Bilgi Edinme Hakk Do Dr Asl Yamurlu 1
Bilgi Edinme Hakkı Doç. Dr. Aslı Yağmurlu 1
Referanslar �BM Genel Kurulunun 10 Aralık 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Md. 19: � «Herkesin düşünce ve anlatım özgürlüğüne hakkı vardır. Bu hak düşüncelerinden dolayı rahatsız edilmemek, ülke sınırları söz konusu olmaksızın, bilgi ve düşünceleri her yoldan araştırmak, elde etmek ve yaymak hakkını gerekli kılar. » 2
� 4 Aralık 1950 tarihli, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Md 10: � 1. Herkes görüşlerini açıklama ve anlatım özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, kanaat özgürlüğü ile kamu otoritelerinin müdahalesi ve ülke sınırları söz konusu olmaksızın haber veya fikir alma ve verme özgürlüğünü de içerir. Bu madde, devletlerin radyo, televizyon ve sinema işletmelerini bir izin rejimine bağlı tutmalarına engel değildir. � 2. Kullanılması görev ve sorumluluk yükleyen bu özgürlükler, demokratik bir toplumda zorunlu tedbirler niteliğinde olarak, ulusal güvenliğin, toprak bütünlüğünün veya kamu emniyetinin korunması, kamu düzeninin sağlanması ve suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın, başkalarının şöhret ve haklarının korunması veya yargı gücünün otorite ve tarafsızlığının sağlanması için yasayla öngörülen bazı biçim koşullarına, sınırlamalara ve yaptırımlara bağlanabilir. 3
Mad. 74 VII. Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı � (Değişik: 3. 10. 2001 -4709/26 md. ) Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir. � (Değişik: 3. 10. 2001 -4709/26 md. ) Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu, gecikmeksizin dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir. � (Değişik Fıkra: 7. 5. 2010 5982/8)Herkes, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkına sahiptir. � (Ek Fıkra: 7. 5. 2010 5982/8) Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumu idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri inceler. � (Ek Fıkra: 7. 5. 2010 5982/8) Kamu Başdenetçisi Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından gizli oyla dört yıl için seçilir. İlk iki oylamada üye tamsayısının üçte iki ve üçüncü oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu aranır. Üçüncü oylamada salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok oy alan iki aday için dördüncü oylama yapılır; dördüncü oylamada en fazla oy alan aday seçilmiş olur. � (Ek Fıkra: 7. 5. 2010 5982/8)Bu maddede sayılan hakların kullanılma biçimi, Kamu Denetçiliği Kurumunun kuruluşu, görevi, çalışması, inceleme sonucunda yapacağı işlemler ile Kamu Başdenetçisi ve kamu denetçilerinin nitelikleri, seçimi ve özlük haklarına ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir. 4
�Dilekçe hakkı, bireylerin kendileriyle veya kamusal işlerle ilgili olarak, tek başlarına veya topluca yargı dışında kalan devlet organlarına, dertlerini, sorunlarını, şikayetlerini, uğradıkları haksızlıkları ileterek çözüm bulmalarını istemelerinden ibaret bir insan hakkı olarak tanımlanmıştır. Dilekçe hakkı siyasi haklar bölümüne girer. 5
� 23 OCAK 2004 tarihli Dilekçe ve Bilgi Edinme Hakkının Kullanılması hakkında Başbakanlık Genelgesi �Dilekçe hakkı, sorulara cevap almak suretiyle bilgi edinmeyi, ş ikayette bulunmak suretiyle denetlemeyi, dilek ve öneride bulunmak suretiyle de demokratik katılımı sag layan siyasal haklardandır. 6
Bilgi Edinme Hakkı �Bilgi edinme hakkı 3. kuşak haklar arasında. � 1. kuşak haklar, edilgen haklar, kişinin maddi ve manevi varlıklarını güvence altına alan haklar. � 2. kuşak haklar, toplumsal ve ekonomik gelişmeyi talep eden halklar. � 3. kuşak haklar, dayanışma hakları. Çevre hakkı, internet hakkı, GDOsuz besin hakkı gibi. 7
Bilgi Edinme Hakkı K. Gerekçe �Demokrasinin ve hukukun üstürdüg ünün gereklerinden olan bilgi edinme hakkı, bireylere daha yakın bir yönetimi, halkın denetimine açıklıg ı, s effaflıg ı sag lama is levlerinin yanı sıra halkm devlete kars ıduydug u kamu güvenini daha yüksek düzeylere çıkarmada önemli bir rol oynamaktadır. Kullanılan bu hak sayesinde hem halkın devleti denetimi kolaylas makta hem de devletin demokratik karakteri güçlenmektedir. 8
�S effaflık ve gizlilig in iki yönü bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, kurum ve kurulus ların "bilgi verme ödevi", ikincisi ise vatandas ların "bilgi edinme hakkı"dır. Kurum ve kurulus lar; bilgi edinme hakkının kullanılması konusunda yapılan bas vuruları cevaplandırmak, bilgi veya belgeye eris imde gereken kolaylıklar ısag lamak yoluyla s effaf yönetimin sag lanmasına katkıda bulunabilirler. 9
4982 Bilgi Edinme Kanunu �Bu Kanunun amacı; demokratik ve şeffaf yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak kişilerin bilgi edinme hakkını kullanmalarına ilişkin esas ve usulleri düzenlemektir. 10
Bilgi verme hakkı-yükümlülüğü �Bilgi edinme hakkı, Herkes bilgi edinme hakkına sahiptir. Türkiye'de ikamet eden yabancılar ile Türkiye'de faaliyette bulunan yabancı tüzel kişiler, isteyecekleri bilgi kendileriyle veya faaliyet alanlarıyla ilgili olmak kaydıyla ve karşılıklılık ilkesi çerçevesinde, bu Kanun hükümlerinden yararlanırlar. Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerden doğan hak ve yükümlülükleri saklıdır. 11
�Bilgi verme yükümlülüğü, Kurum ve kuruluşlar, bu Kanunda yer alan istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belgeyi başvuranların yararlanmasına sunmak ve bilgi edinme başvurularını etkin, süratli ve doğru sonuçlandırmak üzere, gerekli idarî ve teknik tedbirleri almakla yükümlüdürler. Bu Kanun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren diğer kanunların bu Kanuna aykırı hükümleri uygulanmaz. 12
Bilgi Edinme Hakkının Sınırları �Yargı denetimi dışında kalan işlemler �Devlet sırrına ilişkin bilgi veya belgeler �Ülkenin ekonomik çıkarlarına ilişkin bilgi veya belgeler �İstihbarata ilişkin bilgi veya belgeler �İdarî soruşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler �Adlî soruşturma ve kovuşturmaya ilişkin bilgi veya belgeler �Özel hayatın gizliliği �Haberleşmenin gizliliği �Ticarî sır �Fikir ve sanat eserleri �Kurum içi düzenlemeler �Kurum içi görüş, bilgi notu ve tavsiyeler �Tavsiye ve mütalaa talepleri 13
B. E. H. K. UYGULANMASINA İLİŞKİN ESAS VE USULLER HAKKINDA YÖNETMELİK 2004/7189 �Bu Yönetmelik; merkezi idare kapsamındaki kamu idareleri ile bunların bağlı, ilgili veya ilişkili kuruluşlarının, köyler hariç olmak üzere mahalli idareler ve bunların bağlı ve ilgili kuruluşları ile birlik veya şirketlerinin, T. C. Merkez Bankası, İMKB ve üniversiteler de dahil olmak üzere kamu tüzel kişiliğini haiz olarak enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve kuruluşlarının ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının faaliyetlerinde uygulanır. 14
Kurum ve kuruluşların görevleri �a) Görev ve hizmet alanlarına giren konulardaki bilgi veya belgelerin konularını ve bunların hangi birimde mevcut olduğunu ihtiva eden kurum dosya planlarını, �b) Görev ve hizmet alanlarına giren konulardaki temel nitelikli karar ve işlemlerini, mal ve hizmet alımlarını, satımlarını, projelerini ve yıllık faaliyet raporlarını, �c) Görev ve hizmet alanlarına giren konulardaki kanun, tüzük, yönetmelik, Bakanlar Kurulu kararı veya diğer düzenleyici işlemlerin neler olduğunu, yayımlanmışsa hangi tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlandığını, görev ve hizmet alanlarıyla ilgili mevzuatın değişiklikleri işlenmiş halini, bilgi iletişim teknolojilerini kullanmak suretiyle kamuoyunun bilgisine sunarlar. Kesinleşen faaliyet ve denetim raporları uygun vasıtalarla kamuoyunun incelemesine açık hale getirilir. 15
�Kurum ve kuruluşlar, Kanun ve bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde, bilgi edinme hakkının etkin olarak kullanılabilmesi ve bilgi edinme başvurularından kaynaklanan iş yükünün en aza indirilebilmesi amacıyla kurumsal internet sayfalarını bu madde hükümlerine göre yeniden şekillendirir. Bu Yönetmelik kapsamındaki kurum ve kuruluşlar, bu bilgileri tek birimler bazında, aynı kurumsal internet sayfası üzerinden; zorunlu hallerde kurumsal internet sayfasından link verilmek suretiyle birime ait internet sayfası üzerinden kamuoyunun bilgisine sunarlar. 16
Kurumların internet sayfalarında bulunacak belgeler � a) Teşkilat yapısı, görevler, bütçe, gelir ve giderler hakkındaki bilgi veya belgeler, � b) Personel sayısı ve statüleri hakkındaki bilgiler, � c) Verilen hizmetlere ilişkin bilgiler, � d) Karar alma, hizmet sunma ve politika oluşturma yöntemlerine ilişkin bilgiler, � e) Kamuyu etkileyen kararlar ve gerekçeleri, politikalar, bunlar hakkında idare tarafından yapılan değerlendirmeler ve bu kararların alınmasına dayanak teşkil eden temel bilgiler ve veriler, � f) Kayıt, dosyalama ve arşiv düzeninin tanıtımına ilişkin bilgiler, � g) Şikayet ve başvuruların yapılma usulü ve verileceği merci veya yetkili kişi hakkında bilgiler, � h) İstatistiki veriler, araştırma raporları, makaleler ve diğer belgeler. 17
İlgili birim �Kurum ve kuruluşların basın ve halkla ilişkilerle görevli birimlerinde, bilgi edinme hakkının etkin olarak kullanılabilmesi ve bilgi veya belgelere erişimin zamanında sağlanabilmesi amacıyla bilgi edinme birimleri oluşturulur. �Bünyesinde basın ve halkla ilişkilerle görevli birimi veya bu birime benzer görevler ifa eden birim bulunmayan kurum ve kuruluşlar, bilgi edinme hakkının etkin olarak kullanılabilmesi ve bilgi veya belgelere erişimin zamanında sağlanabilmesi amacıyla, kurum ve kuruluş içindeki birim bünyesinde bilgi edinme birimleri oluştururlar veya doğrudan kurum yöneticisine bağlı bilgi edinme yetkilisi görevlendirirler. 18
Kim başvurabilir �Gerçek kişiler tarafından yapılacak bilgi edinme başvurusu; başvuru sahibinin adı ve soyadı, imzası, oturma yeri veya iş adresini içeren dilekçeyle, istenen bilgi veya belgenin bulunduğu kurum ve kuruluşa yapılır. �Tüzel kişiler tarafından yapılacak bilgi edinme başvurusu; tüzel kişinin unvanı ve adresi ile yetkili kişinin imzasını ve yetki belgesini içeren dilekçeyle, istenen bilgi veya belgenin bulunduğu kurum ve kuruluşa yapılır. 19
Başvuru usulü �Dilekçe �İnternet başvurusu 20
Cevap süresi �Yasa, kamu kurum ve kurulus larını, istenen bilgi ve belgeye eris imi 15 is günü içinde sag lamakla yükümlü kılınıyor. Bas vurunun içerig i birden fazla kurum veya kurulus u ilgilendiriyorsa bu süre 30 is gününe kadar uzatılabiliyor. Bilgi edinmeyle ilgili itirazlar ise Bas bakanlık’ta bulunan Bilgi Edinme ve Deg erlendirme Kurulu’na 15 gün içinde sadece yazılı olarak yapılabiliyor 21
Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu � 22 Ekim 2003 tarihli ve 25269 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu (BEHK), 24 Nisan 2004 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 4982 sayılı Kanunun 14 üncü maddesi uyarınca, bilgi edinme başvurusuyla ilgili yapılacak itirazlar üzerine verilen kararları incelemek ve kurum ve kuruluşlar için bilgi edinme hakkının kullanılmasına ilişkin olarak kararlar vermek üzere, Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu oluşturulmuştur. 22
Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu � 4982 sayılı Kanunda belirtilen süreler içinde, kurum ve kuruluşlar tarafından başvuru sahibine olumlu veya olumsuz herhangi bir cevap verilmemesi halinde başvuru, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 10 uncu maddesi uyarınca altmış günün geçmesiyle reddedilmiş sayılır. Bu durumda başvurusu reddedilmiş sayılan başvuru sahibi, yargı yoluna başvurmadan önce dava açma süresinin başladığı tarihten itibaren on beş gün içinde Kurula yazılı olarak itiraz edebilir. Kurul, bu konudaki kararını otuz iş günü içinde verir. Kurula itiraz, başvuru sahibinin idari yargıya başvurma süresini durdurur. 23
- Slides: 23