Bceklere etki eden evre faktrleri 1 Abiyotik 2

Böceklere etki eden çevre faktörleri: 1. Abiyotik 2. Biyotik

Bütün bu ekolojik faktörler için geçerli olan 2 yasa: § 1. Liebeg’in Minimum yasası § 2. Shelford’un ekolojik Tolerans Yasası

Liebeg-Thineman Minimum Yasası: § Canlıların bir habitataki gelişmesi, ortamda bulunan zorunlu maddelerin minimum miktarına göre değişir. § Ortamda en az olan maddeye de=SINIRLAYICI MADDE denir.

Shelford’un ekolojik Tolerans Yasası § Bütün ekolojik faktörlerin bir en az(MİNİMUM), bir de normal (OPTİMUM) değeri ve optimumum hemen altı ve biraz üzeri ise. PESSİMUM adını alır. § Max. Min. Değerler arasına= VİTAL ZONE denir.

Canlı varlıkların maximum ve minimum sınırlardaki faktörlere gösterdikleri tolerans Shelfordun tolerans yasası ile açıklanır.

§ Ekolojik faktörlere geniş tolerans gösterenler= EURYKOUS § Dar tolerans gösterenler=STENOKOUS § Her türlü ekolojik faktöre geniş toleran gösterenler=KOZMOPOLİT adını alır.

Bu nedenle: § Sıcaklığa geniş toleransı olanlar: Eurytermal, § Sıcaklığa dar toleransı olanlar= Stenotermal § Tuzluluk için: Stenosalin, Eurysalin, § Besin için: Stenofag, Euryfag, § Yükseklik için: Stenohips, Euryhips…….

1. CANSIZ FAKTÖRLER § § § § 1. İklim, 2. Işık, 3. Atmosfer gazları, 4. Ayın dönemleri, 5. Güneş lekeleri, 6. Yerçekimi, 7. Fizikokimya etkenleri, 8. Toprak…

1. İKLİM § § 1. Isı, 2. Su, 3. Nem, 4. Rüzgar….

Epidemiyolojik yönden en etkili faktör iklimdir. § Genel iklim=Makroklima, bölgesel iklim=Mİkroklima adını alır. § Toprak yüzeyinden 1. 5 -2 m yükseklikteki gözlem istasyonlarından elde edilen iklim=İnsan İklimi… § Mikroklimadan daha dar sınırlı iklim=Mikrimikroklima=Böcek iklimi

1. 1. ISI § § § Isının şiddeti=SICAKLIK (C, F, R) Isının kapasitesi (kalori) 1 gr suyun ısısını 1 o. C yükseltmek için gerekli ısı miktarına kalori denir. § Her iki etki de ekolojik yönden önemlidir.

§ Sıcaklığa dar sınırlı olan böcekler= STENOTHERMAL, geniş tolaransı olanlar= EURYTHERMAL § Stenotermal böceklerin düşük sıcaklığa toleranslı olanları=OLİGOTERMAL= STENOTERMAL PSİKROFİL, (Örn. Himalayalarda -10 oc deyaşayan collembolalar) § yüksek sıcaklığa tolaranslı olanları= POLYTERMAL= STENOTERMOFİL(ÖRN: Kuş ve memelilerde yaşayan ektoparazitler)

Böceklerin ekstrem koşullara gösterdikleri tolerans bazı faktörlere bağlıdır: § § § § 1. Böceğin türü, 2. Normal olarak yaşadığı dış sıcaklık, 3. İçinde bulunduğu son sıcaklık, 4. Bu sıcaklıkta tutulma süresi, 5. Vücut iç sıcaklığı, 6. Vücut iç sıcaklığının değişme oranı, 7. Düşük sıcaklıklarda vücutta buzlaşma olup olmadığı

§ Vücut sıcaklığı sabit organizmalar= HOMOTERM= HOLOTERMAL, değişken olanalr= HETEROTERM= POİKİLOTERM (6 -35 o. C arası faal) adını alır.

Böcekler için opt. Sıcaklık 26 o. C olarak kabul edilir. § Böcekler için ekstrem sıcaklık -50 ile 65 o. C arasıdır.

Karada yaşayan değişken sıcaklıklı böcekler, kendi çabalarıyla çevrelerinde daha değişik bir sıcaklıkta bulunabilirler. § 1. HELİOTERM, Örn. , Potasia türleri, vücutlarını güneşe dik konumda tutarak, çevreden 13 -26 o. C daha fazla ısı içinde olurlar.

§ 2. ŞİMİYOTERM. Örn. Toprak içinde yaşayan bazı Coleopterler solunum borularında buharlaştırma yaptırarak, vücut sıcaklığını 2 o. C düşürebilirler.

§ 3. SİKLOTERM. Örn. Füze kelebekleri, uçuştan önce kanatlarını titreterek, vücutlarını güneşe tutarak bazen de metabolizmalarını arttırarak, vücut sıcaklığını arttırırlar.

Bir böceğin normal olarak aktivite gösterdiği sıcaklıklar arasına ETKİLİ SICAKLIK BÖLGESİ denir. Bunun üstü= İNAKTİF BÖLGE, yada YÜKSEK SICAKLIKTAN DOLAYI UYKU BÖLGESİ , bu bölgenin de üstü ise= ÖLDÜRÜCÜ YÜKSEK SICAKLIK adını alır.

Etkili sıcaklık bölgesinin en alt sınırı= GELİŞME EŞİĞİ adını alır. § Gelişme eşiğinde matebolizma ve anabolizma denge halindedir. § Bu noktanın daha aşağısı, inaktif bölgedir ki: böcek tamamen uyku halindedir, bunun da altı ise, Mutlak ölüm noktası= Kritik nokta adını alır.

Kritik nokta, böcek için bir sigorta görevi yapar. § Vücutta bulunan gizli ısı enerjisi bu noktada birden açığa çıkarak, vücut içi sıcaklığının yükselmesine neden olur ve böylece böcek donmaktan kurtulur.

Düşük sıcaklığın böcekler üzerindeki etkileri § Bazı böcekler tüm yaşamlarını çok düşük sıcaklıklarda sürdürebilirler. Örn. Astogobius angustatus

Kuzey yarımkürenin ılık bölgelerinde yaşayan türler soğuğa dayanma bakımından 2 gruba ayrılır: § 1. Soğuğa adapte olanlar, § Lymantria dispar, T. Pityocampa. §.

2. Suyun donma noktasında donanlar § Örn. Tribolium comfusum

Örn. Glossina sinekleri

Kış soğuklarına dayanmak için böceklerin yaptığı hazırlıklar: ♣ 1. Faaliyetlerini azaltma, ♣ 2. Metabolik suyun meydana gelmesinde azalma, ♣ 3. Yedek besin maddelerrinin depo edilmesinde artış ♣ 4. Vücut sıvısındaki tuz ve kolloidlerin yüzde oranlarındaki artış, ♣ 5. Daha iyi bir absorbsiyon için renklerin koyulaştırılması, ♠ Örn. Nezara viridula, kahverengiye, Qadraspidiotus perniciousus , koyu siyaha döner

♣ 6. Vücut içi serbest suyun kolloidlere bağlanması ♣ 7. Mevcut suyun azalması ve tamamen yok olması (=Dehidrasyon) ♣ Böcekte donmayı önleyen Gliserin ve proteinlerde artışların meydana gelmesi : Kış aylarına yaklaşırken böcek vücudunda gliserin ve donmayı engelleyen protein miktarında artış görülür. Bundan başka Sorbitol ve Etilen glikol de oluşur. ☻ Örn: Ips acuminatus -34°C ye, ürettiği Etilen glikol sayesinde dayanabilir.

Ips acuminatus (Gyll. )'un erginleri Altıdişli Çam Kabukböceği

☻Değişik düşük sıcaklıkların aynı böcek türüne olan etkileri farklı olmaktadır. ♣ Örneğin: Leptinotarsa decemlineata üzerinde yapılan lab. deneme sonuçları şu şekildedir.

☻ Sıcaklık -4 -7 -12 ☻Yaşam süresi Birkaç gün Birkaç saat Birkaç dakika

♣ Böceklerin değişik gelişme dönemlerinde genellikle çevre koşullarının kötüye gitmesinden kaynaklanan duraklama dönemine “diapause” denir. ♣ Diapause tipleri farklılık göstermektedir.

☻ Ergin diapause’u : Imaginal diapause ☻ Larva diapause’u : Larval diapause ☻ Pupa diapause’u : Nymphal veya pupal diapause ☻ Yumurta diapause’u : Embriyoner diapause

Böceklerin Yüksek Sıcaklığa Dayanıklılığı : ♣ Böceklerin yüksek sıcaklığa gösterdiği hoşgörü, düşük sıcaklıklara oranla daha azdır. Yani böcekler yüksek sıcaklıktan daha çok etkilenirler. ♣ Max. öldürücü sıcaklık noktasında böceklerin ölmesinin nedeni hücre protoplazmasındaki proteinlerin çökelmesidir.

♠ Sıcaklık derecesinin artması bir noktaya kadar böcek populasyonlarının artmasına, daha da artması ise azalmasına yol açar.

♣ Suyun sıcaklık derecesine göre suda yaşayan Coleoptera türlerinin dağılışı : Sıcaklık(°C) : 32 36 39 41 43 45 64 Tür sayısı : 51 34 24 11 6 3 2

☻ Yüksek sıcaklığa en dayanıklı böcekler Ephydridae (Dipt. ) larvalarıdır. Bunlar 55°C ve 65°C olan sıcak sularda normal olarak yaşamlarını sürdürürler.

☻ Böcekler yüksek sıcaklığın etkisinden korunmak için birtakım uyum hareketlerinde bulunur. ♠ Deriden su buharlaştırma ♠ Sosyal arıların yuvalarına su püskürtmesi ♠ Kanat çırparak havalandırma ♠ Aestivation (=Yaz dinlenmesi)’a girme ♠ Örneğin : Eurygaster spp. Aelia spp.

Eurygaster spp. (Het. : Scutelleridae)

Aelia spp. (Het. : Pentatomidae)

Sıcaklığın Böcekler Üzerindeki Etkileri ☻ 1. Sıcaklığın böcek metabolizması üzerine etkileri : Metabolizma olaylarının hızı ve derecesi, o anki sıcaklığın böcek için ne durumda olduğunu göstermektedir. ♣ Örneğin : aktif haldeki bir böceğin en az oksijen harcadığı sıcaklık, o böcek için optimum sıcaklıktır.

☻ 2. Sıcaklığın böcek hareketlerine olan etkileri : ♣ Lymantria monavha’nın tırtılları ile yapılan denemeler, sıcaklık artışının böcek hareketlerini hızlandırdığını göstermiştir.

☻ 3. Sıcaklığın böcek morfolojisine olan etkileri : ♣ Sıcaklığın etkisi ile bazı böceklerin petek gözlerindeki facet sayısında artış gözlenmiştir. ♣ Sıcak yerlerde açık renkli, soğuk yerlerde koyu renkli bireyler meydana gelebilmektedir. ♣ Sıcaklığın yükselmesi sonucu, bazı böceklerde renk değişmeleri görülür.

♣ Tropik bölgelerde yaşayan birçok tür, sıcak iklimlerde diğer bölgelere oranla daha iri tür ve bireylere sahip olurlar. ♣ Örneğin : Papilio machaon

☻ 4. Böcek davranışlarına olan etkisi : Sıcaklık değişmeleri böceklerin ritmik hareketlerinde değişmelere neden olur. Çöllerde yaşayan bazı böcek türleri ilkbaharda gündüzleri faal olduğu halde, yazın gece faaldir. ♣ Örneğin : Diptera , Hymenoptera türleri gibi. . .

☻ 5. Biyolojik olayların hızına etkisi : ♣ Sıcaklık dereceleriyle biyolojik olayların hızı arasındaki bağıntıyı belirlemek amacıyla kullanılan formül şu şekildedir : t (T-C) = Th. C t : gelişme süresi (gün) T : ortam sıcaklığı C : gelişme eşiği Th. C : termal konstant (=sıcaklık sabitesi) (gün. derece)

♣ Sıcaklığın böceklerin üreme gücüne olan etkisi : ♣ Eşeysel orana etkisi : Sıcaklığın artışı ile bazı böceklerde eşeysel oranda değişime meydana gelir. ☻ Örneğin Lymantria monacha’da eşeysel oran 1/1 iken sıcaklığın artması ile bu oran bozulur ve dişi sayısında artma görülür.

♣ Yumurta sayısına etkisi : ☻ Sıcak zamanlarda, aynı türün dişilerinin daha çok yumurta koydukları belirlenmiştir. Örneğin : Cydia funebrana

♣ Döl Sayısına Etkisi : ☻ Yüksek sıcaklıklar döl sayısının artmasına neden olmaktadır. Tropikal türler daha çabuk gelişir ve daha çok döl verir. Örneğin : Ceratitis Capitata

☻ Bir yerdeki etkili sıcaklıklar toplamı herhangi bir böceğin termal konstant değerine ulaşamıyorsa bu taktirde 2 durum ortaya çıkar. ♠ Kuzeye doğru yayılmalar sınırlanır. ♠ Isının 2 yılda 1 döl vermesine elverişli olan yerlerde alttürler oluşur.

♣ Hayvan ve bitkilerin kuzeye ve güneye doğru yayılma sınırlarını açıklamak için MERRİAM YASALARI ortaya konmuştur. ☻ MERRİAM I YASASI ☻ MERRİAM II YASASI

☻ MERRİAM I YASASI : ♣ Hayvan ve bitkilerin kuzeye doğru yayılışı, büyüme ve çoğalma mevsimindeki etkili sıcaklıklar toplamıyla sınırlanmıştır.

☻ MERRİAM II YASASI : ♣ Güneye doğru yayılma ise, yılın en sıcak mevsimi sırasındaki ortalama sıcaklıklar toplamıyla sınırlıdır. ♠ Örneğin : Locusta migratoria

☻ Böceklerin faaliyete başlamasında, enlem ve boylam dereceleriyle yükseltinin de etkisi vardır. Bu ilişkileri açıklayan kurala “biyoklimatik kural” adı verilir.

☻ Rubner teorisi : ♣ Teoriye göre, belirli bir genetik kombinasyonun hayat uzunluğu, yaşama yoğunluğu ile ters orantılıdır. ♣ Rubner teorisi birçok tespitler ile genel bir destek bulmuştur.

♠ Bu tespitler, yüksek metabolizma hızına sahip hayvanların, aynı türün düşük metabolizma hızına sahip olanlarından daha az yaşadığını göstermiştir. ♠ Erkek bireylerde metabolizma hızı dişilerden daha yüksektir ve ♠ Dişiler daha uzun süre yaşarlar.