BLG KAYNAKLARININ TRLER DANIMA KAYNAKLARI BLGYE YNLENDREN BBY

BİLGİ KAYNAKLARININ TÜRLERİ DANIŞMA KAYNAKLARI: BİLGİYE YÖNLENDİREN BBY 103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I

Danışma kaynakları Baştan sonra okunmazlar. Bilgiye hızlı bir şekilde erişmeye yarayan kaynaklardır. Yalnızca bilgi hakkında bilgi (bibliyografik bilgi), yalnızca bilginin kendisini ya da aranılan bir sorunun direkt yanıtını (“ready reference”) veren ya da hem aranan bilgiye ait bibliyografik künye hem de aranan bilginin kendisini verebilen kaynaklardır.

. . Danışma kaynakları Örneğin; Bibliyografik bir kaynak aracılığı ile kim hangi konuda neler yazmış bilgisi alınabilir (→bibliyografik bilgi). Bir ansiklopediden bir sorunun direkt yanıtı alınabilir (→ready reference (yanıtı hazır danışma soruları)). Makalelere tam metin (full text) erişim sağlayan veri tabanları aracılığı ile hem kim hangi konuda ne yazmış bilgisi alınabilir hem de yazılan makalelerin tam metinlerine erişilebilir (→hem bibliyografik künye hem de bilginin kendisi).

Bilgiyi denetim altına alan, bilgiye eriştiren ve yönlendiren danışma kaynakları Bibliyografyalar Dizinler Kataloglar →

Bibliyografya Çeşitli amaçlar için bir araya getirilmiş kitaplar listesi: Tek bir yazar tarafından yazılmış kitapların ve/veya o yazar hakkında yazılmış kitapların listesi: Bkz. Milli Kütüphane Bir yazarın belirli bir eseri meydana getirirken yararlandığı kitapların listesi Nazım Hikmet Bibliyografyası Mevlana Bibliyografyası Örnek (Bkz. Appendix I, s. 119) Belirli bir konuda yayımlanmış kitapların listesi Türk hukuk bibliyografyası 2001 Anadolu Selçuklu dönemi sanatı bibliyografyası Bkz. H. Ü. Kütüphanesi

. . Bibliyografya Başlangıçta yalnızca kitap listesi olarak üretilen bibliyografyalar, teknolojik gelişmeler ve kaynak türündeki artan çeşitlilik sonucu farklı kaynakları da kapsayacak şekilde hazırlanmaya başlanmıştır: Makaleler, web sayfaları, görselişitsel materyaller, vb. Bibliyografyalar, bibliyografik denetimin gerçekleştirilebilmesi ve bilgiye erişim sağlanabilmesi açısından şu özelliklere sahip olmalı:

Bibliyografya (Özellikleri) Eksiksizlik: Hedeflediği ya da vaad ettiği alandaki tüm kaynakları içermeli. Bir bibliyografya yalnızca kolaylıkla elde edilebilen ya da en ünlü kaynakları değil, üretilme amacına hitap eden tüm kaynakları içermeli. Örneğin; eğer belirli bir döneme ait bir bibliyografya ise o dönemin tüm kaynaklarına, belirli bir yazarın bibliyografyası ise o yazara ait tüm eserlere, belirli bir konuya ait bir bibliyografya ise o konuya ait tüm kaynaklara yer verilmeli.

. . Bibliyografya (Özellikleri) Erişim Noktası: Konu, eser adı, yazar adı, yayıncı, ISBN, vb. gibi kaynağa ulaşmayı sağlayacak farklı erişim noktaları olmalıdır. Değişik Formlar: Kapsamlı bir bibliyografik kaynak; kitaplardan makalelere, raporlardan, web kaynaklarına kadar konu ile ilgili yayımlanmış tüm kaynak biçimleri içerir.

Bibliyografya (Kullanım amaçları) Bibliyografyalar şu amaçlarla kullanılır: Belirleme ve doğrulama: Normal bir bibliyografik künyede, çoğu katalogda bulunan bilgilerin benzeri verilir. Bunlar yazar adı, eser adı, basım bilgisi, yayın yeri, yayıncı, yayın tarihi, fiziksel tanımlama (sayfa sayısı, resimli olup olmaması, boyutları), fiyatı, ISBN numarası, vb.

. . Bibliyografya (Kullanım amaçları) Bulma/Elde Etme: Bir kaynak nerede yayımlanmış, nereden ve ne kadara satın alınabilir gibi bilgileri bulmak için bibliyografyalara başvurulabilir. Eğer kaynak elektronik ortamda (online/çevrimiçi) ise ya da bir veri tabanı veya bir web sitesi ise, bu kaynakların çevrimiçi erişim adresi de gösterilmelidir.

. . Bibliyografya (Kullanım amaçları) Seçme: Bibliyografyalar bilgi merkezlerinin önemli işlevlerinden birine de hizmet eder. Bu işlev kullanıcı için en yararlı olan kaynağın seçilmesidir. Bibliyografyalarda belli bir konuda eserler ve bu eserlerin bazı özellikleri hakkında bilgi verildiğinden alınacak kaynağın yetkinlik, yeterlilik, doğruluk ve maliyet gibi değerlendirmeleri bibliyografyalar aracılığı ile yapılabilir.

Bibliyografya (Türleri) Ulusal Bibliyografyalar: Bir ülkede yayımlanmış tüm kaynakları zaman, mekan, dil, konu ya da kaynak biçimi sınırlaması olmaksızın listeleyen bibliyografyalardır. Örneğin: National Union Catalog (ABD), British National Bibliography (İngiltere), French National Bibliography (Fransa), The National Bibliography of Canada, vb.

Türkiye’nin Ulusal Bibliyografyası (? )

“Türkiye Bibliyografyası”

. . Bibliyografya (Türleri) Konu Bibliyografyaları: Belli bir konuda çıkmış kitapları listeleyen bibliyografyalardır. Konu bibliyografyaları da genel veya özel bir konuda hazırlanmış olabilir. Türkiye’de hazırlanmış özel konulu bibliyografya örnekleri (H. Ü. Kütüphanesinden erişilebilir): Anadolu Selçuklu dönemi sanatı bibliyografyası Türklerle ilgili İngilizce yayınlar bibliyografyası: Onbeşinci yüzyıldan onsekizinci yüzyıla kadar Türk folklor ve etnografya bibliyografyası Cumhuriyet dönemi Türkiye tiyatro bibliyografyası Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti konusunda yurtdışında yayınlanmış kitaplar bibliyografyası= Atatürk …

Genel bibliyografyalar Konu bibliyografyaları

. . Bibliyografya (Türleri) Ticari Bibliyografyalar: Bir ülkede ya da uluslararası pazarda yayımlanan yayınlara yönelik bibliyografyalardır. Kapsamı dünya çapında olabileceği gibi ülke, bölge, şehir ya da daha küçük yerleşim birimi ile sınırlandırılabilir. Örneğin, “Global Books in Print” adlı ticari bibliyografya, ABD, İngiltere, Avustralya, Kanada gibi uluslararası pazarlarda satışa sunulmuş basılı tüm kitapları listeler (bu kaynağa proxy ayarlarınızı yaparak H. Ü. Kütüphaneleri aracılığıyla erişebilirsiniz).

. . Bibliyografya (Türleri) Bibliyografyaların Bibliyografyası: Bibliyografyaları listeleyen bibliyografyalardır. Elektronik ortamın yaygınlaşmasıyla birlikte bilgi kaynakları arasındaki keskin farklar yavaş ortadan kalkmaya başladı. Örneğin bibliyografyalar kimi zaman dizin özelliği göstermekte, dizin olarak adlandırılan bazı kaynaklar katalog işlevi görebilmektedir. Önemli olan bu kaynakların nasıl ve ne zaman, hangi amaçla kullanılması gerektiğinin bilinmesidir. Bibliyografyaların bibliyografyaları için verilebilecek en önemli örnek kaynaklar da yukarıda belirtildiği gibi farklı şekillerde adlandırılabilmektedir. Bunların ortak özellikleri çok farklı danışma kaynakları hakkında global düzeyde ve detaylı bilgiler vermeleridir.

. . Bibliyografya (Türleri) Bibliyografyaların bibliyografyası (Örnekler): The New Walford: Guide to Reference Resources (Publisher: Facet) Volume 1: science and technology and medicine (2005). Volume 2: the social sciences (psychology, sociology and social work, politics and government and law, finance and industry and business, education and sport and media and information) (2008). Volume 3: arts and humanities and general reference (2009). Guide to Reference Books (Publisher: American Library Association (ALA), 1996) “With nearly 16, 000 entries, this landmark edition organizes and describes the most important reference works for today's research and scholarship. ”

. . Bibliyografya (Türleri) International Bibliography of Bibliographies (Publisher: Cengage Gale, 2002) “Reflecting the changing face of librarianship, the International Bibliography cumulates over 10, 000 bibliographies arranged in two sections. Part I covers 9 general fields, such as international bibliographies. Part II lists bibliographies of 52 special disciplines and topics, including indexing and abstracting, printing, automation, and computerization. ” Bibliographic Index Plus (Publisher: H. W. Wilson) “Includes bibliographies from journals across a range of fields and subjects, in-depth indexing of more than 600, 000 bibliographies published in English, German, Dutch, and the Scandinavian, Slavic, and Romance languages. ”

. . Bibliyografya (Türleri) Kitap Dışı Materyaller Bibliyografyası: Hareketli resimler, ses kayıtları, videolar, CD/DVD’leri, vb. listeleyen bibliyografyalardır. Örneğin: A-V Online (1900’den günümüze 450. 000’den fazla kayıt), Guide to Microforms in Print (1961’den günümüze 100. 000 mikroformu listeler).

. . Bibliyografya (Türleri) Kütüphane Katalogları: Bir kütüphanede bulunan kaynakların tam bir listesini sunan erişim aracıdır ve kaynaklara ilişkin bibliyografik bilgi verdikleri için bu anlamda “bibliyografya” olarak kabul edilirler.

Dizinler Bir kaynağın içindeki terimler listesi: Kitap sonu dizinleri olarak da bilinir (indeks, fihrist şeklinde de adlandırılabilir). Bir terimin kaynak içerisinde geçtiği yerleri göstermeye yarar. Bu tip dizinler basılı bir kaynak içerisinde belirli bir konu başlığı ya da terimin geçtiği yerleri daha hızlı bulma olanağı sağlar. Aynı zamanda kaynağın içeriği hakkında daha detaylı fikir sahibi olabilmek için başvurulur.

Dizinler (basılı ve elektronik) Özellikle bilimsel yayınlara erişim için başvurulan kaynaklar. Bu kaynaklar Internet yaygınlaşmadan önce basılı olarak üretiliyordu. Basılı dizinler belirli bir konuda ya da belirli bir tarih aralığında, kimler, hangi yayınları yapmış bilgisini veriyordu. Bu bilgiler genelde bazı kriterleri tutturmuş prestijli akademik dergilerden derleniyor yani bu dergilerde yayımlanmış makaleler çeşitli yayıncı kuruluşların ürettiği basılı dizinlerde “indeksleniyor” / “dizinleniyor”du.

. . Dizinler (basılı ve elektronik) Basılı dizinler genelde dizinledikleri kaynakların (örneğin makalelerin) yalnızca bibliyografik künyelerini veriyordu (yani “belirli bir konuda, kim, hangi dergide, hangi tarihte, ne yazmış” gibi). Araştırmacı, araştırmasının ilk aşamasında bu dizinler aracılığıyla araştırdığı konuda ihtiyaç duyduğu yayınların (makalelerin) hangi dergilerde olduğu belirliyor ve bir sonraki aşamada yayınları elde edebilmek için genellikle o dergilerin basılı versiyonuna ulaşmaya çalışıyordu. Bazı dizinler bibliyografik bilginin yanı sıra yayınların özetlerine (abstract) de yer veriyordu. Bu sayede basılı dizinlerden arama yapan kişi yalnızca aradığı konu ile ilgili yayınların bibliyografik künyelerine değil aynı zamanda özetlerine de ulaşma şansı buluyordu. Böylece ulaştığı makalenin gerçekten araştırdığı konu ile ilgili olup olmadığını daha rahat anlıyordu. Bu tip özet veren dizinlere “Öz/Abstrakt” adı veriliyordu.

. . Dizinler (basılı ve elektronik) Basılı dizinler aracılığıyla tarama yapmak genelde çok zor ve özel eğitim/bilgi gerektiren bir işti. Bu kaynaklar aynı zamanda belirli aralıklarla güncellenmesi gereken (haftalık/aylık/yıllık, vb. ) çok ciltli ve kullanımı zor kaynaklardı. Bu kaynaklar içerisinden yalnızca birkaç dergiyi ve 5 -10 yıllık süreleri kapsayan taramalar yapmak saatler hatta konunun detayına göre günler sürebilmekteydi. Bu kaynakları kullanmayı bilmeyen araştırmacıların genellikle bir uzmandan (kütüphaneciden) yardım alması gerekiyordu. Kaynakların tam metinlerini elde etmeye çalışmak da araştırmacılar için ayrı bir zaman kaybıydı.

. . Dizinler (basılı ve elektronik) Dizinler, elektronik ortam ve elektronik kaynakların yaygınlaşmasıyla birlikte Internet üzerinden erişilebilen veri tabanları şeklinde hizmete sunulmaya başlandı. Günümüzde bu veri tabanlarından genelde Internet erişimi olan herkes tarama yapabilmekte ve çeşitli konularda yayımlanmış en eski tarihli ya da en güncel yayınların bibliyografik künyelerine hatta çoğu zaman özetlerine de çok hızlı bir şekilde ulaşabilmektedir. Bu taramaları yapmak genelde Internet üzerinde herhangi bir arama motorundan tarama yapmaktan çok da farklı değildir. Veri tabanlarının arama seçenekleri birbirine benzer özellikler taşımakta genelde basit ve yardım almadan kullanılabilecek şekilde tasarlanmaktadır. Hatta farklı veri tabanlarından ayrı tarama yapmak yerine bir çok farklı veri tabanından aynı anda (tek bir arayüz üzerinden) tarama yapabilmek için bazı Internet arama motorları da kullanılabilmektedir (örneğin Google Scholar bu amaçla hizmete sunulmuş bir arama motorudur).

. . Dizinler Veri (basılı ve elektronik) tabanları son derece pahalı kaynaklardır ve genelde araştırmacılar bu kaynaklara bireysel olarak abone olmazlar. Bu kütüphanelerin işidir. Kütüphaneler kullanıcıları için veri tabanlarını seçer ve abone olurlar. Bu sayede, yukarıda anlatıldığı biçimde arama yapan araştırmacı eğer kütüphane veri tabanına aboneyse aradığı kaynakların tam metinlerine genellikle çok kısa sürede ve çok kolay bir biçimde erişme şansı bulur.

Dizinler (Atıf Dizinleri) Atıf dizinleri sayesinde; Bir bilimsel çalışmaya kimin atıf yaptığı ve söz konusu çalışmanın güncel araştırmaları desteklemekte nasıl kullanıldığı keşfedilebilir; Bir bilim dalına mensup araştırmacıların araştırma faaliyetleri takip edilebilir; İlk ortaya çıkışından bugüne bir fikrin ve ya bir metodun tarihçesi takip edilebilir.

. . Dizinler (Atıf Dizinleri) Atıf dizinlerinin temel amacı yalnızca bibliyografik bilgi vermektir. Atıf dizinleri aracılığı ile ulaşılan yayın künyelerine ait tam metinlere de erişilmek istenirse bu yayın künyeleri ayrıca farklı tam metin veri tabanlarından taranmalıdır. Bazen, farklı yazılımlar aracılığı ile atıf dizinleri ve kütüphanelerin abone olduğu diğer veri tabanları ortaklaşa çalışıp abone olunan bazı kaynakların tam metnine atıf dizini arayüzünden erişme şansı sunabilir. ISI Web of Knowledge (Citation Indexes)

Atıf yapılan makalenin bibliyografik bilgileri ve özeti “The structure and form of folksonomy tags” başlıklı makaleye atıf yapan makalenin bibliyografik bilgileri

Atıf taraması yapılan yazar Yazarın atıf yapılan makalesi Atıf yapılan makalenin yıl, cilt ve sayfa numarası bilgisi Yazarın çalışmasına atıf yapan makale sayısı

Kataloglar Bir dermede (koleksiyonda) bulunan kaynakların listesi. Kütüphane Belirli bir konu ile ilgili olarak derlenmiş bilgi kaynaklarının listesi. Yayıncı katalogları Kaynaklar hakkında niteliksel bilgiler verir ve bu kaynaklara eriştirmeyi amaçlar.

Haftaya: Bilginin kendisini veren danışma kaynakları

Kaynaklar ve okuma listesi: Katz, William. (1987). Introduction to Reference Work: Basic Information Sources (Vol. 1, Part 2 & 3). New York: Mc. Graw-Hill. Thomson Scientific & Mikro Bilgi. (2006). Web of Science Kısa Kullanım Kılavuzu. (Çevrimiçi) http: //yunus. hacettepe. edu. tr/~soydal/bby 103_2010/8/Webof. Science. Kisa. Kullanim. Kilavuzu. pdf Slaytlar hazırlanırken ayrıca aşağıda listelenen bazı yayımlanmamış ders notlarından yararlanılmıştır: Dr. Dilek Köprülü. BBY 103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I. Hacettepe Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Dr. Coşkun Polat. BBY 12 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I. Atatürk Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Nevzat Özel. BBY 101 Genel Danışma Kaynakları I. Ankara Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü.