BLMSEL ARATIRMA YNTEMLER VE ETK BLMSEL ARATIRMAYA YNELK

BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE ETİK BİLİMSEL ARAŞTIRMAYA YÖNELİK TEMEL KAVRAMLAR

BİLİMSEL ARAŞTIRMAYA YÖNELİK TEMEL KAVRAMLAR Bilim ve Araştırma Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya/Bilim’e Alternatifler) Bilimsel Yöntem Bilimsel Tutum ve Davranışlar Araştırma ve Aşamaları Temel Kavramlar Olgu-Kavram Denence (Hipotez) Kanun Sayıltı Kuram, Yapısı, Türleri

İNSAN, BILIM VE BILGI • Bilim sistematik gözlemler ve temel süreçler yardımıyla yeni bilgilerin ortaya çıkmasını sağlar. • Fen bilimciler bilimi; “hipotezlerin denenmesi için geliştirilen yöntem veya araştırma yolu; bilginin tabiatını düşünme, mevcut bilgi birikimini anlama ve yeni bilgi üretme süreci” • Felsefeciler bilimi; “bilginin doğruluğunun sorgulanması yöntemi” olarak tanımlarlar.

GENEL ANLAMDA BILIM; Tanım: “Tabiatta meydana gelen olayların; • neden ve niçinlerini, • birbirleriyle olan bağlantılarını bulma; • onları genelleştirme, • kuramsallaştırma ve • bu kuramsal bilgi yardımı ile sonradan meydana gelecek olayların nasıl ve ne zaman meydana geleceğini tespit etmektir.

BILIM TÜRLERI • 1 -Bilgi olarak bilim; Bilim bilmektir; eşya ve olaylar arasında var olan ilişkiler sistematiğine ilişkin bilinmesi gereken şeylerin hepsi bilimdir. • 2 -Ürün olarak bilim; Bilimsel bilgidir; gözlem ve deneyler sonucunda belli bir bilimsel yöntem aracılığıyla elde edilen bilgilerdir.

BILIMIN ÖZELLIKLERI • 1 -Objektiflik; Ön yargılardan uzak, kişisel düşüncelerin üstünde, duyguların etkisi dışındadır. • 2 -Tutarlılık; Ulaşılan sonuçların çelişkili olmaması. • 3 -Doğruluk; Yazılanların gerçeğe uygun olması, ölçü, kural ve ilkelere uygunluk • 4 -Eleştiri; Bilginin temellerini ve doğruluk durumunu inceleme, sınama, yargılama • 5 -Genellik; Verilerden hareketle olaylara ve sonuçlara dayanarak genel yargılamalara varma • 6 -Öngörü; Bir sonrakini veya ondan sonrakini bilme hali • 7 -Toplumsal Gereklilik; Toplumun ihtiyaçları, sorunlarını çözme veya amaca ulaşılması için bireyleri sürükleyen ve yön veren gereklilikler

BILIMSEL BILGININ ÖZELLIKLERI • Tarafsızlık ilkesi • Doğru ölçü • Kanıtlama niteliği • Genelleme özelliği • Bilim olması gerekeni değil, olanı inceler.

• 1. Tarafsızlık ilkesi: Bilim adamı ele aldığı konuya inançlarını, değer yargılarını ve siyasal kanaatlerini karıştırmamalıdır. Fen bilimlerinde mümkün olabilen bu objektiflik, sosyal bilimlerde biraz zor bir durumdur. Çünkü toplum ve insanı konu alan sosyal bilimlerde değer yargılarından uzaklaşmak dolayısıyla tarafsızlığı koruyabilmek son derece güçleşir. • 2. Doğru ölçü: Bir bilimin gelişme ve olgunlaşma düzeyi çoğu zaman o bilimin matematiği kullanma düzeyiyle yani ölçme teknikleriyle değerlendirilir. En genel anlamda ölçme, nesne ve olaylara, bazı kurallara uygun olarak sayılar vermektir. • 3. Kanıtlama niteliği : Bilimsel verilerin her şart ve her durumda tekrarlanabilmesi ve sonuçlarının gerçekliğinin ortaya konulması gerekir.

• 4. Genelleyici özelliği: Bilimin bir diğer özelliği de olaylar arasında sebep -sonuç ilişkisi kurmak suretiyle genel kavramlara yükselmesidir. • 5. Bilim, olması gereken olayları değil olanı inceler: Olması gereken olaylar, isteklerimize, duygularımıza bağlı yorumlardır. Bunlar değer yargılarının konusudur. Örneğin nasıl hareket etmeliyim ki, ahlaki bir davranışta bulunmuş olayım. Oysa bilim, var olanı araştırır, bu yüzden olgusaldır. Bilimin görevi, inandırma olmayıp buna karşılık, belli şartlar altında belli olaylar arasında ilişki kurmak suretiyle sonuçlara varmaktır. Buna determinizm diyoruz.

• Bilimsel olayların diğer özelliği statik ve dinamik taraflarının bulunmasıdır. Özet olarak bilgi bir yandan birikim özelliğine, öte yandan yenileşme özelliğine sahiptir. • Günümüzde bilimin amacı, ideal ve mutlak gerçeklere ulaşmak değildir, bilimin sonuçları görelidir ve geçicidir. Bilim sürekli bir şekilde kendini ve kendi buluşlarını düzelten bir özellik taşır. Bu sebeple bilimsel düşünce hata olasılığını daima akılda tutmayı ve onu araştırmayı gerektirir. Bilimsel gerçek, mutlak değişmez olmayıp görelidir, yani değişmeye açıktır. Bilimin sonuçları şimdilik kesindir, yarın yapılacak bir araştırma ile gerçek olarak bildiğimiz şeyler, yanlışlar olabilir. Çünkü bilgi baş döndürücü bir hızla ilerlemektedir. Bilim adamları işini gücünü bıraksa her gün kendi alanında yayınlanan kitap ve dergileri okumaya kalksa ömrü yetmemektedir. Bugün bilgi kirlenmesinden söz edilmektedir. Yani doğru olarak bilinen pek çok bilimsel gerçek çok kısa bir süre sonra geçerliliğini yitirmektedir.

-BILIMSEL BAZI KAVRAMLAR • 1 -Olgular; Doğrulukları ispatlanmış önermeler veya beklenen eylemlerdir. Örnek; Volkanik patlamalar, güneş tutulması gibi • 2 -Olay; Olguları oluşturan vakalardır. Örnek; Yağmur yağması olgu, bunun Salı günü olması olaydır. • 3 -Kavramlar; Olgular arasındaki ilişkiler ve kalıpların tanımıdır. • 4 -Prensipler ve yasalar; Kavramlar arası ilişkilerden doğan genellemeler prensiptir. Prensipler zamanla test edilip, farklı durumlar içinde doğrulanırsa yasa olur. • 5 -Hipotezler; Deneylerden veya gözlemlerden beklenen olası sonuçlar ve bir problemi doğru sonuca ulaştırması beklenen çözüm yollarıdır. • 6 -Kuramlar (teori); Bilim adamlarının oluşturduğu zihinsel önermeler paketidir.

BILGI EDINME YOLLARI • 1 -Otoriter Figürü Yaklaşım; Alanında uzman sayılan ve otorite olarak kabul edilen kişilerin görüşlerinden yararlanma • 2 -Mistiksel Yaklaşım; Karşılan sorunlara çözüm için din adamı, medyum, falcı kimselerden yararlanma • 3 -Rasyonel Yaklaşım; Mantıksal düşünme yoluyla bilgi edinme. İki türlüdür; • a) tümevarım (Aristokrat) • b) tümdengelim (Bacon) • 4 -Bilimsel Yaklaşım (Araştırma); Sistematik, planlı ve bazen de kontrollü olarak yapılan çalışmalar.

BILIM INSANININ YAKLAŞIMI Bilim insanı, araştırma konusuna iki amaçla yaklaşır; • 1 -Bilmek için bilmek • 2 -Fayda için bilmek • Bunun sonucunda da ortaya yine iki tür ilmi çalışma çıkacaktır; • • 1 -Temel araştırmalar (teori bulma bu tür araştırmaların amacıdır) 2 -İhtiyaç araştırmaları

BILIMIN DOĞASI • Bilim önce gözlemle başlar, deneyle devam eder ve sonunda yasayla genellenir. • Bilim insanları doğada olup bitenleri dikkatle gözlemleyerek; • topladıkları olguları sınıflar, • bilinen diğer olgular ışığında yorumlar, • bulgularını açıklamak için kuramlar oluşturur, • yeni gözlem verileriyle kuram veya genellemeleri test ederler, • test edilen kuram olgulara uygunsa doğru kabul edilir, • ters düşerse düzeltilir ya da açıklayıcı yeni kuram oluşturulur.

BILIM; • 1 -Matematiksel bir kavram değildir; daha karmaşık bir yöntemdir. • 2 -Statik değil; dinamiktir. • 3 -Olgusaldır; gözlenebilir olgulara dayanır. • 4 -Mantıksaldır; bilimsel hükümler birbiriyle tutarlı ve çelişkisizdir. • 5 -Denetimli gözlem sonuçlarına göre olguları açıklayıcı özelliğiyle hipotezleri doğrulama yöntemidir. • 6 -Keşfedilmeden önce bilinmeyenleri gerçekliğe dönüştüren bir insan faaliyetidir. • 7 -Geçerliği ispatlanmış sistemli bilgiler bütünüdür.

BİLİM VE ARAŞTIRMA Bilgi [knowledge]: Bilme, öğrenme süreci ve işleminin konusu ya da nesne ve olaylara yüklemler vererek varılan yargı. Başka tanımlamalar: • Bildiğimiz şey. Daha kuşkucu bir bakış açısıyla • Bildiğimizi sandığımız şey Bilgi Elde Etme Yolları (Araştırmaya / Bilim’e Alternatifler) • Otorite • Gelenekler • Sağduyu • Medya Araçları • Kişisel Deneyimler

BILGI ELDE ETME YOLLARI (ARAŞTIRMAYA / BILIM’E ALTERNATIFLER) OTORITE • Anne, baba, öğretmen, parti lideri, diğer uzmanlar, bir kitap, TV ya da başka bir medyadan aldığınız bilgileri doğru kabul ettiğinizde bilgi kaynağı olarak otoriteyi kullanıyoruz. Çünkü bu kişi /kaynaklar yaşamımızda etkileyici bir yere sahipler ve söylediklerini doğru kabul ediyoruz. • Karşılaştığımız sorunlarda karar vermek için otorite’yi kullanmanın avantajları: • Çabuk, • Basit, • Ucuz.

• Otoriteyi kullanmanın bazı sınırlılıkları: • Gerçekte konunun uzmanı olmayan kişileri uzman kabul etme yanlışına düşmek, böylece otoritenin söylediği doğru olmadığı halde, söylediğini doğru kabul etmek olasılığı vardır. • Kim otorite, kim değil, karar vermek zordur. Çoğu kez de bu göreceli bir kavramdır. Örneğin zamana göre değişken olabilecektir. • Otoritelerin çeşitli nedenlerle yanlış yönlendirmesi olasılığı vardır.

GELENEKLER • Gelenekler aslında otoritenin özel bir durumudur. • Eğer bir şeyi her zaman yapıldığı gibi yapmayı en iyi yol olduğunu kabul ediyor ve bunu uyguluyorsanız, gelenekleri kullanıyorsunuz demektir. • Örneğin “ıhlamur soğuk algınlığına iyi gelir”. • Toplumsal yaşamı düzenlemek için çok sık yararlandığımız gelenekler acaba mesleki güçlüklerimiz, kararlarımız için yarar sağlar mı? • Gelenekler bazı önyargılar da içerir. Ayrıca değişen toplumda zaman içinde geçerliklerini yitirebilirler.

SAĞDUYU • Herkesin inandığı ve anlamlı (mantıklı) geldiği için bir şeye inanmak karar vermede sağduyudan yararlanmak demektir. • Günlük yaşamda yararlı olabilir ama genelde • Çelişkili fikirler, • Hatalar • Yanlış bilgiler ve • Önyargılar İçerir. Örneğin • Ölüm cezasının olmadığı toplumlarda daha çok cinayet işlenir. ? ? ? • Yoksul gençler orta sınıf gençlere göre sapma davranışlara daha çok yönelirler ? ? ?

MEDYA ARAÇLARI • TV programları, sinema filmleri, gazete ve dergiler yaşamımızda eşsiz bilgi kaynaklarıdır. Sıklıkla kullanırız • Medya sayesinde • Yaşadığımız toplum ve dünyada olan biten hakkında bilgi ediniriz. • Çoğu zaman hiç karşılaşamayacağımız olaylar ve kişileri tanıma imkanımız olur. • Ancak medyadan elde ettiğimiz bilgilere tümüyle güvenmek zordur. Çünkü: • Çok kısa zamanda hazırlanmak zorundadırlar. • Bu süreçte olayın her yönü yeterince yansıtılmayabilir • Yeterince araştırma yapılmamış olabilir. • Medyanın öncelikli amacı haberdir. Bu nedenle yansıttıkları amaca hizmet eden şeylerdir. • Oysa mesleki konularda karar vermek için bundan daha fazlasına gereksinimimiz vardır.

KIŞISEL DENEYIMLER • Bilme yollarından ilki duyularımız aracılığı ile elde ettiğimiz deneyimdir. Duyularımız aracılığı ile dünyadan edindiğimiz bilgi bir şeyi bilmenin en hızlı yoludur. • “Görmek inanmaktır” denir çoğu zaman. • Ancak duyularımız ile elde ettiğimiz veri her zaman güvenilir olmayabilir. • Yaşadıklarımız da deneyimlerimizdir. • Ancak bazı yanlış sonuçlara varmak olasıdır: • Gereğinden fazla genelleştirebiliriz, • Seçici gözlem yapabiliriz, • Gözlemi erken sonlandırmış olabiliriz, • Başka unsurların –örneğin önyargıların- etkisinde kalarak olaylara bakmış olabiliriz.

BILMENIN BIR BAŞKA YOLU DA BILIMSEL YÖNTEMLERDIR!!!!!

BILIMSEL YÖNTEM • Bilim evreni tanımak gerçeği bulmaktır. Bilimsel bilgi, evreni, toplumu, insanı araştırma konusu yapan, gözleme, deneye ve akla dayanarak yöntemli bir şekilde ettiği doğrulanabilir bilgilerdir. Bilim Dalı [discipline]: Konusu, incelediği olaylar, ya da yordam ve işlemleriyle ötekilerden ayrılan bilgiler kümesi Örnek: Ekonomi, Tıp, Sosyoloji, Psikoloji, Astronomi, Anatomi, Zooloji, Botanik, Hidroloji… Bilimlerin Sınıflanışı: • Temel Bilimler – Uygulamalı Bilimler • Pozitif Bilimler – Sosyal Bilimler

BILIMSEL YÖNTEM [SCIENTIFIC METHOD] • Bilimsel bilgi üretme yolu. • Bilimin süreç yönü Neuman’a göre bilimsel yöntem bir tek şey değil, bilimsel yöntem, bilim topluluğunun kullandığı • fikirler, • kurallar, • teknikler ve • yaklaşımlara karşılık gelen bir terimdir

BILIMSEL TUTUM VE DAVRANIŞLAR • • • Açık fikirli olmak, Karşı görüşlerde mantık arayabilmek, Kuşkucu olmak, Düşünce ve gözlemlerinde bağımsız kalabilmek, Kanıt için kararı erteleyebilmek, Ölçütlü düşünüp karar verebilmek Çalışmalarında sebatlı ve özenli olmak Bağıntılı düşünebilmek Yanılabileceğini düşünerek alçakgönüllü olmak ve yargılarında olasılığa yer vermek.

ARAŞTIRMA VE AŞAMALARI Araştırma [Research] Bilimsel yöntemi kullanarak bilimsel bilgi elde etmeye araştırma yapmak diyoruz.

ARAŞTIRMA SÜRECİ Konu Seçimi Başkalarını Bilgilendirme Bulguları Yorumlama Verileri İşleme ve Çözümleme Sorun Üzerinde Odaklaşma Yöntemsel Tasarım Verileri Toplama Kaynak: Neuman 1997, s. 11, Figure 1. 1: Steps in the Research Process

ARAŞTIRMA YOLUYLA BİLGİ ÜRETİMİ – DÖNGÜSEL YAPI Bir Başka Konu Seçimi Başkalarını Bilgilendirme Bulguları Yorumlama Verileri İşleme ve Çözümleme Sorun Üzerinde Odaklaşma Yöntemsel Tasarım Verileri Toplama Neuman 1997, s. 11, Figure 1. 1: Steps in the Research Process’den yararlanılarak hazırlanmıştır.

TEMEL KAVRAMLAR Olgu - Kavram K A V R A M L A R O L G U L A R Ev Ahmet Beyin Villası Ayşe Hanımın gecekondusu Ali’nin apartman dairesi Mehmet’in evi

OLGU [FACT] Gözlenebilir (yalnızca özel araçlarla izlenebilir) ya da görgül (deney ve gözleme dayanan) işlemlerle kavranabilir olan ve kendine özgü bir örüntüsü bulunan olaydır. (Sencer, 1981, s. 99). • Genelde duyularımız aracılığıyla kavrarız; yani görerek, dokunarak, koklayarak, duyarak… • Çevremizde mevcut olan her şey, çevremizde olan biten her şey, hatta kendimiz de birer olguyuz. • Örneğin bugün havanın bulutlu oluşu, • Şu anda Çevre Müh. Bölümününde Seminer Salonunda Bilimsel Araştırma Yöntemleri ve Etik dersini yapıyor oluşumuz, gibi.

• Olgular doğaları gereğince somutturlar. Bu nedenle “bir isimleri”, “bir adresleri” vardır. Örneğin; • FÇM 613 dersini 2019 -2020 ders yılında alan öğrenciler: Öğrenci İşleri’nin sağladığı öğrenci listesinde yer alan sizlerin isimleri, • Samsun’un Atakum İlçesi, • Canik’teki gecekondular, • OMÜ kütüphanesi’ne 2010 yılında alınmış kitaplar gibi…

TEMEL KAVRAMLAR- OLGU VE KAVRAMLAR (DEVAM) Kişilik K A V R A M L A R Siyasal Güç Meslek Cinsiyet Ev O L G U L A R

KAVRAM [CONCEPT] Bir olay, nesne, durum ya da koşula, ayrıtsal özelliklerini birleştirerek kavranabilirlik kazandıran düşünsel bütünlük (Sencer, 1981, s. 88). • Kavramlar gerçekte olgular gibi çevremizde mevcut değildir, bunları biz zihnimizde yaratmış durumdayız. • Kavramlar, aynı türdeki olguların benzer özelliklerini toparlayan ve özetleyen ve bir soyutlama sonucu üretilmiş sembolik ifadelerdir. • Doğası gereğince kavramlar soyutturlar, doğrudan gözlenemezler, Soyut ve ölçülemeyen şeylerin ölçülmesi için somutlaştırılmış tanımlar, ölçütler, araçlar gerekir.

VARSAYIM, YAPI, DEĞIŞKEN, ÖNERME, SAV, HIPOTEZ, KURAM • Bir Kuramı Oluşturan Bileşenler

VARSAYIM • Bilim de diğer tüm davranışlarımız gibi açık veya üstü örtülü bir takım yargılara dayanır. • Varsayım denen bu yargılarımız, düşünce ve davranışlarımızın temelinde yer alan gerekçeleridir. • Sabah otobüse binerken tanımadığımız bir şoföre ‘günaydın’ demeniz şoförün Türkçe bildiği varsayımına dayanır.

VARSAYIM KULLANIMI • Deneyle kanıtlanmamış, doğruluğu incelenmeksizin kabul edilen iddialardır. • Varsayım kullanılıyorsa doğruluğundan emin olunmalıdır. Ayrıca doğruluğunun deney veya gözlem ile belirlenmesinin imkansız veya çok maliyetli olması gerekmektedir. • Varsayımların niteliği araştırma raporlarında açıkça ifade edilmelidir. • Örnek; • Mikroskopik boyutlarda deneyler yapan bir bilim insanı, ölçme aletinin yani mikroskopun yeteri kadar güvenilir olduğunu varsayar. • …. Di. Maggio ve Powell’in öne sürdüğü bu hipotezler; büyüklük, teknoloji, merkezileşme ve dış kaynaklar değişkenlerinin haricinde kalan değişkenlerin aynı olduğu varsayımı ile oluşturulmuşlardır.

YAPI • Doğrudan veya dolaylı olarak gözlemlenemeyen kavramlardır. • Yapılar ancak gözlemlenebilir olgular temel alınarak tanımlanabilir. • Bu gözlemlenebilir olgular değişkenler olarak tanımlanır. • Bir yapı; söz konusu olay ile ilgili düşünsel bir şekil iken değişkenler, yapıdan türetilmiş fonksiyonel unsurlar olarak ifade edilebilir.

DEĞIŞKEN • Herhangi bir olguya ilişkin birden çok değer alabilen her türlü özelliğe değişken denebilir. • Değişkenler aynı obje için farklı zamanlarda farklı değer alabilir. • Bir çok farklı değişken örneği verilebilir: • *sınav sonuçları • *Karlılık oranı • *saç rengi • *öğrenim durumu

Genellikle bir deneysel durumu oluşturan koşullar veya etkenler iki grupta toplanır; • 1) Başlangıç koşullarının etkisine bağlı olarak ortaya çıkan veya çıkması beklenen sonuç, • 2) Gözlem konusu sonucun ortaya çıkmasında etkisi aranan başlangıç koşulları. Deney dilinde sonucu belirleyen etkenlere bağımsız değişken, sonuca ise bağımlı değişken denir. Deneycinin gözlemek istediği bağımlı değişkendir. Bunu yaparken hani etkenlerin bağımsız değişken olduğunu ve bunlardan her birinin ne ölçüde etkili olduğunu saptamaya çalışır.

BAĞIMLI DEĞIŞKEN • Araştırmacının temel ilgi alanı olan değişkendir. • Araştırmanın odağında bağımlı değişken yer alır. • Araştırmanın amacı; bağımlı değişkenin değişkenliğini (neye bağlı olarak değiştiğini) açıklamak veya öngörmektir. , • Bağımlı değişkene etki eden diğer değişkenlerin analiz edilmesi ile araştırma sorusuna yanıt bulunmuş olur. • Örnek; Yeni bir ürünün satış grafiği istenen düzeyde değildir…. Burada satış rakamları bağımı değişkendir.

BAĞIMSIZ DEĞIŞKEN • Bağımlı değişkeni pozitif veya negatif yönde etkileyen değişkene bağımsız değişken denir. • Bağımsız değişken var olduğunda, bağımlı değişkende var olacaktır. • Bir başka deyişle; bağımlı değişkenin değişkenliği bağımsız değişkene tabiidir. • Örnek; Kültürler arası yapılan araştırmalara göre yönetsel değerler, astlar ile üstler arasındaki güç mesafesinde belirleyici rol oynamaktadır. • Burada «güç mesafesi» , araştırmanın temel ilgi odağı dolayısıyla da bağımlı değişkendir. • «Yönetsel değerler» ise bağımsız değişkenler olarak tanımlanabilir. Yönetsel Değerler (Bağımsız Değişken) Güç Meafesi (Bağımlı Değişken

YAPI VE DEĞIŞKEN FARKI • Yapı • Performans Değişken Satışlar, Karlılık Oranı • Liderlik Astları iletişim kurma, astlarını motive edebilme. . • Örgüt içi uyum Kişiler arası etkileşim oranı

ÖNERME • Araştırılacak konu ile ilgili mantıksal bir değer yargısı içeren ifadedir. • Bilimsel araştırmanın başlangıç noktasıdır. • İçinde gizli olarak acaba sorusu taşır. • Önermenin doğruluğundan veya yanlışlığından söz edilmez, önerme bir düşünme ürünüdür. • Doğrulanmaya veya yanlışlığına karar verildiğinde önerme, sav ya da hipotez halini alır.

SAV • Araştırmacının incelediği konu ile ilgili olarak bilimsel araştırmanın başında öne sürdüğü ve doğruluğu veya yanlışlığı henüz test edilmemiş önermedir. • Araştırma problemindeki yapılar arasında ne tür bir ilişkinin olduğuna dair beklentileri ve değer yargılarını barındırır. • Hipoteze kıyasla daha genel ve daha soyuttur.

HIPOTEZ (DENENCE) • Araştırmacının incelediği konu ile ilgili olarak bilimsel araştırmanın başında öne sürdüğü ve doğruluğu veya yanlışlığı henüz test edilmemiş önermedir. • Araştırma problemindeki değişkenler arasında ne tür bir ilişkinin olduğuna dair beklentileri ve değer yargılarını barındırır. • Sava kıyasla daha özel ve daha somuttur. «bir nesnenin kütlesi hızı ile birlikte artar»

HIPOTEZ TÜRLERI • 1) Değişkenler arası ilişki hipotezleri (eğer öyleyse) • Yön Belirten; • «İşte yaşanan stres ne kadar artarsa, çalışanların iş tatmini o oranda azalacaktır. » • Yön Belirtmeyen; • «Yaş ile iş tatmini arasında bir ilişki vardır. »

• 2) Gruplar arası farklılık hipotezleri • Yön belirten, • «Kadın işçilerin motivasyonu, erkek işçilerden yüksektir. » • Yön belirtmeyen; • «İşletme sahipleri/ortakları ile profesyonel yöneticiler arasında, ISO 9000 KYS’ni benimseme ve vazgeçme nedenlerine verdikleri önem açısından fark vardır.

• 3) Tanımlayıcı hipotezler • Bir olgunun hangi özelliklerden oluştuğuna ilişkin hipotezlerdir. • Örnek araştırma sorusu; «Yüksek tansiyon sorunu yaşayan hastaların sosyal ve ekonomik karakteristikleri nelerdir? » • Örnek tanımlayıcı hipotez; «Yüksek tansiyon hastalarının büyük çoğunluğu erişkinlerdir. » • Tanımlayıcı hipotezler çoğunlukla bağımsız değişken içermezler.

BAHSI GEÇEN HIPOTEZ TÜRLERI SINIFLANDIRMASI SAVLAR IÇIN DE KULLANILABILIR !!!

ARAŞTIRMA HIPOTEZI VE SIFIR HIPOTEZ • Araştırma sonucunu öngören ve genellikle taraf tutan (değişkenler arası ilişki veya gruplar arası farklılıkları iddia eden) hipotezler araştırma hipotezi (H 1) olarak adlandırılır. • Bu karşılaştırmada, değişkenler arası ilişkisizliği veya gruplar arası farksızlığı savunan hipotezler ise sıfır hipotez (istatiktiksel hipotez) (H 0) olarak adlandırılır. • Araştırma hipotezinin kabulü, sıfır hipotezin reddi anlamını taşır.

• Amacı belirli bir konuyla ilgili bir durumu ortaya koymak olan araştırmaların hipoteze ihtiyacı yoktur. • Tarihsel araştırmalar, model çalışmaları, demografik özellikler ya da siyasi tercihleri belirlemek amacı ile yapılan araştırmalarda hipotez kullanılmaz

KURAM (THEORY) • Bilimsel bilgilerden türetilen ve gerçeklenmeye açık olmakla birlikte henüz [tümüyle] gerçeklenmemiş olan bilgiler dizgesi • Çeşitli yapı ve değişkenlerin, bir takım varsayımlar tarafından sınırlandırıldığı bir sistemdir (bütündür). • Söz konusu yapılar birbirleriyle savlar sayesinde, değişkenler ise hipotezler sayesinde birbirleriyle ilişkidedir.

• Belirli bir konuda ortaya konulan, geçerliliği ve güvenilirliği bilimsel yöntemlerle saptanmış bir genel açıklama düzlemidir. • Kuramlar; geçmişi, bugünü ve geleceği (öngörülerle) açıklayıcı nitelikte olmalıdır. • Bir teoriyi «doğru» veya «yanlış» diye nitelemek yerine «yararlı» veya «yararsız» , «geçerli» veya geçersiz» diye nitelemek daha doğru olacaktır.

Örneğin: - Freud’un Psikoanalitik Kuramı - Marx’ın Diyalektik Materyalizm Kuramı - Einstein’in İzafiyet Kuramı

KURAMIN YAPISI: • Kavramlar, • Kavramlar • Kavram kümeleri • Sayıltılar, • Sınıflamalar, • Kavramlar arası ilişkiler, • Faaliyet alanı

ARAŞTIRMA VE KURAM – AYRILMAZ İKILI • Kuram belirli bir konuya nasıl bakacağımızı gösterir. • İlgili kavramları, sayıltıları bize sağlar. • Kuram konuyla ilgili soruları bize verir, yani araştırma yaparak ortadan kaldırmak isteyeceğimiz bilimsel bilgi eksikliklerini, belirsizliklerini bize gösterir. • Verilerimizi anlam vermemizi sağlar. • Belirli bir çalışma ile elde edilen bilgiyi diğer araştırmacıların ürettiği diğer bilgiler içine koyabilmemizi mümkün kılar. • Kuram tek ağaçları değil, ama ormanı görmemizi sağlar. Her araştırmada kuram yer alır, ama ağırlığı araştırmalara göre değişebilir.

• Kuram zaman içinde değişir, farklılaşır; yetersiz görülerek ortadan kaldırılabilir. • Yapılan her araştırma kuramlara da katkıda bulunur. • Nicel araştırmalarla araştırmacı, tümdengelimci bir yaklaşımla, ele aldığı kuramda yer alan bazı ilişki iddialarını olgusal düzeyde sınayabilir, bulgularına göre kuram içerisinde yeni bağıntılar önerebilir. • Nitel araştırmalarla araştırmacı, tümevarımcı bir yaklaşımla, yerinden (olgu merkezli) kuram geliştirebilir.

BILIMSEL ARAŞTIRMA • Bir olgunun eleştirel bir biçimde incelenmesi sonucunda yeni gerçekleri keşfetmek ve yeni ilişkiler ve sonuçlara ulaşmak amacıyla yapılan arayış ve sorgulama bütünüdür. • Kuramda veya uygulamada karşılan bir probleme çözüm aranır.

KAYNAKLAR • Doç. Dr. Erden ÜNLÜ, BİLİMSEL YÖNTEME GİRİŞ ve TEMEL KAVRAMLAR – I Ders Notları, Hacettepe Ünv. Sosyal Hizmetler Yüksekokulu • Yrd. Doç. Dr. M. Volkan TÜRKER, BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ 1 Ders Notları, Marmara Ünv. İşletme Fakültesi • Şener BÜYÜKÖZTÜRK, ve diğ. BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ, Pegem Akademi, 2008