Besi Srlarnda Grlen Metabolik Bozukluklar Prof Dr Nee

Besi Sığırlarında Görülen Metabolik Bozukluklar Prof. Dr. Neşe Kocabağlı

Metabolik hastalıklar: Hipomagnezemik tetani n Hipoglisemi n Timpani n Asidozis n Nitrat-nitrit zehirlenmesi n Bazı vitamin-mineral yetersizlikleri n

n Pratikte besi hayvanlarında daha fazla görülen metabolik bozukluklar timpani ve asidozistir.

Timpani (Şişme): n n Dünyanın bir çok bölgesinde ruminantlarda yaygın olarak görülür. Rumino- retikulumda CO 2 gazının normalin üzerinde birikmesi ve biriken bu gazı hayvanın geğirme yoluyla atamaması sonucu oluşur.

Rumende; Normalde günde 500 -600 l. ( Metan, CO 2 , H 2 S ve azot şeklinde) gaz oluşur. n Oluşan bu gaz ruktusla dışarı atılır. Bu refleks gerçekleşmezse timpani oluşur. n

Ruminant Ön Mideler Normal Anatomy Rumen papillae Reticulum epithelial folds Omasum epithelial folds

Ön Mideler Ön midelerin timpanik şişkinliği akut veya kronik/ tekrarlayıcı olabilir. Bu ikisi arasında temel bir farklılık vardır. Baklagiller ile beslenen sığırların akut timpanisi rumen içeriğinin köpürmesi ile karakterize olurken, kronik veya tekrarlayan timpani de gaz serbesttir ama geğirmedeki (ruktus) fiziksel veya fonksiyonel bir hatadan dolayı çıkarılamaz (tutulma).

Nedenleri: n n n n Tane yemin çeşidi Tane yemin miktarı Yemlerin işlenmesi Adaptasyon dönemi Mikrobiyolojik faktörler-Streptecoccus bovis Hayvanın fizyolojik durumu Mevsim-Ilık

Ön Mideler Akut Timpani Primer timpani, köpüklü şişkinlik olarak da adlandırılır. Rumen içeriğinde köpük üretimi normalde görülür. Bununla beraber üretilen köpük miktarı azdır ve kalıcı da değildir. Köpük üreten ve köpük önleyen faktörler-etmenler arasında gayet hassas bir denge vardır. Bu faktörler çeşitlidir ve bunlar ruminal içerik üzerine etkiyerek köpüklü şişkinliğin karakteristiği olan köpüklü vizkoz içeriği oluşturur. Sondalama ile geçmez.

Etiyoloji : n n n Rumende gazla karışık içerik toplanması ile karakterizedir. Kolay fermente olabilen besin maddelerinin aşırı miktarlarda alınması ile Yonca, tırfıl, fiğ gibi baklagiller familyasından yem bitkileri Çiçeklenme dönemi öncesindeki yeşil otlar, Patates, pancar gibi nişastalı kök bitkileri Tane veya öğütülmüş hububat, diğer konsantre yem maddeleri

n n Körpe ve yeşil bitkilerde su miktarının yüksek olması, köpük şeklinde gaz oluşumuna neden olan saponin, pektin ve hemisellüloz bakımından zengin olmaları, Körpe bitkilerin stoplazmaları içinde eriyebilir proteinlerin fazla olması, hücre duvarındaki odunlaşma tam anlamıyla oluşmadığından bakterilerin çabuk penetre olması, Hücre içindeki kloroplastlar köpürme özelliği göstermesi. Yeşil bitkilerin çiçeklenme devresi öncesi fermente olabilme özelliklerinin fazla olması,

n n Yeşil bitkilerin kızışmış olarak verilmesi Yemlerin kırağılı ve soğuk olması Tane ve yumrulu nişastaca zengin besinlerin su çekme özelliklerinin fazla olması kaba elyaf bakımından fakir olmaları Ruminantlar arasında sığırlar en fazla duyarlıdır.

n Hayvanlara yemler ALIŞIK OLMADIKLARI MİKTARLARDA ve BİRDEN BİRE yedirilecek olursa primer timpani ortaya çıkar.

Subakut Timpani Özellikle baklagillerin alınmasıyla eriyebilir proteinlerin fazlaca rumende bulunması + mikroflora tarafından parçalanan bu proteinlerin rumen içeriğinin yüzeyinde denatüre olarak erimez hale dönüşmeleri → köpük stabilizasyonu. Köpük oluşumu için optimum p. H 5. 4 – 6. 0.

n Proteinler viskozite artırıcı, bitki lipitleri ise (metal iyonları ile rekabet ederek) köpük ↓ n Aşırı köpük üretimi rumenin genişlemesine neden olur çünkü hayvanlar geğiremezler. Köpük özefagusa girerek yutma refleksini uyarır, bu da normal geğirmeyi önler.

Konsantre yemden zengin ve kaba yemden fakir rasyonlar tükürük salgısını azaltmakla kalmaz aynı zamanda rumen mikroflorasını da değiştirirler. Bunlar fazla sayıda kapsullenmiş bakterilerin büyümesini hızlandırır, bu tip bakteriler de viscositeyi artırlar.

Ön Mideler Kronik Timpani n Kronik timpaniler hayvanın tüketmiş olduğu rasyonun kalitesine bağlı olmaksızın toksik, patolojik veya tıkanmaya bağlı şekillenen timpanilerdir.

n Otlayan hayvanlarda timpani oluşumu ve şiddeti, rumen mikroorganizmaları, hayvanın kendisi ve otlanan bitkinin yapısına bağlı kompleks bir durumdur.

ÖNLEMLER: n n Köpüklü timpanileri önlemek için, köpük oluşumunu engelleyen ajanlar(silikonlar, deterjanlar, bitkisel ve hayvansal yağlar, sıvı parafinler) kullanılır. Bu ajanlar hayvanlar otlamaya gitmeden önce bir miktar su ile alınmalı ya da bölgeye sıkılmalıdır. Meraların bitki kompozisyonu % 50’den fazla buğdaygillerden % 30 civarında baklagillerden oluşmalıdır. Rasyonda kolay çözülebilen karbonhidratlar azaltılır.

ASİDOZİS: Ruminantlarda rumen p. H’sının düşmesi anlaşılır. n Aşırı dane yem alımına bağlı olarak şekillenir. n

Besi sığırlarında kronik seyreder. n Ruminitis ve karaciğer apselerine neden olur. n Dolayısı ile hem karaciğer besin maddelerini değerlendirilemez hem de performans olumsuz etkilenir ve ekonomik kayıplara neden olur. n

Asidoza neden olan faktörler: n n n n Rasyonun tipi – konsantre yem Tane yem çeşidi- buğday Yemlerin işlenme metotları-ısı, basınç uygulamaları Rasyonun nem içeriği- yüksek nem düşük p. H Doymamış yağ asitlerince zengin yağların rasyona eklenmesi S sindirimini azaltır p. H düşer Yemleme metodu- TMR ideal Ani rasyon değişiklikleri-flora Mikotoksinler

Hayvan aşırı karbonhidrat tüketir. Rumen p. H’sı düşer Ruminal Asidozis Asitler kana geçer Metabolik asidozis

Semptomlar : n n n Semptomlar riskli yemin verilmesinden sonraki 812 saatlerde görülür İştahsızlık, durgunluk Rumen hareketlerinin durması Dehidrasyon Zayıf ve hızlı nabız Kas titremeleri, ayağa kalkamama, ve koma

Önlemler n n n n Rasyonda en düşük HS %15 -17, ADF %19 -21, NDF%27 -30 olmalıdır. Ani yem değişikliklerinden kaçınılmalıdır. Kolay sindirilen ve fermantasyona uğrayan karbonhidrat kaynakları hayvanlara alıştırılarak verilmelidir. Rasyonla yeterli kaba yem verilmelidir. Nişastaca zengin tane yem kullanılacaksa tampon maddeler ve iyonoforlar kullanılmalıdır, Toplam rasyonun%7 -10 u kaba partiküllü olmalıdır. Akut olaylarda IV elektrolit, bikarbonat türü tamponlar verilebilir.

Besi Sığırlarında Görülen Beslenme Hastalıkları Hastalık Etkenler Semptomlar Önlemler Hypomagnezemik Tetani Yemde Mg düzeyinin düşük, K ve protein düzeyinin yüksek ve yemin selüloz yönünden yetersiz olmasından ileri gelir. Rumen fermantasyonu ve Mg- resorpsiyonu önlenir. Mg’un kandaki düzeyi düşer. Merkezi sinir sistemi bozukluğu(tetani) gözlenir. Tarlaya Mg’lu gübre dökmek. Hayvanları meraya yavaş alıştırarak çıkarmak. Yemlere Mg. O katmak.

Hastalık Etkenler Semptomlar Önlemler Fotosensibilite Rasyonda yüksek oranda tırfıl, karabuğday ve yonca gibi yemler kullanılması Deride, özellikle açık renkli kısımlarda ekzama görülür. Sebebiyet veren yemler rasyona katılmamalıdır. Timpani Rasyonda yüksek oranda saponin içeren yemlerin, kontamine olmuş tahılların, fazla miktarda nişasta içeren maddelerin bulunması ve meranın nemli olması Rumende gaz toplanarak rumen şişer. İçerik köpüklü bir karakter kazanır. Ruktusun engellenmesiyle aşıra gaz birikimi gözlenir. Yeterli miktarda yapısı iyi olan yemler verilir. Rasyonda kolay çözülebilen karbonhidratlar azaltılır. Köpük giderici ilaçlar kullanılır.

Hastalık Etkenler Semptomlar Önlemler Üre Zehirlenmesi Yeme yüksek oranda üre katılması sonucu adaptasyon yetersizliği, rasyonun protein / karbonhidrat oaranının büyük olması NH 3 serbest hale geçer. Bakteriyal protein sentezi aksar. p. H değeri yükselir. NH 3 resorbsiyonu yükselerek zehirlenme şekillenir. Üreli yeme geçişte alıştırmaperiyoduna özen göstermek gerekir. Akut vakalarda asit verilerek p. H değerini düşürmek gerekir. Nitrat/Nitrit Zehirlenmesi Nitrat, nitrite indirgenerek methemoglobin oluşur. O 2 taşınması engellenir. NO 3 içeren yemlerin hayvanlara verilmesi önlenir. Kolay çözünen COHların rasyona yeterli oranda katılması. Yemde NO 3 miktarının yükselmesi. Sonbaharda ekilen ara ürünlerde, körpe kış tahıllarında ve çok gübrelenmiş çayırlarda yüksek miktarda bulunur.

Hastalık Etkenler Semptomlar Önlemler Serebra - Kortikal Nekroz Tiyaminaz enzimine bağlı olarak B 1 Vit. Yetersizliği sonucunda gelişir. Yoğun beside de yapısal madde yetersizliği sonucunda da gelişebilir. Genç hayvanlarda beyin çevresinde bulunan korteksin yumuşaması. B 1 Vitamini takviyesi. Ak Yonca Zehirlenmesi Mantarlarla bulaşık yoncanın tüketilmesi Hemoliz ve hemoglobinüri şekillenir. Hayvanlara mantarla bulaşık yem verilmemesi

Hastalık Etkenler Semptomlar Önlemler İçecek Hemoglobinürisi Tek seferde çok fazla su tüketmek. (Her kg CA için % 10’dan fazla) Kan basıncının değişmesi sonucu eritrosit membranının yırtılarak hemoglobinüri şekillenir. Su alımının kontrol edilmesi gerekir. Hematüri Eğrelti otu filizlerinin uzun süre tüketilmesi. (2 -3 kg/gün) İdrar kesesi mukozasında peteşiyel tarzda kanamalar ve idrar kanlıdır. Deride ekzama görülür. Eğrelti otu filizleri hayvanlara verilmemelidir.

Hastalık Etkenler Semptomlar Önlemler Rumen Keratozu Kronik olarak seyreder. Rasyonun yapısal madde bakımından yetersizolmasından kaynaklanır. Rumenin mukozasında boynuzlaşma gözlenir. Rasyonda yemin arttırılmalı Rumen Tembelliği Proteince zengin, yapısal madde bakımından yetersiz, kontamine olmuş veya bozulmuş yemlerin kullanılması. Rumenalkolozuna benzer belirtiler ortaya çıkar. Proteolitik ve koliform türü mikroorganizmala rın sayısının artması, kokuşmaya bağlı değişiklikler ve intoksikosyon vakaları gözlenir. Silajları ve çabuk bozulabilen yem maddelerini kontrolden geçirmek gerekir. kaba oranı

Hastalık Etkenler Semptomlar Önlemler Rumen Asidozu Rasyonda fazla miktarda kolay çözünebilir karbonhidrat bulunması. Yapısal madde eksikliği ve tahılların rasyona fazla miktarda katılması Rumen p. H değeri düşer. Laktik asit ve histamin-endo toksin oluşumu. Rumen permaabilitesinin artması Yeterli miktarda selülozu yüksek yem maddesinin rasyona katılması (kuru ot ve saman). Tampon etkili maddelerin verilmesi (Na. HCO 3). Rumen Alkolozu Protein ve NPN bakımından zengin, karbonhidratça yetersiz yemlerin verilmesi Fazla miktarda proteolizin gerçekleşmesine karşın, enerji yetersizliğine bağlı olarak açığa çıkan NH 3’ın parçalanması azalır. Kana geçen miktar artar. Rasyonda protein / enerji oranının dengelenmesi

Mineraller Arasındaki Etkileşim Vücutta 40 kadar mineral bulunmaktadır. n Bunların sadece 18 tanesi esansiyeldir. n Makro m mineraller : 1 Kg yağsız vücut ağırlığında 50 mg’dan daha fazla n Mikro mineraller (iz, eser): 50 mg’dan az n

Makro Mineraller Büyük miktarlarda ihtiyaç duyulur n Rasyonun %’si olarak ifade edilir n Bunlar: Ca, P, Mg, Na, K, Cl, S n

Mikro (İz) Mineraller n n n n n Demir (Fe) – 20 -80 ppm Çinko (Zn) – 10 -50 ppm Bakır (Cu) – 1 -5 ppm Kobalt (Co) –. 02 -. 1 ppm Mangan (Mn). 2 -. 5 ppm İyot (I). 3 -. 6 ppm Molibden (Mo) 1 -4 ppm Selenyum (Se). 1 -3 ppm Krom (Cr) ? Flor (F) ?

Ağır Mineraller n n n Arsenic Bromine Cadmium Silicon Strontium Vanadium Tin Lead Barium Boron Lithium Nickel

Minerallerin Genel Özellikleri Yapı taşlarıdır n Enzimlerin aktivatörüdürler n Osmotik basınç ve Asit/baz dengesi n Organik bileşiklerin bir kompenentidir n

KALSİYUM Vücuttaki Ca’un büyük bir kısmı kemik ve dişin yapısında bulunur. n Kan, kas ve diğer yumuşak dokular içinde önemlidir n

Rasyonda Ca / P oranı Çok önemlidir n Kemikte Ca/P oranı 2: 1 oranındadır n

Kalsiyumun Fonksiyonları Sinir uyarımlarının düzenlenmesi n Kasların normal fonksiyonları n Kanın pıhtılaşması n Kemik ve dişlerin yapısı n Enzim aktivasyonu n

Kalsiyum Eksikliği (Raşitizm (Rickets) / Osteomalasi Kemik ve dişler zayıflar n Kemikler kırılır n Hayvanlarda büyüme durur n Gençlerde raşitizm n Yaşlılarda osteomalasi n Süt verimi düşer n Kan pıhtılaşması azalır n

FOSFOR Vücutta bulunan fosforun %80’i kemiklerdedir, n Yumuşak dokularda %20, n Fosfoproteinler, nükleik asitler, fosfolipidler, n

P Eksikliği n n n n Gençlerde: Raşitizm Erişkinlerde: osteomalasi Pi. KA, sığırların yiyecek harici maddeleri kemirmesi veya yemesi(tahta, duvar, altlık. . ) Kan serumunda P düzeyi düşer Kronik hastalıklarda eklemlerde bükülememe, Kaslarda zayıflık. İştah azalır, canlı ağırlık azalır, süt ve yumurta verimi azalır. Fertilite azalır.

P Eksikliği Ca ve P eksikliğindeki belirtiler birbirine benzerdir n Ca / P oran bozukluğunda da benzer semptomlar görülür n Fosfor eksikliği yem tüketimi ve büyümeyi daha fazla etkiler. n

MAGNEZYUM Tüm vücutta %0. 05, İskelette %70 bulunur n Serumda % 2. 3 + 0. 36 mg n Ca ve P ile ilişkilidir n Enzimlerin aktivatörüdür n

Çayır Tetanisi (Grass tetany) n n n İlkbaharda yeni filizlenen otlarda düşük Mg olması nedeniyle, genç ruminantlarda (danalarda) gözlenir İştah kaybolur, canlı ağırlık azalır, aşırı hassasiyet, Solunum, salivasyon artar, tetani ve konvulzyonlar görülür Yüksek ölüm Yemlere Mg. O yada diğer Mg tuzları ilave edilir