BEYN BYOKMYASI ve DAVRANI Prof Dr Nevzat Yksel

BEYİN BİYOKİMYASI ve DAVRANIŞ Prof. Dr. Nevzat Yüksel GÜTF Psikiyatri Anabilim Dalı

Beynin karmaşıklığı l Beyinde yaklaşık 10. 1010 (yüz milyar) nöron vardır. l Her nöron 1000 -10000 kadar sinaps yapar. l 50’den fazla nörotransmitter vardır.

Nöronlararası taşıma l Reseptörler l Sinapslar

Sinaptik iletimde üç aşama l Kimyasal ileticilerin sentezlenmesi l İletimi l Depolanması

Sinapslar l Aksodendritik l Aksoaksonik l Aksosomatik l Dendrodendritik olabilir.

Nöron yapısı ve bağlantıları

Sinaps ve sinaptik yapılar

PRESİNAPTİK UÇ Miyelin kılıfı Ranvier düğümü Presinaptik uç

HÜCRE ZARINDA İYON KANALLARI Hücre Dışı Hücre İçi Pasif Geçişler (Sızıntı Akımlar) Sodyum Kanalı (İstirahatte Kapalıdır) Potasyum Kanalı (İstirahatte Açıktır) Sodyum-Potasyum Pompası (3 2 Değişimi)

Zarın elektriksel özellikleri l İstirahat halinde zarın iki yüzü arasında 6070 m. V kadar negatif potansiyel farkı vardır. l Dış yüzde sodyum, kalsiyum ve klor fazladır. l İç yüzde potasyum ve negatif yüklü büyük moleküller yoğundur.

İyon kanallarının çalışması l Kanallar açıldığında iyonlar düşük yoğunluklu alana doğru akar. l İyon akımı potansiyel farkını değiştirir.

Postsinaptik potansiyel l l İyon kanallrının açılması ile elektriksel potansiyel değişimi olur. Bu değişimle hücre içine Na+ ve Ca++ girmişse uyarıcı postsinaptik potansiyel Klor girmiş veya K+ çıkmışsa inhibitör postsinaptik potansiyel olur. Bu potansiyeller artarak aksiyon potansiyeli oluşturur. Aksiyon potansiyeli akson ucuna ulaşınca nörotransmitter salınır.

SODYUM-POTASYUM POMPASI Bu yolla dış ortamdaki yüksek konsantrasyon nedeniyle hücre içine sızan Na+’un fazlası hücre dışına pompalanırken K+ hücre içine alınır. Böylece iyon dengesi korunur. Gereken enerji hücre membranında yer alan Na+K+-ATPaz enzimi ile hidrolize edilen ATP’den sağlanır.

AKSİYON POTANSİYELİ (AP) Hücre içine giren Na+ iyonları depolarizasyon oluşturarak istirahat membran potansiyelini – 70 m. V’dan +30 m. V’a çıkarır. Bu aksiyon potansiyelinin çıkan kolunu (spike) oluşturur (depolarizasyon). Daha sonra Na+’un fazlası hücre dışına pompalanırken, membranın K+ geçirgenliği artar ve hücre içine K+alınır. Bu durum aksiyon potansiyelinin inen kolunu oluşturur (repolarizasyon) ve iyon dengesi yeniden sağlandığında istirahat membran potansiyeli yeniden oluşur. Bunu AP’nin ilk oluştuğu bölgeye komşu diğer bölgelerin depolarize olması ile diğer AP’leri izler. Bu depolarizasyon ve repolarizasyonlar (AP’leri) akson boyunca ranvier boğumları (miyelinsiz bölgeler) üzerinden atlayarak ilerlerler.

NÖROKİMYASAL İLETİM

Nörokimyasal iletim

1. Sentez 6. Enzimlerle İnaktivasyon 2. Depolama 3. Salınım 5. Gerialım(reuptake) 4. Reseptörle Etkileşim

Triptofan

Nörotransmitterler l Klasik kimyasal taşıyıcılardır. l Etkilerini pre ve postsinaptik zarda gösterirler. l Özgül reseptörlere bağlanarak işlev görürler. l Nörotransmitterler aracılığıyla bilgi aktarımı genellikle kısa olmakla birlikte bazıları daha uzun süreli etkilere neden olurlar. l Nörotransmitterler eksitatör veya inhibitör olabilirler.

Özellikleri l Nöronda sentezlenmiş olmalıdır. l Sinaps öncesi uçta var olmalıdır. l Sinaps aralığına sinaps sonrası nöronda etki yaratacak miktarda salıverilmelidir. l Dışarıdan verildiğinde endojen salıverilen nörotransmitterle aynı etki elde edilmelidir. l Etki yerinden uzaklaştırılması için bir düzeneğin olduğunun gösterilmesi gereklidir.

Reseptörler l İyonotropik: Hızlı bilgi işleme bu reseptörlerle olur. l Metabotropik reseptörler: Daha uzun süreli etkiler oluşur. Etkileri daha çok modülatör niteliktedir.

Metabotropik reseptörler l Devreye ¡G giren proteine göre proteini bağlantılı ¡ Reseptör tirozin kinazlar

Hücre içine sinyal iletimi l. G proteinleri l İkinci haberciler l Atipik haberciler

G proteinleri l l l l GDP ve GTP ile çalıştığı için bu antidepresanlar verilmiştir. Dopamin, serotonin (5 HT 3 hariç), noradrenalin, ve nöropeptidler G proteinleri ile bağlantılıdır. Bütün G proteini ile bağlantılı reseptörler hücre zarını 7 kez geçen tek bir proteinden oluşur. Uyarılmadığında GDP ile bağlıdır. 3 altbirimi vardır (α, β, γ) Adenilil siklazı uyararak c. AMP’i arttıran α altbirimi içeren Gs olarak adlandırılır. Adenilil siklazı inhibe eden Gi’dir. Fosfolipaz C’i etkinleştiren ise Gq’dur.

Nörötransmitter Reseptörü Aktive Eder G - Proteini Aktive Olur G - Proteini Aktive Olur Adenilat Siklaz İnhibe Olur Adenilat Siklaz Aktive Olur Fosfolipaz A 2 Aktive Olur Fosfolipaz C Aktive Olur c. AMP Azalır c. AMP Artar Araşidonik Asid Salınır İnozitol Trifosfat Salınır Protein Kinaz Aktivitesi Azalır Kanal Fosforilasyonu Azalır Protein Kinaz Aktivitesi Artar Hücre İçinde Depolanan Ca++ Salınır Kanal Fosforilasyonu Artar İyon Kanallarının Özellikleri Değişir Membran Yük Dağılımı Değişir Diaçilgliserol Salınır Protein Kinaz Aktivitesi Artar Kanal Fosforilasyonu Artar Sinaptik Potansiyel

İkinci haberciler l Siklik AMP l İnozitol trifosfat (IP 3) l Diaçilgliserol (DAG) l Araşidonik asit l Kalsiyum

İkinci habercilerin hücre içindeki etki düzeneği l İkinci haberciler nöron içindeki etkilerini kendilerine bağımlı protein kinazları aktifleştirerek l İyon kanallarının etkinliğini değiştirerek gösterirler.

İkinci habercilerden bazılarının etkileri l l l IP 3 ve DAG hücre zarındaki fosfatidil inozitol 4, 5 bifosfattan fosfolipaz C ile sentezlenir. DAG protein kinaz C’yi aktifleştirir. IP 3 özgül reseptörleri aracılığı ile hücre içinden Ca++ salınmasını sağlar. Araşidonik asit fosfolipaz A 2 ile oluşur. Araşidonik asit siklooksijenazlar aracılığı ile prostoglandinler ve tromboksana çevrilir. NSAI ilaçlar bu enzimi bloke ederler.

Atipik haberciler l Nitrik oksit l Karbon monoksit l Endokanabinoidler l Reseptör tirozin kinazlar

NO Biyosentezi L-arginin (NO prekürsörü) O 2, Ca++ / Ca. M NOS Arginin-OH Ca++ Ca. M O 2 NADPH Citrulline + NO

Beyinde NOS aktivitesi gösterilmiş bölgeler l Serebellum (en yüksek) l Hippokampus l Striatum l Kortex l Hipotalamus l Orta beyin l Medulla (en düşük)

NOS inhibitörlerinin santral davranışsal etkileri ØAntikonvulsan ØAnksiyolitik ØNosisepsiyonun modülasyonu ØÖğrenme ve belleğin modülasyonu ØYeme ve içme davranışında inhibisyon

NOS inhibitörleri (deneysel çalışmalarda) l l l l Alkol yoksunluk sendromunu hafifletir Nalokson ile presipite edilmiş opioid yoksunluk sendromu belirtilerini hafifletir Mekamilamin ile presipite edilmiş nikotin yoksunluk sendromu belirtilerini hafifletir Amfetamin ve kokain gibi psikostimulanlarla indüklenen lokomotor hiperaktiviteyi bloke eder Genetik olarak alkol tercih eden sıçanlardaki alkol alımını azaltır Alkol ile pekiştirilmiş yanıtları (etanol reinforced responding) bloke eder NO prekürsörü L-arginin bu etkileri önlerken, NO donörleri (ISDN, molsidomin vb. ) yukarıdaki etkileri potansiyalize eder

SSS’nde NO aracılı glutamaterjik modulasyon

Endokanabinoidler Hepsi araşidonik asit metabolizması ürünüdürler. En iyi bilineni anandamit’dir. Esrar ve marihuananın beyinde bağlandığı CB 1 denen kanabinoid reseptörlerine bağlanır. l Etkisi inhibitördür. l Bu reseptörler l l l ¡ ¡ Korteks Bazal gangliyonlar Serebellum Ve hipokampusta gösterilmiştir.

Reseptör tirozin kinazlar l Sinir büyüme faktörü (NGF), insülin vb. gibi peptidlerin etkilerine aracılık eden hem enzim hem de reseptör işlevi gören proteinlerdir. l Hücre içine bakan bölümlerinde tirozinn kinaz etkinliği gösterirler. l NGF bağlanması ile hücrenin canlı kalması, değişmesi ve gelişmesine katkıda bulunur.

Protein kinazlar l Bu enzimler ile proteinler fosforlanır. l Bu şekilde başka moleküllerle daha kolay etkileşir veya etkileşmesi azalabilir. ¡ Afinite artışı ¡ Afinite azalması ¡ Transkripsiyon faktörleri artabilir. ¡ Transkripsiyon faktörleri azalabilir.

Protein kinazlar l 4 tane protein kinaz vardır. ¡ c. AMP bağımlı (protein kinaz A) ¡ c. GMP bağımlı (protein kinaz G) ¡ Kalsiyum-kalmodulin bağımlı (protein kinaz K) ¡ Kalsiyum/fosfatidilserin bağımlı (protein kinaz C) l Bu fosforilasyon işlevi protein fosfatazlar aracılığı ile tersine döndürülebilir.

Gen ifadelerinin değişmesi l Dış uyaranlar yeterince güçlü ise gen ifadeleri değişir. l Protein kinazların fosforladığı proteinlerden biri c. AMP yanıt elemanına bağlanan proteindir (CREB). l CREB fosforlanması m. RNA sentezini başlatabilir veya arttırabilir. l Bu şekilde artan protein sentezi bir aktiviteyi arttırır.

Nörotransmitter Olgunun Süresi: • Saniyeler • Dakikalar Saatler “Kalıcı Etki” İyon Kanalları Reseptör İkincil Ulaklar Uyarılabilirliğin Değişmesi Kinazlar Transkripsiyon Faktörleri Hücresel Süreçlerde Değişiklikler Gen İfadelerinde değişiklikler Hücre Çekirdeği

Küçük moleküllü nörotransmitterler Nörotransmite Reseptörü r Hücre içi mekanizması Amino asitler Glutamat GABA Glisin AMPA, Kainat, NMDA, Metabotrofik m. Glu. R 1, 5 m. Glu. R 2, 3, 4, 6, 7, 8 GABA-A GABA-B Glisin Na kanalı Na, Ca, kanalı Gq proteinleri Gi proteinleri Cl kanalı Gi proteini Cl kanalı

Küçük moleküllü nörotransmitterler (2) Amin nörotransmiterler Noradrenalin/adrenalin 1 A, 1 B, 1 D, 2 A, 2 B, 2 C, 1, 2, 3 Gq proteini Gi proteini Gs proteini Dopamin D 1, D 5 D 2, D 3, D 4 Gs proteini Gi/o proteini Serotonin (5 -HT) 5 -HT 1 A, 1 B, 1 D, 1 E, 1 F, 2 A, 2 B, 2 C, 5 -HT 3, 5 -HT 4, 5 -HT 5 A, 5 B, 5 -HT 6, 5 -HT 7 Gi/o proteini Gq proteini Na, K kanalı Gs proteini Asetilkolin M 1, M 3, M 5 M 2, M 4 Nikotinik Gq proteini Gi/o proteini Na, Ca kanalı Histamin H 1, H 2, H 3 Gq proteini Gs proteini Gi/o proteini

Küçük moleküllü nörotransmitterler (3) Pürinler Adenozin, adenin dinükleotid P 1 grubu; A 1, A 3 A 2 a, A 2 b P 2 Y grubu, P 2 X grubu Gi/o proteini Gs proteini Gq proteini Na, K, Ca kanalı

Nöropeptidler-1 Opioid peptidler Endorfin Enkefalin Dinorfin Nosiseptin Taşikininler P maddesi Nörokinin A Nörokinin B

Nöropeptidler-2 Barsak ve beyinde bulunan peptidler Kolesistokinin Galanin Gastrin Glukagon İnsülin Nörpeptid Y Peptid YY Pankreatik polipeptid Vazoaktif barsak peptidi (VIP)

Nöropeptidler-3 Hipofiz hormonu Nöropeptidler Adrenokortikotropik hormon (ACTH) Büyüme hormonu Folikül uyarıcı hormon (FSH) Lüteinleştirici hormon (LH) Melanosit uyarıcı hormon Oksitosin ve vazopresin Prolaktin Tiroid uyarıcı hormon (TSH)

Nöropeptidler-4 Hipotalamik Salıverici Faktörler Kortikotropin salıverici faktör (CRF) ve ürokortin Gonadotropin salıverici hormon (Gn. RH) Büyüme hormonu salıverici hormon (GHRH) Somatostatin Tirotropin salıverici hormon (TRH) Diğer Nöropeptidler Anjiyotensin Bradikinin Kalsitonin geniyle ilişkili peptid Nörotensin Oreksin (Hipokretin)

Nörotrofik faktörler Nörotrofinler Sinir büyüme faktörü (NGF) Beyinden elde edilen nörotrofik faktör (BDNF) Nörotrofin-3 Nörotrofin-4 Glia hücrelerinden elde edilen nörotrofik faktörler (GDNF) GDNF Nörturin Persefin Siliyer nörotrofik faktörler (CNTF) CNTF Lösemi inhibitörü faktör İnterlökin-6

Nörotrofik faktörler-2 Efrinler Epidermal büyüme faktörleri (EGF) EGF Değiştirici büyüme faktörü (TGF) Nörogulinler Diğer büyüme faktörleri İnsülin benzeri büyüme faktörü Fibroblast büyüme faktörü (FGF) Trombositten elde edilen büyüme faktörü (PDGF)

Glutamat l l l l Uyarıcı sinapsların % 90 kadarında bulunur. Temel uyarıcı nörotransmitterdir. Esansiye aminoasittir. Nöronlarda glukozdan sentezlenir. Salınımını ardından astrositler tarafından geri alınır. Glutamine çevrilir Aktif taşıma ile nörona geri alınır. Glutaminaz ile glutamata çevrilir.

Glutamat reseptörleri l İki gruptur. ¡ İyon kanalı içeren reseptörler ¡ G proteinleri ile bağlantılı reseptörler AMPA l Kainat l NMDA l ¡ Öğrenme, uzun süreli güçlendirme (LTP) ¡ Psikoz oluşumunda önemli

GABA l Major inhibitör nörotransmitterdir. l İnhibitör nöronal iletimin yaklaşık % 50 kadarını oluşturur.

GABA l (Shiah ve Yatham, 1998)

GABA BDP reseptör kompleksi l (Uzbay, 2002)

Kanalın yapısı- GABA ve benzodiazepin bölgeleri

GABA reseptörleri l GABAA l GABAB l GABAC

Bu reseptörler l l l l Nöbet oluşumu Nöbetlerin önlenmesi Alkolün etkileri Bunaltı oluşumu Bunaltı giderici Sedasyon Hipnotik etki Kas gevşetici etkilerinden sorumludur.

Glisin reseptörleri l NMDA reseptör kompleksinde yer alır. l Uyarıcı özellik gösterir.

Amin nörotransmitterler: Dopamin l Tirozin hidroksilasyon yolu ile L-Dopa'ya bu da dekarboksilasyon yolu ile dopamine (DA) döner. ¡ Monoamin oksidaz (MAO) ¡ Katekol-O-metil transferaz (COMT) yıkılır.

Reseptörleri l Dopamin işlevi eksitatör veya inhibitör olabilir. l D 1 ve D 2 olmak üzere iki temel alt tipi vardır. l Bazı sınıflandırmalarda 5 alttipe ayrılmaktadır. l D 1 ve D 5, D 1 grubuna; D 3 ve D 4'ün D 2 grubuna ait olduğu ileri sürülmektedir.

Beyin Yolları l Nigrostriatal yol l Mezolimbik ve mezokortikal yollar l Tuberoinfindibülar (tuberohipofiziyal) yol l Medüller periventriküler yol l İnsertohipotalamik yol

Nigrostriatal yol l Bu yolun hücre gövdeleri substantia nigranın pars kompaktasındadır. l Bu nöronlar n. kaudatus, putamen ve korpus striatuma gider. l Nigrostriatal yol hareketlerin başlatılmasında ve koordinasyonunda önemli rol oynar. l Bu yolda dopamin ve asetil kolin arasında dinamik bir denge vardır.

Mezolimbik ve mezokortikal yollar Bu yolu oluşturan dopaminerjik nöronlar ventral tegmental alandadır. l Nöronlar amigdalanın n. akkumbens, septum, singulat girus, serebral kortekse (öncelikle de frontal loblar olmak üzere) ve limbik sisteme projekte olur. l Bu yolların insanda affekt, bilişsel işlevler, motivasyon, sosyal davranışlar ve davranışların kontrolünde önemli olduğu kabul edilmektedir. l

Tuberoinfindibülar (tuberohipofiziyal) yol Bu yoldaki dopaminerjik nöronlar arkuat nukleus ve hipotalamusun periventriküler nukleusunda yer alır. l Hipotalamusun eminentia medialisine ve pituiter bezin arka bölgesine projekte olur. l Dopaminin bu yol aracılığı ile prolaktin inhibe eden faktör gibi işlev gördüğü düşünülmektedir. l Bu yol melanosit uyarıcı hormon salınımını da etkilemektedir. l

Medüller periventriküler yol l Bu yola ait dopaminerjik hücre gövdeleri vagus motor çekirdeğinde ve soliter yol çekirdeğinde bulunur. l Periventrikül ve periakuaduktal gri alanlara, retiküler formasyona ve spinal kord gri alanlarına projekte olur. l Gıda alımı ve yeme davranışı ile ilgili olduğu sanılmaktadır.

İnsertohipotalamik yol l Zona insertadaki küçük bir grup nöron hipotalamusun dorsal posteriorundan dorsal anteriora ve septuma projekte olur. l İşlevi ise bilinmemektedir.

DOPAMİNERJİK YOLAKLAR Nigrostriatal Yolak Mezokortikal Yolak Tubero-hipofizyal Yolak Mezolimbik Yolak

Amin nörotransmitterler: Norepinefrin (NE) Dopamin, dopamin ß hidroksilaz aracılığı ile norepinefrine döner. l Epinefrin norepinefrinden sentezlenir, birincil olarak da adrenal medullada bulunur. l Fizyolojik ve psikolojik strese yanıt olarak salgılanır. . l Epinefrin beyinde yalnızca alt beyin sapında küçük bir grup nöronda bulunur. Az miktarda da lokus seruleusta bulunmaktadır. l

Norepinefrin (NE) l Metabolizması MAO (daha çok da MAO A) ve katekol O metil transferaz aracılığı ile olur. l Norepinefrinin metaboliti olan 3 - metoksi-4 hidroksifenilglikol (MHPG) ve 3 -metoksi-4 hidroksimandelik asit (VMA) plazma ve idrarda ölçülebilmektedir. l İdrardaki MHPG'nin % 30 -50 kadarı beyinde oluşur.

Reseptörleri l Dört tip noradrenerjik reseptör vardır: l α 1 l α 2 l β 1 l Β 2 l Hepsi G proteinleri ile bağlantılıdır.

Beyin yolları Beyinde iki temel noradrenerjik nöronal yol vardır: İlk grup lokus seruleustan kaynaklanır. Bu, ponsun merkezi gri alanında üst tarafta lokalize, 4. ventrikül boyunca uzanan bir pigmente nöron kümesidir. l Bu çekirdek projeksiyonlarını serebelluma, omuriliğe ve orta ön beyin demeti ile hipokampusa, hipotalamik ve talamik çekirdeklere, ventral striatuma, tüm limbik sisteme ve tüm serebral kortekse yollar. l l l

İkinci noradrenerjik yol l İkinci grup yol, yan ventral tegmental alandan kaynağını alır. Septum ve amigdala gibi bazal ön beyin alanlarına ve hipotalamusa projekte olur.

NORADRENERJİK YOLAKLAR Medial Önbeyin Demeti Traktus Solitariusun Nukleusu Spinal Kanal

Epinefrin l Epinefrin içeren nöronlar lateral tegmental alanda noradrenerjik nöronlarla birlikte ve dorsal medullada bulunur. l Lokus seruleus, mezensefalon ve hipotalamusa projekte olur. l Lokus seruleus nukleus traktus solitarideki epinefrin içeren nöronlar kan basıncının kontrolünde önemli rol oynarlar.

Amin nörotransmitterler: Serotonin, triptofandan sentezlenir. l Serotonin yıkımı MAO (öncelikle MAO-A) aracılığıyla amino grubunun oksidasyonu ile olur. Metaboliti ise 5 -HIAA’dir. l Serotonin nöronlarının major işlevi uyku ve uyanıklık döngüsünün kontrolüdür (sirkadyen ritim). l Ağrı algısı, duygudurum, şizofreni, depresyon, anksiyete, gelişimsel bozukluklar ve yeme bozukluklarında rol alır. l

Serotonin (2) l l l Serotonin düzeyi değişiklikleri duygudurum değişikliklerine de neden olur. Beslenme, motor aktivite ve ısı kontrolü ile seksüel davranışta da önemlidir. Prolaktin, kortizol, büyüme hormonu ve olasılıkla da β endorfin nöroendokrin sistemini de etkiler. Kan basıncı, kalp hızı, solunum, ısı regülasyonu ve iştahı da kontrol eder. Dopaminerjik sistemle etkileşir.

Beyin yolları Beyindeki önemli serotonerjik nöronlar pons orta ve dorsal Raphe çekirdeği’nde, kaudal lokus seruleus, postrema alanı ve interpedinküler alanda mezensefalonda yoğunlaşmıştır. l Medial ve dorsal nöronlar talamus, hipotalamus ve bazal ganglionlara projekte olur. l Medial nöronlar aynı anda amigdala, piriform korteks ve serebral kortekse projekte olur. l Bu gruptan inen lifler spinal kordu inerve eder. Bu özelliği ile de ağrı girişini modüle eder. l

SEROTONERJİK YOLAKLAR Raphe Nukleusu Spinal Kanal

Histamin l Histidinden L-histidin dekarboksilaz enzimi aracılığı ile sentezlenir. l Histamin metilhistamine metile olarak metabolize olur. l Ardından ise 1, 4 -metilimidazolasetik asite okside olur.

Reseptörleri l H, H 2 ve H 3 olmak üzere üç tip histamin reseptörü vardır. l H 1 bloku sedasyon, kilo alma ve hipotansiyona neden olur. l H 1 ve H 2 uyanıklık, bilişsel işlevler l H 3 otoreseptördür. Histamin salınımı yanında monoamin salınımını da inhibe eder. l Histaminin uyanıklık, su alınması, vazopressin salınması, ısı düzenlenmesi ve kardiyovasküler işlevlerde önemli olduğu düşünülmektedir.

Beyin yolları l Histamin, hipotalamusta yüksek yoğunluklarda bulunur. Uzantıları hipokampus, talamus, korpus striatum, n. akkumbens ve serebral kortekse projekte olur.

Asetil kolin, kolin asetil transferaz enzimi ve asetil Co. A aracılığı ile kolinden sentezlenir. l Asetil kolin periferik sinir sisteminde nöronlarca salınan temel nörotransmitterdir. l Asetil kolin esteraz tarafından inaktive edilir. l Merkezi sinir sisteminde asetil kolin ile dopamin arasında bir denge vardır. l

Asetil kolin (2) l Muskarinik (M 1, M 2, M 3, M 4, M 5) l Nikotinik olmak üzere iki tip reseptörü vardır ¡ REM uykusu, uyanıklık, ağrı algısı, öğrenme, bellek, duygudurum, affekt, dikkat, hareket ve susuzluğu düzenler. ¡ Demans olgularında genel olarak temporal neokorteks, hipokampus ve amigdalada asetil kolin düzeyinde bir azalma bulunmaktadır. ¡ Bilişsel işlevler üzerindeki etkileri NGF ile bağlantılıdır.

KOLİNERJİK YOLAKLAR Striatal Nöronlar Bazal Nukleus Septohipokampal Yolak

Pürinler l Adenin l Guanin /nükleozidleri bu gruptandır.

Pürin reseptörleri l P 1 ¡ A 2 ¡ A 3 olmak üzere 3 reseptör alttipi var. l P 2 y G proteinleri ile bağlantılıdır. l P 2 x iyon kanalı içerir.

Adenozin l Sedasyon l Bunaltı l Konvulziyon oluşumunda rol alır.

Nöropeptidler l Nörotransmitter olarak görev yapar. l Küçük moleküllü protein yapısındadırlar.

Nörotransmitter ile nöropeptid arasındaki farklar Nöropeptid Nörotransmitter • Büyük moleküllüdür (400 -4000 dalton) • Küçük moleküllüdür (< 200 dalton) • Sentezlendikten sonra sinaptik uca yavaş ulaşır • Sinaptik uca hemen ulaşır • Presinaptik uca geri alınamazlar • Etkilerini çok düşük konsantrasyonlarda oluştururlar • Etkileri uzun sürer • Uzun mesafelere taşınabilirler • Peptidazlarla parçalanırlar. • Presinaptik uca geri alınabilirler (re-uptake özelliği) • Etkilerini nöropeptidlere göre daha yüksek konsantrasyonlarda oluştururlar • Etkileri daha kısa sürer

Nörotrofik faktörler l Nöronun gelişmesini l Farklılaşmasını l Hayatta kalmasını sağlayan nöropeptid yapısında maddelerdir. l Alzheimer Hastalığı’nda BDNF azalır. l Stres ile BDNF azalır. l Antidepresanlar ilaçlarstres ile olan değişiklikleri geri döndürür.

Kaynaklar 1 - Rezaki M, Dalkara T (2003): Davranışın biyokimyasına giriş. “Psikofarmakoloji”de. Çizgi Tıp Yayınevi, Ankara. 2 - Uzbay T (2002): Beyin biyokimyası ve davranış. 38. Ulusal Psikiyatri Kongresi, 22 -27 Ekim, Mares Otel, Marmaris. 3 - Yüksel N (2002): Antidepresan ilaçlar. Psikofarmakoloji kursu. 38. Ulusal Psikiyatri Kongresi, 22 -27 Ekim, Mares Otel, Marmaris. 4 - Yüksel N (2002): Bunaltı giderici ilaçlar. Psikofarmakoloji kursu. 38. Ulusal Psikiyatri Kongresi, 22 -27 Ekim, Mares Otel, Marmaris. 5 - Yüksel N (2003): Bunaltı giderici ilaçlar. Psikofarmakoloji”de. Çizgi Tıp Yayınevi, Ankara. 6 - Yüksel N (1998): Beyin biyokimyası ve davranış. Psikofarmakoloji”de. Bilimsel Tıp Yayınevi, Ankara 7 - Stahl SM (2000): Esential Psychopharmacology. Neuroscientific basis and practical applications. Second edition, Cambridge University Press.