BLMSEL ARATIRMALARDA ETK LKELER Prof Dr Mevlt KAYA

BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA ETİK İLKELER Prof. Dr. Mevlüt KAYA 1

1. BİLİM ETİĞİ KAVRAMI ü Etik özü itibariyle Felsefenin konusudur. Özellikle Ahlak Felsefesi olarak adlandırılan alan bu konuyla yakından ilgilenmektedir. ü Belirli bir değerler sistemine bağlı olarak doğru ve yanlış davranışlara ilişkin kavramlar üreten, ilkeler geliştiren, ölçütler belirleyen, bunları savunan ve kullanımını öneren felsefenin adıdır. ü Araştırmalarda etik konusu daha çok Bilim Felsefesinde ele alınmaktadır. ü Bilim Felsefesi hangi değerlerle hareket edilmesi gerektiği ile ilgilenmektedir. 2

1. BİLİM ETİĞİ KAVRAMI Bilim Etiği, bilimsel çalışma yapan ü kişilerin bu çalışmalar sırasında uymaları gereken temel değerleri ve ilkeleri gösterir. ü ü Yasal olan her şey etik midir? Ahlak-Hukuk-Etik kavramları arasındaki ilişki. 3

2. BİLİM ETİĞİ TARİHÇESİ Çağdaş anlamda araştırma etiğine ilişkin ilk kuralların şekillenmesi; Ø Nürnberk Kodu (1946 -1947) Ø Helsinki Bildirgesi (1964) Ø Belmont Raporu (1979) 4

3. BİLİMDE ETİK DAVRANIŞ DÜRÜSTLÜK Bilim insanı bilgiyi veya sonuçları saptırmamalı, araştırma işlemi her açıdan nesnel tarafsız ve dürüst olmalı. 5

3. BİLİMDE ETİK DAVRANIŞ DİKKAT Bilim insanları araştırmalarında, özellikle sonuçları sunarken, hatalardan kaçınmalıdırlar. 6

3. BİLİMDE ETİK DAVRANIŞ AÇIKLIK Bilim insanları, verileri, sonuçları, yöntemleri, fikirleri, etkinlikleri ve araçları paylaşmalıdırlar. Eleştiriye ve yeni fikirlere açık olmalı/olunmalıdır. 7

3. BİLİMDE ETİK DAVRANIŞ ÖZGÜRLÜK Bilim insanları, herhangi bir hipotez üzerine araştırma yapmada özgür olmalı, yeni fikirler ortaya koyup eski fikirleri eleştirmelerine olanak tanınmalıdır. 8

3. BİLİMDE ETİK DAVRANIŞ EĞİTİM SORUMLULUĞU Bilim insanları, geleceğin bilim insanlarını ve halkı eğitmekle sorumludur. 9

3. BİLİMDE ETİK DAVRANIŞ TOPLUMSAL SORUMLULUK Bilim insanları, topluma zarar vermekten kaçınmalı, araştırmalarının sonuçlarından sorumlu olmalı ve bu sonuçlar hakkında halkı bilgilendirmelidir. 10

3. BİLİMDE ETİK DAVRANIŞ YASALLIK Bilim insanları, araştırma aşamasında çalışmalarıyla ilgili yasalara uymak zorundadır. 11

3. BİLİMDE ETİK DAVRANIŞ KARŞILIKLI SAYGI Bilim insanları, meslektaşlarına karşı saygılı bir tutum içinde olmalıdır. 12

3. BİLİMDE ETİK DAVRANIŞ VERİMLİLİK Bilim insanları, kaynaklardan verimli olarak yararlanmayı bilmelidir. 13

3. BİLİMDE ETİK DAVRANIŞ DENEKLERE SAYGI Bilim insanları, gözlem yaptıkları deneklerin haklarını korumalı, saygı ve özen göstermelidir. 14

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 1. Deneklerle/Katılımcılarla İlgili Etik Kurallar 4. 2. Araştırma Süreci ve Sonuçlarıyla ilgili Etik Kurallar 4. 3. Ortak Yazarlarla/Araştırmacılarla İlgili Etik Kurallar 4. 4. Yayın ve Sunumla İlgili Etik Kurallar 4. 5. Mali Desteğin Kaynağıyla İlgili Etik Kurallar 4. 6. Araştırmaların Değerlendirilmesiyle İlgili Etik Kuralar 15

4. 1. DENEKLERLE / KATILIMCILARLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA 1. Katılımcıları riske atmayacak şekilde planlanmalı, UYULMASI GEREKEN ETİK 2. Araştırma sorumlu ve yetkin kişiler tarafından yürütülmeli, uzman KURALLAR olmayan kişilerin denekler/katılımcılar üzerinde deney yapmalarına izin verilmemeli, 3. Deneklere/katılımcılara araştırmanın amacı, uygulama süreci, olası riskler ve yararlar açıklanmalı, 4. Deneklerin/katılımcıların araştırmaya katılıp katılmama ya da katılmaları durumunda istedikleri zaman çekilme hakkına saygı gösterilmeli, 5. Rıza formları 18 yaşından büyükse kendileri, küçükse velileri tarafından imzalatılmalı, formdaki bilgilerin açık anlaşılır olmasına 16 dikkat edilmeli,

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 1. DENEKLERLE / KATILIMCILARLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 7. Denekler/katılımcılar hakkında tarihsel veri niteliği taşıyabilecek yada kimliklerinin anlaşılmasına neden olabilecek bilgiler ya toplanmamalı ya da gizli tutulmalı, 8. Haklı ve kabul edilebilir bir neden bulunmadıkça hiç kimse araştırmaya katılma hakkından mahrum edilmemeli, 9. Denekler/katılımcılar hakkında toplanan bilgiler araştırma tamamlandıktan sonra yok edilmeli, kimlikleri saptamaya yönelik herhangi bir ipucu ya da kanıt bırakılmamalı, 17

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 1. DENEKLERLE / KATILIMCILARLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 10. Araştırmaya katılmamaktan dolayı hiçbir denek/katılımcı zarar görmemeli, 11. Araştırma sürecinde başlangıçtaki açıklamalardan farklı uygulamalar söz konusu olursa denekler/katılımcılar yeni durumdan bilgilendirilmeli, 12. Bir zorunluluk ya da kendileri için bir yarar söz konusu olmadıkça çocuklar, engelliler ve düşkünler araştırmalara denek olarak alınmamalı, eğer alınıyorsa kendi durumlarının gerektirdiği anlayış ve özen gösterilmelidir. 18

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 2. ARAŞTIRMA SÜRECİ VE SONUÇLARIYLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. 2. 1. Bilimsel Yanıltma 4. 2. 2. Bilimsel İhmal/Disiplinsiz Araştırma 4. 2. 3. Bilimsel Saptırma/Kasıtlı Sahtekârlık 4. 2. 3. 1. Çarpıtma 4. 2. 3. 2. Gizleme 4. 2. 3. 3. Uydurma 19

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 2. ARAŞTIRMA SÜRECİ VE SONUÇLARIYLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. 2. 1. Bilimsel Yanıltma q Bir araştırmanın saydamlığını, güvenirliğini, geçerliğini ve değerini olumsuz yönde etkileyen hatalı, disiplinsiz, kasıtlı ya da özensiz girişimler bilimsel yanıltma olarak anılmaktadır. q Bilimsel araştırmanın temel ilkelerini çiğnemeden yerleşik paradigmanın dışına çıkmayı her zaman etik dışı bir davranış olarak görmek doğru değildir. q Dürüstlük içeren hatalar ve araştırmacılar arasındaki görüş farklılıklar genellikle bilimsel yanıltma kapsamında değerlendirilemez. 20

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 2. ARAŞTIRMA SÜRECİ VE SONUÇLARIYLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. 2. 2. Bilimsel İhmal/Disiplinsiz Araştırma o Genellikle bilimsel çalışmanın ilke ve kurallarına uymamaktan kaynaklanır. Bu uymama durumu, kasıtlı davranışlardan değil çoğunlukla bilimsel araştırmaya ilişkin bilgi ve beceri eksikliğinden ya da deneyim ve birikim yetersizliğinden kaynaklanır. o Örneğin araştırmalarda anlamlılık düzeyi olarak alınan p değerini yanlış yorumlayan bir araştırmacı, Tip I ya da Tip II hatası yaparak hem kendisini hem de öteki bilim insanlarını yanıltabilir. 21

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 2. ARAŞTIRMA SÜRECİ VE SONUÇLARIYLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. 2. 3. Bilimsel Saptırma / Kasıtlı Sahtekarlık v. Araştırmacının kendi yaptığı çalışmada bilimsel süreçleri ya da araştırma sonuçlarını bilinçli olarak saptırması durumunda ortaya çıkar. Bu da araştırma bulgularının güvenilirliğini tehlikeye sokar ya da benzer koşullarda yapılan araştırmalarda yinelenebilirliği ortadan kaldırır. vÖrneğin, araştırmacı yansız örneklem almadığı halde bunu gizlemek amacıyla yansız örneklem yaptığını belirtiyorsa bu saptırmadır. Veri toplama aracının güvenirlik katsayısını yüksek göstermek amacıyla masa başında veri üretilmişse bu da sahtekarlık olarak değerlendirilir. v. Bilimsel saptırma çarpıtma, gizleme, uydurma şeklinde birkaç şekilde ortaya çıkmaktadır. 22

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 2. ARAŞTIRMA SÜRECİ VE SONUÇLARIYLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. 2. 3. 1. Çarpıtma Ø Araştırmacı istediği sonuçları elde edebilmek için verileri değiştirir. Ø Örneğin, istatiksel açıdan anlamlı fark bulmak isteyen araştırmacı verilerle oynayabilir. Bu eğilim genellikle elde edilen p değerinin kritik p değeri olan. 05 düzeyine çok yakın olması durumunda çekici görünebilir. Durum ne olursa olsun araştırmacının hiçbir veriyi değiştirme hakkı yoktur ve bundan kesinlikle kaçınmalıdır. 23

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 2. ARAŞTIRMA SÜRECİ VE SONUÇLARIYLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. 2. 3. 2. Gizleme Araştırmacı önceden belirlediği amaçlar doğrultusunda elde ettiği bulguların bir bölümünü gizler ve rapor etmez. Buna neden olan etken çoğu zaman araştırmacının beklentileridir. Çünkü saklanan verilerin çoğu beklentilere ters düşen veriler ya da bulgulardır. Böyle bir eğilim, bilimsel araştırmaların nesnelliği ve saydamlığı ilkelerine aykırı olduğu için kesinlikle kabul edilemez. 24

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 2. ARAŞTIRMA SÜRECİ VE SONUÇLARIYLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. 2. 3. 3. Uydurma Araştırmacı toplamadığı verileri ya da elde etmediği bulguları gerçekmiş gibi düzenler ve rapor eder. Ortada olmayan veriler/bulgular sanki varmış gibi sunulduğu için ciddi bir sahtekarlık söz konusudur. 25

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 3. ORTAK YAZARLARLA / ARAŞTIRMACILARLA İLGİLİ ETİK KURALLAR • Ortak yazarlık çok önemli olmasına karşın birçok araştırmada kimlerin yazar olacağına karar vermek ya da yazar sırasını belirlemek sıkıntılı bir süreçtir. İlke olarak, araştırmanın yapılmasına ve raporlaştırılmasına önemli katkı sağlayanların ortak yazar olması gerekir. • Ortak yazarlı çalışmalarda herkesin görev ve sorumlulukları net olarak tanımlanmalıdır. Paylaşılan görevlerin hangi düzeyde katkı sayıldığı açıkça belirtilmeli ve bunun karşılığı olan yazar sırası oluşturulmalıdır. • Tüm yazarların çalışmanın tamamına ilişkin sorumluluğu üstenmesi zorunludur. • Özel herhangi bir açıklama olmadığı sürece araştırma raporlarında yazar sırası katkı düzeyini gösterir. 26

4. 4. YAYIN VE SUNUMLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 4. 1. Bilimsel Aşırma 4. 4. 1. 1. Tam Aşırma 4. 4. 1. 2. Bilimsel Korsanlık 4. 4. 1. 3. Kendinden Aşırma 4. 4. 1. 3. 1. Yineleme 4. 4. 1. 3. 2. Dilimleme 4. 4. 1. 3. 4. Kardeş Yayın Çıkarma 4. 4. 2. Bilimsel Aşırma Davranışının Ortadan Kaldırılması İçin Uyulması Gereken İlkeler 27

4. 4. YAYIN VE SUNUMLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 4. 1. Bilimsel Aşırma Başkalarının çalışmalarını isim değiştirerek ya da hak ettiği şekilde tam kaynak belirtmeden kendi adına yayınlamak bilimsel aşırma olarak tanımlanmaktadır. Görüş, fikir ya da düşüncenin asıl sahibi her kim ise o görüş, düşünce ya da fikrin getireceği kredi bilim dünyasında o kişiye gitmelidir. 28

4. 4. YAYIN VE SUNUMLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 4. 1. 1. Tam Aşırma Başka birisinin yaptığı bir çalışmayı hiç değiştirmeden alıp kendi adını koyarak olduğu gibi yayınlama söz konusudur. Bunun biraz hafif hali başkasının çalışmasının bazı bölümlerini değiştirerek kendi adıyla yayınlama olarak bilinen «ince aşırma» davranışıdır. 29

4. 4. YAYIN VE SUNUMLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 4. 1. 2. Bilimsel Korsanlık Başka araştırmacıların verilerini kaynak göstermeden ya da gerekli izinleri almadan kendi çalışmasının bir parçası olarak kullanma davranışıdır. Araştırmacının başkalarına ait verileri kullanması durumunda o kişiye kredi vermesi gerekmektedir. 30

4. 4. YAYIN VE SUNUMLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 4. 1. 3. Kendinden Aşırma Kendinden aşırma durumunda ise kasıt içeren etik dışı davranışlar ya da hatalar araştırmacının kendi yapıtlarından gerçekleşmektedir. Bu davranışında yineleme, dilimleme, kardeş yayın çıkarma şeklinde türleri bulunmaktadır. 31

4. 4. YAYIN VE SUNUMLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 4. 1. 3. 1. Yineleme Araştırmacının kendisine ait daha önce yayınlanmış bir çalışmayı başka bir yerde olduğu gibi yeniden yayınlamadır. Tezler yayınlanmış yapıt sayılmadığı için tezden yayın üretilebilir. 32

4. 4. YAYIN VE SUNUMLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 4. 1. 3. 2. Dilimleme Araştırmacının kendisine ait önceden yayınlanmış bir çalışmasını birden çok yayına bölerek birden çok yayın üretmesidir. Aynı çalışma kendi içinde parçalanarak birçok yayına dönüşmektedir. 33

4. 4. YAYIN VE SUNUMLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 4. 1. 3. 3. Kardeş Yayın Çıkarma Araştırmacının kendisine ait daha önce yayınlanmış bazı çalışmaların küçük değişikliklerle yeni bir çalışmaymış gibi yeniden yayınlamasıdır. 34

4. 4. YAYIN VE SUNUMLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 4. 2. Bilimsel Aşırma Davranışının Ortadan Kaldırılması İçin Uyulması Gereken İlkeler üBaşkalarının söylem, görüş, veri, yorum, değerlendirme, öneri, yayın, çizim ve uygulamalarından yararlanırken kaynaklar açıkça belirtilmelidir. Eğer gerekliyse izin alınarak yararlanma yoluna gidilmelidir. üYararlanmalarda yazar gerekli gördüğü bilgileri kendi ifadeleriyle belirtmeli, basitçe birkaç sözcüğü değiştirerek başkalarının fikirlerini kendisine aitmiş gibi göstermekten kaçınmalı, her türlü yararlanma durumunda ilgili kaynağı belirtmelidir. 35

4. 4. YAYIN VE SUNUMLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR üBaşkalarından yararlanırken olduğu gibi alıntı yapılıyorsa mutlaka kaynak bilgilerinin yanı sıra sayfa numarası da verilmelidir. Üç satırı ya da 40 sözcüğü geçmeyen alıntılar paragrafta tırnak işaretleri içinde verilebilir. Ancak bundan uzun alıntılarda ayrı ve farklı yazılmış bir alıntı paragrafı kullanılmalıdır. üYapılan alıntı doğrudan ya da olduğu gibi bir alıntı değilse ilgili fikirden söz ettikten sonra kaynak bilgilerini verirken sayfa numarasını göstermek zorunlu değildir. Ancak dolaylı alıntılarda sayfa numarası verilmesinde bir sakınca yoktur. 36

4. 4. YAYIN VE SUNUMLA İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR üYanlış ya da ilgisiz kaynak göstermekten kaçınılmalıdır. Bunun için araştırmacı kaynak göstereceği yapıtı mutlaka bulup okumalıdır. Yalnızca özetlerle yetinmek ya da başkalarının kaynak göstermesine güvenmek hem yeterli değildir hem de tehlikeli olabilir. üBir kaynaktaki çizelge ya da şekli olduğu gibi kullanan bir araştırmacı ilgili çizelge ya da şeklin altında özgün kaynağı açıkça belirtmelidir. üGenel geçer fikirler, yaygın olarak dile getirilen görüşler ya da anonimleşmiş söylemler için kaynak göstermeye gerek yoktur. 37

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 5. MALİ DESTEĞİN KAYNAĞI İLE İLGİLİ ETİK KURALLAR Bir araştırma belirli bir kurum ya da kişi tarafından mali olarak desteklenmişse, araştırma raporunda mali desteğin kaynağı mutlaka belirtilmelidir. Bazen mali destek sağlayan kurum sayısı birden çok olabilir. Bu durumda destek veren kurumların tümü eksiksiz olarak belirtilmelidir. Bunun çeşitli nedenleri olabilir fakat en önemli nedeni araştırma sonuçlarının yorumlanmasında bazen mali desteğin nereden geldiğinin önem taşımasıdır. Örneğin, düzenli dondurma yemenin her gün süt içmeye oranla insan sağlığı üzerinde daha olumlu etkilerinin olduğu bulgusunu rapor eden bir araştırmanın mali destek kaynağı dondurma firmaları ise bu araştırmaya bakış açısı kaynağın kim olduğu gerçeğinden etkilenebilir. 38

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 6. ARAŞTIRMALARIN DEĞERLENDİRİLMESİYLE İLGİLİ ETİK KURALLAR Bağımsız olarak araştırma yapmanın dışında, yapılan araştırmaları değerlendirme konusunda da bazı etik kurallar bulunmaktadır. Bunları kendi içinde editörlük, hakemlik ve jüri üyeliği olarak ayrıştırmak olanaklıdır. Editör akademik bir derginin bilimsel anlamdaki yöneticisidir. Hakemler bir yazıyı bilimsel ölçütlere göre değerlendirir. Jüriler çoğu zaman yüksek lisans, doktora tezleriyle birlikte anılmaktadır. 39

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 6. ARAŞTIRMALARIN DEĞERLENDİRİLMESİYLE İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. 6. 1. Editörlerle İlgili Etik Kurallar • Kendisine sunulan çalışmayı her türlü önyargıdan bağımsız olarak değerlendirmelidir. • Değerlendirme sürecini kasıtlı olarak uzatmamalıdır. • Sunulan çalışmanın etik kurallara uygunluğunu değerlendirmelidir. • Çalışma hakkında yayın kurulu üyeleri ve hakemler dışında hiç kimseye bilgi vermemelidir. • Değerlendirme ve yayın sürecinin hiçbir aşamasında yazarlara olumlu ya da olumsuz anlam taşıyabilecek yanlış bili vermemelidir. 40

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 6. ARAŞTIRMALARIN DEĞERLENDİRİLMESİYLE İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. 6. 1. Editörlerle İlgili Etik Kurallar • Hakim raporları üzerinde hiçbir değişiklik yapmamalı, düzmece rapor hazırlamamalı, hakem görüşlerinin yazarlara doğru ulaşmasını sağlamalıdır. • Yazarların izni olmadan çalışmanın verilerini kısmen ya da tamamen hiçbir yerde kullanmamalı ve başkalarının kullanmasına izin vermemelidir. • Çalışmayı değerlendirecek hakemleri seçerken yanlı davranmamalı, uzmanlık ve yetkinlik alanlarına göre hakem ataması yapmamalıdır. 41

4. 6. ARAŞTIRMALARIN DEĞERLENDİRİLMESİYLE İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA 4. 6. 2. Hakemlerle İlgili Etik Kurallar UYULMASI § Çalışmayı olabildiğince yansız biçimde ve hem bilimsel yönden GEREKEN ETİK hem de etik ölçütlere göre değerlendirmeli. KURALLAR § Çalışmayı herhangi bir nedenle değerlendiremeyeceği ya da değerlendirmek istemediği durumlarda zaman geçirmeden editöre geri göndermeli ve mümkünse gerekçesini belirtmelidir. § Etik bir sorun gördüğü çalışmayı editörle paylaşmalıdır. § Çalışmanın gizliliğine özen göstermelidir. § Çalışmanın kime ait olduğunu öğrenmeye çalışmamalıdır. § Yorum ve önerilerini açıkça belirtmeli, genel ifadelerle geçiştirmemelidir. § Değerlendirdiği çalışmayı yazarından izin almadan kullanmamalıdır. 42

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 6. ARAŞTIRMALARIN DEĞERLENDİRİLMESİYLE İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. 6. 3. Jüri Üyeliğiyle İlgili Etik Kurallar Ø Çalışmayı yansız ve nesnel içimde değerlendirmeli, Ø Evrensel bilim ölçütleri ve araştırma etiği kurallarına uygunluk açısından incelemeli, yaklaşım farklılıkları nedeniyle olumsuz bir tutum takınmamalı, Ø Adayı ya da öteki jüri üyelerini baskı altına almaya çalışmamalı, Ø Kasıtlı olarak değerlendirmeyi geciktirmemeli, 43

4. BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR 4. 6. ARAŞTIRMALARIN DEĞERLENDİRİLMESİYLE İLGİLİ ETİK KURALLAR 4. 6. 3. Jüri Üyeliğiyle İlgili Etik Kurallar Ø Adayı aşağılayıcı, onurunu kırıcı bir tavır sergilememeli, Ø Değerlendirdiği çalışmayı adayın izni olmadan kullanmamalı ya da başkalarının kullanmasına fırsat vermemeli, Ø Adayın geliştirdiği materyalleri kendi çalışmalarında kullanmamalı, Ø Değerlendirme sonucundaki kararında açık olmalı, eksik bulduğu yönler belirtilmeli, olumsuz karar veren jüri üyeleri kararlarının gerekçesini yazmalıdırlar. 44

5. BİLİMDE ETİK DIŞI DAVRANIŞIN BAŞLICA NEDENLERİ 5. 1. Akademik aşamaların başlangıcında bilimsel araştırma eğitiminin ve disiplinin verilmemesi, bilimsel araştırma etiğinin öğretilmemesi, 5. 2. Yükselme ve eşitleri arasında kabul görme, üne kavuşma, onu koruma, aşırı hırs etik dışı davranışlara kişiyi götürmesi, 5. 3. Fazla sayıda yayın yapılması ile bilimde saygınlığın her zaman artacağı yanılgısı, 5. 4. Burs, proje, sanayi desteği, parasal desteği yitirmemek için etik dışı davranışlara yönelme. 45

6. BİLİMSEL ETİĞE AYKIRI DAVRANIŞLARIN ÖNLENMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKENLER 6. 1. Araştırmacıların Eğitilmesi 6. 2. Araştırmacılar Üzerindeki Baskıların Azaltılması 6. 3. Araştırmacıların Üzerindeki Mali Baskıların Azaltılması 6. 4. Etik Komisyonların Yaygınlaştırılması Ve Aktif Olarak Çalıştırılması 46

KAYNAKLAR BİLİM ETİĞİ DAVID B. RESNIK AYRINTI YAYINLARI 2004 ETİĞE GİRİŞ ANNEMARIE PIEPER AYRINTI YAYINLARI 1999 TÜRKİYE BİLİMLER AKADEMİSİ 2008 YILI 38. SAYISI 47

TEŞEKKÜRLER 48