BEDRYWENDE EN LYDENDE VORMS DIE TYE IN AFRIKAANS

BEDRYWENDE EN LYDENDE VORMS DIE TYE IN AFRIKAANS Me. J. van Zyl

KORREKTE WOORDVOLGORDE BEDRYWENDE VORM S*TOMP*I • • • S = SUBJECT (Onderwerp) * = eerste WERKWOORD T = TYD O = OBJECT (Voorwerp) M = MANIER P = PLEK * = res van die WERKWOORD I = INFINITIEF (om te + ww. ) VOORBEELD: DIE JONG SEUN HET NIE LANK GELEDE NIE DIE BAL HOOG IN DIE KLAS GESKOP OM DIE ONDERWYSER KWAAD TE MAAK.

BEDRYWENDE VORM S*TOMP*I DAAR IS DRIE TYE IN AFRIKAANS: • TEENWOORDIGE TYD • • VERLEDE TYD • • TOEKOMENDE TYD • • Teenwoordige tyd = Present Tense Verlede tyd = Past Tense Toekomende tyd = Future Tense DIE SEUN SPEEL MET DIE BAL DIE SEUN HET MET DIE BAL GESPEEL DIE SEUN SAL MET DIE BAL SPEEL • Die seun = onderwerp • speel/het gespeel/sal speel = werkwoorde, d. w. s gesegde • die bal = voorwerp

‘N PAAR DINGE OMTRENT DIE BEDRYWENDE VORM: – ALHOEWEL JY ‘N SIN KAN BEGIN MET DIE TYD, MANIER, PLEK, INFINITIEF OF DIE VOORWERP (LYDENDE VORM), IS DIE GEWONE MANIER S*TOMP*I – DIE WERKWOORD IS ALTYD IN DIE TWEEDE PLEK (*), BV. Ek het nie my werk gedoen nie. Die leerlinge sit dadelik regop. – BEHALWE AS DIT ‘N VRAAGSIN OF ‘N BEVELSIN IS - DAN IS DIE WERKWOORD IN DIE EERSTE PLEK BV. Het jy nie jou werk gedoen nie? Sit nou dadelik regop! – In die VERLEDE TYD is daar die reël: ALLE WERKWOORDE WAT BEGIN MET BE- GE- HER- ONT- EN VERKRY GEEN GE- IN DIE VERLEDE TYD NIE Voorbeelde: begin, gesels, herken, ontvang, verlaat ONSKEIBARE WERKWOORDE KRY GEWOONLIK OOK NIE DIE GE- IN DIE VERLEDE TYD NIE Voorbeelde: voltooi, omhels, agtervolg Uitsonderings: weerlig, waarborg, oordeel, raadpleeg, rangskik

BEDRYWENDE VORM OEFENING • • • het, saans, om goeie punte te behaal, in die koshuiskamers, die studente, hulle leerwerk, aangepak, met mening sal, onstuimig, die gevaarlike, see, blou, baiekeer, pragtige, begin, word, kan drie maande gelede, in die omgewing, hy, was, om mense te soek, reeds. eet, altyd, yskoue, die kinders, stout, roomys, in die klaskamers, om af te koel, warm jong, wie se, meisie, die, hond, is, weg, baie, ontsteld, is die tyd, toe, videospeletjies, ek, het, gespeel, van, het, vergeet, ek • • • Die studente het saans met mening in die koshuiskamers hulle leerwerk aangepak om goeie punte te behaal. Die gevaarlike, pragtige, blou see sal baiekeer onstuimig kan begin word. Hy was drie maande gelede reeds in die omgewing om mense te soek. Die stout kinders eet altyd yskoue roomys in die warm klaskamers om af te koel. Die jong meisie, wie se hond weg is, is baie ontsteld. Ek het van die tyd vergeet toe ek videospeletjies gespeel het.

O DIE LYDENDE VORM * T DEUR S M P * I • TEENWOORDIGE TYD (PRESENT) • VERLEDE TYD (PAST) • TOEKOMENDE TYD (FUTURE) • MY WERK WORD VANDAG DEUR MY VINNIG IN DIE KLAS GEDOEN OM KLAAR TE KRY. • MY WERK IS VANDAG DEUR MY VINNIG IN DIE KLAS GEDOEN OM KLAAR TE KRY. • MY WERK SAL VANDAG DEUR MY VINNIG IN DIE KLAS GEDOEN WORD OM KLAAR TE KRY.

‘N PAAR DINGE OMTRENT DIE LYDENDE VORM: • • Jy moet begin met die VOORWERP in die sin Dan volg die regte werkwoord (afhangende van die tyd): 1. Teenwoordige tyd: WORD 2. Verlede tyd: IS 3. Toekomende tyd: SAL Dan kom enige tyd-woorde, bv. vandag, nou, (WANNEER? ) Dan kom deur+ONDERWERP Dan kom enige manier waarop die werkwoord gedoen is, bv. vinnig, stadig, onnodig, lank (HOE? ) Dan kom die plek waar dit plaasgevind het (WAAR? ) Dan kom die res van die werkwoord: 1. Teenwoordige tyd: GEDOEN (as voorbeeld) 2. Verlede tyd: GEDOEN 3. Toekomende tyd: GEDOEN WORD Dan, laaste, kom enige INFINITIEF (WAAROM? ) S*TOMP*I O*Tdeur. SMP*I VERANDER DUS NA

‘N PAAR MOEILIKER GEVALLE: 1. As die ONDERWERP nie spesifiek is nie, soos byvoorbeeld “hulle” of “die mense”, laat ons dikwels die “deur hulle” of “deur die mense” uit in die lydende vorm: VOORBEELD: Hulle eet hulle middagete in stilte. (bedr. vorm, teenwoordige tyd) Hulle middagete word in stilte geëet. (lyd. vorm, teenwoordige tyd) 2. Onthou dus, as jy terugskryf in die BEDRYWENDE VORM, om die “hulle” weer in te sit as daar nie ‘n “deur hulle” in die lydende sin was nie. BYVOORBEELD: Die werk is gister gedoen. (lydende vorm, verlede tyd) Hulle het gister die werk gedoen (bedrywende vorm, verlede tyd) 3. As daar nie ‘n VOORWERP is om jou lydende vorm sin mee te begin nie, begin jy met DAAR. BYVOORBEELD: Die kinders slaap rustig. (bedrywende vorm, teenwoordige tyd) Daar word rustig deur die kinders geslaap. (lyd. vorm, teenw. tyd)

• • • LYDENDE VORM OEFENING Die vrou spuit elke dag die • Die tuin word elke dag deur tuin nat om die plante water die vrou natgespuit om die te gee. plante water te gee. Sy sal beslis aan die einde • Goeie punte sal beslis aan die van die jaar goeie punte einde van die jaar deur haar behaal word. Hulle het die kelner van die • Die kelner van die restaurant na die tafel is (deur hulle) na die tafel geroep. Die kinders het rustig geslaap. • Daar is rustig deur die kinders geslaap. Sy het baie skryfwerkoefeninge in haar • Baie skryfwerkoefeninge is boek gedoen. deur haar in haar boek gedoen. Ek wonder baiekeer of engele regtig mense kan waarsku. • Daar word baiekeer deur my gewonder of mense regtig deur engele gewaarsku kan word.

VOORBEELDE UIT DIE MATRIEKVRAESTELLE 1. Julle moet kinders met ’n lekkerny bederf. 2. Babsie het die aandete verbrand. 3. Hulle vee die strate van bo tot onder. 4. Die leiers van die gemeenskap het hierdie aksie ondersteun. 5. Selfbeeldprobleme veroorsaak alkoholmisbruik. 6. Navorsing het die redes vir alkoholmisbruik uitgewys. 7. Ou mense glo fabels. 8. ’n Fisioterapeut gee ’n goeie oefenprogram • • Kinders moet met ’n lekkerny bederf word. Die aandete is deur Babsie verbrand. Die strate word van bo tot onders gevee. Hierdie aksie is deur die leiers van die gemeenskap ondersteun. Alkoholmisbruik word deur selfbeeldprobleme veroorsaak. Die redes vir alkoholmisbruik is deur navorsing uitgewys. Fabels word deur ou mense geglo. ’n Goeie oefenprogram word deur ’n fisioterapeut gegee.