BLM SANAT MERKEZLERNE RENC YNLENDRME KADIKY REHBERLK VE

BİLİM SANAT MERKEZLERİNE ÖĞRENCİ YÖNLENDİRME KADIKÖY REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

Özel Yetenek Kavramı Özel Yetenekli Bireylerin Özellikleri Nasıl Ayırt Edilirler? Akademik Başarısızlık Yaşayan Özel Yetenekli Bireylerin Özellikleri

Toplumu oluşturan bireylerin; • %95’inin normal zeka, • %3’ünün normal zekanın altı, • % 2’sinin yetenekli olduğu kabul edilmektedir. TOPLUMU OLUŞTURAN BİREYLER Özel Yetenek Normal Altı Normal

ÖZEL YETENEK KAVRAMI NEDİR? Özel yetenek kavramı, • Genel zihinsel yetenek, özel akademik yetenek, dil, matematik, fen bilimleri, sosyal bilimleri, liderlik, yaratıcılık, görsel ve işitsel sanatlar ve psikomotor becerileri kapsamaktadır.

ÖZEL YETENEKLİ BİREY KİMDİR? • Özel Yetenekli birey; yaratıcılık, sanat, liderlik kapasitesi, motivasyon veya özel akademik alanlarda yaşıtlarına göre yüksek düzeyde performans gösteren bireyi ifade eder.

Çocuklardaki üstün yeteneğin erken fark edilmesi ve bunun geliştirilmesine olanak tanınması, özellikle eğitimciler için son derece önemli ancak bir o kadar da zordur.

Dolayısıyla çocukları sınıf içinde çok iyi takip etmek, gündelik konuşmalarındaki farklılıkları anlamaya çalışmak gerekmektedir. Literatürde, üstün yetenekli çocukların genellikle, normal gelişim gösteren çocuklara göre, yetenekli oldukları alanda daha hızlı ilerledikleri vurgulanmaktadır.

Ancak üstün yeteneklilik tiplerine göre bu hızlı ilerleme özelliği değişebilir. Özel bir alanda yetenekli olan çocuğun tüm gelişim alanlarında hızlı olması beklenmemelidir. Örneğin, görsel sanat alanında üstün yetenekli olan çocuk sadece bu alanda yaşıtlarından üstün olma özelliği göstererek diğer gelişim alanlarında standart gelişim ritmi izleyebilir.

ÖZEL YETENEKLİ BİREYLERİN ÖZELLİKLERİ • Zihinsel Özellikleri vÇeşitli alanlarda özel yetenekleri vardır. v. Yoğun motivasyon gösterebilirler. v. Gelişim basamaklarını yaşıtlarından önce tamamlarlar. v. Sürekli soru sorarlar, meraklıdırlar. v. Ayrıntılara dikkat ederler. v. Kendisinin seçtiği konuda veya ilgi alanlarında bağımsız çalışabilirler

v Çabuk ve kolay öğrenirler, kavrama ve akılda tutma süreleri yüksektir. v Birbirini takip eden konular, olaylar dizisi karşısında sonraki adımı tahmin edebilirler. v Derin ve geniş ilgi alanlarına sahiptirler. v Bir alanda öğrendiği konu ile bir başka alanda öğrendiği onu arasında akla yatkın ilişkiler kurabilirler. v Kelime dağarcıkları zengindir. v Kelimeleri doğru telaffuz eder, yerli yerinde kullanırlar. v Akıcı bir konuşmaları vardır.

v Bildiklerini, düşündüklerini yaşıtlarından daha iyi ifade edebilirler. v Bir öykünün ya da paragrafın ana fikrini yaşıtlarından daha çabuk bulup çıkarırlar. v Neden sonuç ilişkilerini ve benzerliklerini yaşıtlarından daha çabuk ayırt ederler. v Karmaşık ve zor problemlerden hoşlanır ve yaşıtlarının çözemediği problemleri çözebilirler. v Ders başarıları yüksektir. v Eleştirebilme yetenekleri yüksektir. v Orijinal, yaratıcı ve girişkendirler. v Başarılı oldukları alanda yüksek performans ve potansiyel kabiliyetlerini tek başına veya birleştirerek kendilerini gösterirler

Kişilik Özellikleri v. Mükemmeliyetçi eğilimleri yüksek, v. Sorumluluk almaktan ve onu yerine getirmekten hoşlanan, v. Gruptan çok yalnız oynamayı ve çalışmayı tercih eden, vÇok fazla meraklı ve sürekli soru soran sorgulayan, v. Grup normlarına fazla uymayan, kendilerince doğru olanda ısrar eden, v. Otorite ile çatışan, kendilerine bir şeylerin dayatılmasından hoşlanmayan, v. Günlük aktivitelerde sakar, dikkatsiz ve yavaş olabilen, v. Zorluk derecesi yüksek olan görevlerden hoşlanan, vİnandıkları konularda kararlı ve inatçı.

Sosyal Alandaki Özellikleri v. Kendilerine güvenir, kolaylıkla sorumluluk alabilirler. v. Yeni ve değişik durumlara kolay ve çabuk uyarlar. v. Sosyal etkinliklere katılmaktan hoşlanırlar. v. Duyarlıdırlar; empati yetenekleri gelişmiştir. v. Grup içinde lider olurlar. v. Grubun ilerisindedirler; yetişkinlerle iletişime girmeyi tercih ederler.

v. Başkalarıyla kolayca işbirliği yaparlar. v. Genelde alçak gönüllüdürler; başkalarına yardım etmekten hoşlanırlar. v. Sınıf arkadaşları tarafından yeni fikir, bilgi kaynağı ve grup lideri olarak görülürler. v. Okula severek giderler. vÇalışkandırlar; amaçlarına ulaşmaktan ve başarıdan zevk duyarlar. v. Güçlü bir konsantrasyona sahiptirler. v. Azimli ve sabırlıdırlar.

v Sorumluluk duyguları gelişmiştir. Sorumluluk almayı çok ister ve bunu yerine getirmekten hoşlanırlar. v Espri yetenekleri vardır; fıkra anlatmaktan hoşlanırlar. v Yaratıcı öyküler anlatır ya da yazarlar. v Değişik konularda okur ve zor metinleri okumaktan keyif alırlar. v Sosyal problemlerde araştırma, uygulama, hipotez oluşturma anlamlı sonuçlara varma, yazılı ya da sözlü sunuların sonuçlarını etkin bir biçimde düzenleme yeteneğine sahiptirler.

Müzik Alanındaki Yetenek Özellikleri v Ritim ve melodiye diğer çocuklardan fazla tepkide bulunurlar. v Müzik parçaları bestelemeye büyük istek ve çaba gösterirler, Başkaları şarkı söylerken onlara katılmaktan hoşlanırlar. Duygu ve düşüncelerini anlatmak için sık müziği araç olarak kullanırlar. v Çeşitli müzik aletleri ile ilgilenir, onları çalmayı denerler. v Dinlediği şarkıyı kısa zamanda öğrenir, anlamlı ve uygun şekilde söylerler.

Resim Alanındaki Yetenek Özellikleri v Çeşitli konularda ve diğer çocukların yaptığından değişik çizimler yaparlar. v Resimlere derinlik verir ve parçalar arasında uygun oranlar kullanırlar. v Resim yapmayı ciddiye alır ve bundan haz duyar ve buna çok zaman harcarlar. v Diğer insanların yaptığı resim çalışmalarına ilgi duyarlar. v Diğerlerinin eleştirilerinden hoşlanır ve yeni şeyler öğrenirler. v Resmi kendi yaşantılarını ve duygularını ifade etmek için başarılı bir şekilde kullanırlar. v Çamur, sabun ve plastilin vb. yumuşak gereçlerle üç boyutlu figürler yapmaya özel bir ilgi gösterirler.

Matematik Alanındaki Yetenek Özellikleri v. Verilerin ele alınmasında, düzenlenmesinde göze çarpan yeteneğe sahiptirler. v. Orijinal yorumlar yaparlar, zihinsel işlevselliğe sahiptirler. v. Yazılı iletişimden ziyade sözlü iletişimi tercih ederler. v. Aynı problemi farklı yöntemlerle çözebilirler. v. Olağan dışı matematiksel işlemler yapar, gayret gerektiren olağandışı problemler sorarlar.

v. Problemi kısa sürede çözer, uygulamaya, analize, senteze ve değerlendirmeye odaklanırlar. v. Matematiği başka kategorilere entegre edebilirler. v. Yanlış ve doğruyu seçme güçleri fazladır. vİlgisiz gibi görünen işlemler arasında ilgi kurarlar.

Fen Alanındaki Yetenek Özellikleri v. Fikir ve hipotezleri test etmeye yönelik deneyler yaparlar. v. Fen ve teknik araçları kullanabilir ve bunlara vakıf olurlar. v. Yerinde ve yeterli veri seçer, bunlardan çıkarımlar yaparlar. v. Fikirleri hem niceliksel hem de niteliksel ifade edebilirler. v. Fen bilgisini toplumsal değişim için kullanır ve uygularlar.

v. Bilimsel gözlem, veri toplama ve yorum yapma becerileri vardır. v. Problemlere yönelik duyarlılığa, yeni fikirler geliştirme yeteneğine ve değerlendirme yeteneğine sahiptirler. v. Yüksek düzeyde mekanik düşünme yeteneğine sahiptirler, uzay ilişkilerine ilgi duyarlar. v. Fen bilgisi konusunda otorite olan kaynakları tarar, fen raporlarını yorumlayarak bir ilgi zemini oluştururlar.

Bir çocuğun üstün yetenekli olarak görülmesi için yukarıda adı geçen bütün özelliklere sahip olması gerekmemektedir. Üstün yetenekli bir çocukta öne çıkan bir özellik, bir başka üstün çocukta hiç görülmeyebilir. Dolayısıyla bireysel farklılıkların olabileceği dikkate alınmalıdır.

Üstün yetenekli çocuklarda gözlemlenen özellikler tüm çocuklarda belli ölçülerde gözlemlenebilen özelliklerdir. Üstün yeteneğin bir göstergesi olabilmesi için bu özelliklerden birçoğunun ilgili yaş grubunun doğal olarak gösterdiği ölçülerin üzerinde bir düzeyde çocukta gözleniyor olması gerekmektedir.

ÖZEL YETENEKLİ BİREYLERİ NASIL AYIRT EDEBİLİİRİZ? vÜstün zekalı ve üstün yetenekli çocuklar genellikle parlak çocuklarla karıştırılmaktadır. Bu nedenle bu iki grubun özelliklerinin karşılaştırılması, üstün zekalılar için alınması gereken önlemlerde ana babaların öğretmenleri yönlendirmelerinde yardımcı olacaktır.

Üstün zekâlı çocuklar ve parlak zekâlı çocuklar nasıl ayırt edilebilir? v. Zekâ sınıflandırmasında biz, farklı isimler kullanıyoruz. Ortada yer alan grup normal zekâ. İnsanların yaklaşık yüzde 80 -90’ı bu gruba giriyor. Hafif, orta, ağır ve çok ağır düzeyde zihinsel geriliği olan çocuklar var -ki onlar için biliyorsunuz rehabilitasyon merkezleri ve birtakım kurumlar var. Bir de bu skalanın diğer tarafı var. O da parlak ve üstün zekâlı çocuklar ve çok üstün, seviyesinde çocuklar.

v. Parlak zekâlı ve üstün zekâlı çocuklar aslında biraz karıştırılıyor. Öğretmenler de özellikle karıştırabiliyor. Aslında parlak zekâlı çocuklar öğretmenlerin en sevdiği tipte çocuklardır.

vÖdevlerini yapan, sorulara cevap veren, çalışkan ve akademik ilgisi olan çocuklar. Üstün zekâlı çocuklarsa daha çok sorgulayan, nedenini niçinini merak eden, sizinle didişen ve pek çok kez de küstah, kendini beğenmiş olarak sıfatlandırılan çocuklar kategorisinde oluyor. Parlak zekâlı çocuğa bir soru sorduğunuzda, size o sorunun cevabını verir.

vÜstün zekâlı çocuksa sorunuza soruyla karşılık verir. Mesela dünyanın şeklini sorsanız, parlak zekâlı çocuk, yuvarlaktır hatta geoittir şeklinde tam istediğiniz cevabı verir. Üstün zekâlı çocuksa, “niye yuvarlak, yuvarlaksa alttakiler niye düşmüyor, dünya dönüyor diyorsunuz peki biz neden savrulmuyoruz” gibi öğretmeni de anne babayı da zorlayan sorular sorar. Zihinde tatmin edici cevaplar arar.

PARLAK MI ÜSTÜN YETENEK Mİ? • • Parlak Çocuk: İlgilidir Sorulara cevap verir Yanıtları bilir Dikkatini yoğunlaştırır. Anlamı kavrar Uyanıktır Verilen işi tamamlar

• • Okuldan hoşlanır Güçlü belleği vardır. Öğrendiği kadarıyla mutlu olur Düşünceleri anlar Kolaylıkla öğrenir Belli bir sırayla öğrenmekten hoşlanır Yaşıtlarıyla olmaktan hoşlanır Bilgiyi özümser.

• • Üstün Çocuk: Oldukça meraklıdır Sorunun ayrıntılarını tartışır Sorular sorar Hem zihinsel hem fiziksel olarak katılır. Varsayımlar ortaya atar Keskin gözlem yapar

Projeler oluşturur Alışılmamış tuhaf fikirleri vardır Öğrenmeden hoşlanır İsabetli tahminlerde bulunur Çok fazla özeleştiri yapar. Verilenleri zaten bilmektedir Büyük yaştakileri ve yetişkinleri arkadaş olarak seçer • Bilgiyi değiştirip uygular • •

Özel Öğrenme Güçlüğü ve Özel Yetenekli Çocuklar v. Dünyanın yetiştirdiği pek çok ünlü özel yetenekli isim öğrenme güçlüğü problemlerinden dolayı çevreleri tarafından önce anlaşılamamışlardır. (Einstein, Edison, Da Vinci gibi).

Mantık olarak üstün yetenek ve öğrenme güçlüğünün yana anılması pek akla gelmeyen ve birbiriyle çelişen bir durum olarak görünür. Fakat bu konu, üzerinde pek çok araştırma yapılmış yaygın bir konudur.

Özel yetenekli ve öğrenme güçlüğü olan çocukların tanınması oldukça güçtür. Çünkü hem yetenekli olmanın hem de özel öğrenme güçlüklerinin birçok farklı özelliği vardır. Bu iki özelliğin birleşimi bir çocuktan diğerine önemli farklılıklar gösterebilir.

Özel öğrenme güçlüğü olan üstün çocukları üç alt başlıkta incelenebilir • Birinci grup: • Okulda güçlükleri olmasına rağmen üstün olarak tanılanmış grup. Bu çocuklar çoğunlukla başarısız çocuklar olup etiketlendirilirler. Başarısızlıkların nedeni olarak motivasyon eksikliği, zayıf benlik algısı ya da tembellikleri gösterilir.

• İkinci Grup: • Bu gruptakiler ağır öğrenme sorunları nedeniyle tanılanmış olan gruptur. Özel yetenekli oldukları ise çoğu kez fark edilmez.

• Üçüncü grup: • En büyük grubu bu çocuklar oluşturur. Özel yetenekli olmaları ve zor çocuk olmaları birbirini maskelediğinden bu çocuklar ortalama becerisi olan çocuklar olarak değerlendirilirler. Kendi sınıf düzeylerine uygun bir performansları olması nedeniyle de çoğu zaman gözden kaçarlar.

• Hiperaktif değil, ama son derece hareketli çocuklardır. Aradaki fark da şurada: Hiperaktif olan çocuklar çok hareketlidir ama konsantrasyon zorluğu çeker. Ama bu çocuklar çok hareketli olsalar bile uzun süreli dikkat bütünlüğü sağlayabilir.

• Aşağıdaki tablo, özel yetenekli/öğrenme güçlüğü olan çocukların pozitif ve negatif karakteristiklerini ortaya koyabilmek amacı ile hazırlanmıştır.