Bamllk Kavramlar Prof Dr Birgl Cumurcu nn niversitesi

Bağımlılık Kavramları Prof. Dr. Birgül Cumurcu İnönü üniversitesi AMATEM KLİNİĞİ

Madde Kullanımı • Madde kullanımı, bağımlılık yapan maddelerin sahte iyi oluş hali sağlamak amacıyla vücuda dahil edilmesidir

• Bağımlılık ne demek? “Zararlı sonuçlarına rağmen bir davranışı sürdürmeye devam etmek” Madde kullanımının, biyolojik süreçlere bağlı olarak ortaya çıkardığı bedensel-ruhsaltoplumsal sorunlar

HASTALIK Yaşam biçimi? Kişilik zayıflığı? BAĞIMLILIK Huy? Tercih? Ahlak zayıflığı?

BAĞIMLILIKLAR Kimyasal -Sigara -Alkol -Uyarıcı/Uyuşturucu maddeler Kimyasal olmayan -Kumar -İnternet -Alışveriş -Seks -Yemek

Madde etkileri • • Sahte İyi Oluş Hali Tolerans Bağımlılık Kesilme

Bağımlılık • Bağımlılık: Yoksunluğa bağlı fiziksel ve ruhsal sıkıntıyı önlemek için bir maddeyi sürekli alma ihtiyacı. – Bağımlılık (dependence): Yoksunluk ve toleransın görülmesi -Alışkanlıktiryakilik (addiction) -Disease (hastalık/ bozukluk) -Davranışsal adaptif durum

Bağımlılık yapıcı maddeler Opiatlar Sedatif/Hipnotikler Morfin, kodein (doğal) Alkol Ecstasy Benzodiazepin (Xanax, Diazem, Rivotril) Kokain Eroin (yarı sentetik) Metadon, Dolantin (sentetik) Barbitürat (Luminal) Stimülanlar Halüsinojenler (Uyarıcılar) Kafein Nikotin LSD Esrar Uçucular

Uçucular Solventler Yapıştırıcılar Aerosoller Tiner Benzin

Evreler Bağımlılık nasıl gelişir? Madde kullanımı Kötüye kullanım Bağımlılık

Nasıl tanı koyarız?

Bağımlılık Tanı Ölçütleri Tolerans gelişmesi Kullanılan miktarın giderek artması Yoksunluk belirtileri Sinirlilik, uykusuzluk rahatlayamama vb Sık başarısız bırakma girişimleri Örn: ramazanları bırakmak Çok zaman harcama Aramak, bulmak, kullanmak, ayılmak için… Yooo, artık bıraktım! Tasarlanandan fazla kullanmak Durduramamak, 1 tane deyip 5 tane içmek Fiziksel ya da ruhsal zararlara rağmen madde kullanımının sürdürülmesi Madde kullanımı nedeni ile sosyal, mesleki ve kişisel etkinliklerin azalması İş, aile, okul vb Bağımlılık diyebilmek için en az 3 ölçüt gerekir

Temel özellikler Kompulsif Kullanım (sürekli içme, tekrarlama) Denetim kaybı Tasarladığından fazla kullanmak Yoksunluk-Tolerans Zarar görme

Tanı ölçütleri ICD-10 Madde zararlı kullanım 1. 2. 3. 4. Maddenin fiziksel ya da psikolojik zarar verdiğine dair net kanıt Zararın niteliği tam olarak tanımlanmalıdır 12 ay içinde en az 1 ay sürmeli ya da dönem görülmeli Başka bir mental bozukluk tanısı aynı maddeyle ilgili olarak aynı zaman dilimi içinde konulmamalı Bağımlılık (>3) 1. 2. 3. 4. 5. 6. İçme kompulsiyonu için güçlü bir arzu İçmeyi kontrol etmede güçlük Tolerans Diğer aktiviteleri ihmal edecek derecede alkolle zaman geçirme Zararlı sonuçlarına rağmen sürekli kullanma İçmeyi durdurunca fizyolojik kesilme belirtilerinin görülmesi

DSM-5: Madde kullanım bozuklukları 1 yıllık süre içinde aşağıdakilerden en az 2 tanesi 1. İş, okul, ev sorumluluklarını yapamayacak düzeyde madde kullanma 2. Fiziksel olarak tehlikeli durumlarda yineleyici madde kullanımı 3. Toplumsal ya da kişiler arası sorunlar 4. Tolerans 5. Yoksunluk

6. Tasarladığından fazla kullanma 7. Bırakmak ya da kontrol etmek için sürekli boşa çıkan çaba 8. Maddeyi bulmak, kullanmak ya da ayılmak için çok zaman harcama 9. İş, aile, okul etkilenir 10. Fizik ya da psikolojik sorun yaratmasına rağmen kullanım sürer 11. Maddeyi kullanmak için güçlü istek duyma

Şiddeti nasıl? • 2 -3 ölçüt = hafif şiddette • 4 -5 ölçüt = orta • >6 ölçüt= ağır

Alkol tarama testi: KESİ • Alkolü Kesmek zorunda kaldığınızda neler hissediyorsunuz? • İnsanlar sizi içmenizle ilgili Eleştirdiklerinde sıkıyorlar mı? • İçmenizle ilgili Suçluluk hissediyor musunuz? • Sabahleyin İlk iş olarak sinirlerinizi yatıştırmak için içki ihtiyacınız olur mu? 2 puan ya da üstü bağımlılık ? ?

Standart içki kavramı Erkekler için haftada 21 Kadınlar için haftada 14

Riskli kullanım RİSK ERKEK KADIN Düşük Günde 4 standart içkiye kadar Günde 2 standart içkiye kadar Orta (zararlı) Günde 4 standart içkiden fazla Günde 2 standart içkiden fazla Yüksek (tehlikeli) Günde 6 standart içkiden fazla Günde 4 standart içkiden fazla En fazla haftada 5 kere!

Kimler bağımlı olur? • • Çevre? Genetik? Eğitim? Kişilik?

Kimler bağımlı olur?

Bağımlılıkla İlgili Kavramlar

Kötüye kullanım Tekrar tekrar madde kullanımına bağlı yineleyen ve önemli olumsuz sonuçlarına karşın uyum bozucu bir biçimde madde kullanımının olmasıdır Bağımlılık Maddeyle ilişkili önemli sorunlara rağmen kişinin maddeyi sürekli bir biçimde kullandığına işaret eden bilişsel, davranışsal ve fizyolojik bir grup belirti

1. Entoksikasyon • Bağımlılık yapıcı maddeler yüksek doz alındığında ortaya çıkan fiziksel ve ruhsal belirtiler kümesidir. Maddenin alındığı doza göre değişen bulgular verir. 26

2. Tolerans • İstenen etkiyi oluşturmak için gittikçe artan madde miktarına gereksinim duyma • Ya da aynı miktarda maddeyi kullanmakla etkinin giderek azalmasıdır

Çapraz tolerans • Bir madde kullanımı ile oluşan toleransın benzer başka bir madde için de geçerli olması durumudur. 28

3. Yoksunluk • Uzun süre ağır biçimde kullanılan bir maddenin kan ve doku düzeyi düşerken ortaya çıkan fizyolojik ve bilişsel belirtiler • Hoş olmayan yoksunluk belirtilerinin çıkmasının ardından kişi bu belirtileri hafifletmek ya da bunlardan kaçınmak için maddeyi alır

Eroin yoksunluğu?

Klinik uygulama Yoksunluk Belirtileri: Birkaç saat içinde: Şiddetli istek 8 -12 saat içinde: Göz yaşı, burun akıntısı, Esneme, terleme 12 -14 saat içinde: Uykusuzluk, ağrı, pupil dilatasyonu, iştah kaybı, kaz derisi, irritabilite.

4. Kayma (laps, slip) • Birkaç kere madde alınması

5. Depreşme (relaps)) • Madde kullanımına yeniden başlanması, bağımlılık hastalığının nüks etmesi • Uzun dönemli ilişkisel-çağrışımlı bellek değişikleri nedeniyle, uzun süre “ayık” kalmadan sonra bile madde arama ve kullanmaya duyulan yoğun arzu depreşme sebebidir

Evreler Bırakma Tekrar madde kullanmayı düşünme (prolapse) Eylem Bir kere deneme (slip) Karar Verme Ara sıra kullanma (lapse) Farkına varma Eskisi gibi kullanmaya başlama (relapse)

Teşekkürler…