BLM 9 KARYER GELTRME PROGRAMLARI VE HZMETLERN GELTRME

BÖLÜM 9 KARİYER GELİŞTİRME PROGRAMLARI VE HİZMETLERİNİ GELİŞTİRME, UYGULAMA VE DEĞERLENDİRME

BİR KARİYER GELİŞİM PROGRAMI TASARLAMANIN/ GELİŞTİRMENİN VE UYGULAMANIN ADIMLARI BİRİNCİ ADIM: HEDEF GRUBU VE ÖZELLİKLERİNİ TANIMLAMA Program tasarlama sürecinin bu adımı, programın sunulacağı bireyler hakkında net bir resim oluşturmaktır. Örneklerde belirtileceği gibi, hedef grubun belirli bir netlikle tanımlanması gereklidir. Bu tanım, bireyin etnik kökeni, yetenek testlerinde aldığı puanların ortalaması ve puan aralığı, cinsiyeti, yaş aralığı ve özel durumlara (ör. engelli olma ) sahip olma gibi demografik bilgileri içerebilir.

BİR KARİYER GELİŞİM PROGRAMI TASARLAMANIN/ GELİŞTİRMENİN VE UYGULAMANIN ADIMLARI İKİNCİ ADIM: HEDEF GRUBUN GEREKSİNİMLERİNİ BELİRLEME Psikolojik danışmanların, öğrenci, danışan veya çalışan ihtiyaçlarını yeterince ayrıntılı bir şekilde bilmeden, bu ihtiyaçları karşılayacak şekilde hizmet programlarını geliştirmeleri tabiî ki mümkün değildir. Eğer hedef kitle, lise öğrencilerinden oluşuyorsa, yaşlarından yola çıkarak kariyer planlamanın hangi aşamasında olduklarından hareketle teknik/mesleki bir okul devam etmek veya üniversiteye gitmek veya doğrudan çalışmaya başlamak kararı gibi ihtiyaçlarının olabileceği sonucunu çıkarmak mümkün olabilir. Ayrıca, giriş yapacakları uğraşı alanlarını seçme konusunda yardıma ihtiyaç duyabileceklerini varsaymak da güvenli bir yol olabilir. Ancak eğer ihtiyaçlar uygun bir şekilde değerlendirilmezse, bu bireylerin yalnızca yaş veya yaşam devresiyle açıklanamayacak diğer ihtiyaçları belirlenemeyebilir.

BİR KARİYER GELİŞİM PROGRAMI TASARLAMANIN/ GELİŞTİRMENİN VE UYGULAMANIN ADIMLARI ÜÇÜNCÜ ADIM: GEREKSİNİMLERİ KARŞILAYABİLMEK İÇİN ÖLÇÜLEBİLİR AMAÇLAR BELİRLEME Ölçülebilir amaç, amaca ulaşılıp ulaşılmadığının belirlenme yollarını da içerecek şekilde net olarak açıklanabilen amaçtır. Kariyer planlama hizmetlerinde amaçların yazılmasının en az iki nedeni bulunmaktadır. İlki, amaç yazma disiplinini takip etmenin, psikolojik danışmanı neyin başarılmaya çalışıldığı hakkında dikkatlice düşünmeye ve buna ulaşılıp ulaşılmadığını bilmeye yönlendirmesidir. İkincisi, amaçlar hizmetlerin içeriği ve değerlendirilmesi için temel oluştururlar.

BİR KARİYER GELİŞİM PROGRAMI TASARLAMANIN/ GELİŞTİRMENİN VE UYGULAMANIN ADIMLARI DÖRDÜNCÜ ADIM: KARİYER PLANLAMA HİZMETLERİNİN NASILSUNULACAĞINI BELİRLEME Bu adımda, amaç maliyet açısından en uygun şekilde olabildiğince çok kişiye ulaşacak zengin bir yelpazede hizmet sağlamaktadır. Hizmetler içinde birebir görüşme yapmak, pahalı ve zaman gerektiren yoldur. Bu nedenle, olabildiğince etkili ancak daha az zaman gerektiren diğer yöntemler üzerinden çalışmaları yürütmek daha çok tercih edilmektedir. Birebir görüşme dışındaki yöntemler (ve elbette her biri birebir görüşme ile beraber de kullanılabilmektedir) şunları içermektedir: • Yüz yüze ve/veya Web tabanlı hizmet sunma konusunda kariyer planlamayla ilgili mevcut olan dersler içinde üniteler ya da özel dersler sunmak • Sekiz ila onbeş kişiyi kapsayabilecek atölye çalışmaları önermek (üniversite veya şirkette) • Kariyer planlama içeriğini sunan, yüksek kalitede bir Web sitesisunan sanal bir kariyer merkezi yaratmak • Yedinci Bölümde açıklanmış olan kapsamlı Web temelli kariyer sistemlerinden birini kullanıma açmak • Değerlendirme envanterleri ve çalışma kitabı gibi araçları içeren kendine yardım malzemeleri sağlamak

BİR KARİYER GELİŞİM PROGRAMI TASARLAMANIN/ GELİŞTİRMENİN VE UYGULAMANIN ADIMLARI BEŞİNCİ ADIM: PROGRAMIN İÇERİĞİNİ BELİRLEME Programın içeriği amaçları tarafından belirlenir dolayısıyla her bir amaca bakmak ve bunlara ulaşmanın farklı yollarını tasarımlandırılması gerekmektedir. Her bir hedef kitleye göre birer örnek verilecek olursa; LİSE: Amaç: Bireysel kariyer planlanmayı etkileyen ülkedeki iş yerindeki değişiklikleri açıklamak. Bu amaca yönelik yöntemler: Şirketler veya kamu kuruluşları temsilcilerinden önceden belirlenmiş bir toplantıda bu değişimlerden bahsetmelerini istemek; öğrencilerden bu konuda kitap ve ilgili makaleleri okumalarını, Web sitelerini kullanmalarını istemek. Temel bilgiyi elde edebilmek adına bu yöntemlerden herhangi birini kullandıktan sonra bir grup tartışması yapmak.

BİR KARİYER GELİŞİM PROGRAMI TASARLAMANIN/ GELİŞTİRMENİN VE UYGULAMANIN ADIMLARI ALTINCI ADIM: PROGRAMIN BEDELİNİ BELİRLEME Hemen hiçbir proje giderleri bilinmeden onaylanmaz. Program bedelini tam olarak hesaplayabilmek için, amaçların iyi tanımlanmış olması, her bir amaca yönelik yöntemin ayrıntılandırılmış olması ve her bir amaca yönelik önerilen içeriğin somutlaştırılmış olması gerekmektedir. Ancak böyle bir durumda aşağıdaki bileşenleri içeren bir bütçeyi hesaplayabilmek mümkündür: • Ürün ve hizmetleri tasarlamak, geliştirmek ve değerlendirmek için ekibin ayırması gereken zaman; • Programın sunulması veya başkalarının bu amaçla eğitilmesi için ekibin ayırması gereken zaman; • İhtiyaç olması hâlinde Web tabanlı bir kariyer planlama sistemi; • Bilgisayar, referans kitapları veya değerlendirme envanterlerinin kopyaları; • Baskı/ çıktı giderleri, eğer varsa diğer teknik giderler (ör. sanal bir kariyer merkezinin geliştirilmesi); • Eğer varsa kullanılacak olanakların (salon kiralama gibi) giderleri; • Katılımcılara, eğer sunulacaksa, içecek giderleri.

BİR KARİYER GELİŞİM PROGRAMI TASARLAMANIN/ GELİŞTİRMENİN VE UYGULAMANIN ADIMLARI YEDİNCİ ADIM: HİZMETLERİNİZİ AÇIKLAMAYA VE TANITMAYA BAŞLAMA Her ortamda daima, kariyer planlama hizmetlerini desteklemeye istekli kişiler olduğu gibi, bu çalışmaları eleştirmeye hazır olanlar da bulunmaktadır. Her hangi yeni bir programı tanıtmak için anlayışlı ve destekleyici bir ortam oluşturmak önemlidir. Bunu başarmanın bir kaç yolu bulunmaktadır: • Tasarım aşamasının başlarında programın tasarlanmasına yardım etmek üzere veya en azından hazırlık planları hakkında geri bildirim almak için bir grup insanı davet edin veya bu kişilerden bir komite oluşturun. Bu kişileri, diğerleri tarafından saygı duyulan ve sözü geçen kişiler arasından seçmek önemlidir. Diğerleri, önerilen programın bu kişiler tarafından desteklendiğini gördüklerinde, onların da bu yönde davranması daha olasıdır. • Ön hazırlık fikirleri oluşturulur oluşturulmaz, yöneticilere bunları anlatmaya başlayın ve onlardan bire bir toplantılar aracılığıyla veya kendi yorumlarını ekleyebilecekleri bir belgenin dolaşmasını sağlayarak katkı sunmalarını isteyin. • Küçük bir pilot çalışma ile başlayın. Pilot çalışmaya, saygı duyulan ve bilinen öğrenci veya çalışanların katılmasına gayret edin. Pilot/ deneme çalışması yalnızca düşünce ve işlem yollarını genişletmek ve düzeltmeye yardımcı olmayacak, aynı zamanda ağızdan ağıza programın duyulmasını sağlayacaktır. Okul veya kurumun gazetesinde yeni programdan bahseden ve programın kendisine nasıl yarar sağladığını anlatan kişilerin yaşantılarına yer veren kısa makaleler yayınlayın.

BİR KARİYER GELİŞİM PROGRAMI TASARLAMANIN/ GELİŞTİRMENİN VE UYGULAMANIN ADIMLARI YEDİNCİ ADIM: HİZMETLERİNİZİ AÇIKLAMAYA VE TANITMAYA BAŞLAMA • Okul veya şirket, önerilen kariyer planlama programın bir bölümüyle hafifleyebilecek sorunlar yaşıyorsa, programın o bölümüyle işe başlayın. İdeal olan, kariyer planlama yardımının bu sorunların çözümüne yardımcı olmasıdır ve böylelikle programın tamamının daha geniş bir şekilde uygulama zamanı geldiğinde program olumlu olarak görülebilecektir.

BİR KARİYER GELİŞİM PROGRAMI TASARLAMANIN/ GELİŞTİRMENİN VE UYGULAMANIN ADIMLARI SEKİZİNCİ ADIM: HİZMETLERLE İLGİLİ PROGRAMIN TAMAMINI TANITMAYA VE SUNMAYA BAŞLAMA Tasarlanmış ve planlamış olan hizmetler sunulmaya başlamadan önce çok zaman alan yedi planlama adımına dikkat etmek önemlidir. Bu durum bıktırıcı gibi görünse de uzun planlama döngüsü için harcanan zaman ve enerji son ürünün daha yüksek kalitede olmasını sağlayacaktır. Bir ürün veya hizmet ne kadar iyi olursa olsun, insanlar bundan yararlanmadığı sürece amacına ulaşamayacaktır. Tasarlanmış olan içerik kadar programın nasıl tanıtılacağının planlanması da aynı zamanda çok önemlidir. Dolayısıyla hizmetlerin kendisi uygulanmadan önce tanıtım planlarının hazır olmaları gereklidir. İş görüşmesinde ilk izlenimin oldukça önemli olması gibi, yeni hizmetler sunulduğunda yaratacağı ilk izlenim de o derece önemlidir. Başlamadan önce, herşeyin programın hizmet sunmaya ya da piyasaya açılmaya hazır olduğuna emin olun. İlk sunulan hizmetin, çok yüksek kalitede olması en baştan programın kalitesi ve yararlılığı hakkında bir imaj yaratacaktır.

BİR KARİYER GELİŞİM PROGRAMI TASARLAMANIN/ GELİŞTİRMENİN VE UYGULAMANIN ADIMLARI DOKUZUNCU ADIM: PROGRAMI DEĞERLENDİRME Değerlendirme çok zaman alan ve pahalı bir süreç olduğu için değerlendirmenin neden önemli olduğununa ilişkin dört nedeni ele alalım. Önde gelen neden, programın tanımlanmış olan amaçlara insanların ulaşmasına yardımcı olup olamayacağını belirlemektir. Bu amaçlar, hedeflenen grup için tanımlanmış olan ihtiyaçları karşılayabilmek için yazılmıştır. Eğer program, bu amaçlara ulaşmada insanlara yardımcı olmuyorsa, ihtiyaçları karşılayamıyor demektir. İkincisi, hizmetleri değerlendirmenin gerekli olması hizmetlerin ancak bu yolla daha da gelişebilecek olmalarındadır. Tasarım ve gelişim adımları ne denli başarıya ulaşırsa ulaşsın, yeni bir programın uygulanması daima yeni ihtiyaçları, olası farklı yaklaşımları ve ilerleme için iyi fikirleri belirleyecektir. Program geliştirme ve sunma döngüsel bir süreçtir; bir sonraki uygulamada programa yeni düşüncelerin de dâhil edilmesi gerekir. Üçüncüsü, değerlendirme, hesap verebilirliğin bir gereği olarak, süpervizörlere ve diğer ortaklara, programın sonuçları hakkında sürekli bilgi sağlar. Yöneticiler, programdan kaç kişinin yararlandığını, tanımlanmış olan ihtiyaçların ne denli karşılanarak programın etkili olabildiğini bilmek isterler.

BİR KARİYER GELİŞİM PROGRAMI TASARLAMANIN/ GELİŞTİRMENİN VE UYGULAMANIN ADIMLARI DOKUZUNCU ADIM: PROGRAMI DEĞERLENDİRME Dördüncü olarak, değerlendirme bazen de sunulan hizmetlerin para ve diğer kaynak yatırımlarına değip değmeyeceğini belirlemek için yapılmaktadır. Bu tür bir değerlendirmenin odağı, hizmetleri korumak, genişletmek veya sonlandırmak için karar vermektir. Değerlendirme genel olarak bilgi verici (formative) ve özetleyici (summative) veya her ikisi bir arada şeklinde olabilir. Eğitim Değerlendirme Standartları Ortak Komitesi, tarafından bilgi verici değerlendirme, devam eden bir programı geliştirmek amacıyla yapılırken, özetleyici değerlendirme, programı sürdürüp sürdürmemeyi belirlemek için programın bütünsel olarak değeri hakkında bazı sonuçlara ulaşma amacını taşımaktadır. Dolayısıyla, ilk üç neden değerlendirme için bilgi verici kategorisine girerken, dördüncü neden özetleyici değerlendirme kategorisine uymaktadır. Değerlendirme, elbette bu dört amacı karşılamak için de tasarlanabilir.

TOPLANAN VERİ TİPLERİ Değerlendirme kavramı veri toplamayı kastetmektedir. Bu veri nicel veya nitel olabilir. Nicel veri, sayılar biçiminde rapor edilir ve bu sayılar sıklıkla yöneticiler tarafından yöneltilen şu tür sorulara yanıt verir: • Kariyer farkındalığı için kaç ilköğretimde okuyan öğrenci psikolojik danışmanın sınıflarda öğrettikleri aracılığıyla yardım aldı? • Kaç altıncı sınıf öğrencisi kariyer fuarına katıldı? • Yedinci sınıflarda kariyer fuarına katılanların yüzde kaçı geçici de olsa kariyer kümeleriyle ilgili bir seçim yaptı? • Kaç sekizinci sınıf öğrencisi bir kariyer kümesiyle ilgili dört yıllık bir gelişim planı oluşturabilmek için ebeveynlerini görüşme için okula getirdi? • Kaç onuncu sınıf öğrencisi, kariyer planlama ile ilgili özel bir dizi sınıf içi rehberlik programını almış oldu? • Son sınıf öğrencilerinin yüzde kaçı mezuniyetten sonra kariyer portfolyosundaki listede olan ya da yakını bir alanda tam zamanlı bir işe başladı? • Üniversiteyi tercih edecek olan son sınıf öğrencilerinin kaçı kariyer planlarında yer alan bölümlerden birine girebildi? • Bunlardan yüzde kaçı ikinci sınıfa geldiğinde halen aynı bölüme devam ediyordu? • Öğrencilerin kaçı lisenin her bir sınıf düzeyinde psikolojik danışmanla özellikle kariyer planlamayla ilgili görüşebildi? • İş arama atölye çalışmasına katılan öğrencilerin yüzde kaçı mezun olduktan 60 gün sonra arzu ettikleri bir iş buldu? • Psikolojik danışmanın bir öğrenciyle geçirdiği zaman ne kadara mal olmaktadır? • Bu yıl, tek durak merkezinde kaç danışana hizmet verildi? • Danışanların sorun alanlarına göre dağılımı nedir? • İş arayanların yüzde kaçı hizmet aldıktan sonra 60 gün içinde iş buldu?

DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ Değerlendirme ancak verinin toplanması ve organize edilmesiyle mümkündür. Toplanan verinin, değerlendirme sorularına verilecek uygun yanıtlarla doğrudan ilişkili olması gereklidir. Değerlendirme sorularının iyi olması da hizmetler için belirlenen amaçların net olarak tanımlanması durumunda mümkündür. Dolayısıyla, değerlendirme döngüsü aşağıdaki gibidir: • Programın veya hizmetin belirgin ölçülebilir amaçlarını (arzulanan sonuçlar) belirlemek. • Belirtilmiş amaçlara ulaşıldığına ilişkin işaretleri ifade edecek göstergeler veya davranışları belirleme • Bu göstergeleri veya davranışları gözlemlemek veya ölçmek için en uygun yolları belirlemek. • Bu yöntemleri kullanarak veri toplamak. • Farklı ortaklar tarafından yöneltilen belirli değerlendirme sorularını yanıtlayacak şekilde veriyi organize etmek. • Verileri bu ortaklara sunmak. • Uygun veriyi farklı değerlendirme amaçlarına göre kullanmak programın amacına ulaşıp ulaşmadığını belirlemek, ileriye dönük olarak hizmetleri geliştirmek, halkla ilişkiler amacına hizmet etmek ve/veya programın devamı konusunda karar vermek.

DEĞERLENDİRME SONUÇLARINI KULLANMA Hangi değerlendirmenin hangi nedenle kullanılacağı, sonuçların nasıl kullanılacağını belirlemektedir. Değerlendirme sonuçlarının orta öğretimde kariyer planlama dersinini sunulması için, hem nitel hem nicel olarak toplandığını gözünüzün önüne getirin. Sonuçlar aşağıdaki gibi özetlenebilir: Yöneticilerden gelen değerlendirmeler (Program içeriğinin nasıl açıklandığına dayanarak). “Bu program oldukça iyi görünüyor ve içeriğine tüm öğrencilerin ihtiyacı var. Başta temel dersler olmak üzere, ders saatlerinden fazla almamaya özen gösterin”. Ebeveynlerden gelen değerlendirme sonucunda (programa katılan öğrencilerin karnelerini içeren, kısa anketlere dayanarak): • Yüzde 99’u öğrencilerin bu derse ihtiyacı olduğunu; • Yüzde 76’sı çocuklarının evde programdan bahsettiğini; • Yüzde 32’si, dersin sonunda geçici bazı kariyer amaçları oluşturduğunu; • Yüzde 45’i çocuklarının bu ders ünitesinde öğrendiklerinin, dört yıllık planlarını oluştururken yardımcı olabileceğini; • Yüzde 90’ı okulda programın uygulanmaya devam etmesi gerektiğini düşündüklerini belirtmiştir.

DEĞERLENDİRME SONUÇLARINI KULLANMA Öğrencilerden gelen değerlendirmelerde (ünite sonunda verilen anketlere dayanarak) öğrencilerin: • Yüzde 88’inin, 30 tane meslek ve kısa tanımlarının yer aldığı bir liste verildiğinde bunları Holland kümelerine göre yerleştirebildiği; • Yüzde 95’inin altı Holland kümesi içinden “ilk seçim” kümesi olarak birini seçebildiği; • Aynı yüzde 95 dilimi çinde bulunanların dört yıllık lise ders seçim planını, “ilk seçim” kümesiyle ilintili olarak yapmak için taslak oluşturabilediği görülmüştür. Öğrencilere üniteden ne öğrendikleri sorulduğunda ise: • Yüzde 81’i mesleklerin nasıl düzenlendiğini öğrendiklerini; • Yüzde 92’i kendi ilgi alanları hakkında daha çok bilgi öğrendiklerini; • Yüzde 73’ü okuldaki ders konularıyla iş arasındaki bağlantıyı öğrendiklerini belirtmişlerdir.

DEĞERLENDİRME SONUÇLARINI KULLANMA Öğrencilere, üniteyle ilgili en çok neyi sevdikleri sorulduğunda (ilk beş tercihlerini belirtmeleri istendiğinde); • Yüzde 97’si alan gezisini; • Yüzde 94’ü, altı küme ve ilgili meslek tanımlarını içeren Web sitesinin kullanımını; • Yüzde 85’i konuk konuşmacıları; • Yüzde 76’sı bu altı grupla ilgili videoları; • Yüzde 74’ü mesleklerin her bir kümeye göre tanımlarını içeren Web tabanlı sistemi seçmiştir. Öğrencilere üniteyle ilgili an az neyi sevdikleri sorulduğunda, öğrencilerin • Yüzde 94’ü en çok sevdikleri meslek grupları hakkında kısa bir yazı yazmaları gereken ödevi; • Yüzde 90’ı en çok tercih ettikleri i içinden bir meslekte çalışan biriyle görüşme ödevini; • Yüzde 85’i seçtikleri küme için dört yıllık bir lise planı tamamlama görevini; • Yüzde 61’i her bir altı kümenin tanımını ezberlemeyi; • Yüzde 25’i üç günlüğüne İngilizce dersini kaçırmış olmayı seçmiştir.

BİR KARİYER GELİŞİM PROGRAMI TASARLAMANIN/ GELİŞTİRMENİN VE UYGULAMANIN ADIMLARI ONUNCU ADIM: GEREKTİĞİNDE PROGRAMI GÖZDEN GEÇİRME Sürecin bu adımında, program geliştiriciler, programın bir önceki uygulamasından elde edilen sonuçları, yöneticilerden alınan geri bildirimleri ve programı yeniden gözden geçirmek ve bir sonraki hizmet sunumuna hazırlamak için ek yaratıcı fikirleri kullanırlar. Düzeltilmiş program, sürecin çok doğal bir parçasıdır çünkü hedeflenen kitlenin üyeleriyle test edilmeden öğrencilerin veya danışanların bu müdahalelere nasıl yanıt vereceğini kestirmek mümkün değildir. Düzeltmeler, içerikte, farklı etkinliklere ayrılan zamanda, kaynaklarda, personelde ve değerlendirme yöntemlerinde yapılacak değişiklikleri içerebilir. Programı uygulama sayısı arttıkça, yapılacak olan değişikliklerin sayısı azalmaktadır.