Bkmenntasaga Glsur fyrir lokaprf slensku 503 Glsur n
Bókmenntasaga Glósur fyrir lokapróf í íslensku 503
Glósur n n n Þessar glósur eru úr: Lesefninu á netinu: http: //www. fa. is/deildir/Islenska 2/503/bms/inde x. html Sögur, ljóð og líf
Aldamótin 1900 n n Þær vonir sem fólk gerði sér um 20. öld komu sterkt fram í bókmenntum líðandi stundar Kvæði tveggja íslenskra skálda gott dæmi um það: Einar Benediktsson: Aldamót, Til fánans bls. 15 -17 Þyrnar og rósir Hannes Hafstein
Aldamótaskáldin n n Raunsæisstefna mest áberandi stefna í bókmenntum á þessum tíma og voru aldamótaskáldin öll raunsæisskáld Skáld sem voru áberandi á þessum tíma Verðandimenn: Gestur Pálsson (1852 -1891), Einar H. Kvaran (1859 -1938), Hannes Hafstein (1861 -1922) Þorgils gjallandi (1851 -1915) Þorsteinn Erlingsson (1858 -1914) Stephan G. Stephansson (1853 -1927) Jón Trausti (1873 -1918) bls. 37 -42 Þyrnar og rósir
Aldamótin 1900 – Þyrnar og rósir n n Hulda Ljáðu mér vængi, Haukurinn, Fuglinn í fjörunni bls. 18 -23 Jóhann Gunnar Sigurðsson Á útmánuðum, Samtal, Kveðið í gljúfrum, Óráð bls. 24 -28 Jóhann Sigurjónsson Bikarinn, strax eða aldrei, Sorg bls. 30 -32 Sigríður Einars Nótt bls. 92 -93
Nýrómantík vs. Raunsæi n n Þegar nýrómantík varð meira áberandi í bókmenntum litu raunsæismenn á það sem flótta frá raunveruleikanum Nýrómantíkerar litu á sín bókmenntaviðhorf sem lausn frá hversdagsleikanum Nýrómantísk skáld leggja áherslu á upplifun einstaklings, oft innhverf ljóð með rætur í sálarlífi manneskjunnar. Reyna ekki að hafa áhrif á þjóðfélagið (annað en raunsæismenn)
Nýrómantík vs. Raunsæi, framhald n n Nýrómantíkerar töldu bókmenntir þjóna þeim tilgangi að skemmta, hverfa inn í heim ljóðanna Raunsæismenn töldu hins vegar bókmenntir þjóna þeim tilgangi að laga þjóðfélagið, benda á galla þess og oft voru bókmenntaverk þeirra skrifuð einungis í þágu málstaðsins Nýrómantík: hið innra sjálf Raunsæi: ytri veruleiki
Nýrómantík - einkenni n n n Draumar, vonir, þrár Skáldin dáðu æskuna, óttuðust elli Myndmál, nóttin fær oft táknrænt hlutverk Ástin mikilvæg, upphafin og ósnertanleg, en líka tortímandi Tilgangsleysi lífsins - Nietzsche: Guð er dauður Heimsharmur, þunglyndislegur blær yfir ljóðum
Nýrómantík – einkenni, framhald n n n Löngun til að njóta alls, þó svo að lífið sé tilgangslaust þá kemur fram lífsdýrkun Nautnahyggja, bóhemískt líferni Ofurmennisdýrkun, hetjudýrkun 1920 komu fram skáld sem breyttu nýrómantík örlítið, fóru meira að kveðja um hina sammannlegu reynslu sem allir gátu skilið: Hin ljúfsára ást, tregafulli söknuður, lífsnautn
Nýrómantík – myndmál n n n Ljóðformið tók breytingum með nýrómantík Nýrómantísku skáldin voru listfeng Kröfur um fagurt mál Mikið um táknræna merkingu, litir fá sérstaka merkingu, árstíðir, nóttin Táknsæisstefna / Symbólismi
Lesefni – Þyrnar og rósir n n n Ólöf frá Hlöðum Hjálpin bls. 33 -35 Sigurður Nordal Hel bls. 54 -55 Stefán frá Hvítadal Hún kyssti mig, Vorsól bls. 45 -47 Davíð Stefánsson Komdu, Krummi, Óráð, Konan sem kyndir ofninn minn bls. 48 -53 Tómas Guðmundsson Ég leitaði blárra blóma, Jón Thoroddsen. . , Frá liðnu vori bls. 69 -71 Guðmundur Böðvarsson Rauði steinninn, Völuvísa, Kyssti mig sól bls. 123 -126
Lesefni – Sögur, ljóð og líf n n n Borgarmenning í vöggu bls. 11 -51 Lesa vel Nýrómantík, táknsæi og innsæi bls. 17 -19 Lesa vel Rómantík – Nýrómantík bls. 25 -34
Frjálst ljóðform n n Hefðbundin ljóð eru bundin af ljóðstöfum, rími og hrynjandi en nútímaljóðið hafnar þessari skyldubundnu bindingu bragfræðinnar. Prósaljóð og fríljóð eru dæmi um ljóð sem nota frjálst ljóðform Óbundin ljóð er að finna í ýmsum bókmenntastefnum Halldór Laxness, Únglingurinn í skóginum bls. 80 -83 (Þyrnar og rósir)
Nýjungar í ljóðagerð n n Þó að aldamótaskáldin væru ljóðahefðinni trú má finna dæmi í ljóðum þeira um nútímaljóð eða óbundin ljóð Sorg eftir Jóhann Sigurjónsson er fríljóð, oft nefnt fyrsta íslenska nútímaljóðið, en það er ort fyrir 1910, en birtist þó fyrst 1927 Með nýrómantíkinni kemur nýr tónn, svipaður hinni upprunalegu rómantík en samt öðruvísi Meiri dulúð og tilfinningar, hamslausari
Skáldkonan Hulda (1881 -1946) n n n Hét ekki Hulda, heldur Unnur Benediktsdóttir Bjarklind Einn helsti upphafsmaður að ljóðrænum prósa hér á landi Hún endurvakti þuluformið Notaði vísanir í eldri skáldskap, en það er einkenni á nútímaljóðum Óhrædd við að lýsa ástríðum Fyrst til að lýsa kvenlegum kenndum opinskátt
Nýir rithöfundar – ný skáldverk n n n Þegar kom fram á þriðja áratug aldarinnar komu út tvær bækur er vöktu athygli: Vefarinn mikli frá Kasmír e. Halldór Laxness Bréf til Láru e. Þórberg Þórðarson Höfnuðu báðir nýrómantískri lífssýn Útgáfa þessara bóka tímamót í efnistökum íslenskra rithöfunda – tími sveitasögunnar liðinn og kominn tími borgarmenningarinnar
Nýir rithöfundar – ný skáldverk n n Þriðji áratugur aldarinnar var afar frjór í íslenskum skáldskap Nýjar hugmyndir ryddu sér til rúms í bókmenntum
Nýjungar – Þyrnar og rósir n n n Jón Thoroddsen Kvenmaður, Promeþevus bls. 56 Þórbergur Þórðarson Bréf til Láru bls. 62 -65 Jóhann Jónsson Söknuður bls. 72 -73
Vandamál líðandi stundar Raunsæi frá 1930 -1950/1965 n n n Raunsæisbókmenntir taka á vandamálum líðandi stundar Á þessum tíma var margt sem gekk á í íslensku þjóðlífi og endurspeglast það í bókmenntum Kreppan 1929 – vaxandi atvinnuleysi Heimstyrjöldin síðari 1939 – landið hernumið Stofnun lýðveldis 1944 Ísland í NATO 1949
Raunsæi frá 1930 -1950/1965 n n n Upphaf þessa bókmenntaskeiðs markast við það ár þegar Íslendingar fóru að finna fyrir áhrifum heimskreppunar Stjórnmálalegt umrót í landinu Kaupstaðir að stækka Reykjavík að verða borg, stéttaskipting að verða skýrari Alþýðuflokkur 1916
Félagslegt raunsæi n n n Félagslegt raunsæi/sósíalískt raunsæi: Sósíalískur boðskapur, snýst gegn borgaralegum hugmyndum Fylgjendur sósíalísks raunsæis gáfu út tímaritið Rauðir pennar í nokkur ár Þetta raunsæi sjaldgæft í íslenskum bókmenntum, sést þó í sögulokum í Sjálfstæðu fólki eftir Halldór Laxness Sóvet Ísland eftir Jóhannes úr Kötlum
Þjóðfélagslegt raunsæi n n n Tekur á vandamálum samtímans Sögurnar gerast oft í samtíma höfundar Sögurnar fjalla um lágstéttarfólk, ranglæti, misrétti Lausnin felst ekki í byltingu (það töldu sósíalískir raunsæismenn) Telja að það sé flóknara en bylting sem þurfi til þess að laga samfélagið og laga stéttaskiptingu
Efni raunsæissagna n n Kjör verkafólks og bænda – viðfangsefni í sögum Laxness, Salka Valka, Sjálfstætt Fólk Andstæður dreifbýlis og borgar er fyrirferðarmesta efnið í raunsæissögum, fólk streymir úr sveitinni og í borgina Lífið í Reykjavík er einnig áberandi í íslenskum raunsæissögum Sveitasögur þar sem höfundar spila á nostalgískar taugar lesenda ná vinsældum undir lok tímabilsins
Efni raunsæissagna, framhald n n Þýddar skáldsögur eru fyrirferðarmiklar í íslenskri bókaútgáfu á þessum árum, Mál og Menning stofnað Barnabækur verða sérstök bókmenntagrein á tímum raunsæis, höfðu það markmið að upplýsa börn um blákaldan raunveruleika þjóðfélagsins, en ekki skemmta þeim
Raunsæi í ljóðagerð n n n Raunsæisljóðið er í eðli sínu ádeilukvæði enda hentar það vel til að koma til skila knappri, beiskri ádeilu Mest lagt upp úr boðskap og innihaldi, form ljóðsins má ekki trufla þessa þætti Jóhannes úr Kötlum, einn af frumkvöðlum raunsæisljóða
Lesefni – Þyrnar og rósir n n n n n Sigurður Einarsson Dagurinn kemur bls. 94 Steinn Steinarr Hin hljóðu tár, Í kirkjugarði, Prometheus bls. 100 -102 Jóhannes úr Kötlum Morgunsöngur, Landráð bls. 114115 Magnús Ásgeirsson Síðasta blómið bls 144 -147 Guðmundur Böðvarsson Völuvísa bls. 126 Halldór Laxness Alþýðubókin bls. 74 -80 Halldór Stefánnson Hégómi bls. 106 -113 Guðmundur G. Hagalín Kristrún í Hamravík bls. 95 -99 Gunnarsson Fjallkirkjan bls. 135 -143
Á þjóðlegum nótum eftir lýðveldisstofnun Lesefni – Þyrnar og rósir n Hulda Hver á sér fegra föðurland bls. 21 -23 n n n Jóhannes úr Kötlum Íslendingaljóð 17. júní 1944 bls. 115 -116 Jón Helgason Í vorþeynum, Það var eitt kvöld bls. 129 -130 Guðrún frá Lundi Dalalíf bls. 155 -164
Lesefni – Sögur, ljóð og líf n n n Frá Kreppuárum að köldu stríði, bls. 52 -82 Lesa vel Félagslegt raunsæi bls. 63 -64 Lesa vel Ljóðlistin bls. 76 -81
Bókmenntir um miðja öld Módernismi 1950/1965 -1975 n n n Upphaf módernismans er miðað við 1950, en mörkin eru óskýr og geta miðast við 1965 Erfitt að festa módernisma við ártöl Smásagan tók að breytast Módernismi: oft notað sem samheiti á mörgum ólíkum skáldskaparstefnum; symbólisma, expressionisma og súrrealisma svo eitthvað sé nefnt Módernismi á rætur í iðnaðarsamfélögum Evrópu
Módernismi, framhald n n n Módernistar eiga það sameiginlegt að stefna að upplausn hefðbundins framsetningar- og tjáningarmáta Formbylting atómskáldanna íslensku dæmi um módernisma Andóf gegn hefðbundnu raunsæi, telja raunsæi ekki hafa nein áhrif lengur Tungumálið er flókið Tvíræðni, margslungin merking Orð, persónur eða atburðir koma fyrir í framandi umhverfi eða fáránlegu samhengi
Módernísk ljóð n n n n Þorpið eftir Jón úr Vör: Ljóðabók, 1946 Einfalt, óbundið ljóðform Tíminn og vatnið eftir Steinn Steinarr: Kvæði, nútímalegt yfirbragð myndmáls og stílbragða Ljóðið höfðar fremur til skynjunar en skilnings Vekur tilfinningar Fáránlegt samhengi, skrýtnar myndlíkingar
Þorpið n n n n n Jón úr Vör 1946 Formbreyting – einfalt, óbundið ljóðform Fyrsta safn óbundna ljóða útgefið á Íslandi Lýsir mannlífi á bernskustöðvum skáldsins, Patreksfjörður Tíminn stendur kyrr Látlaus, einfaldur og rökrænn frásagnarmáti Angurvær, stundum ljúfsár frásagnarmáti Þorpið er sú ljóðabók sem hefur oftast verið gefin út á Íslandi
Tíminn og vatnið n n n n Steinn Steinarr Ort á fimmta áratug aldarinnar, kom út 1948 Nútímalegt yfirbragð myndmáls og stílbragða Sum hefðbundin einkenni Höfðar til skynjunar frekar en skilnings Mikið um tákn, myndmál mikið Samhengisleysi, fáránlegt samhengi Kannski ástarljóð?
Atómskáld og formbylting n n n Orðið atómskáld var fyrst notað árið 1950 um hóp ungskálda sem ortu óbundin ljóð Fyrst uppnefni, en í dag er þetta bókmenntalegt hugtak um ákveðin hóp Atómskáldin svokölluðu héldu hópinn og gáfu út tímaritið Birtingur og kynntu þar sjónarmið sín til lista og bókmennta, birtu eigin verk
Atómskáldin n n n Hannes Sigfússon (1922 -1997) Einar Bragi (1921) Stefán Hörður Grímsson (1919 -2002) Jón Óskar (1921 -1998) Sigfús Daðason (1928 -1996) Elías Mar (1924) Jónas Svafár (1925)
Atómskáld – viðhorf til yrkisefnis n n Atómskáldin voru ekki ósnortin af atburðum erlendis: kjarnorkusprengjan var orðin til, kalda stríðið skall á milli stórveldana (Sóvét. BNA), styrjaldir geysuðu Atómskáldin finna til vanmáttar og einsemdar í þessum fjandsamlega heimi, lýsa því í ljóðum Vanmætti, einmanaleiki Yrkisefni þeirra þó margvíslegt og var ekki bundið við harmleika alheimsins
Atómskáldin Lesefni – Þyrnar og rósir n n n Einar Bragi Ljósin í kirkjunni, Haustljóð á vori bls. 168 -169 Sigfús Daðason II bls. 190 -191 Stefán Hörður Grímsson Vetrardagur bls. 175 -176 Hannes Sigfússon Bjartsýni trjánna bls. 172173 Jón Óskar Hermenn í landi þínu, Draumur heimsins bls. 208 -209
Einkenni nútímaljóða n n n n Knappt, hverfist oft um eina ljóðmynd Hver ljóðmynd rekur aðra Samhengi óljóst Orðin vísa út fyrir hefðbundið merkingarsvið Tákn eru algeng Vísanir í annan skáldsap Lesendur verða oft að túlka ljóðin
Nýja skáldsagan n n n Undir 1965 komu fram breytingar á skáldsagnagerð Andóf gegn hefðbundnu raunsæi Önnur nálgun á veruleikann Virk þáttaka lesanda Myndræn upplifun aðalpersónu Tal manna og orðræður eru ekki alltaf í samhengi eða skiljanlegar, alveg eins og í raunveruleikanum
Nýja skáldsagan n n Sjónarhorn stundum í nútíð Tilfinningar, reynsla, myndir, skynjun Stundum er söguramminn raunsæilegur, taka á sig mynd fáránleikans Setja fram atburði hversdagsleikans á fjarstæðukenndan hátt Ætlað að vekja til umhugsunar
Nýja smásagan n n Smásagnagerð breytist um 1950 Myndrænni, meira um stíltilþrif Ímyndun, hugarástand, sálarlíf Ásta Sigurðardóttir Gatan í rigningu
Módernismi Lesefni – Þyrnar og rósir n n n Jón úr Vör Þjóðhátíðin 1954, Vetrardagur, Kolavinna bls. 165 -167 Steinn Steinarr Utan hringsins, Tíminn og vatnið bls. 102 -105 Ásta Sigurðardóttir Gatan í rigningu bls. 177 Thor Vilhjálmsson Fljótt, fljótt sagði fuglinn bls. 253 Guðbergur Bergsson Tómas Jónsson metsölubók bls. 230 -235
Lesefni – Sögur, ljóð og líf n n n Um kalda stríðið að stúdentaóeirðum bls. 85 -120 Lesa vel Hugtakið Módernismi bls. 90 -92 Og fleiri atómskáld bls. 100 -106
Módernismi Lesefni – Þyrnar og rósir n n Svava Jakobsdóttir Í draumi manns bls. 334339 Dagur Sigurðarson Friðþægíng, Kvennmansleysi, Paradísarheimt bls. 205
Bókmenntir á síðustu áratugum 20 aldar n n Um 1970 hafði umfjöllun um módernismann stolið senunni í skáldsagnaumræðunni Módernískir skáldsagnahöfundar afkastamiklir
Tíðarandinn n n Um þetta leyti var ýmislegt að gerast í þjóðlífinu sem átti eftir að setja mark sitt á bókmenntir þessa tíma Hippahreyfingin útbreid austan hafs Gagnrýnin þjóðfélagsumræða Andúf á styrjöldum og hernaði, friðarhreyfing
Nýraunsæi n n n Nú gengur enn í garð raunsæisskeið í skáldsagnagerð, oft nefnt nýraunsæi Upphaf íslensks nýraunsæis markast við skáldsögu Vésteins Lúðvíkssonar, Gunnar og Kjartan Nýraunsæi myndaði mótvægi við módernismann sem var þá enn á ný gagnrýndur fyrir að þjóna ekki samfélagslegu hlutverki með skýrum hætti
Nýraunsæi Lesefni – Þyrnar og rósir n n Jakobína Sigurðardóttir Lífshætta bls. 262 -266 Indriði G. Þorsteinsson Kynslóð 1943 bls. 224229
Kvennabókmenntir n n n Annað sem var rætt mikið á áttunda áratugnum vakti miklar deilur Staða kvenna í þjóðfélagi og bókmenntum Sögur íslenskra kvenna 1879 -1960, Soffía Auður Birgisdóttir valdi efni úr skáldsögum kvenna og setti saman safnrit
Síðustu tuttugu árin (1980 -núna) n n Hvað einkennir bókmenntir á þessum tíma? Bókmenntafræðingar eru ekki sammála, en kenningar þeirra skiptast í þrennt: Afturhvarf til hefðbundinna bókmennta Framhald formbreytingar Töfraraunsæi
Afturhvarf til hefðbundinna yrkisefna? n n n Sumir bókmenntafræðingar tala um afturhvarf til hefðbundnar frásagnar – andóf gegn módernískum skáldsögum. Hefðbundnir rithöfundar: Einar Már Guðmundsson Einar Kárason Pétur Gunnarsson Ólafur Jóhann Ólafsson
Afturhvarf til hefðbundinna yrkisefna Lesefni – Þyrnar og rósir n n Snorri Hjartarson Þjóðlag, Í kirkjugarði, Ég heyrði þau nálgast bls. 151 -154 Hannes Pétursson Dveljum ekki, Bláir eru dalir þínir, Ofan byggðar bls. 193 -195 Þorsteinn frá Hamri Jórvík, Liðsinni bls. 220 Ólafur Jóhann Sigurðsson Tvö ár, Regn bls. 274
Framhald formbyltingar – ljóðrænn texti n n n Aðrir bókmenntafræðingar segja að módernisminn hafi örvað skáldsagnahöfunda til endurmats á formgerðarbyltingu módernismans Nýsköpun í frásagnaraðferð Nýtt svipmót á íslenska skáldsagnagerð Einkennist af ljóðrænu og myndvísi Vængjasláttur í þakrennum Einar Már Guðmundsson
Töfraraunsæi n Enn aðrir bókmenntafræðingar segja að töfraraunsæi einkenni skáldsögur tímabilsins. Lausamálsverk höfunda Höfundar flétta saman hárbeittum raunsæislýsingum á hversdagslegum atburðum og svo draumakenndum þáttum eða ævintýralegum frásagnarhætti Eins og blanda af rómantík og raunsæi Svona sögur bróta viðmiðunarreglur í skáldsagnagerð n Kaldaljós, Vigdís Grímsdóttir bls 366 -370 Þyrnar og rósir n n
Aldamótin 2000 n n Hverjir eru aldamótarithöfundar okkar? Kemur í ljós seinna meir Bókmenntastefna síðustu ára er stundum nefnd póstmódernismi Menn deila á um hvað póstmódernismi er
Árin eftir 1975 Lesefni – Þyrnar og rósir n n n Matthías Jóhannesson Úr Hólmgönguljóðum bls. 210 - 211 Vilborg Dagbjartsdóttir Erfiðir tímar, Skref, Í skriftartíma bls. 259 -261 Þuríður Guðmundsdóttir Orð bls. 332 -333 Guðbergur Bergsson Eins og steinn sem hafið fágar bls. 236 -241 Thor Vilhjálmsson Raddir í garðinum bls. 255258
Árin eftir 1975 Lesefni – Þyrnar og rósir n n n n Þórarinn Eldjárn Óli bls. 352 Fríða Á. Sigurðardóttir Þetta kvöld bls. 344 -351 Ingibjörg Haraldsdóttir Kona, Öryggi bls. 340341 Áleiðis bls. 343 Gyrðir Elíasson Bati, Samkennd bls. 371 Kristín Ómarsdóttir Barn fæðist, Stelpa bls. 378 -379 Didda Í dag, Öfund, Af mér bls. 382 Bragi Ólafsson Þriðja staupið bls. 384 -387
Árin eftir 1975 Lesefni – Þyrnar og rósir n n Elísabet Jökulsdóttir Vopnabúrið, Barn í baði bls. 392 Hallgrímur Helgason 101 Reykjavík bls. 393402 Gerður Kristný Kona með stól bls. 405 -407 Guðrún Eva Mínervudóttir Ég leyfi þér ekki að grafa nefið ofan í einhverja vísindaskáldsögu bls. 408 -410
Lesefni – Sögur, ljóð og líf n n Frá stúdentauppreisn til aldaloka bls. 123 -153 Lesa vel Um nýraunsæi til póstmódernisma bls. 134 -142
Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs Íslensk verk n n n Ólafur Jóhann Sigurðsson. Að laufferjum og Að brunnum árið 1976 Snorri Hjartarson Hauströkkrið yfir mér 1981 Thor Vilhjálmsson Grámosinn glóir 1986 Fríða Á Sigurðardóttir Meðan nóttin líður 1992 Einar Már Guðmundsson Englar Alheimsins 1995 Sjón Skuggabaldur 2005
Tímasetningar bókmenntaskeiða n n n n n 1900 -1920: Nýrómantík 1920 -1930: Nýjungar í nýrómantík 1930 -1950/65: Raunsæi 1950/65 -1975: Módernismi, formbylting 1975 -1980: Nýraunsæi 1980 -2000: Þrískipt: Töfraraunsæi Afturhvarf til hefðbundinna bókmennta Framhald formbyltingar
- Slides: 61