BBLYOTERAP 4 Bibliyoterapi bireylere problemleri zmede veya kendilerini

BİBLİYOTERAPİ

4 Bibliyoterapi; bireylere problemleri çözmede veya kendilerini daha iyi tanıyıp anlamalarında edebiyat eserlerinden yararlanmalarını sağlayan bir sürecin veya etkinliğin düzenlenmesi olarak tanımlanabilir. 4 Kitap ile okuyucu arasındaki bu dinamik sürecin iyileştirici, geliştirici etkisinin keşfedilmesi, kitapların psikolojik danışma ve rehberlik alanında kullanımına dikkat çekmiştir.

4 Sawuel Crothers’in, kitapların terapi amaçlı kullanımını bibliyoterapi olarak tanımladığı 1916 yılından bu yana, psikolojik danışmanlar, kitapları terapi aracı olarak kullanmaktadırlar. 4 Aslında bibliyoterapi, Eski Yunan’da bir kütüphanenin girişinde, kapının üzerinde yazılı olan bir tümce ile tanımlanmıştır: “İnsanın Ruhunun İyileştirildiği Yer “.

4 BİBLİYOTERAPİ SÜRECİ 4 Eğitimciler ve psikolojik danışmanlar, kitapların davranışsal ve duygusal sorunların üstesinden gelebilmede etkili bir araç olarak kullanılabileceği konusunda hemfikirdirler. 4 Ancak, bibliyoterapinin etkili bir teknik olarak kullanılabilmesi için uygulayıcının bu konuda bilgi ve beceri sahibi olması gereklidir.

4 Çünkü “bireyi, doğru kitapla doğru zamanda buluşturmak” gerekli ama yeterli değildir. 4 Bibliyoterapinin, uygun bir teknik olarak seçilip, doğru bir uygulama ile gerçekleştirilebilmesi, bu konuda bazı yeterlilikler gerektirir.

Bu yeterlikler; A-Hazırlık Bir psikolojik danışman ya da bu tekniği kullanacak olan uygulayıcının öncelikle, insan gelişimini ve gelişim sürecine özgü özellikleri ve sorunları iyi bilmesi gereklidir. Birlikte çalıştığı bireyin gelişim görevlerini ve gereksinimlerini doğru değerlendirebilmesi, bu tekniği doğru uygulayabilmesinin ön koşullarından biridir.

4 Bireysel ya da grupla danışmada veya grup rehberliği çalışmalarında kullanılacaksa, bireyin ya da grubun yapısı, özellikleri, ortak gereksinimleri dikkate alınmalı ve bibliyoterapi yönteminin ne derece uygun olduğu iyi değerlendirilmelidir. 4 Kuşkusuz bu aşamada bibliyoterapinin hangi amaç/amaçlarla kullanılacağı belirlenmiş olmalıdır

4 Psikolojik danışmanlar, bibliyoterapiyi aşağıdaki amaçlara yönelik olarak kullanabilirler : 1 -Kendini tanıma, kendini keşfetme ve kendini kabul 2 -Daha olumlu bir benlik algısı geliştirme 3 -Kendi sorunlarına benzer sorunların başkalarında da var olduğunu görerek yalnız olmadığını duyumsama 4 -Kendine ve başkalarına ilişkin farkındalık sağlama

5 -Sorunlarına dair içgörü kazanma 6 -Bir sorunun farklı çözüm yolları olduğunu görme 7 -Sorunları tartışma ve çözüm bulma 8 -Çevresini, toplumu ve dünyayı tanıma 9 -Yeni değerler ve tutumlar geliştirme 10 -Yaşamda anlamlar bulma, rol modelleri seçme 11 -Stresle başa çıkma, duyguların ifadesi ve katarsis

12 -Başkaları ile empati kurma ve olaylara “öteki”nin gözünden bakma 13 -Kalıp yargıların yumuşatılması 14 -Farklı, yeni durumlara uyum sağlama, uyum güçlüklerini aşma Psikolojik danışman bu amaçlardan birini ya da birkaçını birden esas alabilir ve bu amaçlara uygun kitap seçer

B-Kitap Secimi Bibliyoterapi sürecinin başarıyla işlenmesinde bir diğer ön koşul psikolojik danışmanın uygun kitap seçimi konusunda yeterli olmasıdır. Kitap seçiminde göz önünde bulundurulması gerekli bazı ölçütler söz konusudur: 1 -Seçilen kitap bireyin/grubun gelişim düzeyine, 2 -Okuma düzeyine

İlgi düzeyine uygun olmalıdır. Düzeylerin üstünde bir kitabı kavramaları ve yararlanmaları güç olacağı gibi; düzeylerin altında bir kitabın seçilmesi ise, bireylerin kendilerini aşağılanmış hissetmelerine yol açabilir. Kitabın niteliği ve edebi değeri dikkate alınmalıdır. Seçilen kitabın kapak düzeninden yazı puntosuna, sayfa düzeninden basım kalitesine dek incelenmesi kadar kuşkusuz yazarı ve edebi değeri de sorgulanmalıdır.

Kitap, amaca uygun olmalıdır. Bibliyoterapi’de ulaşılmak istenen hedefe göre kitap seçilmelidir. Kuşkusuz ki seçilen kitaptaki kahraman ya da diğer figürler bireyin/ bireylerin özdeşim yapabileceği özellikler taşımalıdır.

C. Uygulama Bibliyoterepi süreci, gerçekte “bireyi doğru kitapla doğru zamanda buluşturmak” la başlar. Bir diğer deyişle birey, seçilen kitabı okumaya başladığında psikolojik danışma/ terapi süreci başlamış olur.

Özellikle çocuklarda ve gençlerde bu teknik kullanıldığında uygulama süreci şu şekilde gerçekleştirilebilir. Danışman çocuğa seçilen öyküyü/ masalı okur ve gerektiğinde belli aralarla onun duygularını ifade etmesine yönelik fırsatlar verir ( soru, yorum vb. ) Birey / grup kitabı yalnız başlarına okuyup danışma oturumuna gelir ve tartışılır.

Hangi yöntemin uygulanacağına danışman, durumu inceleyerek karar verebilir. Okuma süreci başladığında bibliyoterapi süreci üç evreden geçerek tanımlanır. 1. evre : Özdeşleşme ve Yansıtma Kitapla birey buluşturulurken, birinci evre, okuyucunun öyküdeki kahramanın sorununu tanıyarak, kendi yaşamakta olduğu sorunla benzer ve farklı yönlerini bulup onunla özdeşim kurabilmesinin sağlanmasıdır.

4 Bu noktada danışmanın rolü, öykü kahramanının kişilik özelliklerinin tanınması, kişilik dinamiklerinin işleyişi ile ilgili yorumlar yapabilmesinde bireye yardımcı olacak açıklamalar sunmasıdır 4 Ayrıca bireyin öyküdeki iletişim ağını tanımasına ve ilişkileri yorumlayabilmesine yardımcı olmaktır. Okuyucunun öyküden çıkardığı anlamı, kendi yaşamakta olduğu soruna uygulayabilmesi ve sorununa ilişkin farklı bir görüş kazanabilmesi için danışman bireye yardım eder, ipuçları verir, yönlendirir.

Özetle bibliyoterapinin birinci evresi “özdeşleşme ve yansıtma” işlevinin sağlandığı evredir. Bu evre başarıldığı zaman, yani okuyucu öykü kahramanı ile özdeşim kurabildiği ve kendi sorunuyla ilgili bir yansıtma yapabildiği zaman, danışman yavaş bireyin kendi duygularını ortaya koyması için onu cesaretlendirir ve arınma evresine hazırlanmasına yardımcı olur.

2. evre : Arınma (katarsis) Danışan hazır olduğunda, duygular ortaya çıkarılmaya çalışılarak onu rahatsız eden, bastırılan yaşantılarının ifade edilmesi, duygusal boşalmayla birlikte arınma ( katarsis) ile belirli bir rahatlamanın yaşanmasına yardımcı olunur. Birey yaşadığı bu rahatlama duygularını, bazen sözel olarak ifade edebilir, bazen de kendi içinde yaşayabilir.

Bu evre, bibliyoterapiyi normal okuma sürecinden farklı kılar. Hem öykü kahramanının, hem de kendi duygularını tanımaya başlayıp adlandırmasıyla, birey unuttuğu, bastırdığı, tanıyamadığı, bir anlam veremediği bir çok duyguyu yakalamaya, yaşamaya ve anlamaya başlar.

Duyguların ortaya çıkarılması ve arınma evresinde, bireyin öykü kahramanının hangi kişilik özellikleriyle özdeşim kurduğu ve bununla ilgili duygularının neler olduğu da ele alınmalıdır. Öykü kahramanının sorunu ve onun sorununa bakış açısı ile bireyin kendi sorununa yaklaşımını karşılaştırarak, bunlara eşlik eden duygular tanınmaya ve değerlendirilmeye çalışılmalıdır.

3. evre : İçgörü ve bütünleşme İlk iki evrenin ne kadar süreceği bireyin ve sorunun yapısına, danışma sürecinin dinamiklerine bağlı olarak değişir. Ancak, birey (danışan) sorunlarını kabul etme ve onlar üzerinde çalışıp nedenlerini anlamaya başladığında 3. evreye girilmiş olur.

Bu evre, bibliyoterapinin son evresidir; bireyin kendi özelliklerine, yaşadıklarına, sorunlarına ilişkin bir içgörü kazanarak kendi içinde bir bütünlüğe ulaşabilmesi ile tamamlanır Danışmanın yardımı ile içgörü kazanan birey, kendi yaratıcı gücünü kullanarak, öyküdekinden farklı, kendine uygun çözüm seçenekleri üretmeye başlar. Kendi iç güçlerini harekete geçirir, kendini algılayışı değişir, farkında olmadığı yönleri tanıyıp kabul etmesiyle bütünlük kazanır.

Bibliyoterapinin İlköğretim de kapsamlı Gelişimsel Rehberlik Programlarında Kullanılması Kapsamlı gelişimsel okul rehberlik programları, öğrencilerin anaokulundan ortaöğretim sonuna dek; eğitsel, mesleki, kişisel ve sosyal gelişim alanlarındaki ihtiyaçlarını karşılamak üzere hazırlanır.

Bu programlar, öğretim programı ile kaynaştırılarak, çocukların döneme özgü gelişim görevlerini başarmalarını ve rehberlik alanının hedeflendiği yeterlikleri kazandırmayı amaçlar. Psikolojik danışmanın müşavirliğinde sınıf öğretmenleri tarafından uygulanan bu programlar özellikle ilköğretimde velileri de kapsar

Rehberlik etkinlikleri kapsamında bu yöntemi kullanarak öğretmen ve danışmanlara yararlı olacak bazı yönergeler şöyle sıralanabilir : 4 1. Hikayeye dair yorum yaptırmaya çalışın, çocukları içerik ve karakterler hakkındaki 4 düşüncelerini açıklamaları için cesaretlendirin. 4 “Okuduğunuz hikayeyi düşündüğünüzde aklınıza hangi kelime geliyor? ” gibi.

2 -Çocuklardan kendilerini özdeşleştirdikleri kitap ya da karakteri seçmelerini isteyin. 3. Yansıtma yapmalarını sağlayacak sorular sorun, Örneğin, ‘Hikayenin nesini sevdin? ”, “Eğer hikayedeki karakterlerden biri gibi olabilseydin hangisini seçerdin? Neden? ”, “Bu kitap hakkında neyi hatırlayacaksın? ” 4. Kendi yaşadıkları deneyimlerle hikayeyi karşılaştırmalarına yardım edin.

5. “Hiç böyle hissettiğiniz olur mu? ”, “Hiç böyle olmak istediğiniz olur mu? ”, “Hikayedeki karakter sen olsaydın ne yapardın? Böyle hissetseydin ne yapardın? “Kendini hiç bu kadar sinirli (üzgün, korkmuş, mutlu) hissettiğin oldu mu? ”, “Sinirlendiğinde böyle yapabilmeyi ister miydin? ” gibi sorular, sorun. ,

6. Kitap ve karakterleri grup/sınıfın gerçek yaşam deneyimleriyle ilişkilendirin. Hikaye/kitaptaki karakterler arasındaki benzerlik ve farklılıkları sınıfın tartışmasını sağlayın. Çocuklar ve karakterler arasındaki benzerlikleri tartışarak istenilen davranışların ne olduğunu belirleyin. Böyle davrandıkları ve davranmadıkları durumları tartışın.

7. Çocuk/ sınıfın hikaye/kitaptaki karakterin duygularındaki, ilişkilerinde. ki ya da davranışlarındaki değişiklikleri tanımlamaların, sağlayın. 8. Çocuk/sınıfla davranış ve duyguların sonuçlarını ve karakterin sorunlarının alternatif çözüm yollarını tartışın.

9. Çocukların hikayeden sahneleri resmetmeleri, çeşitli karakterlerin rollerini üstlenmeleri, hikayedeki olayları sahneleyecek kuklalar yaratmaları ya da farklı bir sonla hikayeyi yeniden yazmaları sürecine katılmalarını sağlayın.

Sınırlılıklar ve Uygulayıcılara Öneriler Bibliyoterapi kullanılmaya karar verirken, yardıma gereksinimi olan kişinin buna hazır olup olmadığına dikkat edilmelidir. Danışma ilişkisisin daha çok yeni başladığı bir dönemde “ Bibliyoterapi Çalışmasını” başlatmak pek de uygun olmayabilir.

Danışan, sorunlarını hızla dile getirip çözüme yöneliyorsa, “Bibliyoterapi Çalışmalarını” devreye sokmak anlamsız olabilir. Süreci yavaşlatabilir. Psikolojik Danışma ve Rehberlik çalışmalarında Bibliyoterapi, yardım yollarından yalnızca biridir. Ancak gerekli olduğunda kullanılmalıdır

Yardım gereksinimi olan kişilerin kişisel özellikleri de önemlidir. Okuma alışkanlığı olan, okuma yeteneği orta ve ortanın üzerindeki kişilerle Biblioterapi Çalışmaları daha yararlı olabilir. Okuma düzeyi çok düşük bireylerde, okuma becerisiyle uğraşma çabaları ön plana geçerek bireyin kendisine, sorunlarına odaklaşabilmesini engeller. 4

Biblioterapi kullanımına gerçekten gerek olduğunda, bu yöntemin yarar sağlanılacağına inanıldığında baş vurulmalı, ön hazırlıklar yapılmalı ve süreç yürütülürken Biblioterapinin tüm aşamalarının gerçekleştirilmesine özen gösterilmelidir.

Bu sınırlılıkların dikkate alınmasının yanı sıra, bibliyoterapiyi kullanarak öğretmen ve psikolojik danışmanlara aşağıdaki öneriler yararlı olabilir: 1. Okumaktan hoşlanmayan ya da kitap zevkini bilmeyen çocuklara biblioterapiyle yardım edilemeyeceğinin farkında olunuz. 2. Her türlü sorunu olan çocukların sağaltımı açısından yararlı olabilecek kitaplar bulabilmek için kitapların yalnızca başlığını değil, konusunu öğrenecek şekilde okuyunuz.

3. Çocukların iyileşmelerine yardımcı olabilecek uygun hikayeleri seçme konusunda onlara güvenin ve okumak için zaman tanıyın. 4. Güvenilir başvuru kaynağı olun. Böylece zor zamanlarda öğretmen ve ebeveynler sizden çocuklar için kitap tavsiyesi almaya gelsinler.

5. Çocuklar için farklı konularda bir çok kitap bulundurun. 6. Kitapları okurken çocuklarla konuşun. Onların kitaplara olan hem kişisel hem de edebi tepkilerini birbirleriyle paylaşabilecekleri bir atmosfer yaratın. 7. Kendi okumadığınız bir kitabı asla başkasına tavsiye etmeyin. 8. Bir çocuğu sadece kitapla kurtarmaya kalkışmayın. 9. Okuyucu için etkinlikler, temalar ya da etkileşimli sorular sunan kitaplar arayın.

Bibliyoterapinin, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde kullanılması konusundaki çalışmalar, özellikle bu yöntemin çocuk ve gençlerle çok farklı amaçlara yönelik olarak uygulanabileceğini göstermektedir. Bireysel ve grupla psikolojik danışma 4 uygulamalarında yararlanılması yanı sıra özellikle ilköğretimde kapsamlı Gelişimsel Rehberlik Programlarında, sınıf etkinliklerinde kullanılabilir

ÖRNEK BİR UYGULAMA Sınıf düzeyi ilköğretim 1 Rehberlik Kazanımı : İnsanlar arasındaki farklılık ve benzerleri anlamak ve kabul etmek. Ders Kazanımı : Geometrik şekilleri tanımak, küçük kas motor gelişimini desteklemek Materyal : “ Küçük Mor Balık” adlı kitap ( Çınaroğlu, 2004), renkli elişi kağıtları, uhu resim kağıdı.

Süreç : Kitap öğrencilere okunur. Öğrencilere aşağıdaki sorular sorulur. -Küçük mor balık neden mutsuz? -Küçük mor balık neden diğerleriyle oynamayı kabul etmiyor? -Diğer balıklar neden küçük mor balıkla dalga geçiyor? -Küçük mor balık neden daha sonra fikrini değiştirip diğerleriyle arkadaş oluyor?

-Sizce arkadaş olmak için birbirine benzemek şart mıdır? -En iyi arkadaşınızı düşünün. Arkadaşınızla sizin ortak yanlarınız neler? -Arkadaşınızla sizin farklı yanlarınız neler? -Arkadaşlarınız siz onlardan farklısınız diye sizinle oynamayı kabul etmese ne hissederdiniz? Ne yapardınız?

3. Arkadaşlar arasındaki benzerlik ve farklılıkların önemi ve bunların sonuçları üzerine konuşulur. İnsanların birbirlerini bu benzerlik ve farklılıklarıyla kabul etmelerinin önemi üzerinde durulur. 4. Öğrencilerden, bir sonraki derse önceden elişi kağıtlarından kesilerek çeşitli renk ve boyutlarda hazırlanmış üçgenler ve daireler, uhu ve resim kağıdı getirmeleri istenir. 5. Uygulamacı, önceden üçgen şeklinde keserek hazırladığı yaldızlı kağıtları derse getirir.

6. Balıklar , kuyruk hariç tamamlandıktan sonra uygulamacının hazırladığı yaldızlı kağıtlar dağıtılarak balıkların kuyrukları yapılır. 1 -Balıklardaki benzerlikler ve farklılıklar dikkat çekilerek bir kez daha kişiler arası benzerlik ve farklılıkların kabul edilmesinin üzerinde ve dostluğun önemi üzerinde durulur. 2 -Öğrencilerin etkinliğe ilişkin duygularını ifade etmeleri sağlanarak etkinlik tamamlanır