BLMSEL YAYIN ET KAVRAMI VE YAYIN ETNN TEMEL
BİLİMSEL YAYIN ETİĞİ KAVRAMI VE YAYIN ETİĞİNİN TEMEL İLKELERİ
AHLAK VE ETİK • Ahlak: Bir toplumun en üst standartlarını içerir. Bireylerin mesleklerinden bağımsız, toplumun tümü için geçerlidir ve toplumdan topluma ahlak anlayışı değişebilir. • Etik: Toplumdaki belirli bir mesleğin, kurumun veya grubun standartlarıdır. Etik mesleğe veya o alana özgüdür, ancak o meslek veya alan için evrensel kurallar ortaya koyar.
BİLİMDE ETİK STANDARTLARI 1) DÜRÜSTLÜK Bilim adamları bilgiyi ve sonuçları saptırmamalı, yalanlara dayandırmamalı ve yanlış sunmamalıdır. Araştırma sürecinde objektif olmalıdır.
2) DİKKAT Dikkatsizlik hatalara yol açabileceğinden araştırma ve yayın sürecinde dikkat önemlidir. Bazı hatalar ciddi suç sayılmaz, ancak hata ortaya çıktığında kabul etmek ve bir düzeltme yayınlamak gerekir. Hata tekrarlanırsa ihmalkarlığı gösterir.
3) AÇIKLIK Bilimsel araştırmalar açık ve ulaşılabilir olmadığında bilim camiası dışındakiler bilim insanlarının dürüst olmadığını düşünebilirler. Halihazırda sürmekte olan araştırmalar, askeri araştırmalar ve ticari araştırmalar dışında bilim dünyası açık olmayı gerektirir.
4) ÖZGÜRLÜK Yeni fikirler üretilebilmesi için, sorunlar üzerinde yeni çözümler bulunabilmesi için ve bunların sonucunda bilimin ilerleyebilmesi için özgürlük ortamı şarttır. Baskıcı, otoriter ve aşırı planlamacı ortamlarda bilimsel gelişmeler durur.
5) ONUR PAYI Onur payı olmazsa motivasyon olmaz. Onur payına sahip olan insanların hem motivasyonları yüksek olur hem de sorumluluklarını yüklenirler. Sonuçta hem daha özgün hem de daha özverili çalışmalar ortaya çıkar.
6) EĞİTİM Bilim eğitimi usta-çırak ilişkisi gibidir. Danışman örnektir ve bir çok şey sezgisel olarak öğrenilir.
7) TOPLUMSAL SORUMLULUK Bilim insanları yaptığı bilimi tüm insanlık için yaptığının bilincinde olmalıdır. Toplumsal tartışmalara katılmalı ve bilimi istismar edenlere karşı çıkmalıdır.
8) YASALLIK Tehlikeli ve kontrole tabi maddelerin kullanımı, insan ve hayvanların kullanımı, araştırma ortamlarının sağlık ve güvenliği , telif hakları patentler vb. konularda yasalara uymak mecburi ve ahlaki bir görevdir.
9) FIRSAT EŞİTLİĞİ Bilimsel araştırma ortamları yaş, cinsiyet, vatandaşlık, etnik köken vb. gibi bilimsel yeterlilikle doğrudan alakası olmayan konularda ayrımcılık yapılmamalı. Bilimsel araştırmalar, bilimsel yeterliliğe sahip herkese açık olmalıdır.
10) KARŞILIKLI SAYGI Bilimin toplumsal dokusunu koruyabilmek için karşılıklı saygı gereklidir. Böylece bilimsel hedeflere daha kolay ulaşılabilecektir. Bilim insanları birbirlerine psikolojik ve fiziksel olarak zarar vermekten kaçınmalıdır.
11) VERİMLİLİK Bilim adamları kaynakları ve zamanı dikkatli kullanmalıdır. Akademik bütçeler abartılmamalıdır.
BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİ Bilimsel araştırma ve yayın güvene dayalıdır. Bilim insanı yalnızca bilim dünyasını değil toplumun saygısını ve güvenini kazanmalıdır. Bu güvenin kazanılmasında dürüstlük hayati öneme sahiptir. Bilimsel dürüstlüğün temelinde de güven kavramı bulunur.
Bir bilimsel araştırmaya katılanlar; araştırmanın tasarımı, yapılışı, yürütülmesi ve bilgilerin analizi sürecinde dürüstlük ve açıklığı elden bırakmamalıdır. Aynı konu üzerinde araştırma yapmış ve halen yapmakta olan diğer araştırmacıların katkılarını açıkça gösterecek tutum içinde olmalı, bunu bilimsel makale yazımı sürecinde de korumalıdır.
AKADEMİK DEĞERLER Bilim ve etik bir bütündür. Bir çalışma bilimsel olarak doğru yapılsa dahi etik değerlere aykırılık içeriyorsa bilimsel değildir. Etik olmadan bilim olmaz.
Etik değerler özetle: • Akademik dürüstlük, • Profesyonel standartlara bağlılık, • Kurallara uygunluk, • Açıklık, • Güvenilirlik, • Başkalarına saygı, • Sonuçların yazımında, sunumunda ve paylaşımında saydamlık, • Destek tekliflerinin incelenmesinde adalet.
Bilimsel yayın bağlamında Akademik Etik: “Akademisyenlerin bilimsel çalışmalarında ve değerlendirilmesinde, birikim ve bilgilerin paylaşılması ile öğrencilerine ve kamuoyuna aktarma faaliyetlerinin her aşamasında etik tutum ve davranış kurallarına uymayı içerir”
Profesyonel standartlara bağlılık araştırma kariyerinde kişisel dürüstlüğün de temelini oluşturur. Bir bilimsel çalışmanın tasarımından verilerin toplanmasına, rapor edilmesine, yayına dönüşmesinden okuyucuya ulaşmasına kadar geçen süreçte araştırma ve yayın etiği ilkelerine uyulması esastır.
Bilimin yol gösterici olabilmesi için Bilim Kurumu yöneticilerinin bilimsel düşünmesi ve bilimsel değerlere saygılı davranması kaçınılmazdır. Akademik Kurum Yöneticileri; etik değer ve ilkeler eğitiminin verilmesini, yerleşmesini, korunmasını ve uygulanmasını sağlamak durumundadır. “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir. ” Mustafa Kemal ATATÜRK
BİLİMSEL YAYIN ETİĞİ İLKELERİ Bilimsel yayınlarda akademik değerlerin korunması elzemdir. Bilimsel araştırmada etik dışılık var ise doğal olarak yayına da yansıyacaktır.
• • • Bir araştırmada uygulanacak temel ilkeler: Araştırma için gerekli yeterliliğe sahip olmak, Araştırmanın yapılışı ve bulguların analizi sırasında özeleştiri, Dürüstlük ve saydamlığı korumak, Aynı konuda araştırma yapmış kişilerin çalışmalarına saygılı olmak, Araştırmaya katılmış herkesin katkısını görünür kılmaktır.
• • Bilimsel bir yayında olması gereken özellikler: Yayındaki bilgi doğrudur ve kasıtlı olarak eksik bilgi içeremez. Çalışmanın tamamında etiğe uygun davranılır. Bilimsel sistematik içerisinde elde edilen bulgular yayınlanabilir. Kişisel çıkarlar, kaygılar, politik görüşler ve dini inançlar yayını etkilemez. Yayın tarafsızdır.
• Yayında kullanılan kaynaklar atıf yapılarak belirtilir. Yayında herkesin erişemeyeceği gizli kaynaklar kullanılmamalıdır. • Yayında bilginin üretilmesinde, derlenmesinde ve yayına hazırlanmasında katkısı olan herkes yazar olarak veya teşekkür edilerek belirtilmelidir.
• • Yayın etiğinden sorumlu olan kişiler: Araştırmacılar (yazarlar), Editörler, Yayın kurulları, Hakemler, Destekleyen kurum veya kişiler, Bilim politikasını belirleyen yöneticiler, Okuyucular.
YÖK BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİ YÖNERGESİNDE YAYIN ETİĞİNE İLİŞKİN TEMEL İLKELER Madde 6 - (1) Her çeşit bilimsel yayında uyulacak temel ilkeler şunlardır: a) Bilimsel araştırmanın tasarlanması, planlanması, yürütülmesi ve yayına hazırlanması aşamalarında katkıda bulunmamış kişiler, yazar isimleri arasında gösterilemez. b) Bilimsel yayınlarda bir çalışmadan yararlanırken, bilimsel atıf kurallarına uygun olarak kaynak gösterilir. c) Henüz sunulmamış veya savunularak kabul edilmemiş tezler veya çalışmalar, sahibinin izni olmadan kaynak olarak kullanılamaz. ç) Evrensel olarak tanınan bilim kuramları, bilim alanlarının temel bilgileri, matematik teoremleri ve ispatları gibi önermeler dışında hiçbir çalışmanın tümü veya bir bölümü, izin alınmadan ve asıl kaynak gösterilmeden çeviri veya özgün şekliyle yayımlanamaz.
BİLİMSEL YAYINLARDA YAZARLIK ETİĞİ Bilimsel bir yayında en büyük sorumluluk yazıyı hazırlayan kişiye aittir. Yazar, çalışmanın etik ilkelere uygun olarak hazırlanması ve yayınlamasında, iyi bir çalışma süreci geçirmelidir. Yazar yayınlanan çalışmada, savunduğu, görüşlerden sorumlu olmayı kabul etmelidir. Bu sorumluluk, çalışma için daha titiz davranmasını sağlayacaktır. Yazar çalışmasının yayına hazır duruma getirdiğinde, çalışmadan başka araştırmacıların yararlanabileceğini düşünerek, çalışma yöntemi ve tasarımıyla ilgili bilgileri açıkça vermelidir
BİLİMSEL YAYINLARDA YAZARLIK ETİĞİ • Bir yazarın ana yükümlülüğü, hem yapılan araştırmanın sonuçlarını kesin olarak vermek hem de araştırmanın önemini belirten nesnel bir tartışma sunmaktır. • Yazar, kendi çalışması için dergide veya başka bir yayında ayrılan alanın değerini bilmelidir. Yazar, bu nedenle onu akıllıca ve ekonomik kullanma zorunluluğundadır. • Araştırma raporu, meslektaşların çalışmayı tekrarlayabilmesini sağlayacak yeterli bilgiyi ve genel bilgi kaynaklarını içermelidir. • Yazar, genel bilgiler hariç kullanılan her türlü bilginin kaynağını açıklamalıdır. Sohbet, haberleşme ya da tartışma sırasında edinilen bilgiler, bilginin edinildiği araştırıcıdan izin alınmadıkça çalışmada kullanılmamalıdır.
BİLİMSEL YAYINLARDA YAZARLIK ETİĞİ • Deneysel ya da kuramsal bir çalışma bazen başka bir araştırıcının yayınının eleştirilmesini hatta sert bir biçimde eleştirilmesini haklı çıkarabilir. Eğer uygunsa, bu tip eleştiriler yayınlanabilir. Ancak kişisel eleştiriler hiç bir zaman uygun görülmezler. • Çalışmaya önemli bilimsel katkıda bulunan, sonuçların sorumluluğunu ve geçerliğini paylaşan tüm araştırıcılar çalışmada ortak yazar olarak belirtilmelidirler. Katkıda bulunan diğer kişilerden ya dipnot olarak ya da teşekkür kısmında söz edilmelidir. • Yazar, ortaya çıkabilecek olası çıkar çatışmaları hakkında editörü uyarmalıdır. Örneğin, çalışmanın içerdiği araştırma sonuçlarının yayınlanması bir firmanın mali ilgilerini etkileyebildiği durumlar.
BİLİMSEL YAYINLARDA YAZARLIK ETİĞİ Yazar, araştırmasını etik ilkelere bağlı olarak hazırlayıp, yazının yayınlanması için ilgili kişilere yazının gönderdiğinde üzerine düşeni yapmış olacaktır. Fakat, yazar her zaman çalışmasının etik ilkelere uygun olarak yayınlanıp kullanıldığının da izleyicisi olmalıdır.
BİLİMSEL YAYINLARDA DEĞERLENDİRME ETİĞİ Bilimsel yayınlarda editörlük ve hakemlik önemli sorumluluktur ve etik ilkelere uyulması vazgeçilmezdir. Editör ve hakemler derginin ilke ve standartlarını korur. Editörler hakemlerin görüşlerini alarak gönderilen makalelerin yayınlamasına karar verirler. Bilimsel yayınlardaki etik dışılıklarda editöre büyük sorumluluk düşmektedir Okuyucunun bir bilimsel yayında saptadığı etik yanıltmayı bildirmesi ve sonucu takip etmesi bilimsel dürüstlük gereğidir Editör bu bildirimleri ciddiyetle incelerler (inceletir), sonuçları ilgiliyle ve etik dışılık doğrulanırsa kamuoyu ile paylaşır.
Editörlerin Sorumlulukları Editör, yazara ve okurlarına karşı yükümlülükleri olan kişidir. Yazarın çalışması aslına uygun ve anlaşılır biçimde sunulmalıdır. Bu farklılıkları kaydetme, dolaylı anlatımları açıklama, isimleri belirleme ve göze çarpan gerçek hataları ve çelişkileri yok etme anlamına gelir. Eğitimli ve yetenekli bir editör yalnızca açıklanması gerekenleri açıklamalı ve aktarması gereken sayısız bilgiyi kullanıma en uygun biçimde sunmalıdır. Yayınlarda yazıların niteliğini, kişisel sorumluluk duygusunu tümden bırakarak, yeterincelemeden ve inceletmeden yayınlayan kitap ve dergi editörlerinin bilimsel sorumluluk duygusu ve kaygısı taşıdıkları söylemek güçtür. Bilimsel yayınlar; dergiler ve kimi kitaplar genellikle bir yayın yönetmeni, daha sık kullanılan deyimle bir editör yönetiminde yayınlandığına göre, yayın etiği açısından, yayın yönetmeni özel sorumluluklar taşımaktadır.
Editörlerin Sorumlulukları • Basılmamasına inandıkları makaleleri iade ederler. Diğerlerini daha iyi değerlendirecek hakem(ler)e gönderirler • Ret gerekçeleri (derginin konusu ile ilgili olmayışı. Yazılış-içerikdüzenlemenin uygun olmaması, belirgin hataların bulunması vb. ) bildirilirken kırıcı olmayan, küçümsemeyen uygun dil kullanılır • Araştırma verilerini, yazarın verilerini korumakla yükümlüdür. Gönderilen makaleler ile ilgili gizliliğe özen gösterilim Gizlilik prensipleri ret veya yayından sonra da sürmelidir • Makaleyi engellemesi veya yayınını geciktirmesi etik dışıdır • Makaleyi konu ile ilgili çıkar ilişkisi olabilecek (bulunabilecek) hakemlere gönderemez. Hakemlerin tarafsız seçilmesi gerekir
Editörlerin Sorumlulukları • Kendi çalışmasında benzerlik var ise değerlendirmeyi yardımcı editöre bırakmalıdır • Makale bilgileri editörün veya yakınının çalışmalarında kullanılamaz. • Hakem belirlemede bilimsel gereklerin dışına çıkamaz, konu ile ilgili hakem belirlemelidir. • Hakem önerileri isim belirtmeden editör tarafından yazara bildirilir. • Bilimsel dergiler maddi destek veren kişi ve kuramları açıkça belirtmelidir.
Editörlerin Sorumlulukları • Hakemlerce ret edilen makale iade edilir, yazışmaların kopyası dışında hiçbir şey saklanmamalıdır (Hakem raporları en az 5 yıl saklanır). • Dergide yer alan yanlışları, yanlışlanmış her türlü etik dışı çalışmayı yayın yoluyla düzeltir
Hakemlerin Etik Sorumluluğu Hakemler; editörce seçilen, çalışmaların geliştirilmesi amacıyla yazılı görüş sunan uzmanlardır. Bilimsel araştırmaları değerlendiren hakemler, gönderilen makalede iki kurala uymak zorundadırlar. Birincisi, kendilerine verilmiş süre 15 gün-2 ay arasında makaleyi yeterli bir şekilde incelemeleri, gereksiz geciktirme yapmamaları, ikinci kural ise, makaledeki bilgilerin saklanması, kimseye verilmemesi ve kullanılmamasıdır • Tarafsızlığı ve makaleden kendisine çıkar sağlamaması esastır. • Makaleyi ciddiyetle inceler, gerektiğinde makalenin yazımı ve kısaltma düzeltmelerine katkı sağlar, ancak bunu yaparken araştırmanın özüne dokunmamalıdır.
Hakemlerin Etik Sorumluluğu • Yayınlanması veya yayınlanmaması önerilerini açıkça rapor eder. Gerekçeleri yazmak etik sorumluluktur. Raporunda uygun dil kullanmalıdır. • Makaleye yönelik eleştiriler nesnel, dengeli, yazara değil de metne yönelik olmalıdır. • Hakemler makaleyi ret ederken ilkeli ve gerçeğe uygun davranmalıdır (Makale uzun ve detaylı, bilinenlere katkı sağlamıyor, kaynaklar ile makale arasında uyumsuzluk olması vb. ). • Tutarsız ve etik dışılık içeren makalelerin yayınlanmasını önlemelidir. • Hakemler makaleyi süresi içinde değerlendirmelidir, geciktiremez.
Hakemlerin Etik Sorumluluğu • Hakem konuyu yeterince bilmiyorsa, konu bilgi alanı dışındaysa ya da zaman darlığından süresinde değerlendirmeyi bitiremeyecekse gerekçesini bildirerek iade etmelidir. • Makale hakemin araştırma konusu ise, yazarlar ve hakem o konuda bir yarış içinde ise makale iade edilmeli ve bilgiler kullanılmamalı. • Hakem gizliliğe uymak ve makale bilgilerini paylaşmamak durumundadır. • Hakemlikte kartel oluşturulamaz, kendisine atıf da bulunmayan çalışmaları kötüleyemez. • Hakem kendisine gönderilen makaleden kopya saklayamaz.
YÜKSEKÖĞRETİM KURULU BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİ YÖNERGESİ MADDE 7 Her çeşit akademik değerlendirmede uyulacak temel ilkeler şunlardır: a) Akademik hayatın bütün aşamalarında, öğretim ve akademik değerlendirmeler bilimsel uygunluk kriterlerine göre yapılır. b) Akademik ilerleme ve ödül jürilerinde bilimsel uygunluk kriterlerinin dışına çıkmak, kişileri kayırmak, bilimsel eleştiri sınırlarını aşarak kişilerin kimlik ve kişiliğine yönelik saldırılarda bulunmak, haksız menfaat sağlamak, sahtecilik, kopyacılık, vb. eylemlerde bulunulamaz.
Korsanlık, Aşırma, Yağmalama, Hırsızlık (İntihal) • Daha önce yayınlanmış bir eserin (kitap, makale, sanatsal uygulama) tümünü ya da bir kısmını atıfta bulunmadan, kaynak göstermeden alarak kendi yayını gibi yayınlamak, kendisi adına sunmaktır. • Alıntı yapma serbestisini çalıntı yapma serbestisi haline getirmemek gerekir.
Sahtecilik, Uydurma • Kuru laboratuvarcılık (dry labbing) masa başı araştırma (desk research) gibi deyimlerin karşılığıdır. • Kişi hiç araştırma yapmadığı halde, araştırmaya dayanmayan veriler üreterek, çok uygun yöntemler kullanmış ve çok uyumlu veriler elde etmiş gibi sözde bilimsel araştırma sonuçları sunar ya da yazar.
Çarpıtma, Saptırma Veya Aldatmaca • Bilimsel sonuçları ve verileri, istemli olarak değiştirmektir. Deney verileri veya çalışma sonuçları üzerinde bazı istatistiki maniplasyonlar yapılması ya da sonuçların uygun olanlarının alınıp, istenmeyen sonuçların (uygun olmayan) ise atılmasıdır. • En sık sahtecilik istenmeyen verilerin atılmasında yapılır çünkü bu sahteciliği ortaya çıkarmak zordur.
Yayın Tekrarı, Çoklu Yayın • Yinelenen yayın(lar), aynı verilerin ve sonuçların birden fazla yayında yayınlanması olan bu etik yanıltma türü, basit değil aksine ciddi boyutlara ulaşan bir eylemdir. • Bu durumda; tüm araştırma makalesi iki ayrı dergide yayınlanabileceği gibi farklı dillerde de yayınlanmaktır.
Dilimleme, Bölerek Yayınlama • Bir araştırmanın sonuçlarını, o araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde, yapay bir şekilde bölerek birden fazla yayın çıkarmaktır. Oysa o araştırmayı niteliği bozmadan tek bir makale olarak yayınlamak gerekir.
Yazarlık Hakları • Yazarlık hakkı sadece metin yazarının değil, araştırmaya katkı yapan ve katılan tüm kişilerin adlarının sıralanmasıdır. Araştırmaya başlarken yazarlık ve sıralaması bir yazılı protokol ile belirlenmelidir.
Destekleyenleri Belirtmemek, Teşekkür Etmemek • Destek alınarak yürütülen araştırmaların yayınlarında destek sağlayan kişi, kurum ve kuruluşa, araştırmaya verdikleri katkı bağlamında teşekkür edilmemesidir. Destekleyenlerin belirtilmesi etik bir sorumluluktur. Ayrıca bir denetim sorunudur.
Kaynakların Taraflı Seçilmesi • Makalenin tartışma bölümünde makalenin konusuyla ilgili destekleyici ya da aksi yöndeki çalışma makalelerinin kaynak olarak verilmesi gerekir.
Taraflı Yayın • Bilimsel araştırmalara ekonomik destek sağlayan ticari kurumlar ile araştırma grubu arasındaki çıkar ilişkisi taraflı yayın nedenlerindendir. Burada çalışmanın bilimsel tarafsızlık içinde yürütüldüğü ve sonuçların temel verilere dayandığı, araştırmacıları herhangi bir çıkar sağlamadığı konusu açıklık kazanmalıdır.
Etik Yanıltmalarda Editörler, Danışmanlar • Bilimsel yayınlarda etik dışı davranışta dergi editörlerine büyük görevler düşmektedir. Burada yayın için gönderilen makalelerin dikkatle gözden geçirilmesi, konuyla ilgili uzman hakemlere gönderilmesi, derginin yayın felsefesi ve bilimsel ortam gelişmesine katkı sağlanması, hakem (danışman) belirlemesi, makalelerde düzeltme yapılması, araştırma verilerinin korunması, inceleme ve yayınlama zamanın iyi kullanması ve dergide yer alan yanlışlıkları yayın yoluyla düzeltmesi gibi etik ilkeler esastır.
İnsan-Hayvan Etiğine Saygısızlık • İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarda evrensel etik kurallara uymamaktır. • İnsan ve hayvanlar üzerinde klinik-ilaç-uzay-kozmotik vb. her türlü araştırma etik kurulların izin ve denetimine bağlıdır. • İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılacak her türlü araştırmanın tüm detaylarını (tasarım, protokol, çalışma izni verilmesi, çalışmanın süreçlerini izleme ve sonuçlarını incelemek gibi) incelemek, onay vermek, denetlemek, özetle deneklerin haklarını korumak, zarar görmelerini önlemek etik kurulların görevidir. • Artık tüm saygın dergiler yayın için gönderilen makalelerin kabul şartı olarak etik kurul onay belgesi istemektedir.
Hayvan deneyi…
Deneylerin yapılmasını gerektiren başlıca nedenler 1. İki ya da daha çok sayıda bulunan değişkenlerin arasındaki ilişkileri ortaya koymak (açıklayıcı nitelikteki deneyler) 2. Bir değişken üzerindeki bilgileri genişletmek, 3. Daha önce yayımlanmış deney sonuçlarının doğruluğunu saptamak, ve böylece herhangi bir hatanın önlenmesini sağlayacak tedbirlere başvurulup vurulmadığını belirlemek, 4. Bir teorinin tekrardan gözden geçirilmek ve kapsamını genişletmek için yapılır.
Hayvan Deneyleri Etiği
Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurullarının Görevleri • Deney hayvanları üzerinde yapılacak tüm işlemlerin etik yönden kabul edilebilir sınırlarını belirlemek • Kurum içerisinde deney hayvanı kullanılması sürecinin etik kurallara uygun olarak yapılmasını sağlamak, gerektiğinde sonlanmasına karar vermek • Protokole aykırı çalışma saptanırsa gerektiğinde sonlandırılmasına karar vermek • Deney hayvanları ile çalışacak personelin gerekli eğitimi almasını sağlamak bu amaçla sertifika programları düzenlemek sertifikası olmayanların hayvan deneyi yapmasını engellemek • Üretim ve uygulama bölümlerini denetlemek • Yıllık çalışma raporlarını her yıl merkezi etik kurula sunmak • Ölü hayvanlar ve tıbbi atıkların 2872 sayılı çevre kanuna göre bertarafını sağlamak
Deney Hayvanı ile Uğraşacak Personelin Eğitimi Madde 15 • a) Deney hayvanı ile uğraşan ve/veya uğraşacak araştırıcıların eğitilmesi için eğitim programlarının düzenlenmesi, laboratuar hayvanları kullanım sertifika programlarının açılması, düzenlenmesi ve yürütülmesinden hayvan deneyleri yerel etik kurulları sorumludur. Bu programlarda başarılı olanlara ilgili yerel etik kurul tarafından deney hayvanı kullanım sertifikası verilir. • b) Deney hayvanı kullanarak her türlü eğitim, araştırma, uygulama ve test yapmak isteyen veya bu programların yapılmasında deney hayvanlarına dokunarak ve gözlemleyerek katkıda bulunan öğrenciler, araştırmacılar, akademik, sağlık, teknik ve idari personel deney hayvanı kullanıcısı olarak kabul edilir.
Hayvanlar Üzerinde Yapılan Bilimsel Çalışmalarda 3 R Kuralı 1 - Materyali Değiştirme (Replacement): Eğer mümkünse, hayvan yerine, aynı güvenirlikte sonuçlar verecek başka materyal yada modeller üzerinde çalışmak. 2 - Sayıyı Azaltma (Reduction): İstatistik hesabı etkilemeyecek en az sayıda hayvan üzerinde çalışmak. 3 - Uygun Koşulları Sağlama (Refinement): Deneylerde hayvanlarda en az rahatsızlığa yol açacak şekilde davranmak.
Uygun Koşulları Sağlama • İnsanlık dışı girişimlerin sıklığını ve ağırlığını azaltmayı hedefleme • Protokollerin ağrı ve stresin azaltılması yönünde değerlendirilmesi • Uygun anestezi ve analjezi kullanılması • Hayvanların daha iyi koşullarda yaşatılması
Deney Hayvanının Öldürülme Metodu • Deney hayvanının öldürülmesi gerektiğinde, acı çekmeden öldürülme için kabul edilmiş kurallar uygulanmalıdır. • Deney hayvanı herhangi bir nedenle, çalışmanın amacı dışında, önlenemeyen şiddetli, ani ya da devamlı ağrı çekerse, araştırmacı hemen ötenazi uygulamalıdır. • Protokolünde hayvanın öldürülmesinin kaçınılmaz olduğu çalışmalarda gereksiz acı çekmeyi önlemek için "kabul edilebilir son nokta"belirlenmelidir. • Ölüm kriterleri ispatlanmadan hayvan atılmamalıdır.
Uluslararası-Ulusal Mevzuat • The Principles of Humane Experimental Technique 1959 • Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi (1978) • Helsinki Bildirgesi (1964 ve revizyonları en son 2004) • Avrupa Birliği Kararları (Strasburg 1986) 86/609/EEC • Hayvanları Koruma Kanunu 5199 Sayılı (01. 07. 2004) • Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul Ve Esaslarına Dair Yönetmelik (06. 07. 2006) Tarihli Resmi Gazete
Aşırmacılığın (İntihal) Son Dönemde Yaygın Olmasının Nedenleri: 1 - Eğitimin ilk yıllarından itibaren özgür düşünmeye, öğrenmeye, üretmeye değer verilmemektedir. Ezbercilik, aktarma bilgileri öğrenmeyi önceleyen bir eğitim sisteminde kişiler kendilerini araştırmak, irdelemek, çalışmak, zorlamak yerine hazıra onmayı yeğlemektedir.
Aşırmacılığın (İntihal) Son Dönemde Yaygın Olmasının Nedenleri: 2 - Az okuyan, az yazan, yapıtların geniş kitlelere ulaşma olanakları sınırlı toplumlarda ve böyle ortamlarda intihal daha kolay olmakta, okuyucu denetimi yetersiz kalmaktadır.
Aşırmacılığın (İntihal) Son Dönemde Yaygın Olmasının Nedenleri: 3 - Son yıllarda giderek yaygın “köşeyi dönme” tutkusu akademik ve bilim kurumlarına da bulaşmıştır.
Aşırmacılığın (İntihal) Son Dönemde Yaygın Olmasının Nedenleri: 4 - Atama ve yükseltilmelerde yayınlarda nitelikten ziyade, niceliğe öncelik verilmesi intihalin yaygınlaşmasına neden olmuştur.
Aşırmacılığın (İntihal) Son Dönemde Yaygın Olmasının Nedenleri: 5 - Bazı üniversitelerde ciddi bir inceleme ve denetim sistemi olmadığından, intihalin yatkın kişiler için uygun ortamlar oluşmaktadır.
Aşırmacılığın (İntihal) Son Dönemde Yaygın Olmasının Nedenleri: 6 - Yazar haklarını koruyan yasa ve uygulamaların yetersiz kaldığı bir ülkede intihal göreceli olarak destek görmektedir. İntihal kovuşturulmazsa, kanıtlandığında yaptırım uygulanmazsa, akademik yükseltilmelerde bir engel olarak görülmezse, çıkar sağlama yolu yaygınlaşır.
Vancouver Anlaşması ve Önemi
Vancouver Anlaşması ve Önemi • Vancouver anlaşmasına göre bir bilimsel yayında yazarlar arasında bulunabilmek için; A- Çalışmanın planlama, tasarım, analiz ve yorumlamasına katkıda bulunmak, B- Yayını hazırlamak veya önemli oranda beyinsel katkı ile düzeltmek, C- Yayınlanacak son haline onay vermek.
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ: 1. Etik eğitim eksikliği: Bilimsel yaşama giren kişiye; bilimsel araştırma nasıl yapılır, sonuçlar bilimsel yayına nasıl dönüşür, bilimsel yayın nasıl yapılır, bilim etiği nedir, kapsamı, incelikleri, sonuçları nelerdir, etik yanıltmalar bilim dünyasını ve toplumu nasıl etkiler vb. konularda yeterli eğitim verilmelidir.
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ: 2. Akademik atama ve yükseltilme ölçütleri: Adaylardan istenilen bilimsel performans ve yayın sayısı etik dışı davranışlarda çok önemli bir etmendir. Ancak bu beklentiler, bilerek etik yanıltmaya asla gerekçe olamaz.
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ: 3. Yöneticilerin etik tutumu: Yönetimin etik bilgisi ve tutumu önemli diğer bir faktördür. Bilim kurumları yöneticileri ( Üniversiteler arası kurul, Üniversite Rektörleri, Dekanlar, Müdürler ) bilimsel değerler ve etik İlkerler konusunda kararlı ve açık olmadıkları sürece etik davranışlar ne yazık ki artarak sürecektir.
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ: 4. Bilim kültürü: Bilim kurumlarında “Akademik kültür” yetersiz ise bilimde etik dışılık da fazla olmaktadır. Eğer kurumda araştırma-eğitim/öğrenim konularında derinliği olmayan, bilgi ve deneyimi eksik, donanımsız, bilimsel tartışma ve akademik etik-özgürlük-özerklik-liyakat kavramları yetersiz ise etik dışı davranış da yaygındır.
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ: 5. Dış baskılar: Araştırma projelerini destekleyen Kurumların baskısı ile hızlı yayın yapma beraberinde ciddi hatalar ortaya çıkabilir. Araştırmacılara verilen ekonomik destek, burs veya sanayi desteğinin kesilmesi olasılığı etik dışılığa zorlayabilir.
BİLİM İNSANLARININ YAYIN ETİĞİ KAPSAMINDAKİ SORUMLULUKLARI • Bilim insanları ve araştırmacılar mutlak dürüstlük anlayışına sahip olmalı ve bu değerleri korumalılar. Bir bilimsel araştırmaya katılanlar aşağıdaki temel ilkelere kesinlikle bağlı olmalılardır:
BİLİM İNSANLARININ YAYIN ETİĞİ KAPSAMINDAKİ SORUMLULUKLARI 1 Tasarımda, projelendirilmesinde ve sürdürülmesinde, yürütülmesinde en yüksek mesleki standartlara sahip olmak,
BİLİM İNSANLARININ YAYIN ETİĞİ KAPSAMINDAKİ SORUMLULUKLARI 2 - Araştırma sürecinde ve bulguların kaydında, analizinde özeleştiri, dürüstlük ve açıklığı elden bırakmamak,
BİLİM İNSANLARININ YAYIN ETİĞİ KAPSAMINDAKİ SORUMLULUKLARI 3 - Aynı konuda araştırma yapmış veya halen yapmakta olan diğer gruplara karşı saygılı davranmak, onların emeğine saygılı olmak ve bu tavırları makale hazırlanması ve yazılması sürecinde de sürdürmek ve korumak.
- Slides: 76