Bilgi i ve Bilgi ileri Bilgi i l
Bilgi İşi ve Bilgi İşçileri
Bilgi İşi l l Küreşelleşme eğilimleriyle birlikte uluslar arası boyut kazanan rekabet olgusu, artan teknolojik gelişmeler; örgütleri verimlilik faktörleri üzerinde daha fazla düşünmeye yönlendirmektedir. “Bilgi İşi” kavramı son dönemlerde artan verimlilik kaygısı ve rekabet edebilme stratejisi ile birlikte ortaya çıkan bir kavramdır.
l l Her gün piyasaya çıkan ürünler ve bunların arkasındaki entelektüel sermaye bilgi işinin önemini arttırmaktadır. Bilgi işi, artan rekabet baskısı karşısında bilgi çağı örgütlerinin kritik başarı faktörü olarak görülmektedir. Bugünkü ekonomi sanayi ekonomisi olmadığı gibi, bugünün işi de klasik emek işi değil, bilgiyle katma değer yaratmada kullanılan bilgi işidir.
l Bugün adına “yeni ekonomi” denilen bilgi toplumlarının ekonomi modelinde yeni bilgi işleri ortaya çıkmaktadır. Bu işler e- ticaret, epazarlama, e- işbirlikleri, mobil iş, ebankacılık, sanal şirketler, sanal çalışma nihayet bilgiyi örgütsel ve yönetsel fonksiyonlarda kullanma konusunda belli bir kurumsallık kazanmış öğrenen organizasyonları ortaya çıkarma gibi işler, bilgi işi olarak nitelendirilebilir.
l Bugün bilgi işi yapan örgütler, sanayi döneminin klasik ham maddelerini nihai ürüne dönüştüren örgütlere hem yapı hem de işleyişleri itibariyle benzemektedir. Her şeyden önce bilgi çağı örgütleri, sanayi çağının klasik örgütlerinin kullandığı ham maddeyi kullanmamaktadır.
l Bilginin katma değer yaratma yoluyla zenginlik üretmenin temel aracı olarak görüldüğü bilgi toplumlarında bilgi örgütlerinin başarısı, büyük ölçüde bilgi işlerinin yapılmasına bağlanmaktadır.
l l UNESCO bilgi işini, “insanların, toplumların ve kültürlerin bilgi birikimini arttıran her türlü yaratıcı ve sistematik faaliyet” olarak tanımlanmaktadır. Bu tanıma göre bilgi işi, temel araştırmalar, uygulamalı ve deneysel araştırmalar, yeni ürün ve süreç geliştirmeye yönelik her türlü çalışmayı kapsamaktadır.
l Stewart, bilgi işin, “ham maddesi ve ürünü bilgi ve enformasyon olan işler” şeklinde tanımlamaktadır. Bilgi işi, sanayi döneminin kol gücüne dayalı işlerin temelde farklılık gösterir. Bilgi işleri ancak çeşitli kavram ve sembolleri yönlendirebile bilgi işçileri tarafından gerçekleştirilebilir. Bilgi çağı örgütleri temelde işleyen ve bilgiyle yönetilen örgütler olarak nitelendirilebilir.
l Bu gün bir örgütün rekabet edebilmesi için üç tür bilgi işinde fark yaratıcı bir yetkinlik göstermesi gerekmektedir. Bunlardan ilki, verilerin toplanması; ikincisi bu verilerin anaiz edilmesi ve işlenmesi, üçüncüsü ise bilginin hem işlerde, hem iş yapma süreçlerinde hem de karar süreçlerinde kullanılmasıdır. Bütün bu işler aynı zamanda bilgi işini özetlemektedir.
l l l l l Bilgi İşlerinin Özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz. Bir örgütün entelektüel sermayesini ortaya çıkarma, Örgütsel bilgiyi işlerde, süreçlerde ve kararlarda kullanma, Bilgiyi yapılandırma Bilgiyi paylaşmak Bilgiyi kullanmak Süreçleri ve sonucu denetlemek Örgütün entelektüel sermayesini ortaya çıkarmak Geri bildirim almak
l Bilgi işleri örgütlerde; bilgi çalışanları, bilgi yöneticileri, iletişim uzmanları, bilgi sistemi tasarımcıları, web tasarımcıları, grafik tasarımcıları, belge yöneticileri ve içerik yöneticileri tarafından görülmektedir.
Bilgi İşçisi l Bilginin üretilmesi ve kullanılması ile ilgili işlerde çalışan kişilere “bilgi işçisi” denilmektedir. Yeni üretim teknolojileri ve iletişim alanında yaşanan gelişmeler bilgiyi en önemli stratejik kaynak haline getirmektedir. Bu süreç yeni bir işçi kavramını da gündeme getirmektedir. Bu yeni işçilerin en ayırıcı özelliği, yaptıkları her işte yoğun olarak bilgiyi kullanmalarıdır. Bilgi işçileri bilgiyi üreten, yapılandıran, paylaşan, kullanan ve denetleyen kişilerdir.
l Stewart, bilgi işini, “ham maddesi ve ürünü bilgi ve enformasyon olan işler” şeklinde tanımlamaktadır. Stewart, bu tanımdan hareketle emeğin hammaddesi ve ürünü bilgi olanları, bilgi işçiler olarak tanımlamaktadır. Bilgi işçileri iş süreçlerinde bilgiyi kullanır veya sağlar.
l l Bilgi işçisi kavramını ilk kez, iş yerinde bilgi ile çalışan, bilgiyi üreten ve kullanan kişi anlamında 1959 yılında Drucker kullanmıştır. Bilgi işçisinin tanımıyla ilgili farklı yaklaşımlar bulunmakla birlikte söz konusu yaklaşımları ortak noktası, bilgi işçisinin bedeni çalışmadan çok zihni çalışmasının vurgulanmasıdır.
l Bilgi işçilerinin ayırıcı vasıfları; bilginin kullanılması ve geliştirilmesine yönelik işlerde çalışmaları, analiz ve sentez yeteneği yüksek, bilgiyi işin gereğine göre dönüştürebilen, analitik düşünebilen, karşılaştırmalar yapabilen kişiler olmalarıdır.
Bilgi İşçilerini şu şekilde sınırlandırabiliriz: l Bilgi yöneticileri l Bilgi teknolojileri profesyonelleri l Bilgi haritacıları l Bilgi analistleri l İçerik yöneticileri l Web tasarımcıları iletişim profesyonelleri l İnsan kaynakları profesyonelleri
l l Bilgi işçileri planlama, tasarım, araştırma, analiz, programlama, dağıtım işleri yapan, sistem analistleri, teknik yazarlar, akademisyenler, araştırmacılar ve benzerlerini ifade etmektedir. Bilgi işçileri nitelikleri, vasıfları, özellikleri, çalışma alışkanlıkları, anlayışları, işe bakış açıları, karakterleri iş ahlakları kısaca çalışma tercihleri ile geleneksel sanayi dönemi emek işçisinden farklılaşmaktadır.
Bilgi çalışanlarının aşağıdaki gibi dört temel yetenekleri vardır: l Bilgi işiyle ilgili temel bilgilere ve uzmanlığa sahip, başkasının denetimine ihtiyaç duymayan profesyonel bir disipline sahip olmak l İşe uygulanma yeteneği olan teorik bilgiyi pratiğe dönüştürerek, etkili biçimde kullanabilme yeteneği göstermek l Teknik konularda olaylar arasında sebep sonuç ilişkisi kurabilmek l Kendini yenileme, kendi gelişimini kesintisiz bir süreç olarak görebilme, başkalarıyla ilişkilerde duygusal zeka gösterebilme.
l OECD tarafından yapılan bir araştırmada, bilgi işçilerinin belli konularda uzmanlığı olan profesyonel kişiler oldukları belirtilmektedir.
l l l Söz konusu araştırmada bu işçilerin sahip olması gereken nitelikler şöyledir. Başta bilgisayarlar olmak üzere bilgi teknolojilerini kullanabilme becerileri, Özerk davranma, resmi ilişkilerin dışına çıkma
l l l Farklı görevleri yerine getirebilme yeteneği ve esnekliği gösterebilme Sorumluluk alma konusunda gözü pek davranma Sürekli öğrenme, kendini yenileme ve geliştirme isteği Birikimleri yenileri ile harmanlayabilme yeteneği İşe ve mesleğe bağlılık gösterme, işini sevme
Bilgi Yöneticileri l Bilgi yöneticisi bilgiyi yöneten kişidir. Bilgi yöneticisi, örgütsel amaç, hedef ve stratejiler için gerekli olan bilgiyi keşfetme, yaratma, yayma ve kullanma gibi bilgi yönetiminin temel faaliyetlerini planlayan, eşgüdümleyen ve kontrol eden kişidir.
l l l Örgütlerde bilgi yöneticileri genellikle beş ana kategoride tanımlanır. Stratejik Bilgi Yöneticisi: Örgütteki bilgi yönetimi çalışanlarını teşvik etme, bilgi yönetimiyle ilgili sorunları çözme, çalışanları bilgi yönetimi konusunda cesaretlendirme, uygun bir ortam oluşturma gibi görevleri yerine getirirler. İletişim, stratejik düşünme, kişisel nitelikleri geliştirme, bilişim teknolojisi araç ve gereçleri konusunda uzmanlık, liderlik gibi yeteneğe sahiptir.
l Genel Bilgi Sorumlusu: Bilgiden sorumludurlar ve bilgi akışındaki sorunları giderme, örgüt içinde var olan yetersizlikleri ve verimsizlikleri ortadan kaldırma gibi işlevleri yerine getirirler.
l Bilgi Analisti: Örgüt için gerekli olan veriyi enformasyona ve bilgiye dönüştüren ve bunları örgütsel ve yönetsel faaliyetlerde kullanan kişilerdir. Bilgi analistleri bilginin üretilmesinde, toplanmasında, işlenmesinde, dağıtım ve kullanılmasında sorumluluk sahibi kişilerdir. Bilgi sistemlerinin etkinliği bunların bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanma yeteneklerine bağlıdır.
l Bilgi Mühendisi: Çeşitli iç ve dış kaynaklardan bilgiyi toplayan, veri tabanlarını yöneten, veri ambarlarından ve veri stoklarından veri madenciliği yoluyla bilgi toplayan uzman kişilerdir. Bilgi teknolojilerinin donanım ve yazılımında bilgi ve beceri sahibi oldukları için bilgi yönetiminin kilit personelleridirler.
l l Orta Seviye Bilgi Yöneticileri: Bunlar örgütün alt kademesi ile üst kademesi arasında eşgüdüm ve bağlantı görevi gören kişilerdir. Bilgi çalışanları: Örgütlerde bilgi işiyle uğraşan alt düzey tüm çalışanları kapsar. Bunlar bilgisayar operatörleri, bilgi teknisyenleri, veri giriş elemanları gibi alt düzey bilgi çalışanlarıdır.
l l Geleneksel dönemlerde «yönetici» , «astların işinden sorumlu olan kimse» yani patron anlaşılırdı. Yönetim ise, «bir mevki, bir güçlü» . 1950’lerden sonra bu tanım «yönetim, insanların performansından sorumludur» şekline dönüştü. Drucker’a göre bugün yönetici tanımı «bilginin uygulanmasından ve performansından sorumludur.
l l Oysa Drucker’a göre bugün yönetici tanımı «bilginin uygulanmasından ve performansından sorumludur. Uzmanlaşma ile bilginin etkinliği artmakta, uzman bilginin kullanıcısı olan kuruluşların ve yöneticilerin toplumdaki konumu güçlenmektedir. Bu saptama bilgi yöneticilerinin, bilgi yönetimi uzmanları olduğu sonucuna götürmektedir.
l l l Bilgi Örgütleri için gerekli yetkinliklere sahip bilgi yöneticilerinin şu özelliklerinin bulunması gereklidir: Değişim ve yenilik yönetimi konusunda duyarlı ve yetenekli Bilgiye dayalı rekabetçi strateji oluşturabilmek Veri, enformasyon, bilgi konularında yeterli birikime sahip olmak, bunları örgütsel süreçler için yönetebilmek Örtük bilgiyi açık ve örgütsel bilgiye dönüştürebilme yeteneği olmak
Yöneticinin Bilgi İhtiyacı l l Yöneticinin, örgütü amacına ulaştırmada en fazla ihtiyaç duyduğu üretim faktörlerinden biri bilgidir. İş bölümünde, görevlendirme veya yetkilendirmede plan yapmada ve strateji geliştirmede, bilgi vazgeçilmez değerdir.
l l Fiziksel, mali ve beşeri kaynakların nerede, ne miktarda, ne zaman kullanılacağıyla ilgili planlar, programlar, bütçeler yönetsel ve teknik bilgi sayesinde hazırlar. 1980’li yıllarda ekonomide yaşanan bilgi tabanlı değişim, işletmeleri yeni arayışlara itmiştir.
l Gelişen bilgi teknolojileri, dünyayı bir ağ sistemiyle ören iletişim ağlarıyla birleşince, yönetim bir bakıma bilgi yönetimi haline dönüştü.
l Yöneticiler örgütlerde birbiriyle ilişkili rolleri üstlenmiş kişilerdir. Bu ilişki kurma sürecinde bilgi gücün ve otoritenin anahtar işlevini görür.
Minsberg’e göre yöneticinin örgütte üç tür rolü vardır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz: - İnsan İlişkileri Rolü (İlişki kurma, liderlik) - Bilgi Dönüşümü Rolü(Alıcı, dağıtıcı) - Karar Verme Rolü (Yapıcı, düzenleyici, sorun çözücü) l
l l Çağdaş örgütlerin bilgi işleyen yapılara dönüşmesi ve kısaca bilgi örgütü olması, yöneticinin bilgi rolünün önemini arttırmaktadır. Çağdaş örgütlerin bilgi işleyen örgütler haline gelmesi, yöneticileri «bilgi yöneten» kişileri durumuna getirmiştir.
Bilgi Çalışanlarını Yönetirken l Nasıl mavi yakalı çalışanlarla beyaz yakalılar arasında işlerinin niteliği ve yeri bakımından bir farklılık varsa bilgi çalışanları ile diğer çalışanlar arasında belirgin bazı farklılıklar bulunmaktadır. Bu farkların çoğunun kaynağı bilgi işinin belirgin ve ayırt edici özellikleridir.
1. 2. Tekrarlanmayan işler, görevler ve öngörülemeyen yön değişiklikleri gibi durumlarla bilgi çalışanları çok sık karşılaşır. Bilgi çalışanları, bireysel çalışma yöntemlerini karşılaştıkları değişen iş görevlerine uyarlama konusunda büyük bir özgürlüğe ve karar yetkisine sahip bulunmaktadır.
3. Bilgi çalışanlarının ortaya koyduğu ürünleri sayısal olarak ölçmek güçtür. 4. Bilgi çalışanlarının «üretim hızı» , zeka, yaratıcılık ve çevresel faktörler arasındaki karmaşık etkileşime bağlıdır. 5. Bilgi çalışanlarının bir fikri bir tasarımı hayata geçirmesi uzun süreli olabilmektedir. 6. Tekrarlanmayan işler yapan bilgi çalışanlarının etkinliğini kendisi belirler.
7. Bilgi çalışanları, işlerinin etkinliği ile organizasyonun içinde ve dışındaki çok sayıda insanı doğrudan etkiler. 8. Bilgi çalışanlarının üretimlerini ölçmek zordur.
Bilgi Çalışanlarının Performanslarını Değerlendirme l Fiziksel üretime dayanan bir organizasyonda çalışanların performanslarını ölçmek ve değerlendirmek oldukça kolaydır. Bilgiye dayalı organizasyonlarda bu yöntemi kullanma olanağı bulunmamaktadır.
1. Bilgi çalışanlarının çeşitli şekillerde ortaya koyduğu ya da yeni fikirleri sayın. Organizasyondaki yeni fikirlerin kaynağını belirleyin. Elektronik bilgi depolarına bırakına bilgilerin kimlerden geldiğini araştırın. İşini yaparken kimin hangi fikri kimden aldığını saptayın.
2. Organizasyona saygınlık kazandıran, uzun dönemli olarak değerini arttıran çabalar değerlendirilmelidir. 3. Performansları hakkında ne düşündüklerini çalışanların kendilerine sormaktır. 4. Her duruma ve çalışana göre özel ölçüler tasarlamak daha doğru olacaktır. 5. Çalışanları daha doğru değerlendirebilmek için onların bireysel performanslarını geri plandan da olsa etkileyen kurum kültürünü inceleyin ve anlayın.
l l l Kaynakça Yönetim Bilgi Sistemi, Doç. Dr. Hasan TUTAR Bilgi Yönetimi, Prof. Dr. İsmet BARUTÇUGİL
- Slides: 44
