Bilimsel Aratrmalarda Etik Kaynak Ali Yldrm ve Hasan

Bilimsel Araştırmalarda Etik Kaynak: Ali Yıldırım ve Hasan Şimşek, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara, Seçkin Yayınları

Araştırma ve Etik § Modern bilgi ve teknoloji üretim süreçlerinde araştırma kritik bir role sahiptir. § Araştırma konusu gündeme geldiğinde canlılar üzerinde ya da canlıların sürece dahil olduğu araştırmalara girişmek isteyen araştırmacılar bugün dünyanın hemen her ülkesinde çeşitli yaptırımlar, kurallar, etik ilkelerle karşılaşmaktadır. § Bu konular zaman araştırmacılar üzerinde sınırlayıcı ve araştırma sürecinin akışını değiştirecek derecede etkili olabilmektedir.

Araştırma ve Etik § Bu durum bir ihtiyaçtan ortaya çıkmıştır. En azından son yüz elli yıldır insan ve hayvanlar üzerinde gerçekleştirilen bilimsel araştırmalardan öğrenilmiş önemli dersler vardır. § Bu dersler «etik ve araştırma etiği» adları altında hemen her disiplinde bilimsel çalışmaların tasarlanması ve yürütülmesi süreçlerine etki etmektedir.

Ahlak ve Etik? Türkçede ahlak ve etik kavramları arasındaki ayrım ve fark çok belirgin değildir. Araştırma ve etik arasındaki ilişkiyi daha iyi anlamak için öncelikle etik ve ahlak arasındaki farkları ortaya koymakta yarar vardır.

Ahlak ve Etik? § Ahlak bir toplumda kabul gören töresel olay ve olguları tanımlarken , etik günlük yaşamda zaman da önceden öngörülemeyen olay ve olgulara ne şekilde tepki verilmesi gerektiğine ilişkin somut ve kanıtsal bilgiler sunar. § Bir anlamda etik, ahlakın aklın ilkeleriyle yeniden yorumlanması, törelerin günlük hayatın akışı içinde anlık ortaya çıkabilecek sorunlara ilişkin olarak akılla tekrar irdelenmesidir.

Ahlak ve Etik? § Ahlak, içinde yaşadığımız topluma göre kabul edilen değerlerin ve düşüncelerin toplamıdır. «Doğru» olduğu hissedilenler ahlaka uygun olarak kabul edilir. Bu durum toplumdan topluma farklılık gösterir. § Buna karşılık etik, kuralları aklın süzgecinden geçirerek mantıklı olarak yorumlamaya çalışır. Etik ahlakı da içine alan bir üst basamaktır.

Felsefi kökleri bakımından etik üç ana kuram ve modelle açıklanmaktadır : § 1. Deontolojik Model: Bir göreve ilişkin evrensel etik değerlere odaklanır. ØHerhangi bir araştırma evrensel etik ilkeler olan dürüstlük , adalet-eşitlik ve saygı üzerine bina edilmelidir. Bu anlamda bazılarınca «mutlakçılığa» yol açabileceğine ilişkin kuşkular barındıran bu yaklaşım, araştırmanın sonuçlarından ziyade yukarıda sözü edilen benzer evrensel mutlak ilkeleri ön plana alır.

Felsefi kökleri bakımından etik üç ana kuram ve modelle açıklanmaktadır : § 2. Yararcı Etik: Mutlak evrensel etik kurallarından ziyade bir araştırmanın insanlara ve topluma getireceği yarar çerçevesinde yürütülmesi gerektiğini öne sürer. ØBir araştırmanın sonucunda elde edilen bulgu ve çözümler daha çok insanın benzer sorunlarını çözecekse ve bu yolla uzun vadede genel olarak toplumun yararına sonuçlar doğuracaksa, izlenmesi gereken etik ilkeler bu duruma göre yeniden şekillendirilmelidir.

Felsefi kökleri bakımından etik üç ana kuram ve modelle açıklanmaktadır : § 3. Erdemler Etiği: Bu model evrensel ve genel geçer yasalardan ziyade araştırmacının etik duruşunu öne çıkarır. ØDurumsal yaklaşıma göre, genel geçer ve evrensel etik değerler geliştirme işinden ziyade araştırmacılara gerektiği yer ve zamanda doğru etik duruşu gösterebilecekleri etik değerlerin öğretilmesi ve bunların içselleştirilmesine odaklanılması daha doğru bir yoldur.

Bilimsel Araştırmada Etik İlkelere İhtiyaç Duyulmasının Nedenleri § İkinci Dünya Savaşı ve sonrasında insanlığa karşı işlenen suçlar bilimsel araştırmada etik arayışı tetiklemiş ve etik ilkelerin oluşturulması bakımından bir dönüm noktası olmuştur. § Nazi Almanyası’nda Nazi ideolojisinin takipçisi tıp doktorlarının Yahudiler ve Çingeneler üzerinde yaptıkları deneyler savaş sonrası kurulan Nuremberg mahkemelerinde gün ışığına çıkarılmıştır.

Bilimsel Araştırmada Etik İlkelere İhtiyaç Duyulmasının Nedenleri § 1946’da Nuremberg Savaş Suçları Mahkemesi’nde 20 doktor bu nedenle ağır cezalara çarptırılmış ve özellikle tıpta yapılan çalışmalar konusunda bazı etik kurallar geliştirilmiştir. § Nuremberg İlkesi olarak bilinen «bilinçli onay» ilkesi bugün tüm bilimsel araştırmalarda en yaygın kullanılan etik kurallardan birisi olarak tanımlanmış ve daha sonra pek çok disiplinle ilgili yapılan etik çalışmalarda aynı biçimde yer almıştır.

Bilimsel Araştırmada Etik İlkelere İhtiyaç Duyulmasının Nedenleri § Bilinçli onay, araştırmada yer alacak bireylerin araştırma konusunda ve kendilerinin araştırmadaki rolleri üzerinde bilinçlendirilmeleri sonucunda araştırmaya özgür iradeleriyle katılmaya onay vermelerini ifade eder. § Başta tıp olmak üzere pek çok disiplinde insanların bir şekilde dahil oldukları araştırmalarda «bilinçli onaylarına» başvurulması yaygın ve temel araştırma etiği kuralı olmuştur. § Buna ek olarak, bazı araştırmalar sosyal bilimlerde araştırma etiğinin gelişmesine ve belirli açık-seçik tanımlanmış etik kuralların ortaya çıkmasına özellikle aracılık etmiştir. ***

Bilimsel Araştırmada Etik İlkelere İhtiyaç Duyulmasının Nedenleri § 1980’lerden sonra özellikle üniversitelerde etik kurallara ilişkin süreçlerin başlatılmasına hız verilmiştir. § Bugün gelişmiş ülkelerin yükseköğretim sistemlerinde insanların dahil olduğu araştırmalar bir dizi yaptırım ve bürokratik kuralı izlemek zorundadır. § Ülkemizde de üniversitelerimizde benzer etik kuralların izlenmesine ilişkin işlem basamakları geliştirilmiş, değerlendirme ve onay komisyonları (Etik Kurullar) oluşturulmuştur.

Pozitivist ve Yorumlamacı Paradigmalarda Etik: «Denek» ten «Katılımcı» ya § Lincoln ve Guba’ya göre, pozitivist- nicel geleceğin en önemli yapı taşlarından birisi olan «nesnellik» kavramı gerçeğin ve doğrunun keşfedilmesi sürecinde araştırmacının rolüne ilişkin bir tanımlamaya işaret eder. § Yansız ve nesnel olarak doğrunun ve gerçeğin keşfedilmesini amaçlayan bir pozitivist araştırmacının dünyasında deneyine katılan «denek» ile araştırmacı arasında orantısız bir güç ilişkisi ortaya çıkar.

Pozitivist ve Yorumlamacı Paradigmalarda Etik: «Denek» ten «Katılımcı» ya § Bu araştırma dünyasında «denek» araştırmacı dışında var olan ve keşfedilmeyi bekleyen nesnel dünyanın ve gerçekliğin bir parçasıdır. Bu yolla aslında denek, duygusu ve dünyası önemsizleşmiş bir nesne halini alır. § Bu şekilde kurgulanmış bir paradigma içinde gerçeğin ve doğrunun keşfine kendini odaklamış bir araştırmacı gerçeği ve doğruyu nesnel ve olduğu gibi keşfedebilmek için gerekirse araştırmaya katılanlara doğrunun tamamını da söylemeyebilir.

Pozitivist ve Yorumlamacı Paradigmalarda Etik: «Denek» ten «Katılımcı» ya § Çünkü doğrunun söylenmesi durumunda gerçekliğin işleyişinde bir farklılaşma ortaya çıkıyorsa, bu aslında doğal dünyanın ve gerçeğin doğal akışına bir müdahaledir ve bu tür müdahalelerden kaçınılması gerekir. § Dolayısıyla pozitivist gelenekte araştırma süreçlerinde araştırmaya katılanların aldatılması ve yanıltılması bir dereceye kadar meşrudur. (Örneğin aşı denemelerinde olduğu gibi)

Pozitivist ve Yorumlamacı Paradigmalarda Etik: «Denek» ten «Katılımcı» ya § Öte yandan, yorumlamacı- oluşturmacı paradigma altında etik kavramı anlamsal farklılığa uğrar. § Gerçeklik, dünya ve bireyin bu dünyadaki yeri hakkında çoklu, farklı ve kuramsal olarak sonsuz sayıda oluşturulmuş yapılardan oluşur. § Bu gerçekliği anlayabilmek için çoklu, esnek, zaman ve mekan bağımlı yöntemlere ihtiyaç vardır. § Oluşturmacı-yorumlayıcı paradigma yapay olarak yaratılmış kontrollü deneysel ortamlar yerine doğal çevrede, olay ve olguların doğal akışı içinde incelenmesini kabul eder.

Pozitivist ve Yorumlamacı Paradigmalarda Etik: «Denek» ten «Katılımcı» ya § Bir araştırmada yer alan bireyler özgür iradeleriyle ve gönüllü olarak bu süreçte yer almayı kabul etmiş «katılımcılar» dır. § Araştırmacı ve araştırmaya katılanlar arasında alt-üst şeklinde bir otorite ilişkisinden çok eşit, adil, şeffaf ve karşılıklı etkileşime dayalı denk bir ilişki söz konusudur.

Etik Türleri ve Süreçleri

Mevzuat Etiği § Bugün gelişmiş ülkelerin hemen tamamında insanların dahil olduğu deneysel, yarı deneysel, yüze görüşme ve gözlem gibi süreçleri içinde barındıran nitel araştırmaların tamamında üniversiteler dahil her tür kurum ve kuruluş etikle ilgili belirli kuralları izlemek ve belirli bürokratik süreçleri tamamlamak zorundadırlar. v. Etik Kuruldan onay almak vİlgili kurumdan resmi izin almak v. Katılımcılardan veya velilerinden izin onayı almak § Mevzuat etiği, olarak tanımlanan bu süreçler tamamlanmadan veya kurallara tam olarak uyulmadan her hangi bir araştırmayı başlatmak ve yürütmek söz konusu değildir.

Mevzuat Etiği § Süreç genellikle belirli komisyonlar tarafından geliştirilmiş ayrıntılı formların doldurulması ile başlar. § Bu formlardaki ana başlıkları araştırmanın amacı-amaçları, araştırmada kullanılacak veri toplama yöntemleri, veri toplama araçları, verilerin nasıl analiz edileceği, kısacası araştırmanın ayrıntılı bir özetini kapsar. § Araştırmada özellikle katılımcıların ne amaçla araştırma sürecine katılacağı, katılımcılar üzerinde veya katılımcılarla neler yapılacağı ayrıntılı biçimde açıklanmak zorundadır.

OMÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kuruluna başvuru sırasında istenecek belgeler aşağıdaki şekilde sıralanmıştır. 1. Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurul Başvuru Formu (web sayfamızda yer alan formlar bilgisayar ortamında eksiksiz doldurulmalı ve istenilen belgeler eklenmelidir) (http: //www. omu. edu. tr/tr/akademik/kurul-ve-komisyonlar) 2. Aydınlatılmış Onay Formu (Gönüllü Katılım Formu): 1 adet örnek form doldurulmalıdır (Cevaplanabilen sorular cevaplandırılmalıdır) 3. Anket Formu. (Ölçekleri, kişisel bilgi formunu ve sorulabilecek tüm soruları içerecek şekilde sunulmalıdır. ) 4. Kişinin başvurusunu içeren dilekçe eklenmelidir. (Örnek Dilekçe aşağıda yer almaktadır) 5. Kişinin bağlı olduğu enstitü (eğer yüksek lisans veya doktora öğrencisi ise) dilekçesinde belirtilmelidir. 6. Tüm istenilen belgeler eksiksiz şekilde hazırlanarak Rektörlük Genel Evrak bürosuna teslim edilmelidir.

Örnek Dilekçe şu şekilde hazırlanabilir: Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulu Başkanlığına Lisansüstü Eğitim Enstitüsü yüksek lisans/doktora öğrencisiyim. …………. isimli tez çalışmam için etik kurul kararına ihtiyaç duymaktayım. Gereğini saygılarımla arz ederim. Adı-Soyadı İmza İletişim:

Mevzuat Etiği § Komisyon ve kurul gerekirse araştırmacı veya araştırmacılarla görüşmeler yapabilir, araştırma deseninde ve veri toplama araçlarında değişiklikler önerebilir. Araştırma ancak Etik Komisyon veya Kuruldan alınacak onayla başlayabilir. § Ülkemizde de araştırma etiği, özellikle üniversitelerimizde her geçen gün daha fazla ciddiye alınan bir konu haline gelmiştir. Bazı üniversitelerimiz gelişmiş ABD ve Avrupa üniversitelerininkilere benzer Etik Kurul ve Komisyonlar oluşturmuştur. § Bu kurulları oluşturan üniversitelerde araştırma önerileri etik kurul onayı alınmaksızın başlatılamamaktadır.

Mevzuat Etiği § Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulu: http: //hukukmus. omu. edu. tr/kurullar/sosyal-ve-beseri-bilimler-yayin-etigikurulu/ § Orta Doğu Teknik Üniversitesi Etik Komitesi: http: //ueam. metu. edu. tr § Boğaziçi Üniversitesi İnsan Araştırmaları Kurumsal Değerlendirme Kurulu. INAREK: http: //www. boun. edu. tr/tr. TR/Content/Genel/Yonetim/Kurul_ve_Komisyonlar/Insan_Arastirmalari_Kurums al_Degerlendirme_Kurulu § Hacettepe Üniversitesi Etik Komisyon Yönergesi: http: //www. etikkurul. hacettepe. edu. tr/senato/yonerge. php

Uygulamada Etik § Yapılan araştırma sırasında ortaya çıkan türden olay ve konular Gullemin ve Gillam tarafından «uygulamada etik» olarak adlandırılırken Tracy araştırma evresinde ortaya çıkabilecek bu tür durumları üç alt başlık altında incelemektedir. ØDurumsal etik, aynı uygulama sırasında ortaya çıkabilecek benzer sorunlara işaret eder. Tracy’e göre durumsal etik «araştırma sırasında önceden öngörülemeyen, örtülü ancak etik açıdan önemli anlarla ilgilenir. Anlık ortaya çıkan etik konu ve sorunlar ortamın ve sürecin doğasına göre farklı yollarla çözülebilir. Her duruma uyabilecek genel bir reçete vermek mümkün değildir.

Uygulamada Etik ØEtkileşimsel etik, araştırmacı ve araştırmaya dahil olan bireyler arasında iletişim ve etkileşim süreciyle ilgilidir. ØAraştırmaya dahil olan bireylerin duygu ve düşüncelerine, konum ve tavırlarına saygı gösterilmesi gibi konularda araştırmacıların doğru tavır ve davranışlarla araştırmayı yürütmesi son derece önemlidir. ØÇıkış etiği, yayınlarda özel hayata ve gizliliğe saygı gereği kimlik tanımlayıcı ipuçlarından kaçınılması, araştırma sonuçlarını sunarken abartılı ve medyatik bir dil kullanılmaması, skandal izlenimi verecek tonlama ve vurgulardan kaçınılması gibi konuları içerir.

Araştırma Etiği § Bugün evrensel olarak kabul gören ve araştırma gündeme geldiğinde dünyanın her tarafında hızla uygulamaya konulan ana etik ilkeler şunlardır: ØBilinçli onay, ØGizlilik, özel hayata saygı ve zarar vermeme, ØAldatmama/yanıltmama ØVerilere sadık kalma

Ø Bilinçli onay § Bilinçli onay, herhangi bir araştırmaya dahil edilecek bireylerin araştırma başlamadan önce araştırma hakkında ayrıntılı bilgilendirmeye dayalı olarak araştırmaya kendi rızasıyla ve gönüllü olarak katılmasını sağlamaktır. § Katılımcılar bir araştırmaya fiziksel ve psikolojik baskı olmaksızın kendi rızalarıyla ve gönüllü olarak katılmalıdır.

Bilinçli onay § Bu çerçevede katılımcılara araştırmanın amacı veya amaçları, verilerin nasıl toplanacağı, araştırmada katılımcılardan ne beklendiği, kendilerinden ne tür veri toplanacağı, bu verilerin nasıl analiz edileceği ve sonuçların nerede kullanılacağı, nasıl rapor edileceği açık olarak anlatılmalıdır. § Katılımcılar araştırmanın herhangi bir aşamasında özgür iradeleriyle araştırmayı terk edebilirler. § Sözlü anlatımın yanı sıra bütün bu bilgilerin yazılı bir şekilde katılımcılara sunulması ve yazılı form üzerinde eğer mümkünse imza ve onaylarının alınması, imzalı ve onaylı formun bir kopyasının katılımcılara verilmesi gereklidir.

Ø Gizlilik, özel hayata saygı ve zarar vermemek § İnsanların kimlikleri, araştırma doğal, sosyal ve kültürel bir ortamda gerçekleştirilmiş ise ortama ilişkin tanımlayıcı bilgiler doğrudan ve dolaylı olarak deşifre edilmemelidir. § Katılımcılara ve ortamlara ilişkin bütün veri koruma altına alınmalı, izinsiz ve yetkisiz kişi ve kurumların eline geçmesi önlenmelidir. § Özensiz, dikkatsiz tasarlanmış ve yürütülmüş bir araştırma sonunda kimse maddi, manevi ve psikolojik zarara uğramamalıdır.

Ø Aldatmama/yanıltmama § Bilinçli onay ilkesiyle de doğrudan ilgili olan ve katılımcıların herhangi bir şekilde aldatılmaması ve yanıltılmaması ilkesi bugün sosyal ve nitel araştırmalarda önemli bir yer tutmaktadır. § Geçmişte bazı araştırmacıların benimsediği suçlulara, çocuklara ve zihinsel engellilere her zaman doğruyu söylemenin gerekli olmadığı anlayışı bugün tamamen terk edilmiştir.

Ø Verilere sadık kalma § Sosyal bilimler araştırmalarında ve nitel araştırmalarda verilerin özenle toplanması, özenle sistematik bir şekilde analiz edilmesi ve sonuçların yazılması ve paylaşılmasında «verilere sadık kalma» önemli bir etik kuraldır. § Verilerin çarpıtılması, olmayan verinin masa başı yöntemleriyle uydurulması, verilerin belirli kısımlarının bilerek veya bilmeyerek kapsam dışı bırakılması bilimsel olmadığı kadar etik de değildir.

Kaynak: Şener Büyüköztürk vd. , Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Pegem Yayınları

Bilimde Etik Davranış § Bilimde etik standartların iki kavramsal esası vardır: Ahlak ve bilim. § Bilimde etik tavır çoğunluğun benimsediği ahlak standartlarına aykırı olmamalı ve bilimsel hedeflerin artmasını sağlamalıdır.

Bilim etiğinin temel ilkeleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir: ØDürüstlük: Bilim insanları, bilgiyi veya sonuçları saptırmamalı, yalanlara dayandırmamalı ve yanlış sunmamalıdır. Araştırma işleminde her açıdan nesnel, tarafsız ve dürüst olmaları gerekmektedir. ØDikkat: Bilim insanları, araştırmalarında, özellikle de sonuçlarını sunarken, hatalardan kaçınmalıdırlar. Deneysel yöntemsel hataları ve araştırmacıdan kaynaklanan hataları asgari düzeye indirmeli, yansız olmalı ve menfaat çatışmalarından uzak durmalıdırlar. ØAçıklık: Bilim insanları, verileri, sonuçları, yöntemleri, fikirleri, etkinlikleri ve araçları paylaşmalıdırlar. Yapılan çalışmaların başkalarınca değerlendirilmesine izin vermeli, eleştiriye ve yeni fikirlere açık olunmalıdır.

Bilim etiğinin temel ilkeleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir: ØÖzgürlük: Bilim insanları, herhangi bir sorun veya hipotez üzerine araştırma yapmakta özgür olmalıdırlar. Yeni fikirler ortaya koyup eski fikirleri eleştirmelerine olanak tanınmalıdır. ØEğitim sorumluluğu: Bilim insanları, geleceğin bilim insanlarını ve halkı eğitmekle sorumludur. ØToplumsal sorumluluk: Bilim insanları topluma zarar vermekten kaçınmalı ve topluma yararlı olmaya çalışmalıdır. Bilim insanları araştırmalarının sonuçlarından sorumlu olmalı ve bu sonuçlar hakkında halkı bilgilendirmelidir.

Bilim etiğinin temel ilkeleri aşağıdaki şekilde özetlenebilir: ØYasallık: Araştırma aşamasında, bilim insanları çalışmalarıyla ilgili yasalara uymalıdır. ØKarşılıklı saygı: Bilim insanları meslektaşlarına karşı saygılı bir tutum içinde olmalıdır. ØVerimlilik: Bilim insanları kaynaklardan verimli olarak yararlanmayı bilmelidir. ØDeneklere saygı: Bilim insanları, gözlem yaptıkları deneklerin haklarını korumalı, saygı ve özen göstermelidir.

Bilim etiği kapsamında gösterilmesi zorunlu olan davranışlar: ØKanıtların dikkatli şekilde toplanması ve kullanılması ØFikirlerin ve başkalarının eserlerinin dikkatli kullanılması ØTamamen kanıtlanmamış bilgi üzerinde şüpheci olunması ØAlternatif açıklamalara açık olma ØSöylemde nezaket ve ikna yolunu tercih etme ØÜniversite bünyesinde yürütülen araştırmaların sonucuna erişim açıklığı

Bilim etiği kapsamında gösterilmesi zorunlu olan davranışlar: ØDiğer bireylerin akademik performansını değerlendirmede sadece akademik değerlere dayanma ØBilgi edinme sürecinde deneklere özen gösterme ve zarar vermeme ØPolitika yapımına yönelik bir araştırma olmadıkça politik uygulamalardan kaçınma ØKişisel değerlendirme ile bulgu ve analiz sunumunu birbirinden ayırma ve kişisel değerlendirmeleri açık halde verme ØAkademik nedenlerle meslektaşlarına yardım etme konusunda yükümlülüğün tam anlamıyla kabulü ØAkademik etiğin, yalnızca bilimsel araştırmalara değil, akademik yaşamı oluşturan tüm faaliyetlere yansıtılması

Sizce, Bilimsel Araştırmalarda Görülen Bazı Etik ve Ahlaki Sorunlar Nelerdir? § 1. § 2. § 3. § 4. § 5. § 6. § 7. § 8.

Bilimde Etik Dışı Davranış Bilim dünyasında en sık görülen etik dışı davranışlar şunlardır: ØDisiplinsiz Araştırma: Disiplinsiz, dikkatsiz, aceleci ve özensiz bir şekilde hazırlanan bu tür araştırmalarda kasıtlı olmayan bazı hatalar ortaya çıkar. Genellikle bu hatalar bilime zarar vermeyen ve düzeltilebilmesi mümkün durumlardır. ØYinelenen Yayın: Aynı bilimsel araştırmanın birden çok dergiye gönderilerek yayımlanmasıdır. Araştırma doğrudan iki ayrı dergiye gönderilebileceği gibi, gereksiz yere bölünerek ve küçük değişiklikler yapılarak farklı dergilerde yayımlatılabilir. Araştırmacıların bu şekilde çok yayın yapma çabası çalışmaların niteliğini düşüreceği gibi aynı zamanda araştırmacıya da zarar verir.

Bilimde Etik Dışı Davranış ØSahtecilik, Saptırma veya Aldatmaca: Sahtecilik, bilimsel verilerin istemli bir şekilde değiştirilmesini ifade eder. Bu tür durumlarda toplanan veriler üzerinde bazı değişiklikler yapılmış veya ortaya çıkan verilerin en uygun olanları alınarak uygun olmayanların atılması ve böylece ahlak dışı bir yoldan bilimsel hipotezler güçlendirilmeye çalışılmıştır. Bu tür sahtecilik olaylarının ortaya çıkarılması oldukça zordur. Bu nedenle bilimsel araştırmalarda verilerin toplanması ve analizi sürecinin ayrıntılı bir şekilde yazılması istenir. ØUydurmacılık: Uydurmacılık, hiçbir şekilde araştırma yapılmadığı veya yarım-yamalak veriler toplanarak çok uygun yöntemler kullanılmış ve çok uyumlu veriler elde edilmiş gibi sözde bir bilimsel yayının ortaya çıkması olayıdır.

Bilimde Etik Dışı Davranış Ø Aşırmacılık: Aşırmacılık yerine haksız kullanma, kendi adına geçirme, intihal ve korsanlık gibi kavramlar da kullanılmaktadır. Aşırmacılık, başkalarına ait olan araştırma verilerinin, olduğu gibi, kaynak bildirilmeden ve kendi araştırma verileriymiş gibi yayınlanmasıdır.

Aşırma Başka bir ifadeyle, bir başkasına ait olan bir fikrin, buluşun, araştırma sonuçlarının veya araştırma ürünlerinin bir bölümünün ya da tümünün, hatta kitapların tümünün ya da bir bölümünün kaynak gösterilmeksizin istemli olarak kopya ya da tercüme edilip yazarın kendi üretimiymiş gibi gösterilmesine aşırma denir.

Bilimde Etik Dışı Davranışın Başlıca Nedenleri § Nedenlerin başında bireylerin akademik aşamaların başlangıcında bilimsel araştırma eğitiminin ve disiplininin verilmemesi, bilimsel araştırma etiğinin öğretilmemesi yer alır. § Yükselme ve eşitleri arasında kabul görme gibi insan doğasının parçası olan ve insanlığın yaptığı atılımlarda da belirleyici bir rol oynayan duygular aşırı hırs derecesine vardığında, bilimsel etiğin çiğnenmesi olasılığı artabilir.

Bilimde Etik Dışı Davranışın Başlıca Nedenleri § 1. Kendilerine toplumda, üniversite ve bilim çevrelerinde yüksek yer edinme duyguları, genç bireyleri uydurmacılık, yinelenen yayın, sahtecilik veya aşırmacılık gibi etik dışı davranışlara götürebilir. § 2. Üne kavuşma ve onu koruma duyguları bilimsel araştırmalarda deneyimli ve alanında nispeten yer edinmiş bireyleri bile etik dışı davranışlara götürebilir. Ancak bu tür sapkınlıklar özellikle bilim kültürünün ve araştırma etiği normlarının yeterince yerleşmediği, ahlak değerlerinin aşınmaya yüz tuttuğu toplum ve ortamlarda ve kişilik bozukluklarının hazırladığı zeminde gelişme olanağı bulur.

Bilimde Etik Dışı Davranışın Başlıca Nedenleri § 3. Fazla sayıda yayın yapılması ile bilimde saygınlığın her zaman artacağı yanılgısıdır ve aynı çalışmanın ufak değişikliklerle yinelenerek farklı dergilerde yayımlanmasına neden olabilir. § 4. Parasal destek alan kurumlar ve burada çalışan bilim insanlarının aldıkları maddi destekler ile hızla yayın yapmaya zorlanmaları bir diğer nedendir. Elde edilen burs, proje ve sanayi desteğini yitirmemek içinde bilimde etik dışı kusurlu bir davranışa sığınılabilir.

Bilimsel Etiğe Aykırı Davranışların Önlenmesi İçin Yapılması Gerekenler: 1. Araştırmacıların eğitilmesi 2. Araştırmacılar üzerindeki baskıların azaltılması 3. Araştırmacıların üzerindeki mali baskının azaltılması 4. Kamu kurumları, kuruluşlar ve üniversitelerde etik komisyonlarının yaygınlaştırılması ve aktif olarak çalışmalarının sağlanması

Bilim, Araştırma ve Yayın Etiği Bilim etiği araştırma etiği ve yayın etiği olarak iki bölümde ele alınabilir. «Araştırma etiği» , bilimsel bir araştırmanın planlanma ve yürütülmesi sürecinde uyulması gereken ahlaki ve bilimsel ilkeler olarak tanımlanabilir. Bilimsel araştırma sonuçlarının yayına dönüştürülmesi noktasında «Yayın etiği» devreye girer. Bilimsel araştırmalar bilimsel bilgi elde etmek ve bu verileri insanlık ve doğa yararına kullanmak amacıyla yapılır. Araştırma sonuçlarının bilim dünyasının eleştirisine açılması ve paylaşılması bilimsel olduğu kadar etik bir zorunluluktur.

Bilimsel araştırma yapan insanların şu özelliklere sahip olması gerekir: § 1. Araştırmanın tasarımı ve yürütülmesinde en yüksek mesleki standartlara sahip olmak § 2. Araştırmanın yapılışı ve bulguların analizi sırasında özeleştiri, dürüstlük ve açıklığı elden bırakmamak § 3. Aynı konu üzerinde araştırma yapmış ve yapmakta olan diğer araştırmacılara karşı, onların katkılarını içtenlikle ve açıkça teslim edici bir tavır içinde olmak; bu tavırları bilimsel makale yazımında tam olarak korumak.

Bilimsel araştırma yapan insanların şu özelliklere sahip olması gerekir: § 4. Bilim insanları ilgili literatürü incelerken bilimsel kuşkuculuğu, eleştirel bakışı ve yani kavramlara açık olma gibi özellikleri süreç boyunca taşımalıdır. § 5. Araştırmaların tasarımı mantıksal bir temele oturtulmalıdır. § 6. Kullanılan yöntemler ve teknikler başkaları tarafından da tekrarlanabilecek şekilde açıkça ifade edilmelidir. § 7. Bilimsel bir araştırmada denklerin kullanımı etik açıdan oldukça önemlidir. Denek olan bireylerin biyolojik, psikolojik, sosyolojik ve hukuksal varlıklarını korumak ve iradelerine saygı göstermek gerekmektedir.

Bilimsel araştırma yapan insanların şu özelliklere sahip olması gerekir: § Araştırma verileri daha sonra tekrar analiz etme veya etik bir sorun olduğunda yeniden gözden geçirmek amacıyla yeniden kullanılabileceği için kolaylıkla ulaşılabilecek şekilde arşivlenmeli ve saklanmalıdır. (5 -10 yıl) § Araştırmalarda geçerli ve güvenilir verilerin elde edilmesini sağlayacak araçlar kullanılmalıdır. § Verilerin analizinde doğru analiz yöntemlerinin seçilmesi ve araştırmacıların istatistiksel analizler içinde boğulmamaları gerekmektedir. § Verilerin değerlendirilmesinde ortaya çıkan sonuçlar yansız olarak aktarılmalı ve araştırmacının beklentileri doğrultusunda veriler değiştirilmemelidir.

Bilimsel araştırma yapan insanların şu özelliklere sahip olması gerekir: § Araştırma sonucunda yeni bir bilimsel bilgiye ulaşıldığında, bu bilginin bilimsel bir kitap veya makale olarak bilim dünyası ile paylaşılması gerekmektedir. § Bilimsel bir yayında aynı konuda çalışmış olan araştırmacıların çalışmalarının bilimsel yayın ilklerine uygun şekilde kaynak gösterilmesi oldukça önemlidir. § Diğer dikkat edilmesi gereken nokta ise, araştırmanın tamamına veya bir bölümüne dışarıdan destek veren bilim insanlarına, kişilere, kurum ve kuruluşlara teşekkür etmektir.

Bilimsel araştırma yapan insanların şu özelliklere sahip olması gerekir: § Bilimsel çalışmaların ürünü olarak ortaya çıkan makale, kitap gibi eserlerinin yazarlarının korunması hakkı evrensel olup hemen tüm ülkelerde kanunla korunma altına alınmıştır. Türkiye’de yürürlükte olan 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, başkasına ait olan fikir ürününü izinsiz olarak kullanmayı açıkça suç olarak tanımlamıştır. Kanun’un 71. maddesinde, «Bir eseri, hak sahibi kişilerin yazılı izni olmaksızın, işlemek çoğaltmak, değiştirmek, yayımlamak, dağıtmak; başkasına ait eseri kendi eseri olarak ad koymak; bir eserden kaynak göstermeksizin alıntı yapmak; bir eserle ilgili olarak yetersiz, yanlış veya aldatıcı mahiyette kaynak göstermek» davranışları suç olarak sayılmıştır. § Kanun’da anılan suçlar için çeşitli düzeylerde hapis ve adli para cezası öngörülmektedir.

TEŞEKKÜRLER Kaynaklar: Ali Yıldırım ve Hasan Şimşek, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara, Seçkin Yayınları. Şener Büyüköztürk vd, Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Ankara, Pegem Yayınları.

BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA ETİK Bilim Etiği Kavramı Hazırlayan: Nurçeri Hilal ÇAKAN Yasal Olan Her Şey Etik Midir? Bilim Etiğinin Tarihçesi Bilimsel Araştırmalarda Uyulması Gereken Etik Kurallar Araştırmalardaki İnsan Ve Hayvan Deneklerle İlgili Etik Kurallar Birbirinden Farklı Mıdır?

▪ Araştırmalarda etik konusu çok önemli olmakla birlikte bir o kadar da tartışmalıdır. ▪ Genel olarak bilim etiğine aykırı bir araştırmayı BİLİM ETİĞİ KAVRAMI kimse savunamaz. Ancak tam anlamıyla hangi davranışların etik dışı olduğu ya da bunlara karşı ne tür yaptırımlar uygulanması gerektiği konusu yeterince açık değildir. ▪ Yine de bu konuda bazı uluslararası ilke ve ölçütler ortaya çıkmıştır ve bilimsel araştırma yapan herkesin en azından bunlara uyması beklenmektedir. Etik; doğru ve yanlış davranışları ayırt etmede temel alınan değerler sisteminin bütünüdür.

▪ Araştırmalarda etik konusu daha çok bilim felsefesi kapsamında ele alınmaktadır. ▪ Bilim felsefesi, bilimde hangi değerler BİLİM ETİĞİ KAVRAMI sisteminden hareket edilmesi gerektiğiyle ilgilenmektedir. ▪ Değerler sistemi, bilim insanlarının görünmez anayasası gibidir. Bilim dünyasında yer alan ya da bilimsel çalışma yapan herkes bu gizli anayasanın kurallarını kendi yetişme sürecinde bilimsel tutum ve davranışların parçası olarak öğrenmektedir.

▪ Yasal olan her şey etik olmadığı gibi etik olan Soru: Yasal olan her şey etik midir? şeyler de her zaman yasal olmayabilir. ▪ Burada etik değerler ile yasal düzenlemeler arasında bir farklılığın ortaya çıkması söz konusu olabilir. ▪ Bilim etiğine ilişkin birçok konu henüz yasal düzenlemelerde tam olarak yer almamıştır. ▪ Dolayısıyla, bilim dünyasında daha belirleyici olan etik ilkeler ve kurallardır.

▪ Bilim etiğinin özünde evrensel olarak geliştirilen ve benimsenen bir dizi ilke ve kural bulunmaktadır. ▪ Bunların açıklanması ya da genişletilmesi BİLİM ETİĞİ KAVRAMI amacıyla belirli bilimsel kuruluşlar da kendi etik ölçütlerini oluşturmuşlardır. ▪ Ancak bunların çoğu yeni ya da farklı olmayıp bilime ilişkin evrensel değerler sisteminin uzantısı niteliğindedir. ▪ Kurumların koyduğu kuralların büyük çoğunluğu, ilgili kurumların yorumlarından ve önerilerinden oluşmaktadır.

▪ Çağdaş anlamda araştırma etiğine ilişkin kuralların şekillenmesi, araştırmalara katılan insan denekleri koruma çabasından kaynaklanmıştır. BİLİM ETİĞİNİN TARİHÇESİ ▪ Bu konudaki ilk ciddi girişim İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra 1946 -1947 yıllarında Nürnberg Yargılamalarının bir parçası olarak gerçekleştirilen Doktorlar Davası olmuştur. ▪ Bu davada savaş suçlusu 23 Nazi doktor deneylerde kullanmak üzere toplama kamplarından seçtikleri mahkûmlara eziyet ve işkence etmekle suçlanmışlardır.

▪ Bazı deneyler, Nazilerin ırksal saflaştırma BİLİM ETİĞİNİN TARİHÇESİ politikalarının verimliliğini ölçmek için insan bedenini kullanmıştır. ▪ Bu doktorları yargılayabilmek için otoriteler, araştırma yaparken uyulması gereken etik kuralları belirlemişlerdir. ▪ Nürnberg Kodu olarak bilinen bu kurallar bütünü, toplam on maddeyi kapsamaktadır.

BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR Etik kuralları şu temellere dayanmaktadır: �Dürüstlük �Güvenirlilik �Sorumluluk �Nesnellik �Yansızlık �Bağımsızlık �Açıklık �Saygı �Hakkaniyet �Sakınma

BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR � Denek/Katılımcılarla ilgili etik kuralları � Araştırma süreci ve sonuçlarıyla ilgili etik kuralları � Ortak yazarlarla/araştırmacılarla ilgili etik kuralları � Yayın ve sunumla ilgili etik kuralları � Mali desteğin kaynağıyla ilgili etik kuralları � Araştırmaların değerlendirilmesiyle ilgili etik kuralları �Editörlerle ilgili etik kuralları �Hakemlerle ilgili etik kuralları �Jüri üyeliği ile ilgili etik kuralları

▪ Deneklerle/Katılımcılarla İlgili Etik Kurallar ▪ Kullanılan hayvanların evcil ya da vahşi olmasına BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLARI göre kurallarda bazı farklılıklar olmakla birlikte, özü itibariyle hiçbir canlıya zarar vermemek ilkesinden hareket edilmektedir. ▪ Aynı ilke insanlar içinde geçerlidir, fakat insan denekler ya da katılımcılarla ilgili etik kurallar çok daha ayrıntılı ele alınmaktadır. Katılımcı: Araştırmada kendisinden bilgi toplanan bireydir. Denek: Araştırma amaçlarına dönük olarak üzerinde bir uygulama yapılan ve tepkileri ölçülen varlıktır.

▪ Araştırmalarda insan denekler ve hayvan deneklerle ilgili etik kuralların bazıları ortaktır. ▪ Örneğin, insan ya da hayvan ayrımı Soru: Araştırmalardaki insan ve hayvan deneklerle ilgili etik kurallar birbirinden farklı mıdır? gözetmeksizin deneklere eziyet edilmemesi ve acı çektirilmemesi ilkesi önemlidir. ▪ Ancak genel olarak insan deneklere ya da katılımcılara ilişkin kurallar daha ayrıntılı biçimde belirlenmiştir. ▪ Yeterli bilgilenme, gönüllü katılım ve istediği zaman çekilme gibi haklar bunların bazılarıdır. ▪ Hayvan deneklerle ilgili düzenlemeler de hayvanların evcil ya da vahşi olmasına göre bazı farklılıklar göstermektedir.

Denek/Katılımcılarla ilgili etik kuralları üGönüllü katılım üBilgilendirme üAdil seçim (istediği zaman çekilebilmeli) üÖzel yaşamın korunması üGizlilik üTehlikelere karşı koruma üYarar sunma üSonuçları paylaşma

▪ Araştırma Süreci ve Sonuçlarıyla İlgili Etik Kurallar ▪ Bir araştırmanın saydamlığını, güvenirliğini, BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLARI geçerliğini ve değerini olumsuz yönde etkileyen hatalı, disiplinsiz, kasıtlı ya da özensiz tüm girişimler bilimsel yanıltma olarak anılmaktadır. ▪ Sanıldığı gibi, bu sorun yalnızca kasıtlı ya da kural ihlaline dayalı davranışlar sonucu ortaya çıkmaz; özensizlik ya da ihmal içeren davranış ve uygulamalar da yanıltmaya neden olabilir. ▪ Söz konusu davranışların her ikisi de etik açıdan kabul edilemez niteliktedir.

Araştırma süreci ve sonuçlarıyla ilgili etik kuralları � Bilimsel yanıltma: Araştırmanın saydamlık, güvenirlik, geçerlik ve değerini olumsuz etkilen hatalı, disiplinsiz, kasıtlı veya özensiz tüm girişimler. � Bilimsel ihmal/Disiplinsiz araştırma: Bilimsel çalışmanın ilke ve kurallarına uymamaktan kaynaklanan ihlaller. � Bilimsel saptırma/kısıtlı sahtekarlık �Çarpıtma: İstediği sonucu elde etmek için verileri değiştirmek. �Gizleme: Elde edilen bulguların gizlenmesi. �Uydurma: Olmayan veri ya da sonucu gerçekmiş gibi göstermek.

▪ Ortak Yazarlarla/Araştırmacılarla İlgili Etik Kurallar BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLARI ▪ Bir araştırmada kimlerin yazar olacağı, kimlere ise teşekkür edileceği konusunda üç ölçüt dikkate alınmalıdır: ▪ (a) Araştırmaya ciddi anlamda katkıda bulundu mu? ▪ (b) Raporun tamamını ya da belirli kısımlarını yazdı mı? ▪ (c) Tüm raporu okuyup onayladı mı? ▪ Bu soruların tümüne olumlu yanıt verilmesi durumunda kişi ortak yazarlığı hak ediyor demektir. ▪ Belirli bir katkıda bulunmuş ama bu katkı yukarıdaki ölçütleri karşılamıyorsa kişiye araştırma raporunda açıkça teşekkür etmek daha uygun olabilir.

Ortak yazarlarla/araştırmacılarla ilgili etik kuralları �Araştırmaya dayalı bir yayında en önemli katkıyı sağlayan kişi birinci yazar olur. �Lisansüstü tezlerden üretilen yayınlarda genellikle araştırmacı ve danışman ortak yazar olur. �Bilimsel ikram yapılarak katkısı olamayan bir kişi yazar olarak eklenemez. �Not: Ortak yazarlı sempozyum bildirisi makaleye çevriliyorsa tek yazarlı makale yapılması etik değildir.

▪ Yayın ve Sunumla İlgili Etik Kurallar BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLARI ▪ Başkalarının çalışmalarını isim değiştirerek ya da hak ettiği şekilde tam kaynak belirtmeden kendi adına yayınlamak bilimsel aşırma olarak tanımlanmaktadır. ▪ Başka bir deyişle, bir kişinin değişik yollarla belirttiği görüşleri alıp bunları bir yayına dönüştürmek ve yazar olarak kendi adını koymak bilimsel açıdan kabul edilebilir bir davranış değildir. ▪ Görüş, fikir ya da düşüncenin asıl sahibi her kim ise o görüş, düşünce ya da fikrin getireceği kredi bilim dünyasında o kişiye gitmelidir.

Yayın ve sunumla ilgili etik kuralları �Bilimsel aşırma: Başka çalışmalarını isim değiştirerek ya da tam kaynak belirtmeden kendi adına yayınlamaktır. �Tam aşırma: başka birinin yaptığı çalışmayı değiştirmeden kendi adını koyarak olduğu gibi yayınlamak. İnce aşırma ile de bazı bölümlerde değişiklikler yaparak yine kendi adıyla yayınlamak. �Bilimsel korsanlık: başka çalışmalardaki verileri kaynak göstermeden yada gerekli izinleri almadan kendi çalışmasının bir parçası gibi kullanmak. �Kendinden aşırma: Daha önce yayınlanmışı tekrar yayınlama yineleme, birden çok yayına bölerek birde çok yayın elde etme dilimleme ve küçük değişikliklerle yeni bir çalışma gibi yeniden yayınlamak kardeş yayın çıkarmak.

Bilimsel aşırmayı önlemek adına yapılması gerekilenler; Ø Başkalarının söylem, görüş, veri, yorum, değerlendirme, öneri, çizim vd yararlanılırken kaynaklar açıkça belirtilmeli; gerekirse izin alınmalıdır. Ø Her türlü yararlanma durumunda ilgili kaynağı belirtmeli; sözcükleri değiştirerek kendi fikri gibi ortaya koymamalı. Ø 3 satırı ya da 40 sözcüğü geçmeyen alıntılar tırnak içinde verilmeli, uzun alıntılarda alıntı paragrafı kullanılmalı. Ø Kaynağın sayfa sayısı belirtilmeli, çizelge ya da şekil varsa açıkça kaynakta belirtilmeli Ø Yanlış ya da ilgisiz kaynak göstermekten kaçınılmalı, kendisi bizzat kaynağı okumalıdır. Ø NOT: Bir dergiye yazı gönderilmiş ise sürecin tamamlanması beklenmeli, tamamlanınca başka bir dergiye gönderilmelidir.

▪ Mali Desteğin Kaynağıyla İlgili Etik Kurallar ▪ Bir araştırma belirli bir kurum ya da kitle BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR DA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLARI tarafından mali olarak desteklenmişse, araştırma raporunda mali desteğin kaynağı mutlaka belirtilmelidir. ▪ Bazen mali destek sağlayan kurum sayısı birden çok olabilir. Bu durumda destek veren kurumların tümü eksiksiz olarak belirtilmelidir. ▪ Bunun çeşitli nedenleri olabilir fakat en önemli nedeni araştırma sonuçlarının yorumlanmasında bazen mali desteğin nereden geldiğinin önem taşımasıdır

Mali desteğin kaynağıyla ilgili etik kuralları �Araştırmayı destekleyen mali kurum ya da kişilerin adları mutlaka belirtilmelidir. �Araştırmacılar gizli tutulan parasal desteği kullanmaktan kaçınmalıdırlar. �Bilimsel araştırmalara mali destek sağlayan bazı kuruluşlar: �TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu �TÜBA: Türkiye Bilimler Akademisi �GMKA: Güney Marmara Kalkınma Ajansı �BAP: Üniversitelerin Bilimsel Araştırma Projeleri

▪ Araştırmaların Değerlendirilmesiyle İlgili Etik Kurallar ▪ Bağımsız olarak araştırma yapmanın dışında, BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR DA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLARI yapılan araştırmaları değerlendirme konusunda da bazı etik kurallar bulunmaktadır (National Academy of Sciences, 2009). ▪ Bunları kendi içinde editörlük, hakemlik ve jüri üyeliği olarak ayrıştırmak olanaklıdır. ▪ Bu üç kategorideki ilke ve kurallar birbirine çok yakın olmakla birlikte farklılaştıkları bazı yönler de vardır.

Editörlerle ilgili etik kuralları � «Editör: Akademik bir derginin bilimsel anlamdaki yöneticisidir ve en yetkili kişidir. » �Editör yayınlamak amacıyla kendisine gönderilen yazının ön incelemesini yapar ve hakeme gönderir. �Hakemler değerlendirme ve yorumlarını yaparak editöre gönderirler. �Editör de tekrar inceler kendi ve hakem görüşlerini yazara iletir, karar kesin net ise yayınlanmaz, doğrudan kabul ise hangi sayıda yayınlanacağı yazara bildirilir.

Editörlerle ilgili etik kuralları �Kişisel ya da ideolojik ayrım yapmadan önyargısız olmalıdır. �Değerlendirme sürecini mümkün olduğunca kısa zamanda tamamlamalıdır. �Bu süreçte yazara olumlu olumsuz anlam taşıyabilecek yanlış bilgi vermemelidir. �Etik kurallara uygunluğuna göre değerlendirme yapmalıdır. �Yayın kurulu üyeleri ve hakemler dışında hiç kimseye bilgi vermemelidir. �Hakem raporlarında değişiklik yapmamalıdır. �Yazarın izni olmadan başka bir yerde kısmen de olsa kullanmamalıdır. �Yanlı davranarak hakem ataması yapmamalıdır.

Hakemlerle ilgili etik kuralları �Çalışmayı yansız, bilimsel ve etik yönden değerlendirmelidir. �Değerlendiremeyeceği durumda zaman kaybetmeden editöre iletmelidir. �Etik bir sorun gördüğünde bunu editörle paylaşmalı hemen iade etmemelidir. �Gizliliğe riayet etmelidir. �Yazarların kim olduğunu bilmemeli, öğrenmeye çalışmamalı, yanlışlıkla öğrenirse de hakemlikten çekilmelidir. �Yorum ve önerilerini açıkça belirtmelidir. �Değerlendirdiği çalışmayı yazarın izni olmadan ve yayınlanmasını beklemeden kullanmamalı ve başkalarıyla paylaşmamalıdır.

Jüri üyeliği ile ilgili etik kuralları � Çalışmayı yansız ve nesnel değerlendirmelidir. � Evrensel bilim ölçütleri ve araştırma etiği kurallarına uygunluğunu incelemelidir. � Adayı ya da öteki jüri üyelerini baskı altına almamalı, yönlendirme yapmamalıdır. � Kasıtlı olarak değerlendirmeyi geciktirmemeli � Adayı küçümseyici ve onur kırıcı davranmamalıdır. � Değerlendirdiği çalışma yayınlanmadan herhangi bir yerde kullanılmasına izin vermemeli kendisi de kullanmamalıdır. � Adayın geliştirdiği materyalleri kendi çalışmalarında kullanmamalı. � Değerlendirme sonucundaki kararını açık ve anlaşılır bir şekilde ve eksiklikleri de tutanakta belirtmelidir. � Olumsuz kararının gerekçesini de yazmalıdır.

Teşekkür ederim.