Biljna tkiva l U organizmu skrivenosemenica se razlikuju

Biljna tkiva

l. U organizmu skrivenosemenica se razlikuju dve osnovne grupe biljnih tkiva: utvorna tkiva utrajna tkiva

Tvorna tkiva -Meristemi-

l Tvorna tkiva grade Više biljke se odlikuju rastenjem tokom čitavog života ćelije koje imaju sposobnost da se neprekidno dele i od njih nastaju i razvijaju se sva ostala trajna tkiva l Rastenje biljke odvija se samo u zonama koje sadrže meristemske ćelije – sposobne za višestruke deobe

Vrste tvornih tkiva l Prema načinu postanka razlikuju se dve osnovne grupe meristemskih tkiva: Primarna • vode poreklo od klice i zadržavaju sposobnost deobe tokom čitavog života • nazivaju se primarni meristemi Sekundarna • nastaju od ćelija nekog trajnog tkiva koje su naknadno postale sposobne da se dele • nazivaju se sekundarni meristemi

Vršni (primarni) meristemi izdanka (u pupoljcima) Bočni meristemi Vršni (primarni) meristemi korena Kako biljke rastu ?

l. Prema položaju koji zauzimaju u biljci tvorna tkiva se dele na: 1. Vršna tvorna tkiva nalaze se na vrhovima korena i stabla nazivaju se vegetacione kupe. deobama ćelija ovog tkiva biljka raste u dužinu pripadaju primarnim meristemima l l 2. l l Bočna tvorna tkiva cilindričnog su oblika pomoću njih stablo i koren sekundarno debljaju (rastu u širinu) pripadaju sekundarnim meristemima pripadaju im: u u kambijum felogen

3. Umetnuta tvorna tkiva l interkalarna tkiva obrazuju se između trajnih tkiva, kao npr. u osnovi lista koji raste 4. Tkiva rane l nastaju na mestima povrede biljnih organa.

Trajna tkiva

l Trajna tkiva su izgrađene od ćelija koje vrše određenu funkciju l Trajno su ili delimično izgubile sposobnost deobe l Neka od trajnih tkiva mogu ponovo steći sposobnost deobe i na taj način od njih postaju sekundarni meristemi. l Ćelije ovih tkiva su krupnije od meristemskih i imaju veće vakuole

l. Zavisno od funkcije koju vrše, trajna tkiva su podeljena na: upovršinska uosnovna umehanička uprovodna užlezdana

Površins ka tkiva l Površinska (pokorična) tkiva se nalaze na površini svih biljnih organa. l. Imaju ulogu da: uzaštite unutrašnjost organa od nepovoljnih uticaja spoljašnje sredine uomoguće razmenu materija tih organa i sredine. l. U zavisnosti od kog tvornog tkiva nastaju, razlikuju se dva tipa površinskog tkiva: uprimarno, kome pripada epidermis i usekundarno u koje spadaju: • pluta • mrtva kora

l Epidermis čine žive ćelije koje su tesno pripijene jedna uz drugu. l. Zidovi ovih ćelija su zadebljali prema spoljašnjoj sredini i pokriveni su kutikulom, dlakama i drugim tvorevinama radi što bolje zaštite. Epidermis u. Kutikula je masna materija skoro nepropustljiva za vodu i gasove. u. U epidermisu se obrazuju stome preko kojih se vrši razmena gasova i odavanje vode.

Sekundrarna površinska tkiva Pluta epidermis l Plutu obrazuje felogen plute (naziva se još i plutin pluta kambijum) felogen l Ćelije plute su čvrsto međusobno spojene, mrtve i ispunjene vazduhom. l. Pluta je nepropusna za vodu i gasove pa se zbog toga obrazuju otvori za provetravanje – lenticele. l. Lenticele imaju oblik brazde ili kvržice.

Sekundrarna površinska tkiva Mrtva kora l Pluta ne dozvoljava dovod hranljivih materija. l Sva tkiva koja leže ispred plute (ka periferiji stabla) pre ili kasnije uginu l Kompleks mrtvih tkiva i plute čini mrtvu koru.

Osnovna tkiva l Čine osnovnu masu biljnog tela. l Parenhimska tkiva ili osnovna tkiva biljaka su prosta trajna tkiva izgrađena od jedne vrste ćelija l Pružaju se kroz čitavo biljno telo obrazujući jedan neprekidni sistem u koji su uronjena sva tkiva osim pokoričnih.

Parenhimska ćelija Vakuola 1. Citoplazma 2. Ćelijski zid 3. Vakuola Parenhimsko tkivo

Tipovi parenhimskih tkiva l Zavisno od funkcije koju obavljaju ova tkiva se dele na: u parenhim za apsorpciju vode i mineralnih materija (apsorpcioni parenhim) u parenhim za fotosintezu (hlorenhim) u parenhim za magacioniranje rezervnih materija u provodni parenhim u parenhim za magacioniranje vazduha (aerenhim).

Parenhim za apsorpciju l Parenhim za apsorpciju vode i mineralnih materija (rizodermis) kao i rastvorenih organskih materija su tkiva koja zauzimaju periferni položaj na biljci. l Ćelije su tankih zidova, sa krupnim jedrom i dosta citoplazme, a često i sa sposobnošću da izlučuju određene materije koje omogućavaju ili povećavaju apsorpciju materija. l Rizodermis (epiblem) je jednoslojno tkivo koje se nalazi u određenom delu korena l Ćelije ovog tkiva su često produžene u korenske dlake, čime se mnogo povećava njihova površina, a samim tim i njihova moć upijanja.

Parenhim za fotosintezu l Parenhim za fotosintezu nalazi se u listovima i mladim, zelenim stablima. l Njegove ćelije sadrže sve ćelijske organele, a posebno su dobro razvijeni hloroplasti u kojima se obavlja proces fotosinteze. l Tkivo za fotosintezu povezano je sa provodnim tkivom da bi se materije stvorene u fotosintezi prenosile do svih delova biljke.

l. U listu je ovo tkivo izgrađeno od dve vrste ćelija: uprema licu lista nalazi se palisadno tkivo, građeno od zbijenih ćelija oblika tetraedra; uprema naličju lista nalazi se sunđerasto tkivo građeno od ćelija nepravilnog loptastog oblika, između kojih se nalaze prostrani intercelulari.

l l l Parenhim za magacioniranje čine ćelije koje imaju sposobnost da nagomilavaju organske materije ili vodu. Takvo tkivo se nalazi u krtolama, rizomima ili zadebljalim korenovima. Drvenaste biljke magacioniraju hranljive materije u stablima, a neke u listovima (aloja, čuvarkuća). Ova tkiva su česta u plodovima i semenima. Biljke sušnih predela prilagođene su tako da mogu nagomilavati velike količine vode u lišću (agava) ili u stablu (kaktusi). Provodni parenhim l Služi za provođenje materija pa su ćelije koje ga grade izdužene u pravcu u kome se materije provode. l Nalazi se u floemu i ksilemu. Aerenhim l Parenhim za magacioniranje vazduha nalazi se u biljnim delovima koji se razvijaju u sredinama sa nedovoljno kiseonika, kao što su mulj i voda. l Vazduh se magacionira u krupnim intercelularima koji su glavni nosioci funkcije ovog tkiva.

Parenhim za čuvanje vode Kod kaktusa (fam. Cactaceae) stablo je sukulentno Sukulentne biljke - biljke sa sočnim, “mesnatim” stablima ili listovima; žive na toplim i sušnim staništima; ali ih ima i u hladnijim predelima – čuvarkuće.

Aerenhim

Mehanička tkiva l Ćelije mehaničkog tkiva su tesno međusobno spojene i imaju debele celulozne zidove sa malobrojnim i sitnim porama, pa daju čvrstinu biljci. l Mehanički elementi su u biljnim organima specifično raspoređeni tako da se uz najmanji utrošak materijala obezbeđuju najveća moguća čvrstoća. l Razlikuju se dve osnovne vrste ovog tkiva: u kolenhim i u sklerenhim

Kolenhim l mehaničko tkivo mladih organa koji još rastu. l Sastoji se od živih ćelija čiji su zidovi neravnomerno zadebljali. l Ćelije su sakupljene u trake ili cilindre, koji se obično nalaze ispod epidermisa mladih stabala

Sklerenhim l je građen od mrtvih ćelija jako zadebljalih i odrvenelih ćelijskih zidova. Nalazi se u svim delovima biljke koji su prestali sa rastom. l Deli se na: u sklereide u likina vlakna i u drvena vlakna.

l. Sklereidi (kamene ćelije) su ćelije sa jako zadebljalim ćelijskim zidom, razbacane između ćelija drugih tkiva. Ima ih i u masi, kao npr. u plodu kruške. l. Likina vlakna su ćelije izduženog oblika, sa zašiljenim vrhovima, te imaju oblik vretena. l. Likina vlakna konoplje mogu biti dugačka 10 mm, lana 40 mm, a kod nekih biljaka dostižu dužinu do 20 cm. l. Zidovi ovih ćelija su celulozni i zbog toga l. Drvena vlakna (libriform vlakna) su cenjena u se nalaze u drvenom delu stabla. industriji (lan, konoplja, kopriva). Kraća su od likinih vlakana i njihovi zidovi su jako odrveneli

Raspored mehaničkih tkiva u biljnim organima

Provodna tkiva l Provodno tkivo je specijalizovano za provođenje materija kroz biljku. l Razlikuju se dve vrste ovog tkiva: u ksilem u floem. i provodni snopić FLOEM KSILEM kambijum

Ksilem l. Ksilem provodi vodu i u njoj rastvorene neorganske materije od korena ka listovima i drugim delovima biljke l. Ksilem je izgrađen od mrtvih ćelija sa odrvenelim zidovima, koje se nazivaju: utraheje utraheidi i

Traheje l dugačke cevi nastale uzdužnim spajanjem ćelija. l Uzdužni zidovi ćelija koje će obrazovati traheju odrvenjavaju, a njihovi poprečni zidovi nestaju. Traheide lsu izdužene ćelije najčešće sa šiljatim vrhovima.

Sitasta ploča pore proteini FLOEM Element sitaste cevi plastid Bočni zid Element sitaste cevi Floem ER Ćelija pratilica citoplazma kanal plazmalema vakuola Ćelijski zid Pore u sitastoj ploči hloroplast Jedro mitohondrije l Floem provodi rastvorene organske materije od mesta gde se stvaraju fotosintezom, odnosno od lista pa do svih delova biljke. l Grade ga žive ćelije: u u sitaste cevi i ćelije pratilice

Sitaste cevi l nastaju od niza ćelija, na čijim se poprečnim zidovima stvaraju perforacije (lat. perforare = probušiti), pa imaju izgled sita (otuda im i naziv). l Ove ćelije su bez jedra i imaju malo citoplazme. Ćelije pratilice lsu priljubljene uz sitaste cevi i sa njima su u vezi preko otvora u bočnim zidovima. l. Kroz te otvore prolaze plazmodezme (konci citoplazme koji povezuju ćelije). lĆelije pratilice imaju jedro Parenhim floema

l. Floem i ksilem čine provodne snopiće. l. Provodni snopići mogu biti uprosti provodni snopići. • izgrađeni samo od jedne vrste tkiva (ili ksilema ili floema) usloženi provodni snopići. • kada sadrže i floem i ksilem l. Provodni snopići čine nervaturu listova

Jedan pravac Voda i minerali Voda i hrana Poprečni zidovi perforirani Nema poprečnih zidova Lignificiran zid Ksilemski sud - traheja Dva pravca Floemski sud – sitasta cev

epidermis parenhim kambijum ksilem floem ksilem kambijum floem

Žlezdana (sekretorna) Uljne ćelije u kruničnim listićima magnolije, tkiva Magnolia sp. l Ćelije žlezdanih tkiva stvaraju i izlučuju različite sekrete. l Sekreti su proizvodi metabolizma koji biljni organizam izlučuje spolja ili sakuplja u svom telu (u vakuolama). l Sekreti se mogu sakupljati u cevima ili kanalima, kao što su npr. mlečne cevi, kod familije mlečika (Euphorbiaceae) i smolni kanali (kod četinara). mlečne cevi maslačka Taraxacum sp.

l. Izlučivanje sekreta van biljnog tela ostvaruje se pomoću žlezdanih ćelija koje grade posebne strukture: užlezdane unektarije uhidatode dlake

lŽlezdane dlake luče eterična ulja (žalfija, lavanda) ili odbrambene materije (kopriva) Lavanda sp. , žlezdane i nežlezdane dlake Žlezdane žarne dlake kod koprive - Urtica dioica Žalfija (Salvia sclarea)

l. Nektarije su žlezde koje izlučuju sladak sok (nektar), koji ima važnu ulogu u oprašivanju cvetova. Četiri žute (2) cvetne nektarije kod mlečike – Euphorbia cyparissias Hidatode po obodu lista vrste Alchemilla sp. l. Pomoću hidatoda se izlučuje voda iz biljke. Izlučivanje vode u kapima naziva se gutacija (biljna rosa).

Literatura l Biologija za I razred gimnazije, udžbenik l Vizuelni rečnik botanike, NNK Internacional, Beograd, l l 2001. Jančić, R: Botanika farmaceutika, Službeni list SCG, Beograd, 2004. Kojić, M: Botanika, Naučna knjiga, Beograd, 1989. Marinković, R, Tatić, B, Blaženčić, J: Morfologija biljaka, Beograd, 1979. www. bionet-skola. com