Biologiya n demkdir Biologiya Bios canl logoselmcanl tbit

Biologiya nə deməkdir ? Biologiya (Bios – canlı, logos-elm)canlı təbiət haqqında elmdir. Hal-hazırda Yer üzərində mövcud olan və məhv olmuş külli miqdarda növ müxtəlifliyi, onların quruluşu və funksiyası, mənşəyi, çoxalması və inkişafı, canlı və cansız təbiətlə əlaqəsini öyrənir. Biologiya həyata xas olan ümumi və xüsusi qanunauyğunluqları müəyyəm edir. Biologiyanın çoxlu bölmələrinin olmasına baxmayaraq, qanunauyğunluqlar, əsasən, ümumi biologiya tərəfindən tədqiq edilir. Ümumi biologiya özündə, əsasən, Yer üzərində həyatın əmələ gəlməsi haqqında nəzəriyyəni, Hüceyrə haqqında nəzəriyyəni, molekulyar biologiyanı, insan haqqında nəzəriyyəni, ekologiyanı, genetikanı, biosfer haqqında nəzəriyyəni, təkamül nəzəriyyəsini orqanizmin individual inkişafını öyrənir.

BİOLOGİYANIN YARANMA TARİXİ İlk dəfə canlı təbiətin bütövlükdə öyrənilməsi cəhdləri antiq həkim və filosoflar tərəfindən edilmişdir(Hipokrat, Qalen, Teofrast, Aristotel). Məhz onların əməyi intibah dövründə davam etdiriləcək botanika, zoologiya, anatomiya, fiziologiya elimlərinin əsasını qoydu. Mikraskopun kəşfi biologiyanın sərhədlərini mikroaləmə qədər genişləndirdi. Mikroskopun kəşfi ilə zoologiyada yeni aləm, birhüceyrəlilər və ya ibtidailər (Protozoa) aləmi, botanikada isə birhüceyrəli yosunları müşahidə etmək mümkün oldu. Həmçinin bakteriyaları və virusları müşahidə etmək mümkün oldu. Beləliklə hüceyrə kəşf olundu(1556, Robert Huk)

Biologiyanın tədqiqat sahələri: 1. Botanika 2. Zoologiya 3. Anatomiya 4. Mikologiya 5. Bakterologiya 6. Virusologiya 7. Morfologiya 8. Fiziologiya 9. Biofizika 10. Biokimya 11. Ekologiya 12. Sistematika və ya bioloji təsnifat

Botanika-biologiyanın mühüm tərkib hissəsi olub, müs- təqil bir elm kimi bitkilərin quruluşunu, təbiətdə yayılmasını, həyat tərzini, çoxalmasını, inkişafını, mənşəyini və s. tədqiq edir. Biologiya elmləri sisteminə daxildir. Botanikanın əsas bölmələri: sistematika (bitkiləri qohumluq baxımından qruplaşdırır və tarixini öyrənir), morfologiya (xarici görünüşü öyrənir), anatomiya (daxili quruluşunu öyrənir), embriologiya (mayalanma və rüşeym imkişafını öyrənir), biokimya (kimyəvi maddələr və kimyəvi prosesləri öyrənir) və s.

Zoologiya (yun. zoon – “heyvan”+ loqos-”bilgi”)Heyvanlar aləmindən bəhs edən elm. Zoologiya heyvanlar aləmini müxtəlifliyini, onların bədən quruluşunu və həyat fəaliyyətini, yaşadığı mühitlə əlaqəsini, fərdi və tarixi inkişaf qanunauyğunluqlarını öyrənir. Heyvanlar aləmində ən ali sistematik vahid tip adlanır. Hazırda heyvanlar 23 tipə ayrılır.

Anatomiya-orqanizmin orqanların, toxumaların, hüceyrələrinin quruluşunu və formasını öyrənən elm. Anatomiya sözü yunanca “anatemno” sözündəndir və mənası “yarıram” deməkdir. Heyvanlar ilə əlaqədar heyvan anatomiyası (zootomy) bitkilərlə əlaqədar bitki anatomiyası (phytonomy) deyilir ki, iki alt budağa bölünür. Bu bilik budaqlarından biri insan anatomiyasıdır ki, insanın orqanlarının necə düzülməsini və onların insan həyatındakı funksiyasını öyrənir.

Mikologiya göbələkləri, onların biokimyəvi və genetik xüsusiyyətlərini, təsnifatını, insanların həyatındakı rolunu, insanlar üçün toksigenlik və yoluxma təhlükələrini və onların insanlar üçün tibbi, qida və enterogenlər kimi əhəmiyyətini öyrənən biologiyanın bir sahəsidir. Uzun müddət göbələklər bitkilər aləminə aid edildiyinə görə mikologiya biologiyanın müstəqil bölməsi kimi yox, botanika elmlərinə aid edilirdi. Bu baxımdan hazırda da botanika üçün xarakterik olan elmi ənənələr mikalogiyada da gözlənilir.

Bakteriologiya(yun. bakterion - çubuq) – bakteriyaları öyrənən elm.

Virusologiya- virusları tədqiq edən biologiyanın sahəsidir. Virusologiya sözünün mənası latınca “virus” – zəhər deməkdir.

Morfologiya yunanca morphe – forma və logos – təlim. Morfologiya orqanizmlərin xarici görünüşünü öyrənir.

Biofizika və ya bioloji fizika - fizika elminin metod və yanaşmalarını istifadə edərək canlıları öyrənən elm. Canlı təbiəti bütün aspektlərdə, molekul və hüceyrədən başlayaraq biosferədək bütün təbəqələrdə öyrənir. Bioloji sistemlərin müxtəlif səviyyələrində gedən fiziki faktorlar haqqında elmdir. Biofizika canlılarda olan fiziki mexanizmlərlə bioloji xüsusiyyətlər arasında olan əlaqəni də öyrənir.

Biokimya (bioloji və ya fizioloji kimya)canlı orqanizmlərdəki maddələrin kimyəvi tərkibini və xassələrini, onların çevrilmələrini və həm də orqanizmlərin həyat fəaliyyətinin əsasını təşkil edən kimyəvi prosesləri və maddələr mübadiləsini öyrənən elmdir.

Ekologiya –canlı və cansız təbiətin qarşılıqlı münasibətini öyrənən elmdir. Ekologiya orqanizmlərin bir-biri və xarici mühit amilləri ilə qarşılıqlı əlaqələrini, onların yaşayış tərzində, inkişafında, çoxalmasında həmin amillərin rolunu, təbiətin (hava, su, torpaq, heyvan və bitki aləmi, faydalı qazıntıları və s. ) mühafizəsini, təbii sərvətlərdən istifadə olunmasının qanunauyğunluqlarını, ekosistemləri, onların əlaqəsini, təbiətin dialektikasını öyrədir.

Bioloji təsnifat – canlı orqanizmlərin təsnifat prinsiplərinin işlənib hazırlanması və sistemin qurulması üçün bu prinsiplərin praktik olaraq tətbiq edilməsi məsələsi daxil olan elmi intizamdır. Burada təsnifat dedikdə sistemə daxil olan bütün mövcud olan və ölmüş orqanizmlərin təsvir olunması başa düşülür.

CANLILAR Və əTRAF MÜHİT Bəşəriyyətin müasir yaşayışını ekologiyasız təsəvvür etmək mümkün deyil. Yazmağı, oxumağı, saymağı bilmədən yaşamaq nə qədər çətindirsə, ekologiyanın əsaslarını öyrənmədən yaşamaq da bir o qədər çətindir. Ətraf mühit deyərkən – insanları əhatə edən, onlarla qarşılıqlı əlaqədə olan günəş şüaları, su, torpaq, hava və canlılar, antropogen maddələr, əşyalar və qurğular nəzərdə tutulur. Alimlər ətraf mühiti təbii və süni mühit olmaqla iki yerə ayırırlar. İnsanların həmişə asılı olduğu mühit təbiidir. Süni mühit isə cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədar insanların fəaliyyəti nəticəsində yaradılmışdır.

Hazırladı: 8 a sinif şagirdi Abaszadə Tamilla