BEDENSEL YETERSZLK AFYONKARAHSAR REHBERLK VE ARATIRMA MERKEZ 2018
BEDENSEL YETERSİZLİK AFYONKARAHİSAR REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ 2018
BEDENSEL ENGELİ OLAN BİREY TANIMI Engellilik, doğuştan olan ya da sonradan ortaya çıkan nedenlerle kişinin yaş, cinsiyet, sosyal ve kültürel düzeyine göre normal kabul edilen yaşam gereklerini yerine getirememesidir. 2 2018 Özel Eğitim Hizmetleri yönetmeliğine göre bedensel engelİ olan birey; kas, iskelet ve sinir sistemindeki bozukluklar nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyaç duyan birey olarak tanımlanmaktadır.
BEDENSEL ENGELİ OLAN BİREYLERİN ÖZELLİKLERİ �Bedensel yetersizliği olan bireylerin tümünde ortak olan özellik bedensel hareketlerinin normal olarak işlevde bulunmalarının engellenmiş olmasıdır. �Ortopedik engeli olan bireylerde kas bozuklukları sonucunda kollarda ve bacaklarda uzunluk farklılıkları, yürüyüş ve denge bozuklukları, çabuk yorulma, eklemlerde şişlik ve bozukluk görülebilir. �Devinimsel becerileri sınırlı olduğundan günlük yaşam aktivitelerinde kişiye ya da kişilere bağımlılık gözlenebilir. 3
�Okul çağındaki bireylerde okula devam etmede aksaklıklar yaşandığından, akademik başarılarında düşüklük görülebilir. �Yazı yazmada zorlanabilirler. �Bireyde, hastalığın kendi işlediği bir suça karşılık ceza olarak verildiği düşüncesi varsa, bu suçluluk ve utanç duygularına neden olur. �Yetersizlikten etkilenme düzeylerine göre uyum, konuşma ve öğrenme güçlükleri de görülebilir. 4
�Bedensel durumu, bireyin benlik gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir. Birey çökkünlük, engellenmişlik, çaresizlik, umutsuzluk, değersizlik hissedebilir; yaşına uygun olmayan davranışlar gösterebilir. �Motor koordinasyonları zayıf olduğundan yürüme, koşma, tırmanma gibi hareketlerden çekinebilir; pasif kalmayı tercih edebilirler. Bu da bireyin sosyal hayatını olumsuz etkiler. 5
BEDENSEL ENGEL TÜRLERİ �Serebral Palsi: Beynin değişik nedenlerle zarar görmesi sonucu ortaya çıkan, bulaşıcı ya da ilerleyici olmayan, istemli hareketlerde ve vücut duruşundaki bozukluktur. Motor bozuklukların (kaslarda sertlik, kasılmalar, güçsüzlük, titreme, istem dışı hareketler vs) yanı sıra mental gerilik, işitme, görme, konuşma, algılama ve davranış bozuklukları ile birlikte görülebilir. Okul çağı çocuklarında en sık karşılan fiziksel yetersizliklerdendir. Spastik tip, atetoit tip, ataksik tip, hipotonik tip(gevşek), karışık tip olarak sınıflandırılmaktadır. 6
�Merkezi Sinir Sistemini Etkileyen Dejeneratif, Metabolik ve Genetik Kökenli Hastalıklar: Motor gelişim geriliğine bağlı hareket ve fonksiyon kayıplarına yol açar. Down sendromu, Subakut sklerozan panensefalit, Joubert sendromu, Rett sendromu, Prader-Willi sendromu, Williams sendromu örnek durumlardan bazılarıdır. 7
� Omurilik Kapanma Defektleri (Spina Bifida. Meningomyelosel): Omurganın kapanmaması, ayrık ya da açık omurga anlamına gelmektedir. Bu durumda sinirler dış etkilere açık olduğu için omurilikte eğrilik, kamburluk veya çöküklük; bacaklarda farklı derecelerde felç görülür. Ayrıca söz konusu hastalığa hidrosefali (başın büyümesi), mental yetersizlik, üriner sistemde anormallikler ve kalple ilgili sorunlar da eşlik edebilir. 8
�Mental Motor Retardasyon (MMR) (Mental Motor Gerilik): Zekâ, duyu, algı ve motor bozuklukların çeşitli oranlarda bir arada görüldüğü durumu ifade eden genel bir başlıktır. 9
�Doğuştan Kol Felci (Brakial Pleksus Yaralanması): Doğum sırasında kola giden sinirlerin zedelenmesiyle ortaya çıkan kas zayıflığı veya felç durumudur. Tek taraflıdır. �Kas Hastalıkları: İskelet kaslarının yapısındaki bozulmaya bağlı ilerleyici kas güçsüzlüğü ile seyreden doğumda ya da sonradan ortaya çıkan bir grup hastalıktır. Kas güçsüzlüğünün yanı sıra eklem sertlikleri, şekil bozuklukları ve ilerleyici sakatlık meydana gelebilir. 10
�Travmatik Nedenli Merkezi Sinir Sistemi Yaralanmaları: Çoğunlukla trafik kazası, yüksekten düşme, ateşli silah yaralanmaları gibi kazalar sonucunda oluşmakta ve sinir sisteminde geçici ya da kalıcı özre neden olmaktadır. �Süreğen Hastalıklardan Kaynaklanan Motor Gelişim Gerilikleri: Doğuştan ya da sonradan oluşabilen, yaşam boyu devam eden/ ilerleyici, ince ve kaba motor gelişim becerilerinde yetersizlik ortaya çıkaran durumları tanımlar (epilepsi, osteogenesis imperfekta ). 11
BEDENSEL ENGEL YAYGINLIK Bedensel engel türlerinin fazla oluşu, beraberinde başka engellerin de bulunması net bir yaygınlık oranının belirlenmesinde güçlüğe sebebiyet vermektedir. Yani bedensel engeli olan bireylerin ülkemizde görülme sıklığı değişik kaynaklarda farklı olarak (%0, 5 ile %2 arasında) verilebilmektedir. 12
BEDENSEL ENGEL NEDENLERİ Bedensel yetersizliklere bakıldığında, doğum öncesi, doğum anı ve doğum sonrası olmak üzere üç grupta toplanabilecek nedenlerden dolayı ortaya çıktıkları görülmektedir. 13
Doğum Öncesi Nedenler � Annenin hamilelikte geçirdiği enfeksiyonlar (kızamık, 14 kızamıkçık, suçiçeği, verem, grip, kabakulak vb. ), hastalıklar (şeker hastalığı vb. ), kullandığı ilaçlar, röntgen ışınlarına maruz kalması, � Annenin yaptığı doğum sayısının fazla olması, � Annenin madde kullanımı(sigara, alkol, uyuşturucu vb. ), � Anne-baba arasındaki akrabalık, kan uyuşmazlığı � Anne ya da babanın yaşının büyük olması, � Annenin yaşının 20’den küçük olması, � Hamilelik sırasında yetersiz beslenme, aşırı yorgunluk ve stres, � Genetik olarak geçen bazı problemler, hormonal bozukluklar, � Annenin hamileliği sonlandırma çalışmaları, � Anne karnında geçirilen travma (trafik kazası, düşme,
Doğum Anı Nedenler �Bebeğin doğum sırasında oksijensiz kalması, �Erken ya da geç doğum, �Çoğul gebelik, �Zor doğuma bağlı olarak gelişen doğum 15 travmaları, �Annenin pelvis kemiğinin dar olması, �Forseps ve vakum gibi araçlarla yapılan doğumlar, �Doğum sırasında bebeğin geliş pozisyonuna bağlı anomallikler, �Sezeryanle doğum, kordon dolanması, �Düşük doğum ağırlığı ve kötü doğum şartları.
Doğum Sonrası Nedenler �Doğumdan hemen sonra görülen sarılıkla beyinde hasar oluşması, �Bebeğin ateşli hastalıklar geçirmesi, �Bulaşıcı hastalıklar (menenjit gibi), �Travmalar (düşme, çarpma, zehirlenme, yanma gibi), �Olumsuz çevre koşulları �Oturuş bozuklukları �Vücudun parçalarında ya da fonksiyonlarındaki kayıplar �Kişinin kas yapısının iskelet yapısına göre uyumsuzluğu. 16
EĞİTİM DURUMLARI �Bedensel yetersizliği olan bireylerin eğitim ile ilgili yaşantıları birbirlerinden çok farklılık gösterebilmektedir. Bazı öğrenciler diğer akranlarıyla birlikte hiçbir destek olmaksızın kaynaştırma eğitiminden yararlanırken bazı öğrenciler çok fazla destek hizmete gereksinim duyabilmektedir. Kimi öğrenciler ise hastane okullarında ya da evde eğitimlerini sürdürebilmektedirler. Dolayısıyla bu yetersizlik grubunun eğitiminden söz edildiğinde toplumdaki tüm bireylere sağlanan eğitim olanaklarının tamamından söz edildiği söylenebilir. 17
ÖĞRETMENLERE ÖNERİLER � Sınıfında herhangi bir engeli olan öğrenciye sahip 18 öğretmenin görev ve sorumlulukları daha fazladır. Bu nedenle öğretmen eğitim sürecinde yaşayacağı zorlukları en baştan hesaba katarak kendisini buna göre hazırlamalıdır. � Etkili öğrenme iyi bir iletişim sonucunda ortaya çıkar. Bu nedenle öğretmenin öncelikle bedensel engeli olan öğrenciyle karşılıklı saygı ve güvene dayalı iletişim kurması gerekmektedir. Daha sonra öğrencinin okula uyum sağlaması için okulun amaçlarının neler olduğu, öğretim süresi, program, personel, fiziki alanlar, disiplin kuralları, okulda ve çevrede ne tür problemlerle karşılabileceği ve bu problemleri nasıl çözebileceği hakkında açıklama yapmalıdır.
�Bedensel engeli olan öğrenci ya da sınıf arkadaşlarının birbirine karşı anlayış kazanmaları büyük ölçüde öğretmene ve öğretmenin bedensel yetersizliği olan çocuğa yönelik tutumlarına bağlıdır. Bu bakımdan öğretmen gerekli hassasiyeti göstermelidir. �Tüm engel türlerinde olduğu gibi bedensel engeli olan öğrencilere verilecek eğitim de onun ilgi ve yeteneklerini en iyi şekilde kullanması, topluma uyum sağlaması ve toplum tarafından kabul görmesine destek olmalıdır. 19
�Bedensel engeli olan öğrencilerin yetersizlik türü, eğitim performansı ve ihtiyacına göre; araç-gereç, eğitim materyalleri, öğretim yöntem ve teknikleri ile ölçme ve değerlendirmede gerekli tedbirler alınarak düzenlemeler (BEP) yapılmalıdır. Örneğin; sınıf içerisinde malzemeler öğrencinin erişebileceği yükseklikte olmalıdır, sıralar tekerlekli sandalye kullananların manevralarına imkân verecek şekilde ayarlanmalıdır, ellerini kullanmakta zorluk çeken öğrenciye derslerde ve sınavlarda daha fazla zaman tanınmalıdır. 20
� Bedensel engeli olan öğrenciler, engellerinin el verdiği ölçüde etkinliklere katılırlar, bazen de çevrelerine ilgi göstermeyebilirler. Bu durumda öğrencinin daha çok uyarılmaya ihtiyacı vardır. Görerek, dokunarak, işiterek ve tadarak öğreneceği etkinliklere yer vermek, bunun yanısıra kaslarının gelişimini destekleyici oyunlar da hareket engeli olan öğrenciler için faydalı olabilir. � Öğretmen bedensel engeli olan öğrencinin zayıf yönlerini güçlendirmeye çalışmalı; kendine güven, takdir edilme, cesaret, sorumluluk, bir işe yarama duygusu hissetmesine yardımcı olmalıdır. � Öğrencinin eğitimi okulda olduğu kadar, okul dışı ortamlarda da sürdürülmeli, kesintiye uğratılmamalıdır. Çalışmalarda aile ve yakın çevresinin desteği alınmalıdır. 21
�Olumsuz davranışlardan çok olumlu davranışların, yetersizliklerden çok öğrencinin yeterli yönlerinin görülüp pekiştirilmesi daha uygun bir yöntemdir. �Engeli olan öğrencinin kişiliğini, güvenini, ilgisini sarsacak sözlerden kaçınılmalı öğrenmeye karşı güdüleyici, teşvik edici sözler kullanılmalıdır. �Etkinlikler sonucunda öğrenciye geri bildirim yapılmalı, yeterli olduğu, başardıkları ve bulunduğu düzey hakkında bilgi verilmelidir. Çalışmalar sürekli gözlenmeli, kayıt edilmeli ve bu durum hakkında veliye açıklamalar yapılmalıdır. �Öğrencinin-öğrenciye rehberlik uygulamalarına yer verilmelidir. 22
AİLELERE ÖNERİLER �Engeli olan bir çocuğa sahip ebeveynlerin, diğer 23 ebeveynlere göre daha fazla stres yaşadıkları ve anksiyete düzeylerinin oldukça yüksek olduğu bilinmektedir. Engeli olan çocuğa sahip aile bir taraftan bu konuda yapmaları gerekeni öğrenmek, konuyla ilgili bilgi sahibi olmak isterken diğer taraftan da profesyonel psikolojik destek almaya ihtiyaç duymaktadırlar. �Engeli olan çocuğa sahip ailelerde özellikle anneler, çocuklarının bakımıyla çok fazla ilgilenmeleri nedeniyle diğer rollerden vazgeçmekte, sosyal aktivitelere katılımda bariz azalma meydana gelmektedir.
�Çocuğun bedensel yetersizliğine rağmen 24 arkadaşlarıyla birlikte olmasını ve sosyal ortamlara girmesini desteklemek lazımdır. �Bedensel engeli olan bir çocuğun başlangıçta yardımla yaptığı bir beceriyi zamanla yardımsız yapmasına (mümkünse) çalışılmalıdır. �Çocukla ile gerçek dışı beklentiler içine girmek yerine var olan yeteneklerini en iyi şekilde kullanmasını sağlamak daha doğrudur. �Çocuğun eğitimle kazandığı becerileri evde veya dışarıda kullanmasını sağlamak gereklidir. • Çocuğun yapabildiklerinin önemsenmesi ona güven ve cesaret verecektir
�Doğru tanının zamanında konması ve tedavi için 25 gerekenlerin geç kalınmadan yapılması hususunda ailenin hassasiyet göstermesi önemlidir. �Ailenin çocuğun eğitim alması için gerekli desteği sağlaması ve eğitim sürecinin planlanmasından uygulanmasına kadar her aşamaya katılması gereklidir. �Ailenin gereksinimlerinin karşılanması, çocuğun gereksinimlerinin de karşılanması anlamına gelmektedir. Bu zorlu süreçte anne babaların kendilerine mümkün olduğunca zaman ayırmaları, sosyal hayata katılmaları, bakım ve eğitim hizmetlerinden faydalanmaları anlamlı
�Ailenin çocuğun yetersizliklerini ve özelliklerini çok iyi tanıması (özellikle yapamayacağı hareketler için onu zorlamaması açısından), yasal haklarının neler olduğunu bilmesi gereklidir. �Çocuğun bedensel yetersizliği onun tüm gelişimini olumsuz etkiler. Çocuk eğer emekleyemiyor, yürüyemiyor veya oturamıyorsa çevresiyle ilgisi buna göre olacaktır. Çocuğun bedensel yetersizliğine rağmen çevresiyle ilişki kurmasını sağlamak ailenin görevidir. Bu nedenle mümkün olduğunca çevreyi çocuğun ayağına getirmek, başka bir deyişle emeklemese de, oyuncağı tutamasa da ona oyuncağı göstermek, sesini dinletmek, gözüyle takip etmesini sağlamak çocuğun gelişimine destek olacak 26 etkinliklerdir.
� Bazı durumlarda çocuğun cihaz kullanması gereklidir. 27 Çocuk bu cihazları kullanmayı başlangıçta reddedebilir, ağlayabilir. Böyle zamanlarda cihazı kısa süreli olarak kullanmaya başlatmak, oyun şeklinde ya da müzikle alıştırmaya çalışmak işe yarayabilir. � Çocuğun bedensel yetersizliğinin yanında zihinsel yetersizliği yoksa normal okullarda eğitim görmelerinin mümkün olduğunca desteklenmesi gerektiği unutulmamalıdır. � Çocuğun bedensel yetersizliğinin yanında zihinsel yetersizliği de varsa hedef onun, çevresine kendi sınırları içinde minimum düzeyde bağımlı yaşamasını sağlamak olmalıdır. Bu nedenle giyinme, soyunma, yemek yeme, tuvaletini yapma, yardımla da olsa basit ev işlerini yapma gibi günlük yaşam becerilerini kazanması için çocuğa fırsat verilmeli, yol gösterilmelidir.
�Anne- babalar benzer çocukları olan anne babalarla birlikte olmak, bilgi ve becerilerini birbirlerine aktarmak, keder sürecindeki duygularını serbestçe ifade etmek ve dünyada kendi çocukları gibi çocukları olan başka aileler olduğunu, dolayısıyla yalnız olmadıklarını bilmek isterler. Bu amaçla hizmet veren yerlerden psikolojik destek alınabilir. 28
YARARLANILAN KAYNAKLAR � Ağdacı, Şafak (2011), Kamusal Alanda Bedensel Engelliler İçin Sıhhi 29 Tesisat Gereçleri Tasarımı ve Önerileri, Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü , İstanbul. � Evliyaoğlu, Dila (2015), Havalimanlarının Görme Ve Bedensel Engellilerin Erişebilirliği Üzerinden Değerlendirilmesi; İstanbul Atatürk Havalimanı Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi, İstanbul. � Kaymaz, Kerem (2015), Zihinsel Ve Bedensel Engelli Çocukların Annelerinin Anksiyete, Depresyon Düzeylerinin Belirlenmesi Ve Aile İşlevlerinin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. � Durukan, H. Hande (2015), Özel Eğitim Ve Rehabilitasyon Merkezine Devam Eden Zihinsel Ve/Veya Bedensel Engelli Çocukların Annelerinin Benlik Saygısı, Umutsuzluk Ve Stresle Başa Çıkma Düzeylerinin Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. � Şentürk, Ulaş (2017), Bedensel Engelli 13 -18 Yaş Amputelerin Yaşam Kalitelerinin ve Serbest Zaman Alışkanlıklarının İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gelişim, Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
� Sarıgül, Abdulselami (2017), Bedensel Engellilerde Sosyal Dışlanma Ağrı İli Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. � Özgüç, Büşra (2018), Bir veya Birden Fazla Zihinsel, Bedensel ve Hem Zihinsel Hem De Bedensel Engelli Çocuğa Sahip Annelerin Depresyon ve Anksiyete Düzeyleri, Yüksek Lisans Tezi, Üsküdar Üniversitesi, Sosyal bilimler enstitüsü, İstanbul. � Aykanat G. , Balcı, S. (2015), Fiziksel Engelli Çocuk ve Ailesinin Evde Bakım Gereksinimi, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2015; 4(2) http: //dergipark. gov. tr/download/article-file/220100 (ET: 25/11/2018) � MEB, 2018, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği, T. C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara. http: //orgm. meb. gov. tr/www/icerik_goruntule. php? KNO=608(ET: 28. 11. 2018) � MEB, 2016, Ortopedik Yetersizlik, Süreğen Hastalıklar ve Kaynaştırma Eğitimi, T. C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara. http: //www. megep. meb. gov. tr/mte_program_modul/moduller/Ortopedik% 30 20 Yetersizlik, %20 S%C 3%BCre%C 4%9 Fen%20 Hastal%C 4%B 1 k%20 ve %20 Kayna%C 5%9 Ft%C 4%B 1 rma. pdf(ET: 26. 11. 2018)
� İftar Tekin, Elif (Ed. ), 2018, Özel Gereksinimli Bireyler ve Bakım Hizmetleri , T. C. Anadolu Üniversitesi Yayını, Yayın No: 2530, Eskişehir. � MEB, 2013, Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi Bedensel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı, T. C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara. https: //orgm. meb. gov. tr/meb_iys_dosyalar/2013_09/04010346_bed enselengellibireylerdestekeitimiprogram. pdf(ET: 27. 11. 2018) � RAM, 2015, Bedensel Yetersizlik, Nilüfer Rehberlik ve Araştırma Merkezi, Bursa. http: //niluferram. meb. k 12. tr/meb_iys_dosyalar/16/14/879415/dosyal ar/2015_12/02082654_bedenselyeterszlk. pdf(ET: 29. 11. 2018) 31
TEŞEKKÜRLER. . 32 Hazırlayan: Psk. Dan. Rabia DOĞAN
- Slides: 32