BEYN TEMELL RENMEYE DAYALI ETKNLKLERN ELETREL DNMEYE ETKS
BEYİN TEMELLİ ÖĞRENMEYE DAYALI ETKİNLİKLERİN ELEŞTİREL DÜŞÜNMEYE ETKİSİ Özcan PALAVAN
• Başarılı eğitim anlayışına sahip ülkelerde belirli yöntemler ve fikirler göze çarpmaktadır. • Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) tarafından üç yılda bir uygulanan PISA (Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı) sınavı bireysel olarak öğrencilerin veya okulların değil, ülkelerin eğitim sistemlerinin durumunu ortaya koymayı amaçlamaktadır.
• PISA sınavlarında başarılı olan ülkeler incelendiğinde öğrencilerin farklı yeteneklerini ortaya koymalarını sağlamak amacıyla müzik, resim, beden eğitimi dersleri yanında okulda özel olarak ayrılmış atölyelerde ağaç ve materyal işleme dersleri verilmektedir.
• Eğitimcilerin göz önünde bulundurması gereken temel faktörler arasında şüphesiz bambaşka yöntemler denenmesi ve yeniliklere açık olmanın yer edinebilmiş olması yadsınamaz bir öneme sahiptir.
Günümüzde ög rencilerin öğrenme becerilerini artırmak için yeni yaklaşımlar üzerinde çalıs an eğitimciler her geçen gün öğrenmenin gerçekleştiği organımız olan beynin yapısı ve işlevi üzerinde yapılan araştırmalara daha çok ilgi duymaktadırlar. • Çünkü öğrencinin öğrenme becerisini artırmak onun beynini daha iyi kullanmasından geçmektedir.
“Neden beyin temelli öğrenme? ” • Çünkü beyin, vücudun, mantığın, bilginin, becerinin, tutumların davranışların, dilin, konuşmanın, problem çözmenin, karar vermenin, planlamanın, ritüelliğin, acının, sevginin, özetle bilincin ve ruhun merkezidir
• Etkili bir öğrenme için, öğrenme esnasında beynin her iki yarı küresinin öğrenme faaliyetlerinin içine sokulması gerekmektedir
• Beynin herhangi bir yarısını kullanma oranı arttıkça, diğer yarısını kullanmak o oranda zorlaşır
BEYİN İKİ YARI KÜRE • Beynin sağ ve sol yarım kürelerinin baskınlığını tesbit için yapılan araştırmalarda beynin sol yarım küresinin pozitif, • sağ yarım küresinin ise negatif duyguları daha çabuk algıladığını ortaya koymuştur. • Benzer araştırmalarda beynin sol yarım küresinde müziğin analiz edildiğini, • sağ yarım kürede ise müziğin dinlenildiğini göstermiştir
EĞİTİMDE SOL YARIMKÜREYİ HAREKETE GEÇİRMEK İÇİN: Beynin sol yarım küresinin harekete geçirmek için çalışma ortamları çeşitli materyallerle zenginleştirilmelidir Konuların işlenmesi sürecinde panolardan faydalanılmalı, panolara resimler, grafikler gibi ürünler asılmalı ve bunlar 15 - 20 gün gibi sürelerde değiştirilmelidir. Öğrenciler tartışmaları için serbest bırakılmalı ve istedikleri arkadaşları ile konuşabilmelidir
Anlamayı kolaylaştırmak, düşünmeyi teşvik etmek için ilişkiler üzerine tartışmalar yapılmalıdır. Özellikle dersin başında, öğrencilerin konuyla ilişki kurabileceği mantıksal sorularla dikkatleri çekilmelidir Sol beyin bilgileri anlamını bilmeden de belleğe kayıt edebilir. O nedenle tekrar etmeye önem verilmelidir
Problemleri çözerken parçalara ayırarak ve belli bir sıra takip ederek çözmek önemlidir Ders sürecinde; günlük yaşamla ilişkilendirme, sonuç çıkarma, duygu ve düşünceleri paylaşma, işitsel çalışmalar, bireysel çalışmalar, benzer veya farklı olanı bulma, örnek olaylar, soru sorma ve cevaplama gibi öğretim teknikleri kullanılabilir
EĞİTİMDE SAĞ YARIMKÜREYİ HAREKETE GEÇİRMEK İÇİN Derslerde konunun önemli bölümlerine vurgu yapmak için görsel etkinliklere ağırlık verilmelidir. Derslerde kullanılacak kelime ve ifadeler özenle seçilmeli okunaklı, kısa, öz ve anlaşılır özellikte olmalıdır Yeni öğrenmeler ile eski öğrenmeler şemalar oluşturularak ya da farklı görsel teknikler kullanılarak ilişkilendirilmelidir
Öğretim çalışmalarında mizah kullanılarak öğrenci rahatlatır ve konsantrasyonu arttırılır Benzetim ve analojilerden faydalanılabilir, Bunlar bilginin transferi için önemli bir işlevdir Derslerde beyin fırtınasını kullanarak çözümler geliştirilebilir
Öğrencilerin birbiriyle iletişim kurmalarını teşvik etmek için grup içi tartışma ortamları düzenlenmelidir Öğrencilerin gerçek dünyayı anlamaları için hayatı sınıfa getirmeli, deneyler yapılmalı Derslerde öğrencileri kucaklayıcı ve rahatlatıcı bir tutum takınılmalıdır. Olumlu duygular bilgi edinilmesinde önemlidir. Tersine, eğer bir öğrenci tehdit edici bir deneyim algılarsa, öğrenme kapanır
Buradan hareketle öğrenmenin beyinde nasıl gerçekleştiğinin bilinmesi öğrenme anında beyinde meydana gelen fizyolojik değişimlerin araştırılması ders planlarının bu çerçevede şekillenmesi önemlidir
ELEŞTİREL DÜŞÜNME NEDİR? NEDEN ÖNEMLİDİR?
Eleştirel Düşünme Nedir? vİfadeleri çözümleme, v İfade edilmemiş düşüncelerin farkına varma, vÖnyargıların farkına varma, v. Düşüncelerin farklı ifade edilişlerini arama vne yapılacağına ve neye inanılacağına karar vermeye odaklı mantıklı ve yansıtıcı düşünme vyorum, analiz, değerlendirme ve çıkarımların yanında delillerin, kavramların, yöntemlerin, ölçütlerin ve bağlamların açıklanmasıyla bir amaç doğrultusunda yargıda bulunma ve karar verme
Eleştirel Düşünme Geliştirilebilir Anne-babadan aktarılan genetik bir özellik değildir, öğrenilebilir ve geliştirilebilir. İlkokuldan itibaren eleştirel düşünme becerisi kazandırılmalıdır. ilkokul dönemi çocuğun kişiliğinin gelişmesinde, topluma uyum sağlamasında ve ileri eğitim hayatına hazırlıkta oldukça önemli bir yere sahiptir.
Neden Eleştirel Düşünme? Ülkemizde yapılan 2004 yılı öğretim programı değişimi ile İlköğretim Programları’nda, öğrencilere eleştirel düşünme becerilerinin kazandırılması önemli bir hedef olarak yer almaktadır (MEB, 2007). Eleştirel düşünme becerilerinin öğretimesi ve geliştirilmesinde en önemli faktör “öğretmen”dir.
Eleştirel Düşünme Kavramını Anlayan Bir Öğrenci Geçerli ve geçersiz gözlem ve çıkarım arasındaki farkı anlayabilmeli, yeterli kanıt toplayabilmeyi bilmeli, Okuduğu, gözlemlediği olay ve durumlar arasında bağlantı ve ilişkileri görebilmeli Kişisel kararlar oluşturabilmeli, kendini bu kararlar çerçevesinde düzenleyebilmeli
Eleştirel Düşünürlerin Özellikleri • Araştıran • meraklı • sorgulayan • iyi donanımlı • açık fikirli • esnek • dürüst • kişisel ön yargılardan arınmış • temkinli • karışık konularda sistematik davranabilen • kritik seçimlerde makul • Alternatiflerin olabileceğini düşünür • Her zaman açık bir kapı bırakır • Değişime gerekliliğine inanır • Alternatif çözümlerin olabileceğine inanırlar. (Amerika Felsefe Birliği’nin tanımına göre) eleştirel düşünme yönü güçlü olan insanlar
Eleştirel düşünme yönü zayıf olan insanlar ise; • “Problemin karışık olması önemli değildir, elbette kolay bir çözüm yolu bulunur, bunlara ayıracak zamanım yok, direkt cevabını vermek yerine problem üzerinde tartışan öğretmenlerden nefret ederim” ifadelerini sıklıkla kullanırlar (Facione ve ark. , 1994; Facione, 1998).
ELEŞTİREL DÜŞÜNME yorumlama, analiz, değerlendirme, çıkarım, açıklama öz düzenleme
YORUMLAMA (INTERPRETATION) Çok çeşitli tecrübe, durum, veri, olay, yargı, gelenek, inanç, kural, prosedür ya da kriterin anlamını ya da önemini kavrama ve ifade etme. • SINIFLANDIRMA • ÖNEMİNİ ÇÖZME • ANLAMINI AYDINLATMA
ANALİZ İnanç, yargı, tecrübe, sebep, bilgi ya da görüşleri belirtmeyi amaçlayan ifadeler, sorular, kavramlar, betimlemeler ya da diğer açıklama türleri arasındaki amaçlanan ve aktüel olan çıkarımsal ilişikleri saptama. • • • Fikirleri Gözden Geçirme Argümanları Ortaya Çıkarma Argümanları Analiz Etme
Örnek Sorular • Aşağıdaki 2 ifadeyi doğru olarak kabul et. • - Bütün uçaklar uçar. • -Bisikletler uçamaz. • Sonuç: Bisikletler uçaktır. • Bu sonuç, doğru mudur, yanlış mıdır? DOĞRU YANLIŞ • • 2 - Aşağıdaki 2 ifadeyi doğru olarak kabul et • -Bütün 5. sınıf öğrencileri sosyal bilgiler dersi alır. • - Arda 5. sınıf öğrencisidir. • Sonuç: Arda sosyal bilgiler dersi almaz. • Bu sonuç, doğru mudur, yanlış mıdır? DOĞRU YANLIŞ
DEĞERLENDİRME İfadelerin ya da bir kişinin algı, tecrübe, konum, yargı, inanç ya da görüşünün betimlenmesi ya da açıklanması gibi diğer sunumların güvenirliğini değerlendirme; ifadeler, betimlemeler, sorular ya da diğer sunum türleri arasındaki aktüel ya da planlı çıkarımsal ilişkilerin mantıksal gücünü değerlendirme. • İddiaları Değerlendirme • Argümanları Değerlendirme
Örnek Sorular
ÇIKARIM Bir iddia ve bu iddiayı kanıtlamaya yönelik nedenler içeren ifadelere çıkarım denir. Çıkarımlar bizi bir iddianın doğru veya yanlış olduğuna ikna etmek içindir. • Kanıttan kuşkulanma • Alternatifleri Tahmin Etme • Sonuçlar Çıkarma
Örneğin; “yarın yağmur yağacak” ifadesi bir iddiadır. • Bu iddiayı kanıtlamak için cümleye sebep veya sebepler eklersek o zaman çıkarım yapmış oluruz. Örneğin; “yarın yağmur yağacak çünkü dün hava durumunda dinledim”. • Burada çıkarımın “yarın yağmur yağacak” bölümü çıkarımın sonuç bölümü; • sonucu destekleyen nedenleri ortaya koyan “dün hava durumunda dinledim” bölümü de çıkarımın neden bölümüdür.
Aşağıdaki ifadelerden hangisi bir çıkarım değildir? a. Hastalığım için tedaviye gittiğim doktor birkaç gün evde dinlenmemi söyledi. b. Aslı ile Mine iyi arkadaşlar, bu sebeple aynı grupta olurlarsa daha iyi çalışırlar. c. Darda kalan insanlara yardım etmek gerekir, çünkü bu ahlaklı bir davranıştır. d. Bugünlerde havalar soğuk olduğu için daha kalın elbiseler giymemiz gerek.
“Semih başarılı bir koşucudur…” cümlesi hangisi ile tamamlanırsa bir çıkarım olmaz? a. Bu sene katıldığı turnuvalarda dereceye girdi. b. Bu spora henüz sekiz yaşındayken başlamıştır. c. Bu alanda kazandığı madalyalar vardır. d. Uzmanlar tarafından övgü almaktadır
AÇIKLAMA Bir kişinin yaptığı muhakemenin sonuçlarını belirtme; bir kişinin sonuçları üzerine temellenen açık, kavramsal, metodolojik, kriter mantıklı ve durumsal düşüncelerin koşullarında yapılan muhakemeyi haklı çıkarma ve bir kişinin muhakemesini ikna edici argümanlar tarzında sunma. • • • Sonuçları İfade Etme Prosedürleri Doğrulama Argümanları Sunma
ÖZ DÜZENLEME Bir kişinin bilişsel etkinliklerini, bu etkinliklerde kullanılan unsurları ve sorgulama, doğrulama, onaylama ya da bir kişinin muhakemesini ya da sonuçlarını düzeltmeye yönelik bir bakışla kişinin kendi çıkarımsal yargılarını analiz ve değerlendirme becerilerini özellikle uygulayarak elde edilen sonuçları kendini bilerek gösterme. • Kendini Gözden Geçirme • Kendini Düzeltme
Araştırmanın Amacı İlkokul üçüncü sınıflarda beyin temelli öğrenmeye dayalı etkinliklerin öğrencilerin eleştirel düşünme becerisine etkisini ortaya koymaktır.
Araştırmanın Önemi Ortaya çıkan yeni gelişmeler çerçevesinde farklı yöntem ve tekniklerin eleştirel düşünme becerisine etkisini araştırmak eğitim açısından hem gerekli hem de önemlidir. Bu çerçevede son yıllarda öğrenmenin beyin ile olan ilişkisini ele alan beyin temelli öğrenme, önemli bir teori olarak karşımıza çıkmaktadır.
Beyin temelli öğrenme teorisine uygun yapılacak etkinliklerin etkisi üzerine yapılan çalışmalarda önemli sonuçlar elde edilmiştir. Beyin temelli öğrenme dayalı oluşturulmuş olan etkinliklerle yoğrulmuş bir öğrenim anlayışı eleştirel düşünme becerisini geliştirmeyi sağlayabilir.
Araştırmanın Modeli • Yarı deneme modellerinden es itlenmemis kontrol gruplu model kullanılmıs tır. • Grupların yansız atama yoluyla eşitlenmeleri için özel bir çaba harcanmamıştır. • Bunlardan hangisinin kontrol hangisinin deney grubu olacag ı yansız bir s ekilde belirlenmiştir
Veri Toplama Aracı Araştırmada veri toplamak için Demir (2007) tarafından oluşturulan ve Palavan (2012) tarafından 3. sınıflara uyarlanan • Eleştirel Düşünme Ölçeği kullanılmıştır.
Verilerin Analizi Levene Testi Bağımsız Örneklem t-testi
Çalışma Grubu Aras tırmanın o rneklemini deney gruplarında 52, kontrol gruplarında 52 o g renci olmak u zere toplamda 104 ilko g retim 3. sınıf o g rencisi olus turmus tur. • • • Gaziantep ili Şahinbey ilçesi Abdullah Kepkep İlkokulu
Deneysel İşlem Öncesi Süreç Basamakları §Eleştirel Düşünme Ölçeği ön test olarak uygulanmıştır. §Kontrol ve deney grubu olarak belirlenmiştir §Bir hafta önce araştırmacı tarafından her sınıf incelenmiştir. §Ders planları haftalık olarak hazırlanmıştır. §Öğrenme esnasında eğitsel ve konuyla ilişkili oyunlar seçilerek plana konulmuştur. §Sınıf ortamı müzik, poster, bulmaca ve resim gibi materyallerle zenginleştirilmeye çalışılmıştır. §Bedensel hareketlere ve beyin jimnastiği hareketlerine yer verilmesi planlamıştır. §Öğrenciler her derste su içmeye teşvik edilmesi planlanmıştır. §Ders planları; ders planı, resim, video, bulmaca, kavram haritası ve değerlendirme sorularını içermektedir.
Deneysel İşlem Süreci Basamakları • Deney grubu öğrencilerinin dersleri beyin temelli öğrenme yaklaşımına dayalı öğretim etkinlikleri ile kontrol grubu öğrencilerinin dersleri ise geleneksel öğretim yaklaşımlarına dayalı olarak gerçekleştirilmiştir. • Not kaygısıyla öğrenciler korkutulmamıştır. Öğrenmelerinin gerekliliği üzerine konuşma yapılmış ve buna yönelik dersler işlenmiştir. • Derslere başlamadan önce ve ders aralarında egzersizler yapılmıştır. Bu egzersizler, hareket ve oyun aktiviteleri öğrencilerin dersi sevmesini ve öğrenme isteğini artırmaktadır • Derslerde tahta, tepegöz, projektör, çizgi film, video film, harita ve grafikler kullanılmıştır
• Deney grubu öğrencilerine, derse mutlaka su getirmeleri söylenmiş ve her derste mutlaka su içmeye teşvik edilmiştir. • Öğrenilen konularla ilişkili ve anlamayı kolaylaştırıcı, anlatılan kazanımlarla alakalı olarak kavram haritaları, resimler ve öğrenci çalışmaları( afişler, resimler vb. ) sınıf panosuna asılmıştır. • Konunun ayrıntılarına dikkat çekilmiş, öğrencilerin problem çözerken bütün olasılıkları düşünmeleri sağlanmıştır. • Çocuğa hitap etme açısından ben dili ve açık, anlaşılır, sade bir dil tercih edilmiştir. • Öğrenciler her anlamda önemsenmiş ve kendilerini özel hissetmeleri sağlanmıştır.
• Öğrenciler her konuda cesaretlendirilmeye çalışılmıştır. Motivasyon arttırıcı övgü sözcüklerine yer verilmeye çalışılmıştır. • Etkili ve zengin bir çalışma ortamı oluşturulmuştur. • Öğrencilerin değerlendirilmesinde; çoktan seçmeli testler, açık uçlu sorular, doğru-yanlış ifadeleri, boşluk doldurmalı sorular, eğitsel oyunlardan alınan geri dönütler, kavram haritaları kullanılarak süreci değerlendirme amaçlanmıştır. Çünkü beyinlerinin farklı yarılarını baskın olarak kullanan öğrenciler kendilerini farklı yollarla ifade ederler • Ders sürecinde öğrencilere, sınıf içi tartışma yapıldığında istediği arkadaşıyla tartışmasını sürdürebileceği söylenmiş ve arkadaşları iletişim halinde olması sağlanmıştır.
Deneysel İşlem Sonrası Süreç Basamakları • Deneysel işlem bittikten sonra Eleştirel Düşünme Ölçeği son test olarak uygulanmış ve veriler toplanmıştır. • Ölçümlerden elde edilen verilerin SPSS paket programı ile istatistiksel analizleri yapılmıştır. • Deneysel işlem sürecinden dört hafta sonra başarı testi kalıcılık testi olarak uygulanmış ve verileri toplanmıştır
BULGULAR
Levene testi n x ss F sig deney 52 43, 75 6, 96 , 093 , 761 kontrol 52 44, 78 6, 71 İki grup varyansının benzer olması t-testi uygulamak için önemlidir
Eleştirel Düşünme Ön-test sonuçları n x ss Sd 52 43, 75 6, 96 102 -, 774 kontrol 52 44, 78 6, 71 deney t p , 441
ELEŞTİREL DÜŞÜNME ALT BOYUTLAR Ölçek boyut grup dene Analiz y kontrol n x ss 52 3, 82 1, 20 52 3, 98 1, 19 sd t p 102 -, 665 , 541
ELEŞTİREL DÜŞÜNME ALT BOYUTLAR Ölçek boyut grup n x ss deney 52 4, 07 1, 46 Değerlendirme kontrol 52 4, 51 1, 36 sd t p 102 -1, 592 , 114
ELEŞTİREL DÜŞÜNME ALT BOYUTLAR Ölçek boyut grup n x ss deney 52 4, 03 1, 38 Çıkarım kontrol 52 4, 38 1, 30 sd t p 102 -1, 313 , 192
ELEŞTİREL DÜŞÜNME ALT BOYUTLAR Ölçek boyut grup deney n x ss 52 22, 17 3, 39 Özdüzenleme kontrol 52 22, 51 3, 32 sd t p 102 -, 525 , 601
ELEŞTİREL DÜŞÜNME ALT BOYUTLAR Ölçek boyut grup n x ss deney 52 4, 98 1, 62 Yorumlama kontrol 52 4, 65 1, 74 sd t p 102 , 987 , 326
ELEŞTİREL DÜŞÜNME ALT BOYUTLAR Ölçek boyut Açıklama grup n x ss deney 52 4, 65 1, 45 kontrol 52 4, 73 1, 67 sd t p 102 -, 251 , 803
Eleştirel Düşünme Son-test grup n x ss deney 52 48, 61 6, 96 kontrol 52 45, 36 6, 71 sd t p 102 2, 626 , 010*
Eleştirel Düşünme Alt Boyutlar Son-test Ölçek boyut grup n x ss deney 52 4, 36 1, 20 Analiz kontrol 52 4, 11 1, 19 sd t p 102 1, 132 , 260
Eleştirel Düşünme Alt Boyutlar Son-test Ölçek boyut grup n x ss deney 52 5, 17 1, 46 Değerlendirme kontrol 52 4, 61 1, 36 sd t p 102 2, 258 , 026*
Eleştirel Düşünme Alt Boyutlar Son-test Ölçek boyut grup n x ss deney 52 4, 86 1, 15 Çıkarım kontrol 52 4, 40 , 97 sd t p 102 2, 201 , 030*
Eleştirel Düşünme Alt Boyutlar Son-test Ölçek boyut grup n x ss deney 52 23, 50 2, 76 Özdüzenleme kontrol 52 22, 44 3, 22 sd t p 102 1, 796 , 075
Eleştirel Düşünme Alt Boyutlar Son-test Ölçek boyut grup n x ss deney 52 5, 75 1, 85 Yorumlama kontrol 52 4, 86 1, 92 sd t p 102 2, 388 0, 19*
Eleştirel Düşünme Alt Boyutlar Son-test Ölçek boyut grup deney n 52 x ss 4, 96 1, 46 Açıklama sd 102 kontrol 52 4, 92 1, 67 t , 124 p , 901
SONUÇ VE TARTIŞMA
Deneysel işlem sonunda gruplar arasında eleştirel düşünme durumu yönünden deney grubu lehine olumlu yönde anlamı bir fark ortaya çıktı.
Elde edilen sonuç ışığında, 3. sınıflara uygulanan beyin temelli öğrenmeye yo nelik etkinliklerin öğrencilerin • Eleştirel düşünme (Değerlendirmeçıkarım-yorumlama alt boyutlarında) becerisini geliştirmeye olumlu katkı sağladığı so ylenebilir
ÖNERİLER Öğrencilere derslerde fiziksel aktiviteler yaptırılması faydalı olabilir. Öğrencilere karşı olumlu dil kullanılmalıdır. Öğrencilerin derste su içmelerine izin verilmelidir ve teşvik edilmelidir. Öğrenciler derslerde başarı konusunda teşvik edilmelidir.
Derslerde benzer ve farklı olanları bul oyunu oynanabilir Kısa cümleler kullanılıp özetlemeler yapılabilir. Konular anlatılırken şema ve grafik kullanılmasına önem verilmelidir. Derslerde mizah kullanılmalıdır. Problem durumları oluşturulup çözümlemeler yapılabilir
Beyin temelli öğrenmeye yönelik etkinlikler ilkokul düzeyinde mihver dersler başta olmak üzere birçok derste başarıyı artırmada kullanılabilir. Öğretmenlerin öğrencilerin değerlendirilme aşamasında Beyin Temelli Öğrenme yaklaşımına dayanarak süreç değerlendirmesi yapmaları uygun olur. Düşünme becerilerinin geliştirilmesinde Beyin Temelli Öğrenmeye yönelik etkinliklerin etkili olabileceği göz önünde alınarak bu alanlarda daha çok çalışma yapabilirler.
- Slides: 72