Bilgi Okuryazarl ve Bilgi Okuryazarlnn nemi Prof Dr
Bilgi Okuryazarlığı ve Bilgi Okuryazarlığının Önemi Prof. Dr. Serap Kurbanoğlu serap@hacettepe. edu. tr Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
it is not the strongest of the species that survive, nor the most intelligent, but the one most responsive to change Charles Darwin yaşamlarını sürdürmeyi başaran canlılar ne en güçlüler ne de en zekiler değil, değişikliğe en iyi uyum sağlayabilenlerdir 2
Bilgi okuryazarlığı • Bilgi okuryazarlığı, bilgiye ulaşma ve bilgiyi kullanma becerisidir (AASL & AECT, 1998) • Bilgi okuryazarlığı, bilgi problemlerini çözme becerisidir (ALA, 2000) • Bilgi okuryazarlığı, bilgi gereksinimini tanımlama, gereksinim duyulan bilgiyi bulma, değerlendirme, etkin şekilde kullanma ve iletme becerisidir (ALA, 1989) 3
Bilgi okuryazarı • • • doğru ve yeterli bilginin karar vermedeki önemini bilir, bilgi gereksinimini fark eder, bilgi gereksinimine dayalı sorular formüle eder, olası bilgi kaynaklarını belirler, başarılı araştırma stratejileri geliştirir, bilgi kaynaklarına erişir, bilgiyi değerlendirir, bilgiyi düzenler, yeni bilgiyi mevcut bilgisiyle bütünleştirir, bilgiyi eleştirel düşünme ve problem çözme amacıyla kullanır (Doyle, 1992) 4
Kavram kargaşası Görsel okuryazarlık Bilgisayar okuryazarlığı Medya okuryazarlığı 5
Evrilen bir kavram • Bilgi becerileri – Bilgi ihtiyacını tanımlama, bilgiyi arama, bulma, değerlendirme, kullanma, iletme • Üst-düzey düşünme becerileri – Analiz ve sentez, problem çözme, karar verme, eleştirel düşünme • • • Teknik beceriler Kendi kendine öğrenme becerisi İletişim becerisi Grup çalışması becerisi Toplumsal ve sosyal sorumluluklar – Demokrasi (farkındalık, fırsat eşitliği) – Etik (bilimsel ahlak, adil kullanım, fikri mülkiyet haklarına saygı) 6
21. yüzyıl bilgi teknoloji yaşam tarzı meslekler DEĞİŞİM iş tanımları iş ortamları beklentiler gereksinimler 7
Değişimin yansımaları • • • Değişime ayak uydurmak zorunlu Ayak uyduramayanlar rekabet güçlerini yitiriyor Değişimden etkilenmeyen meslek ya da birey yok Diplomaların ömrü kısaldı Günümüz toplumları gereksinimlerini sorgulamaya başladı • Gereksinim duyulan iş gücü yeniden tanımlandı 8
Çağın bireylerinde bulunması gereken temel beceriler • • • Kaynak kullanımı Kişilerarası ilişkiler Bilgi kullanımı Teknoloji kullanımı Sistem analizi (SCANS, 1991) 9
Çağın bireylerinde bulunması gereken temel beceriler • • • İletişim kurma Uyum sağlama Doğru bilgiye ulaşma Karar verme Sorumluluk alma Yaratıcılık gösterme İşbirliği yapma Sorun çözme Karmaşık sistemleri algılama Kendini geliştirme (TÜSİAD, 1999) 10
Öğrencilerde bulunması gereken temel beceriler • • Bilgiye ulaşma Ulaştığı bilgiyi seçme, örgütleme ve kullanma Problem çözme Teknolojiyi etkili olarak kullanma • İletişim kurma ve grup çalışması yapma (ISTE, 1998) 11
Üniversite mezunlarında bulunması gereken temel beceriler • • • Kuramı ve uygulamayı ilişkilendirebilme Problem çözme Bilgi teknolojilerini kullanabilme Bilgi okuryazarlığı Takım çalışması yapabilme Sözlü ve yazılı iletişim (Orr, Appleton ve Wallin, 2001) 12
Değişime ayak uydurmak Yaşam boyu öğrenme gereksinimi Mevcut bilginin yenilenmesi gereksinimi Mevcut becerilerin geliştirilmesi gereksinimi 13
Yaşam boyu öğrenme • Bireylerin yaşam sürelerince içinde bulunacakları her türlü rol, ortam ve çevre için gereksinim duyacakları tüm bilgi, değer ve becerileri sağlamalarına olanak tanıyan süreçtir • Yaşam boyunca devam eden ve bir süreklilik gösteren, formal veya informal her türlü öğrenme eylemidir 14
Bilgi okuryazarlığı Bağımsız öğrenme Yaşam boyu öğrenme 15
Bilgi okuryazarlığının önemi • • • • Yaşam boyu öğrenmenin temel şartıdır Kişisel, mesleki ve entellektüel gelişime yardımcı olur Gelişmeleri anlama ve kavramaya yardımcı olur Değişime ayak uydurmayı kolaylaştırır Bilgi toplumuna uyumu kolaylaştırır Öngörü kazandırır Rekabet gücünü artırır İş bulmayı kolaylaştırır Sosyal dışlanmayı engeller Bireylerin kendi yaşamları üzerindeki kontrolünü artırır Yeni bilgi üretimi için gereklidir Sosyo-ekonomik gelişime katkı sağlar Nitelikli iş gücü oluşumunu sağlar Daha güçlü toplumlar yaratır 16
Bilgi okuryazarlığının önemini artıran gelişmeler • Bilgi miktarındaki artış • Bilginin niteliğindeki belirsizlik • Yeni neslin özellikleri • Etik sorunlar 17
Bilgi miktarındaki artış • Bilgi, insanlığın sahip olduğu en değerli kaynak • Sorun artık yeterli bilgiye sahip olamamak değil, tam tersi çok fazla bilgi olması • Günümüz bireyleri, okulda, iş yerinde, günlük hayatta çok çeşitli bilgi seçenekleri ile karşıya 18
Bilgi miktarındaki artış • Seçenek çok fazla – Bilgi Sağlayıcılar: Özel ve tüzel kurumlar, servis sağlayıcılar, kütüphaneler, medya, Internet – Form: Metin, grafik, görsel, işitsel – Erişim yöntemleri • Sorun tüm bu seçeneklerle başa çıkabilmekte 19
Never before in the history of the planet have so many people –on their own- had the ability to find so much information about so many things and about so many other people J. L. Friedman, 2005 Dünya tarihinde daha önce hiçbir zaman bu kadar çok insan kendi başına bu kadar çok şey ve bu kadar çok insan hakkında bu kadar çok bilgi bulma olanağına sahip olmadı 20
Bilgi patlaması • Günümüzde basılı bilgi miktarı her 5 yılda bir ikiye katlanıyor (Bundy, 1999) • Son 30 yılda üretilen bilgi miktarı daha önceki 5000 yılda üretilenden daha fazla (Bundy, 1999) • 2002 yılında 5 exabayt yeni bilgi üretilmiş (Lyman and Varian 2003)
• • 1 Kilobayt 1 Megabayt 1 Gigabayt 1 Terabayt 1 Petabayt 1 Exabayt 1 Zettabayt 1 Yottabayt 1. 024 bayt 1. 048. 576 bayt 1. 073. 741. 824 bayt 1. 099. 511. 627. 776 bayt 1, 125, 899, 906, 842, 624 bayt 1, 152, 921, 504, 606. 846, 976 bayt 1, 180, 591, 620, 717, 411, 303, 424 bayt 1, 208, 925, 819, 614, 629, 174, 706, 176 bayt 22
5 exabayt’ın büyüklüğü nedir? • Kongre Kütüphanesindeki 19 milyon kitap ve basılı materyal koleksiyonu sayılsal ortama aktarılsa 10 terabayt bilgi içerir. • 5 exabayt, Kongre Kütüphanesi büyüklüğünde 500. 000 kütüphanenin basılı koleksiyonunu içerir (Lyman and Varian 2003)
Ne kadar bilgi? • Yeni üretilen bilginin % 92’si manyetik ortamda, çoğunlukla hard disk’lerde depolanıyor • Elektronik bilginin 1999 ve 2002 yılları arasında yılda % 30 oranında arttığı hesaplanmış • Elektronik bilgi 1999 ile 2002 yılları arasında ikiye katlanmış. Bu da her yıl Kongre Kütüphanesi büyüklüğünde 37, 000 yeni kütüphane koleksiyonunu içerecek kadar bilgi demek
Ne kadar bilgi? • World Wide Web yüzeyde 170 terabayt bilgi içeriyor. Kongre Kütüphanesi basılı koleksiyonunun 17 misli (2 terabayt bir üniversite kütüphanesinin içeriği) • Derin Web’in (Invisible Web) yüzeysel Web’den 400 -450 kez daha büyük olduğu tahmin ediliyor (yaklaşık 91. 850 terabayt) • Günde yaklaşık 31 milyar elektronik mesaj üretiliyor. Yılda yaklaşık 400, 000 terabayt (Lyman ve Varian, 2003)
Aşırı bilgi yüklemesi • Fazla miktarda bilgi nedeniyle bireyin bir konuyu anlamakta ve o konuda karar vermekte güçlük çekmesi 26
Bilgi yorgunluğu sendromu • 1990 yılında psikolog Dr. David Lewis tarafından tanımlanmış 27
Bilgi yorgunluğu sendromu Semptomları: – analitik düşünme yetisinde kayıp – artan düzeyde kaygı – artan düzeyde stres – uykusuzluk – sürekli daha fazla bilgi arama eğilimi – karar verememe (kararlarından şüphe duyma) Nedenleri: – doğru bilgiye ulaştığından şüphe duyma – yeterli bilgiye ulaştığından şüphe duyma 28
Bilginin niteliğindeki belirsizlik • Filitrelenmeden kullanıcıya ulaşan bilgi miktarı giderek artıyor • Bu durum bilginin değeri ve güvenilirliği konusundaki soruları artırıyor • Web 2. 0 içerik yaratma konusunda kullanıcı katılımını teşvik eden ve bunun için sayısız olanak ve araç sunan bir ortam • Web 2. 0 isteyen herkese Internet üzerine bilgi koyma, yayma ve yorum yapma olanağı tanıyor • Web 2. 0 araçları ile birlikte kullanıcılar tarafından üretilen içerik hızla artıyor – Blog’lar – Wiki’ler – Sosyal ağlar (My. Space, Facebook) 29
• • Peter, Thomas Edison ile ilgili paragrafın hakkında. . . Ne olmuş ona? Wikipedia’dan kelime kopya etmişsin. Orijinal çalışmalar yapmanızı bekliyorum. Wikipedia’daki bölümü benim yazmadığımı kim söylüyor? 30
Wikiality • Truth by consensus 31
Amatörler çağı • Amatör yazarlar • Amatör editörler • Amatör eleştirmenler • Amatör yorumcular • Amatör kullanıcılar • Amatör bilgi arayıcılar Şimdi seninle ilgili bir Wikipedia makalesi yaratacağım
Web 2. 0
Yayıncılık tarihinde yeni bir çığır • Web 2. 0 bilginin hızlı şekilde üretilmesine ve yayınlanmasına ve tüketilmesine olanak sağlıyor • Üretim hızları en önemli avantajları • Web 2. 0 ürünleri yeni yayıncılık ürünleri olarak görülmeli • Hakem ve editör değerlendirmesinden geçmemiş olmaları taşıdıkları en önemli dezavantaj • Geleneksel yayıncılık ürünlerinin güvenirliğini taşımıyorlar, ancak, bu değersiz oldukları anlamına da gelmiyor • Doğaları gereği açık ve demokratik bilgi ortamları, ancak bu güvenilir oldukları anlamına gelmiyor • Kullanıcıların bu kaynaklara yönelik eleştirileri anlaması ve kullanırken göz önünde bulundurmaları önemli 34
Sayılarla Web 2. 0 • Myspace’in kullanıcı sayısı 100 milyonun üzerinde. Günde 230. 000 civarında yeni üyelik söz konusu • Facebook’un kullanıcı sayısı 350 milyonun üzerinde. Günde 200. 000 artıyor • Wikipedia 250 ayrı dilde 9 milyona yakın makale içeriyor. Bunların 2. 5 milyonu İngilizce. 75. 000 aktif katılımcısı var. • Blog sayısı her altı ayda bir ikiye katlanıyor. Technorati 100 milyonun üzerinde blog indeksliyor • ABD’de Internet kullanıcılarının – %51’i Web’de içerik üretmiş – Şirketlerin %70’i personal ihtiyacında Linked. In’e başvuruyor. 35
Evet blog’unu da okuyabiliriz tabii ama bugün okul nasıldı bize anlatabilirsin. . . 36
Yeni bir nesil • Bilgisayar çağında doğdular ve teknoloji ile iç içe büyüdüler • Farklı kavramlar kullanılıyor – – – – Internet yokken herkes birbirine nasıl e-posta gönderiyordu? • Internet Generation, Generation Y, Echo Boomers, The Plug-and-Play-Generation, Millenials, The Game Boy Generation, The-Cut-and-Paste Generation (Rockman, 72) Teknoloji kullanımı açısından kendilerinden önceki nesilden çok daha ileri düzeydeler
Digital yerliler / Digital göçmenler Sen benim Web sitemi yap, ben de senin ödevini yapayım.
Google nesli • Bilgi ararken ilk ve genellikle tek tercihleri Google (Google’da günde yaklaşık bir milyar arama yapılmakta) (Oblinger and Hawkins, 2006) • Google gibi tek penceresi olan bir arayüz kullanmayı tercih ediyor ve genellikle bir sözcük veya bir cümle ile arama yapıyorlar • Veri tabanlarını karmaşık buluyor, istediği heryerden erişemediği için hoşlanmıyor ve kullanmıyorlar(Godwin, 2006) Bence bilgisayar kullanmaya hazır. Google dedi!
Internet nesli • • Herşeyin web’den erişileceğine inanıyorlar Wikipedia’yı temel başvuru kaynağı olarak kullanıyorlar Web’de buldukları herşeyin doğru olduğuna inanıyorlar Danışmıyor, yönlendirmeleri kullanmıyor, deneme yanılma yöntemiyle bilgi arıyorlar • Bilginin etik kullanımı konusunda ilgisiz veya bilgisizler • Bulduğunu okuyup sindirmek yerine kesip yapıştırıyorlar • Web 2. 0 araçlarını kullanarak içerik yayınlanıyorlar 40
Artan etik sorunlar • Elektronik ortamdaki bilginin kopyalanması çok kolay • Bilginin kaynağının takip edilmesi zor (yazar kimliği, hiper linkler) • Olanaklar farkında olmadan intihale neden olabiliyor • Sosyal Web’deki bilginin aidiyetini saptamak güç olabiliyor • Bu yeni ortamlara gönderme yapılması gerektiği bilinmiyor (örn. : bloglar) • Yeni ortamlara nasıl gönderme yapılacağı bilinmiyor (Second life’a nasıl gönderme yaparım? ) • Sosyal Web sunduğu bazı olanaklarla istenmeyen bilgi paylaşımına neden olabiliyor (Facebook çalışma grubu)
Bilgi okuryazarlığı becerileri hiç bu kadar önemli olmamıştı • Bilgi artışı ile bilgi arama, ilgili bilgiye erişme, bilgiyi seçme konularındaki becerilere her zamankinden daha fazla gereksinim var • Niteliği belirsiz bilginin artışı eleştirel düşünce becerilerinin önemini artırıyor • Yeni neslin bilgi arama ve bilgi kaynaklarını kullanma konusundaki eğilimleri bilgi okuryazarlığı becerilerinin önemini artırıyor • Olanakların ve yeni ortamların etik davranışlar konusunda yarattığı karmaşanın çözülebilmesi için bilgi okuryazarlığı becerilerine ihtiyaç var 42
Teşekkürler Prof. Dr. Serap Kurbanoğlu serap@hacettepe. edu. tr Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
- Slides: 43