BLM 3 SON ZAMANLARDA GELTRLEN KARYER GELM LE

BÖLÜM 3 SON ZAMANLARDA GELİŞTİRİLEN KARİYER GELİŞİMİ İLE İLGİLİ KURAMLARI ANLAMA VE UYGULAMA

LENT, BROWN VE HACKETT’İN SOSYAL BİLİŞSEL KARİYER KURAMI Sosyal Bilişsel Kariyer Kuramı, insanların kariyer ilgilerinin nasıl geliştiği, mesleki seçimlerini nasıl yaptıkları (ve yeniden nasıl yaptıkları) ve kariyer başarısı ve istikrarına nasıl eriştikleriyle ilgili olarak kuramsal bir çerçeve sağlar. SBKK kariyer gelişimi ve kariyer karar verme konularında bilişsel etmenlerin önemli bir rol oynadığı sayıltısına dayalı olarak geliştirilmiştir. SBKK Krumboltz’un Kariyer Psikolojik Danışmanlığında Öğrenme Kuramı ya da KPDÖK ile yakından bağlantılıdır. Lent ve arkadaşları (1996), buna karşın SBKK ile Krumboltz’un kuramının birkaç açıdan farklılık gösterdiğini belirtmektedirler. Örneğin, KPDÖK ile karşılaştırıldığında, SBKK “öğrenme yaşantıları yoluyla kariyer davranışlarına rehberlik eden belli bilişsel aracılarla; söz gelimi ilgiler, yetenekler ve değerler gibi değişkenlerin birbirleriyle olan ilişkileriyle ve kariyer sonuçlarını etkileyen birey ve ortam etmenlerinin aralarındaki özgül yollarla (paths) daha çok ilgilidir. Aynı zamanda bireylerin geleceklerini kontrol edebildiklerini vurgular”. Lent (2005) SBKK’yı, kariyer davranışıyla ilgili olan ayırıcı özellik-faktör yaklaşımı ve gelişimsel modelleri tamamlayıcı bir model olarak görmektedir.

SAVICKAS’IN KARİYER YAPILANDIRMA KURAMI Kariyer yapılandırma kuramı üç görüş açısını kendi içinde birleştirmiştir: Farklılıkçı, gelişimsel ve dinamik. Kuram, farklı insanların işlerinde ne yapmayı tercih ettiklerini ele alarak farklılıkçı bakış açısı içerir. Kariyer yapılandırma kuramında gelişimsel görüş açısı, insanların kariyer gelişim görevleri ve geçişleriyle başa çıkmaları gibi çeşitli şekillerde vurgulanmaktadır. Dinamik görüş açısı bakımından, yaşam temalarındaki dinamiklere dikkat edilir. İnsanlar yaşamlarını sürdürürken çalışma yaşamına uyum sağlarlar ve kullandıkları bu yaşam temalarının etkisiyle kariyer davranışlarının anlamı gelişmeye başlar. Savickas’ın belirttiği gibi, “kariyer yapılandırma kuramında, bireylerin kariyerlerini mesleki (vocational) davranış ve profesyonel (occupational) yaşantılarına bir anlam verme sayesinde yapılandırdıkları öne sürülmektedir… Kariyerler, bireyin çalışma yaşamındaki örüntülerini yaşam teması içinde dokuyarak, geçmişteki anılarına, şu andaki yaşantılarına ve gelecekteki umutlarına kişisel bir anlam vermesini etkilemektedir”.

POSTMODERN YAKLAŞIMLAR Son yıllarda, “genelde, sosyal ve davranışçı bilimsel araştırmalarda ve özelde de, normatif kariyer gelişim araştırmalarının çoğunda başat olan pozitivist bilimsel gelenekten ayrılan” kariyer gelişim kuramları ve müdahalelerine ilgi gösterilmektedir. Postmodern etiketi, yaşadığımız kariyerleri anlamanın ya da bir diğer şekilde söylenirse, kariyer gelişimiyle ilgili öznel yaşantılarımızın önemini vurgulayan yaklaşımlara (ör. öyküsel, sosyal bağlamla ilgili, yapılandırmacı) bir gönderme yapmak için kullanılabilmektedir. Postmodernizm çok kültürlü görüş açılarını benimsemektedir ve sabit bir doğru yoktur, ancak daha ziyade, biz her birimiz kendi gerçekliklerimizi ve doğrumuzu yapılandırmaktayız şeklinde ifade edilen inancı vurgulamaktadır. Bu şekilde, postmodern görüş yapılandırmacı sayıltıları kapsamaktadır. Postmodern yaklaşımlar aynı zamanda kariyer yapılandırma sürecinde kişisel kontrolü vurgulamaktadır. Örneğin, Cochran’ın (1994), öyküsel (narrative) yaklaşımına göre, kariyer gelişim kuramlarında “kariyer açısından olayların edilgen kabul edicileri ya da kurbanı olmaktan çok, bireylerin etkin karar vericiler olarak ele alınması için sistematik açıklamalar yapılmasının” yararlı olduğu ileri sürülmektedir. “Kariyer psikolojik danışmasının amacı kariyer açısından bireyin yaşamını kontrol edebilmesini artırmaktır”.

ÖYKÜLERİN YARATILMASI Öyküsel yaklaşım, kariyer gelişiminde kişisel denetime dikkat çeken postmodern yaklaşımın bir örneğini temsil etmektedir. Daha ayrıntılı biçimde belirtilirse, öyküsel yaklaşıma uygun olan kariyer psikolojik danışmasında belirli bir kariyer öyküsünün konusunda bulunan ana karakterin anlaşılması ve kendini ifade etmesi vurgulanmaktadır. İfadelerde karakter ve öykünün konusunu tanımlamak için birincil araç olarak öykünün kapsamını oluşturan süreç kullanılır. Howard’ın (1989) belirttiğine göre, “insanlar, yaşamlarının belirli dönemlerinde yaşadıkları öyküleri ve oldukça anlamlı olan eylemleri kendilerine anlatırlar ve diğer olayları çok önemsemezler. Ancak seçilen olayların her bir yanı kendilerine farklı bir öykü anlattığı için, yaşamlarındaki anlamlı ve daha az anlamlı yanlarından sonuçlanarak ortaya çıkan örüntü oldukça farklı olabilmektedir. ” Kişisel kariyer öykülerini yapılandırma sayesinde, yaşamımızdaki davranışlarımızı daha açıkça görebilir ve daha çok anlam ve uyuma sahip olan ortamlarda belirli kararlarımızı neden o şekilde verdiğimizi daha iyi anlayabiliriz. Thrift ve Amundson, “kariyer psikolojik danışmanları sosyal adalet ve toplumda artan eşitsizlikle ilgilendikçe, ” öyküsel yaklaşımlara kariyer psikolojik danışmasında artan biçimde yöneleceklerini ileri sürmektedir.