Bitki Embriyolojisi Zigot meydana geldikten sonra bitkilere gre

Bitki Embriyolojisi

• Zigot meydana geldikten sonra bitkilere göre değişen sürelerde bir dinlenme devresi geçirir. Dinlenme süresince zigot olgunlaşır bazı fiziksel ve kimyasal değişimler geçirir ve yumurtadan daha belirgin bir kutuplaşmaya sahip olur.

Zigot genellikle primer endosperma nukleusundan sonra bölünür. Bazı bitkilerde bu iki bölünme aynı zamanda gerçekleşir. Monokotil, Dikotil ve Gymnospermlerde bazı farklılıklar görülmekle birlikte genelleştirilmiş bir embriyogenez şu safhalarda tamamlanır:

1. İlk Hücre Bölünmesi: Angiospermlerin çoğunda zigot enine yönde bir bölünme geçirir ve bu bölünme bir asimetrik bölünmedir. Bu bölünme sonucu embriyo kesesinin içine doğru küçük bir apikal hücre, mikropile doğru büyük bir bazal hücre oluşur.

Apikal hücre embriyonun taslağını oluşturan hücredir. Küre şeklindeki hücre kitlesini oluşturmak için bölünür. Hayvanlarda olduğu gibi hücre bölünme modeli türler arasında çeşitlilik gösterir. Bazal hücre ise süspansör olarak isimlendirilen hücreler zincirini oluşturmak için bölünür.

Süspansör embriyoya besin sağlamak, hormon oluşturmak, ve embriyoyu besi doku içine itmek gibi görevler yapar. Embriyo büyüdükçe süspansör hücrelerinden sitoplazma çekilir ve süspansör ezilerek dejenere olur.

2. Globüler Safaha: Küresel hücre kitlesi büyür. Küresel şekilli bu basamak globüler safaha olarak isimlendirilir. Bu safhada hücreler 3 primer germ tabakasını oluşturur.

Protoderm daha sonra epidermisi oluşturacaktır. Temel meristem farklılaşmadan uzun süre kalabilir ve öz ve korteks kısımlarını oluşturur. Prokambiyum ise ksilem ve floemden oluşan vasküler dokuları oluşturacaktır.

3. Kalp Şekilli Safha: Yüksek bölünme oranına sahip bölgeler embriyonik kitleyi globüler safhadan kalp şekilli safhaya dönüştürür. Kalp şekilli safha sürgün ucu apikal meristeminin(SAM) ve kök apikal meristeminin(RAM) ayırt edildiği ilk safahadır.

4. Mekik Şekilli Safha (Torpedo Safhası): Yüksek hücre bölünme oranına sahip bölgelerin hücre uzaması ile birleşmesi ile kalp şekilli embriyo torpedo şekilli embriyoya dönüşür. Bu safhada bitki organizmasının ekseni oldukça belirgindir ve kotiledonlar, hipokotil, radikula ve süspansör belirgindir.

5. Olgun Embriyo Safhası: Hücre bölünme uzamasının devam etmesi ile olgun embriyo safhası gelişir. Bu safhada embriyo oldukça büyüktür. Sürgün ucu apikal meristemi ve kök apikal meristemi aktif olur ve yaprak ve kök gibi organların oluşumunu başlatır.

Monokotil ve dikotil bitkiler embriyogenezin bu safhalarında benzer gelişim modeli gösterirler. Fakat monokotil bitkilerde embriyo gelişiminin kalp şekilli safhası görülmez.

Zigotun ilk bölünmesi ile oluşan iki hücreli devreden organ oluşumunun başlamasına kadar geçen sürede embriyo proembriyo adını alır.

Monokotil ve dikotil bitkilerin embriyo gelişiminin ilk evreleri birbirine benzer. Farklar daha sonra ortaya çıkar. Monokotil ve dikotillerin olgun embriyoları arasındaki asıl fark kotiledon sayısı ile ilgilidir. Monokotillerde tek kotiledon terminal bir yapı olarak ortaya çıkar. Yani gövde ucu lateral kotiledon ise terminaldir.

Dikotil embriyolarında ise plumula iki kotiledon arasında bulunur. Yani kotiledonlar lateral gövde ucu ise terminal konumludur. Tipik bir dikotil embriyosu lateral olarak bağlı 2 kotiledon taşıyan bir eksen içerir.

• Monokotiledonlara ait olmasına rağmen Gramine embriyoları hem gelişimleri hem de olgun haldeki yapıları bakımından diğer monokotiledonlardan farklılık gösterir. Olgun embriyo skutellum denilen bir kotiledon taşır. Skutellum embriyonal eksene lateral olarak bağlıdır.

KAYNAKLAR 1. Meral Ünal: Bitki (Angiosperm) Embriyolojisi, 2012. 2. Nels R. Lersten, Flowering Plant Embryology Blackwell Publishing 2004.