Balang Hkmleri9 Hafta 1 HAKLARIN KORUNMASI Hak sahibinin

Başlangıç Hükümleri-9. Hafta 1

HAKLARIN KORUNMASI Hak sahibinin hakkı ihlâl edildiği takdirde başvurabileceği yetkiler şunlardır 1. Talep yetkisi 2. Dava yetkisi 3. Cebrî icraya başvurma yetkisi 4. Hak sahibinin hakkını kendi gücünü kullanarak koruması(ancak istisnaen başvurulabilen bir yol) 5. Tazminat isteme yetkisi 2

I. Talep Yetkisi: Talep yetkisi; hak sahibinin, başkalarından hakkına uygun davranmalarını isteme yetkisidir. Talep, asıl hakka bağlı bir yetkidir: - Alacak hakkı, sahibine, borçlusundan borcun konusunu (edimi) yerine getirmesini (ifa etmesini) talep yetkisi verir. - Mutlak haklar (örn. aynî hak, kişilik hakkı), sahibine, bu hakka uygun davranılmasını, yapılan ihlâle son verilmesini talep yetkisi verir. - Yenilik doğuran haklar, sahibine, talep yetkisi değil, irade beyanında bulunarak bir hukukî sonuç meydana getirme yetkisi verir. 3

II. Dava Yetkisi: Hakkın sahibi, /talebi sonuç vermediği veya talepte bulunmakta bir yarar görmediği takdirde hakkının korunmasını sağlamak için Devlet’in yargı organlarına başvurma imkânına(dava hakkına) sahiptir. 4

Dava Çeşitleri: 1. Eda Davası: Davacının, davalının bir şeyi yapmaya veya yapmamaya ya da vermeye mahkûm edilmesini istediği dava türüdür. (örn. istihkak davası, ifa davası, tazminat davası) 2. Tespit Davası: Bir hakkın veya hukukî ilişkinin mevcut olup olmadığının saptanması için açılan dava türüdür. 3. Yenilik Doğuran Dava: Dava açılarak kullanılması gereken yenilik doğuran hakların kullanılmasına ilişkin olarak açılan dava türüdür. (örn. boşanma davası, evlenmenin butlanı davası) 5

Davaya Karşı Savunma İmkânları: Davalı, kendisine karşı açılan dava karşısında iki türlü savunma imkânına başvurabilir; i. İTİRAZ: Davalının, davacının talebini dayandırdığı hakkın doğumuna engel olan veya hakkı sona erdiren olguları ileri sürmesidir. (örn. hakkın dayandığı hukukî işlemin geçersiz olduğunu veya hakkın sona erdiğini ileri sürmek) ii. DEF’İ: Davalının, dava konusu talebi yerine getirmekten kaçınmasına imkân veren bir hakkının bulunduğunu ileri sürmesidir. (örn. zamanaşımı def’ini ileri sürmek) 6

Davanın ve Savunmanın İSPATI: İspat: iddia veya savunmanın dayandığı bir olgunun varlığına veya yokluğuna, mahkemeyi, usulüne uygun biçimde ikna etmektir. İSPAT YÜKÜ Genel Kural: TMK. m. 6 “Kanunda aksine bir hüküm bulunmadıkça, taraflardan her biri, hakkını dayandırdığı olguların varlığını ispatla yükümlüdür. ” Önce davacı, davasını dayandırdığı olguları ispat eder; Sonra da davalı, savunmasını dayandırdığı olguları ispat eder. 7

2. Hayatın Olağan Akışına Uygun Olguların İspatı Gerekmez: Hakkının varlığını normal yaşam tecrübelerine göre doğal sayılan bir olgunun varlığına dayandıran tarafın, hayatın olağan akışına uygun olan bu olguyu ispatlaması gerekmez. Davada hangi taraf hayatın olağan akışının aksine olan bir olgunun varlığını iddia ediyorsa, bu iddiayı ispat yükü ona düşer. 3. Herkesin bildiği veya kolaylıkla öğrenebileceği olguların (maruf ve meşhur vakıaların) ispatı gerekmez: HMK. m. 187 f. 1 8

4. Karineye dayanan taraf, sadece karinenin temelini oluşturan vakıayı ispat ederek, iddiasını ispat etmiş sayılır: i. Kanunî Faraziye (Kesin Karine): Kanunun, belirli bir olaya, aksi iddia ve ispat olunamaz biçimde, kesin sonuç bağlamış olmasıdır. Örn. sözleşmenin kurulmasında hataya düşen taraf, bir yıl içinde iptal hakkını kullanmazsa, sözleşmeye onay vermiş sayılır (TBK. m. 39) (Onay Faraziyesi) 9

ii. Kanunî Karine: Kanunun, ispat edilen bir olguyu, ispatı gerekli bir başka hususun delili saymış olmasıdır. Karineye dayanan taraf, sadece karinenin temelini oluşturan vakıayı ispatlayarak, iddiasını ispat yükünden kurtulmuş olur. Karşı taraf, karinenin aksini ispat ederek, karineyi çürütebilir. (Örn. Koca lehine babalık karinesi; ölüm karinesi) 10

5. Kanunun ispat yükünü özel olarak belirlediği hallerde, bu hükümdeki esaslar uygulanır: Örn. TMK. m. 3’e göre, kanunun iyiniyete sonuç bağladığı hallerde, bir kişinin iyiniyetli olmadığını iddia eden kişi ispatla yükümlüdür. (İyiniyet karinesi) Örn. TBK. m. 112’ye göre, sözleşmeden doğan borçlarda, borcun ifa edilmemesi halinde, alacaklının açtığı tazminat davasında, alacaklı borçlunun kusurunu değil, borçlu kendi kusursuzluğunu ispat etmek zorundadır. (Kusur karinesi) İyiniyet karinesi ve kusur karinesi, teknik anlamda karine değil, sözde karinedir. (Sözde Karine: Gerçek anlamda karine değildir. Bir olgunun ispatı diğer bir olgunun delili sayılmış değildir. Sadece ispat yükünün kimde olduğunu belirtmiştir. ) 11

6. İddiasını resmî sicile veya resmî senede dayandıran kişi, ispat yükünü yerine getirmiş sayılır: TMK. m. 7 “Resmî sicil ve senetler, belgeledikleri olguların doğruluğuna kanıt oluştururlar. Bunların içeriğinin doğru olmadığının ispatı, kanunlarda başka bir hüküm bulunmadıkça, herhangi bir şekle bağlı değildir. ” 12

Resmî Sicil: Kanunun alenîleştirilmesini istediği bazı hukukî ilişkileri ve olayları kaydetmek üzere devlet memurları ve noterler tarafından tutulan sicillerdir. (örn. nüfus kütüğü, tapu sicili) Resmî Senet: Resmî bir makamın (örn. noter, tapu sicil memuru) katılması ile düzenlenen belgedir. 13

III. Cebrî İcraya Başvurma Yetkisi: Mahkeme tarafından verilen eda ilâmındaki emri (bir şeyin verilmesine, yapılmasına, yapılmamasına ilişkin mahkeme kararını) davalı rızası ile yerine getirmezse, hak sahibi, Devlet’in yetkili icra organlarından kararın zorla yerine getirilmesini isteyebilir. 14

IV. Hak Sahibinin Hakkını Kendi Gücünü Kullanarak Koruması: Kural olarak: mümkün değil. İstisnalar: 1 - Meşru Müdafaa: Kişinin kendisinin veya başkasının şahsına veya malvarlığına yapılan hukuka aykırı ve halen devam eden saldırıyı bertaraf etmek için, saldırıda bulunan kişiye karşı saldırıda bulunmasıdır (TBK. m. 64 f. 1) 2 - Hakkını Korumak İçin Kuvvet Kullanma: Kuvvet kullanılmaması halinde hak sahibinin hakkını kaybetmesi veya hakkını kullanmasının çok güçleşmesi tehlikesi varsa ve tehlikenin ortadan kaldırılabilmesi için Devlet organlarına başvurma imkânı yoksa, hak sahibi hakkını 15 kuvvet kullanarak koruyabilir. (TBK. m. 64 f. 3)

V. Tazminat talep etme yetkisi: Hak sahibi, hakkına uyulmasını sağlayamadığı için zarara uğramışsa veya hakkına uyulmasına sağlasa dahi, bunu sağlayana kadar geçen süreçte zarara uğramışsa uğradığı zararın tazmin edilmesini hakkını ihlâl eden kişiden talep edebilir. 16