLGİYİ SAPTAYIP HATIRLAMAKTAN ZİYADE, HOŞ OLMAYAN ANILARA, OLUMSUZ OLAYLARA VE İMALARA ODAKLANMA. POZİTİF BİLGİNİN HER ZAMAN GÖZ ARDI EDİLMESİ.

KİŞİSELLEŞTİRME (ÜZERİNE ALINMA) BAŞKALARININ UĞRADIĞI SIKINTI VE ÜZÜNTÜLERDEN KENDİNİ SORUMLU TUTMA. SUÇLULUK DUYGUSU, ALINGANLIK İMALI İLETİŞİME SIKLIKLA MARUZ KALANLARDA BU DÜŞÜNME BİÇİMİNE RASTLANABİLİR. “KIZIM SANA SÖYLÜYORUM GELİNİM SEN ANLA” MİSALİ “ACABA BANA BİR ŞEY Mİ İŞİTTİRMEK İSTİYOR” TARZI DÜŞÜNME MODELLERİNE , AÇIK MESAJLARDAN YOKSUN İLETİŞİMLERDE RASTLANIR. HER MESAJI KİŞİSELLEŞTİRENLER ÇEVRELERİNE ÖFKE VE KIZGINLIK DUYARLAR VE BU DUYGUYU BASTIRIRLAR. (PASİF/SALDIRGAN/KÜSLÜK)

MUTLAKCILIK/MELİ-MALI SOSYALLEŞME SIRASINDA BÜYÜK OLASILIKLA ANA-BABALARIMIZDAN EDİNDİĞİMİZ KURALLARIN DEĞİŞMEYECEĞİNİ DÜŞÜNMEKTİR. SEVİLMELİYİM/HER ZAMAN BAKIMLI OLMALIYIM/HİÇ HATA YAPMAMALIYIM/KİMSE BANA SAYGISIZLIK ETMEMELİ/BANA GÜVENMELİYDİ. SÜPER EGO VE ANA/BABA BEN DURUMUNUN ETKİSİ. KATI, DEĞİŞMEZ, TARTIŞILMAZ KURALLAR YERİNE DAHA ESNEK DEĞİŞTİRİLEBİLİR KURALLAR GEREKİR.

SONUÇLARA ATLAMA/AKIL OKUMA NEGATİF BİR OLAYIN YA DA YAŞANTININ ETKİSİ AŞIRI ORANLARDA ABARTILIR VE AŞIRI GENELLEME YAPILIR. “EĞER PANİK ATAĞIM OLUR İSE TÜM KONTROLÜMÜ KAYBEDECEĞİM VE DELİRECEĞİM” “ONU ÇOK SEVDİM ANCAK BANA İHANET ETTİ ARTIK TÜM İLİŞKİLERE KALBİMİ KAPADIM ÇÜNKÜ YENİLERİNDE ESKİDEN FARKI OLMAYACAK”

SONUÇLARA ATLAMA (FALCILIK) YENİ BİR DURUMDAKİ BAŞARISIZLIĞI VAKTİNDEN EVVEL YA DA YERSİZ BİR BİÇİMDE TAHMİN ETMEK İÇİN KÖTÜMSERLİĞİN YA DA DAHA ÖNCEKİ BAŞARISIZLIK DENEYİMLERİNİN KULLANILMASI. VİZEDE BAŞARISIZ OLDUM FİNALE ÇALIŞSAM DA BAŞARAMAYACAĞIM “

AŞIRI BÜYÜTME VE KÜÇÜLTME (DÜRBÜN ETKİSİ) OLAYLARIN ÖNEMİNİ ABARTMA YA DA AŞIRI KÜÇÜLTME GENELDE BAŞARISIZLIKLARIMIZ VE DİĞERİNİN BAŞARILI DAVRANIŞLARI ABARTILIR BAŞARILAR VE OLUMLU YANLARIMIZ İLE DİĞERLERİNİN KUSURLARI KÜÇÜLTÜLÜR. KENDİMİZİ KÜÇÜLTÜR DİĞERİNİ BÜYÜTÜRÜZ

DUYGUSAL ÇIKARIMDA BULUNMA OLUMSUZ DUYGULARIMIZIN O ANKİ GERÇEĞİ YANSITTIĞINI KABUL EDERİZ. HİSSEDİYORUM ÖYLEYSE DOGRUDUR. AYNI ZAMANDA AKIL OKUMA, FALCILIK , GENELLEME , AŞIRI KÜÇÜLTME İÇERİRLER.

ETİKETLEME Eldeki kanıtlar bunu göstermediği halde kendisine başkalarına yönelik olumsuz etiketlendirmelerde bulunma. • Ben bir hiçim • Benden adam olmaz • Benden ne köy olur ne kasaba…

FONKSİYONEL OLMAYAN TEMEL İNANÇLARIMIZ BİR İŞİ İYİ YAPAMIYORSAN HİÇ YAPMA DAHA İYİ. YENİLMİŞ VE KAYBETMİŞ DURUMA DÜŞMEMEK İÇİN SORU SORMAMALIYIM. İNSANLARIN BANA VERDİĞİ ÖNEMİ YİTİRMEMEM İÇİN KENDİMİ AÇMAMALIYIM. BENİ SEVEN BİR İNSANIN BENİMLE AYNI FİKİRDE OLMASI GEREKİR. BİR BAŞKA KİŞİDEN YARDIM İSTEMEK ASLINDA ZAYIFLIK BELİRTİSİDİR. SENSİZ YAŞAYAMAM. NE PAHASINA OLURSA OLSUN MAHCUP OLMAMALIYIM.

BİLİŞSEL ÇARPITMALARIN İLETİŞİME ETKİSİ AŞIRI GENELLEYİCİ VE DEĞİŞTİRME GAYRETİNDE OLANLAR-----ÖNYARGILI, TÜMDEN REDDEDİCİ TAVIRLAR GELİŞTİRİRLER. MUTLAKÇILAR ------- KARŞILARINDAKİNİ SUÇLAR VE SAVUNMAYA İTERLER. KİŞİSELLEŞTİRME EĞİLİMİ----KÜSER VE PASİF AGRESİF TUTUM SERGİLERLER. TOPTANCILAR(ZİHİNSEL FİLTRECİLER)----BİR ÖZELLİKLERİ KİŞİLİKLERİNİN ELEŞTİRİLDİĞİNİ DÜŞÜNÜRLER. SAÇI ELEŞTİRİLİR------ÇİRKİNİM DER İŞİ ELEŞTİRİLİR----İŞE YARAMAZIM DER. YEMEĞİ ELEŞTİRİLİR…KÖTÜ EV SAHİBİYİM DER. ELEŞTİRİLDİĞİNDE TÜM