BLG OKURYAZARLII PENCERESNDEN TRKYE GEREKLERNE BR BAKI OKUL

BİLGİ OKURYAZARLIĞI PENCERESİNDEN TÜRKİYE GERÇEKLERİNE BİR BAKIŞ “OKUL KÜTÜPHANECİSİ, ÖĞRETMEN VE YÖNETİCİ İŞBİRLİĞİ; OKUL KÜTÜPHANESİ” Dr. Işıl İlknur SERT İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü 44. KÜTÜPHANE HAFTASI ETKİNLİĞİ 1 NİSAN 2008

AMAÇ VE ANA BAŞLIKLAR Bu sunumda, l l Okul kütüphanecisi, öğretmen ve yönetici işbirliği gerekliliğinin nedenleri, Bu nedenlerin tanıtılması, Hangi ortamda işbirliği çalışmalarının yapılması gerektiği, Türkiye’de böyle bir ortamın bulunup bulunmadığı ortaya konmaya çalışılacaktır.

İŞBİRLİĞİ: ANCAK NE İÇİN VE HANGİ ORTAMDA? l l l Okul kütüphanesi kavramının öğretmenin yaşamında yer almasını sağlamak Okul kütüphanesi kavramının öğrencinin yaşamında yer almasını sağlamak Okul kütüphanesini kurmak Okul kütüphanesinin dermesini zenginleştirmek Okul kütüphanesinden kullanıcıyı haberdar etmek BU TEMEL NOKTALARDA İŞBİRLİĞİ OLMADAN DAHA İLERİ DÜZEY ÇALIŞMALARA GEÇMEK OLANAKLI DEĞİLDİR.

OKUL KÜTÜPHANECİSİ, ÖĞRETMEN VE YÖNETİCİ İŞBİRLİĞİ NEDEN BU KADAR ÖNEMLİ ? 21. Yüzyılın başında nitelikli insan yapısı tanımı değişti. Meslek gruplarının tek başlarına çalışmalarının yerini disiplinlerarası çalışmalar aldı. Eğitim toplam kalite yönetimi anlayışla sunulmaya başlandı. Bilgi okuryazarlığı, tüm okuryazarlık türlerinin üzerinde ve onları kapsayan bir hal aldı.

21. YÜZYIL BAŞINDA KULLANILAN ÖNEMLİ KAVRAMLAR l ÖĞRENMEYİ ÖĞRENME l ÖĞRENEN TOPLUM l BİLGİ ÇAĞI VE BİLGİ TOPLUMU l YAŞAMBOYU ÖĞRENME l BİLGİ OKURYAZARLIĞI

21. YÜZYIL BAŞINDA NİTELİKLİ İNSANIN YAPISI l l l l İletişim yeteneğine sahip olmak. Potansiyelini ve kendini ifade edip geliştirebilmek. Kendini geliştirmek istemek. Girişimcilik ruhuna sahip olmak. Yaratıcı ve sorun çözme yeteneğine sahip olmak. Bilgiye ve onu edinmeye önem vermek, okuma alışkanlığına sahip olmak. Bilgi teknolojilerini kullanabilmek.

OKUL KÜTÜPHANECİLERİNİN ÖĞRETMEN VE YÖNETİCİLERE ANLATMASI GEREKEN GERÇEK: EĞİTİMDE TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ (TKY) VE OKUL KÜTÜPHANESİ l l Burada amaç, kaliteli ürün ve hizmet sağlanmasını bir kaç kişinin omuzlarına bırakmayıp, sistemdeki herkesle paylaşmaktır. TKY’de iç müşteriler ve dış müşteriler bulunmaktadır. Eğitimde TKY’ye göre iç müşteriler; öğrenciler, öğretmenler ve diğer idari görevlilerdir. Dış müşteriler ise; eğitim sürecinin ortaya koyduklarından etkilenen resmi ve özel kurumlar, işletmeler, veliler ve genelde ise toplumdur. Eğitimde TKY uygulanırken bazı özellikler önplana çıkar. Müşteri ve işgören gereksinimlerini dikkate alma, gerçek verilerle yaşam bağlantısı kurarak çalışma, ilgili herkesin katılımının sağlanması ve en önemlisi sürekli geliştirme şeklinde adlandırılabilecek olan bu özelliklerinin hepsinde okul kütüphanecisine

EĞİTİMDE TKY ‘NİN SÜREKLİ GELİŞTİRME ÖZELLİĞİNİN İŞBİRLİĞİ SÜRECİNDE KULLANIMI l l Eğitimin ürünü, eğitilmiş kişi değil, eğiten kişidir. Bir başka ifade ile, “kendini eğitmek için güçlendirilmiş” kişidir. Günümüzde hiç kimse tam anlamıyla eğitilemez. Sınırlı bir zaman diliminde bir kişinin öğrendiği, kaçınılmaz olarak bir kaç yıl içinde geçersiz kalacaktır. O halde çağdaş eğitim okul kütüphanesi ile birlikte yürütülürse ne sağlar? l l 1. Okul sonrası öğrenme ve geliştirmenin nasıl sürdürüleceğinin bilgisi öğrenciye verilmiş olur 2. Öğrenme ve geliştirmeyi sürdürebilme becerileri kazandırılmış olur 3. Kendi kendine öğrenmeyi tabii ve eğlenceli olarak gören ve hisseden, yaşamboyu öğrenmeyi sürdürecek bir zihin yapısının oluşması sağlanır 4. Öğrenme ve kendini geliştirmeyi sürdürmek için güçlü bir güdü ve irade olması gerektiği belleklere yerleştirilmiş olur. İşte bunların, öğretmen ve yöneticilere anlatılması, belletilmesi şarttır.

OKUL KÜTÜPHANECİLERİNİN ÖĞRETMEN VE YÖNETİCİLERE ANLATMASI GEREKEN GERÇEK: BİLGİ OKURYAZARLIĞI VE OKUL KÜTÜPHANESİ l Okuryazarlık kavramı belli bir dilde okuyabilme ve yazabilme yeteneği olarak özetlense de yaşanan değişimler okuryazarlığın boyutunu da genişletmiştir. Buna disiplinlerarası çalışma yapma gerekliliği de eklenince yeni okuryazarlık türleri ortaya çıkmıştır. l Bu nedenlerle okuryazar kişiler kaynaklardaki bilgiyi yalnızca okuyup yazabilen değil, aynı zamanda bu bilgiyi yorumlayabilen ve uygulayabilen kişiler olarak düşünülmeye başlanmıştır.

Okuryazarlık Kavramının Bir Konu ya da Alanda Temel Bilgi Edinme Bağlamında Kullanılan Örnekleri Ağ Okuryazarlığı Ahlak Okuryazarlığı Amerikan Okuryazarlığı Anayasa Okuryazarlığı Bilgisayar Okuryazarlığı Bilimsel Okuryazarlık Coğrafya Okuryazarlığı Çevre Okuryazarlığı Çoklu-kültür Okuryazarlığı Dans Okuryazarlığı Dünya Okuryazarlığı Ekonomi Okuryazarlığı Eleştirel Okuryazarlık Sayısal Okuryazarlık Eskiçağ Okuryazarlığı Görsel Okuryazarlık Grafik Okuryazarlığı Kültür Okuryazarlığı Kütüphane Okuryazarlığı Matematik Okuryazarlığı Medya Okuryazarlığı Meslek Okuryazarlığı Politik Okuryazarlığı Sinema Okuryazarlığı Tarih Okuryazarlığı Tarım Okuryazarlığı Teknoloji Okuryazarlığı Televizyon Okuryazarlığı Tüketici Okuryazarlığı Web Okuryazarlığı Yurttaşlık Okuryazarlığı Yasa Okuryazarlığı Yatırım Okuryazarlığı

OKURYAZARLIK TÜRLERİ Günümüzde öne çıkan okuryazarlık türleri l Teknoloji okuryazarlığı, l Bilgisayar okuryazarlığı, l Web okuryazarlığı, l Görsel okuryazarlık, l Medya okuryazarlığı, l Ağ okuryazarlığı, l Sayısal okuryazarlık Bilgi okuryazarlığı kavramı ise, hangi alan ya da konuda olursa olsun “gereksinim duyulan bilginin bulunması elde edilmesi, değerlendirilmesi ve kullanılması becerilerinin kazandırılması” nedeniyle, adı geçen tüm okuryazarlık kavramları için semsiye bir terim olarak görülmektedir.

BİLGİ OKURYAZARI OLMAK l l l İlk adım: Okuma ve yazma bilmek, bilgi kaynaklarını kullanmayı bilmek, okuma alışkanlığına sahip olmak. İkinci adım : Okuduğunu anlamak ve okuduklarından yeni fikirler çıkarabilmek. Üçüncü adım: Bu yeni fikirleri konuşarak ya da yazarak başkalarıyla paylaşabilmek. Dördüncü adım: Bu fikirleri kendi hayatına uygulayarak daha eğitimli birey olmayı hedeflemek. Beşinci adım: Bilgi teknolojilerini bunun için kullanabilmek (bilgisayar, yazıcı, tarayıcı vb. )

OKUMA ALIŞKANLIĞI EDİNMİŞ BİLGİ OKURYAZARI BİREY l l SORUN ÇÖZEBİLEN, l l DÜŞÜNEN, DOĞRU SORULAR SORABİLEN, ARADIĞI BİLGİYE KENDİSİ ULAŞABİLEN, AKTARMAYAN, ANLAYAN, l l ELEŞTİREL DÜŞÜNEBİLEN, YARATICI ETKİNLİKLERDE BULUNAN, l l ÖĞRENMEYİ ÖĞRENMİŞ, YAŞAMBOYU ÖĞRENME ETKİNLİĞİ İÇİNDE OLAN KİŞİDİR.

MC CLURE BİLGİ OKURYAZARLIĞI TİPOLOJİSİ Teknolojik gelişmeler sonucu ortaya çıkmış çeşitli okuryazarlık kavramlarının tamamını kapsayan bir beceriler bütünüdür.

BİLGİ OKURYAZARININ NİTELİKLERİ

BİLGİ OKURYAZARLIĞI: ÖĞRETMENLERİN BİLGİ OKURYAZARI OLMASI l l l Her şeyi bilen ve anlatan değil, Öğrencisi ile öğrenen ve onları yönlendiren, Bilgi okuryazarlığı özyeterlik inancı*na sahip kişiler olmalıdırlar. *Özyeterlik inancı=Bilgiye ulaşma+bilgiyi kullanma+bilgiyi paylaşma+bilgiyi değerlendirme eylemlerini gerçekleştirebilme konusunda olan kişisel inanç. Türkiye çapında 374 öğretmenle yapılan bir çalışma sonucunda, bu öğretmenlerdeki bilgi okuryazarlığı özyeterlik inancının düşük olduğu ortaya çıkmıştır. Bu da çözüm olarak hizmetiçi eğitimin gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bu konuda hem eğitim fakülteleri hem bilgi ve belge yönetimi bölümleri hem de okullardaki okul kütüphanecilerinin desteği ile kurslar yapılması sorunu çözme yolunda doğru bir adım olacaktır.

İLK VE ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNİN BİLGİ OKURYAZARLIĞI STANDARTLARI l l l Amerikan Okul Kütüphanecileri Derneği’nin (AASL) ve Eğitimsel İletişim ve Teknoloji Derneği’nin (AECT) işbirliği ile Öğrenciler için Bilgi Okuryazarlığı Standartları üç ayrı kategoride dokuz kısımda oluşturulmuştur. Bilgi Okuryazarlığı Bağımsız (kendine) Öğrenme Sosyal Sorumluluk

Öğrenciler için Bilgi Okuryazarlığı Standartları 1. KATEGORİ: BİLGİ OKURYAZARLIĞI l l l Bilgi okuryazarı öğrenci bilgiye etkin bir şekilde ulaşır. Bilgiyi eleştirel ve yeterli olarak değerlendirir. Bilgiyi doğru ve yaratıcı bir şekilde kullanır.

Öğrenciler için Bilgi Okuryazarlığı Standartları 2. KATEGORİ: BAĞIMSIZ (KENDİNE) ÖĞRENME l Bağımsız öğrenebilen öğrenci bilgi okuryazarıdır ve ilgi alanlarına yönelik bilgiyi takip eder. l Her formattaki yaratıcı bilgiye ilgi duyar. l Bilgi arama ve üretme aşamalarında mükemmelliğe gayret eder.

Öğrenciler için Bilgi Okuryazarlığı Standartları 3. KATEGORİ: SOSYAL SORUMLULUK l Öğrenen topluma olumlu katkıda bulunan öğrenci bilgi okuryazarıdır ve demokratik bir toplum için bilginin öneminin farkındadır. l Bilgi ve bilgi teknolojileri konularında etik davranış sergiler. l Bilgi üretimine katkıda bulunmak için başkalarıyla işbirliği yapar.

TÜRKİYE GERÇEĞİ-1 Temmuz 2006’da gazetelerimizde yer alan bir araştırma sonucu vardı: Bir Japon yılda 25, Bir İsveçli yılda 10, Bir Fransız yılda 7 kitap okuyormuş, Türkiye’de ise 6 kişiye bir kitap düşüyormuş. . . Bu tür bir araştırma sonucu, kitap satın alma oranına göre belirlenmiş olabilir. Ama kitaplara başka erişim yolları yok mu? Herkes kitap satın almak zorunda mıdır?

TÜRKİYE GERÇEĞİ-2 ÇOCUK VAKFI’NIN YAPTIĞI BİR ÇALIŞMAYA GÖRE TÜRKİYE ÇOCUKLARININ CEVAP BEKLEYEN 100 SORUSUNDAN BİRİ: Eğitim sistemini okuma özürlü çocuk yetiştirme gerçeğinden nasıl kurtarabiliriz?

TÜRKİYE GERÇEĞİ-3 TÜRKİYE’NİN OKUMA ALIŞKANLIĞI KARNESİ (ÇOCUK VAKFI ÇALIŞMASI) EYLÜL 2006 Türkiye gerçeği: Okumama alışkanlığı İhtiyaç maddeleri sıralamasında kitap 235’inci sıradadır. Uluslararası ortalamada, öğrencilerin çoğunun evlerinde 25’ten fazla kitap vardır. Türkiye’de, öğrencilerin yalnızca yüzde 19’u, 25’ten fazla kitaba sahiptir. Son on yılda (1995 -2005) kitapçıların çoğu kırtasiyeci oldu. Kırtasiyeci raflarının yüzde 85’i kırtasiye, yüzde 15’i kültür kitabına aittir. Türkiye’de kitaba yılda harcanan para 45 senttir.

TÜRKİYE GERÇEĞİ-4 TÜRKİYE’NİN OKUMA ALIŞKANLIĞI KARNESİ (ÇOCUK VAKFI ÇALIŞMASI) EYLÜL 2006 l Nüfusun yüzde 40’ı hayatı boyunca hiç kütüphaneye gitmiyor (Birkaç kez gidenlerin oranı yüzde 31) l Kütüphaneye gidenlerin yalnızca yüzde 8’i kitap okuma amacıyla gidiyor l Çocuk ve okul kütüphaneleri yeni yayınlardan yoksun l İlköğretim ve ortaöğretim öğrencilerinin yararlanacağı çocuk ve okul Kütüphaneleri’nin sayısı yetersiz

BÖYLE BİR DURUMDA ÜLKEMİZDE BİLGİ OKURYAZARLIĞI STANDARTLARINDAN, OKUL KÜTÜPHANECİSİ, ÖĞRETMEN VE YÖNETİCİ İŞBİRLİĞİ ÇALIŞMALARINDAN NASIL SÖZ EDECEĞİZ? Ya okulda kütüphane olduğu halde yetersizse? Hatta ya kütüphane yoksa?

Çapa İlköğretim Okulu Kütüphanesi

Çamlıca Kız Lisesi Kütüphanesi

OKUL KÜTÜPHANESİ DESTEĞİ OLMADIĞINDA ORTAYA KONAN YARATICI UYGULAMALAR: BİR MÜDÜR TARDIMCISININ KÜTÜPHANE KURMAK VE ÖĞRENCİLERİNE, HATTA VELİLERİNE OKUMA ALIŞKANLIĞI KAZANDIRMAK İÇİN YAPTIKLARI ADIYAMAN FEVZİ ÇAKMAK İLKÖĞRETİM OKULU ÖRNEĞİ-ÖĞRENCİ VE VELİLERLE YAPILAN OKUMA SAATİ UYGULAMASI

ADIYAMAN FEVZİ ÇAKMAK İLKÖĞRETİM OKULU MUSTAFA GÜZELGÖZ KÜTÜPHANESİ l Okul için her şey yapabilirsiniz, eğer okulun bir kitaplığı yoksa, hiçbir şey yapmamış olursunuz. (Jules Ferry Fransa’ya 188182’de Fransa’da okulların laik ve ücretsiz olmasını sağlamış devlet adamı. Fransız okullarının çoğu onun adını taşır)

ADIYAMAN FEVZİ ÇAKMAK İLKÖĞRETİM OKULU MUSTAFA GÜZELGÖZ KÜTÜPHANESİ

ADIYAMAN FEVZİ ÇAKMAK İLKÖĞRETİM OKULU MUSTAFA GÜZELGÖZ KÜTÜPHANESİ

İĞNEYİ KENDİMİZE BATIRMAK GEREKİRSE İŞBİRLİĞİ SORUNUNDA OKUL KÜTÜPHANECİSİNİN EKSİKLİKLERİ l l Kütüphanecinin çoğu zaman kendisinin bile eğitim ve öğretim içindeki yerini kavrayamaması Okul kütüphanecilerinin gelişimin uzağında kalması Özeleştiri eksikliği Alanında özgün yayınlar ortaya koymamak KENDİMİZİ TANIMAZ VE TANITMAZSAK KİMLERLE NASIL İŞBİRLİĞİ YAPACAĞIZ? KENDİ ARAMIZDA İŞBİRLİĞİMİZ VAR MI?

SONUÇ l Okul kütüphanecisi, öğretmenler ve yöneticiler arası işbirliğini gerçekleştirebilmek için aynı dili konuşuyor olmak gerekmektedir. Bunun anlamı, öğretmenlerin ve yöneticilerin de okul kütüphanesinin yanında okul kütüphanecisinin yaşamsal önemini kavramış olmalarından geçer. l Türkiye gerçeklerini gözardı etmeden yapılabilecekler konusunda özel okul kütüphanecilerinin önce kendi aralarında işbirliği çalışması yapmaları, olumlu ya da olumsuz tüm yaşananları, çözüm önerilerini meslektaşlarıyla paylaşmaları gerekmektedir. l Kamu okul kütüphanelerinin durumu üzerine acilen eğilmek gerektiği bir gerçektir. Bunun yolu da toplam kalite yönetimi ve bilgi okuryazarlığı kavramlarının okul kütüphaneleriyle ilişkisini öğretmen ve yöneticilere iyice belletmekten geçmektedir. l Bu noktada velileri de kullanmak akıllıca olacaktır. Çocuğunun okulunda bir okul kütüphanesi olup olmadığını sorabilen, var olan okul kütüphanesini geliştirmek için zorlayan velilerin desteğini kullanmak gerekmektedir. l Böyle veli var mı demeyin Bir devlet okulunda, cocuğunu yazdırmadığı halde o okulun kütüphanesi için para bağışında bulunan bir velinin varlığını biliyorum. Okul kütüphanecilerini böyle velileri bulmaya davet ediyorum. Yapılan iyi işler eninde sonunda destek görür!

“TÜM İŞBİRLİĞİ OLANAKLARINI DEĞERLENDİRELİM; KÜTÜPHANELERİ KULLANAN BİLGİ OKURYAZARI NESİLLERLE, BİLGİ TOPLUMU OLMA YOLUNDA İLERLEYELİM” DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM. Dr. Işıl İlknur SERT isilis@istanbul. edu. tr