Balang Hkmleri 6 Hafta 1 HAKLARIN KAZANILMASI ve

Başlangıç Hükümleri- 6. Hafta 1

HAKLARIN KAZANILMASI ve KAYBEDİLMESİ: - Hukuki Olay ile - Hukuki Fiil ile - Hukuki İşlem ile gerçekleşebilir. HUKUKİ OLAY: Hukukun kendisine sonuç bağladığı olaylardır. 2

HUKUKİ FİİL: Kendilerine hukukî sonuç bağlanmış olan iradî insan fiilleridir. Hukuka Aykırı Fiiller: - Haksız fiiller - Borca aykırılık Hukuka Uygun Fiiller: - İrade açıklamaları - Bilgi açıklamaları - Duygu açıklamaları 3

A. İrade Açıklamaları: İradeyi dış dünyaya bildiren fiillerdir. Hukuki işlemler, hukuki işlem benzeri fiiller, maddî fiiller olarak üçe ayrılır. 1. Hukuki İşlemler: Bir veya birden çok kişinin, hukukî bir sonuç doğurmaya yönelmiş /irade açıklaması veya irade açıklamalarından oluşan hukukî olgudur. 4

2. Hukukî İşlem Benzeri Fiiller: Hukuk düzeninin, irade açıklamasına, açıklayanın iradesinden bağımsız olarak, hukukî sonuç bağlamasıdır. 3. Maddî Fiiller: Hukuk düzeninin, hukukî sonucu, iradî olarak dış dünyada meydana gelen maddî değişikliğe bağlamasıdır. 5

B. Bilgi (Tasavvur) Açıklamaları: Hukuk düzeninin, hukukî sonuç bağladığı, kişinin bir konuya ilişkin görüş, bilgi beyan etmesidir. Örn. ayıp ihbarı C. Duygu (His) Açıklamaları: Hukuk düzeninin bir duygunun açığa vurulmasına hukukî sonuç bağlamasıdır. Örn. zina yapan eşi AF. 6

HUKUKİ İŞLEMLER: Hukukî İşlem Türleri: I. Hukukî İşleme Katılanların Sayısına Göre: A. Tek Taraflı Hukukî İşlemler: Tek bir kişinin irade beyanı ile meydana gelip, hukukî sonuçlar doğuran hukukî işlemlerdir. Örn. vakıf kurma, vasiyetname yapma. 7

B. İki veya Çok Taraflı Hukukî İşlemler: Hukukî işlemin meydana gelebilmesi için iki veya daha fazla tarafın irade açıklamalarının gerekli olduğu hukukî işlemdir. Sözleşmeler ve kararlar olarak ikiye ayrılır. 1. Sözleşme: Hukukî bir sonuca yönelik, birbirine uygun ve karşılıklı irade beyanlarından oluşan hukukî işlemdir. 8

2. Karar: Kişi topluluklarında, hukukî bir sonucu gerçekleştirmek üzere, yeter sayıda kişinin iradelerini aynı yönde açıklamaları ile meydana gelen hukukî işlemdir. Örn. Dernek GK. Kararı - Var olan bir hukukî ilişkiye dayanır. İrade beyanları; karşılıklı değildir, bir merkeze yöneltilmiştir. 9

II. Hukukî İşlemin Sonuçlarını Doğurduğu Değere Göre: A. Kişi Varlığına İlişkin Hukukî İşlemler: Doğrudan kişiye ilişkin olan, kişisel ilişkileri düzenlemek için gerçekleştirilen hukukî işlemlerdir. Örn. nişanlanma, evlenme. B. Malvarlığına İlişkin Hukukî İşlemler: Etkilerini kişinin malvarlığında meydana getiren hukukî işlemlerdir. Örn. taşınmaz veya taşınır mülkiyetinin devri 10

III. Malvarlığına Yaptıkları Etki Bakımından: Malvarlığına ilişkin hukukî işlemler; Malvarlığı AZALAN Taraf İçin; - Borçlandırıcı İşlem veya - Tasarruf İşlemi Malvarlığı ARTAN Taraf İçin; - Kazandırıcı İşlem adını alır. 11

A. Borçlandırıcı İşlemler: Hukukî işlemi yapan kişinin, malvarlığının pasifine yeni bir borç ekleyerek, onun malvarlığının PASİF kısmını ARTIRAN hukukî işlemlerdir. o Borç sözleşmesi (örn. satım sözleşmesi) niteliğinde veya Tek taraflı hukukî işlem (örn. vasiyetname) niteliğinde olabilir. 12

B. Tasarruf İşlemleri: Bir hakkı veya hukukî ilişkiyi doğrudan etkileyen, - onu diğer tarafa geçiren - içeriğini sınırlayan - içeriğini değiştiren - ortadan kaldıran hukukî işlemlerdir. o İşlemi yapan kişinin malvarlığının AKTİF kısmı AZALIR. o Sözleşme niteliğinde (örneğin, alacağın devri sözleşmesi, borcun ibrası sözleşmesi) veya Tek taraflı hukukî işlem niteliğinde (örneğin, tescil talebi) olabilir. 13

C. Kazandırıcı İşlemler: Bir kişinin diğer bir kişiye bir malvarlığı değeri sağladığı hukukî işlemlerdir. o Kazananın, ya AKTİFİ ARTAR ya PASİFİ AZALIR. o Kazandırma, ivazlı veya ivazsız olabilir. o Kazandırma, ya bir Hukukî İşlem ile (Borçlandırıcı İşlem veya Tasarruf İşlemi) ya da Maddî Fiil ile gerçekleşir. 14

Kazandırıcı İşlemlerin Hukukî Sebebi: Kazandırıcı işlemler, başlıca 3 hukukî sebebe dayanabilir. İfa sebebi, alacak sebebi, bağışlama sebebi. i- İfa Sebebi: Kazandırma ile ulaşılmak istenen amaç, bir borcun ifası olabilir. Örn. tasarruf işlemleri, genellikle, bir borçlandırıcı işlemi ifa amacı ile yapılır. 15

ii- Alacak Sebebi: Kazandıran, kazandırmayı, karşı tarafın da kendisine bir kazandırma yapması amacıyla yapmış olabilir. Örn. tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler (örn. satım, kira, hizmet sözleşmeleri) iii. Bağışlama Sebebi: Kazandıran, kazandırmayı, sadece karşı tarafın malvarlığını karşılıksız olarak çoğaltmak amacıyla yapmış olabilir. Örn. Bağışlama vaadi sözleşmesi, vakıf kurma 16

IV. Hüküm İfade Ettiği An Bakımından: A. Ölüme Bağlı Tasarruflar: Hüküm ve sonuçlarını, işlemi yapan kişinin ölümünden sonra meydana getiren hukukî işlemlerdir. Vasiyetname ve miras sözleşmesi. B. Sağlararası Hukukî İşlemler: Hüküm ve sonuçlarını, işlemi yapan kişi sağ iken meydana getiren hukukî işlemlerdir. 17

HUKUKÎ İŞLEMİN UNSURLARI: I. Hukukî İşlemin KURUCU Unsurları: Hukukî işlemi meydana getiren, ona varlık veren unsurlardır. Her hukukî işlemin temel unsuru; irade beyanıdır. 18

İrade Beyanı: Hukukî bir sonuca yönelmiş arzunun açıklanmasıdır. İrade beyanı 3 unsurdan meydana gelir: 1. Fiil İradesi: Beyan sahibinin iradesini ortaya koyan hareketi (söz, yazı, davranış) yapma istediğidir. 2. İşlem (hukukî sonuç) iradesi: Beyan sahibinin belirli bir hukukî sonuca yönelik arzusudur. 3. Beyan (açıklama) iradesi: Beyan sahibinin yaptığı hareketle, işlem iradesini dış dünyaya bildirme iradesidir. 19

Kişide işlem iradesi ve beyan iradesi gerçekte yoksa, kişinin davranışı ona irade beyanı olarak yüklenebilir mi? Güven teorisine göre, iki şart birlikte gerçekleşirse, EVET yüklenebilir. 1. Muhatap, dürüstlük kuralına göre, kendisine yöneltilen fiili, irade beyanı saymakta haklı olmalı. 2. Beyan sahibi, şartların ve dürüstlük kuralının gerektirdiği dikkat ve özeni göstermiş olsaydı, fiilinin, muhatap tarafından bir irade beyanı olarak kabul edileceğini anlayacak durumda olmalı. Bu durumda, beyan sahibi, tazminat ödeyerek, Yanılma (Hata) nedeniyle hukukî işlemi iptal edebilir. 20

İRADE BEYANININ ÇEŞİTLERİ: I. Açık veya Örtülü Olmalarına Göre: 1. Açık İrade Beyanları: Anlamı, kullanılan beyan vasıtalarından (söz, yazı, işaret) doğrudan doğruya anlaşılan irade beyanlarıdır. 2. Örtülü İrade Beyanları: Anlamı, kişinin davranışının mevcut durum ve şartlarla birlikte değerlendirilmesi sonucu anlaşılan irade beyanlarıdır. 21

Başlıca örtülü beyan halleri; a. İradeyi gösteren hareketler: Kişinin işlem iradesinin fiil ve hareketlerinden dolaylı olarak anlaşıldığı durumlardır. b. Susma: Kural olarak: İrade beyanı olarak kabul edilemez. İstisna: Kanun, işin özelliği veya durumun özelliği, susmanın örtülü irade beyanı olarak kabulünü gerektirebilir. 22

II. Yöneltilmesi Gerekip Gerekmediği Bakımından: 1. Yöneltilmesi Gereken İrade Beyanları: İrade beyanının, istenen hukukî sonucu sağlaması için, sadece dışı dünyaya açıklanması değil, muhataba yöneltilmesi de gereklidir. 2. Yöneltilmesi Gerekmeyen İrade Beyanları: İrade beyanının istenen hukukî sonucu sağlaması için sadece dış dünyaya açıklanması yeterlidir. 23

III. Vasıtalı veya Vasıtasız Oluşu Bakımından: 1. Vasıtasız İrade Beyanları: Kişinin irade beyanı, bir başkasının aktarımı söz konusu olmadan, doğrudan muhataba ulaşır. 2. Vasıtalı İrade Beyanları: Muhatap, kişinin irade beyanını, araya giren bir başka kişinin kendisine aktardığı biçimde öğrenir. 24

HUKUKÎ İŞLEMİN GEÇERLİLİK UNSURLARI: Kurucu unsurları mevcut bir hukukî işlemin, hüküm ve sonuç doğurabilmesi için gerekli olan unsurlardır. A. BÜTÜN HUKUKÎ İŞLEMLERDE GEREKLİ OLAN GEÇERLİLİK UNSURLARI: 1. Hukukî İşlem Yapan Kişinin EHLİYETLİ OLMASI: 25

2. Hukukî İşlemin KONUSUNUN, / Emredici Hukuk Kurallarına Kamu Düzenine Genel Ahlâka Kişilik Haklarına Aykırı veya İmkânsız OLMAMASI: 26

3. Hukukî İşlemi Meydana Getiren İRADE BEYANLARInın SAĞLIKLI OLMASI: Beyan sahibi, irade sakatlığına (hata, hile, tehdit) maruz kalmamış olmalıdır. 4. Hukukî İşlemin MUVAZAALI Olmaması: Muvazaa: Hukukî işlemin taraflarının, kurdukları hukuk işlemin, hiç hukukî sonuç doğurmaması Veya dışa yansıyandan farklı olarak, başka bir hukukî işlemin sonuçlarını doğurması konusunda anlaşmalarıdır. 27

B. BAZI HUKUKÎ İŞLEMLERDE GEREKLİ OLAN GEÇERLİLİK UNSURLARI: 1. Geçerlilik Şeklinde Tâbi Hukukî İşlemlerde; ŞEKLE UYULMASI Gereklidir: 2. Tasarruf İşlemlerinde; Tasarrufta Bulunan Kişinin TASARRUF YETKİSİNİN Bulunması Gereklidir: Kural: Hakkın sahibi, hakkın konusu üzerinde tasarruf yetkisine (hakka doğrudan etki etme gücüne) sahiptir. İstisna: Kişinin hak sahibi olduğu halde tasarruf yetkisinin bulunmaması. 3. Sebebe Bağlı Tasarruf İşlemlerinde; İşlemin Sebebini Teşkil Eden BORÇLANDIRICI İŞLEMİN de GEÇERLİ OLMASI Gereklidir: 28

(Bazı Hukukî İşlemlerin) TAMAMLAYICI UNSURLARI: 1. Sınırlı Ehliyetsizlerin Borçlandırıcı İşlemlerinde: İzin veya İcazet 2. Temsil Yetkisi Eksikliğinde: İcazet 3. Tasarruf Yetkisi Sınırlamasına İlişkin Eksiklikte: İzin veya İcazet 4. Hukukî İşleme Bir Resmî Makamın Fiilinin Eklenmesi 5. Geciktirici Şarta Bağlı Hukukî İşlemlerde: Geciktirici Şartın Gerçekleşmesi 29

HUKUKÎ İŞLEMLERİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ (GEÇERSİZLİĞİ): Hukukî işlemin kurulması veya hüküm ifade etmesi için gerekli olan, hukuk düzeninin aradığı şartların bulunmamasıdır. Hükümsüzlük Çeşitleri: 1. Yokluk 2. Kesin Hükümsüzlük 3. İptal Edilebilirlik 4. Noksanlık 5. Nispî Etkisizlik 30

1. YOKLUK: Hukukî işlemin kurucu unsurlarının mevcut olmamasıdır. - Yokluğu; her zaman, her ilgili ileri sürebilir. Yokluk sonucu, kendiliğinden meydana gelir. Yokluğu, hâkim, re’sen dikkate alır. 31

2. KESİN HÜKÜMSÜZLÜK: Kurucu unsurları mevcut olan bir hukukî işlemde, kamu düzenini ilgilendirecek önemde bulunan bir geçerlilik şartının gerçekleşmemiş olmasıdır. Kesin Hükümsüzlük Sebepleri: Örn. tam ehliyetsizlik; konunun emredici hukuk kurallarına, genel ahlâka aykırı olması, konunun imkânsız olması, geçerlilik şekline aykırılık, muvazaa bulunması, tasarruf yetkisi bulunmaması 32

- Kesin hükümsüzlüğü; her zaman, her ilgili ileri sürebilir. Kural: Kesin hükümsüzlük sonucu, kendiliğinden meydana gelir. İstisna: Evlenme ve Ölüme Bağlı Tasarruflar - Kesin hükümsüzlüğü , hâkim, re’sen dikkate alır. 33

Yokluk ≠ Kesin Hükümsüzlük Farkları: 1. Yoklukta: Hukukî işlem kurulmamıştır. Kesin Hükümsüzlükte: Hukukî işlem kurulmuştur. 2. Yoklukta: Hukukî işlem, her zaman, kendiliğinden geçersizdir. Kesin Hükümsüzlükte: Hukukî işlemi hükümsüz kılmak için, istisnaî bazı durumlarda, dava açmak gerekebilir. 3. Yokluk iddiasının ileri sürülmesi, hiçbir zaman, hakkın kötüye kullanılması teşkil etmez. Kesin hükümsüzlük iddiasının ileri sürülmesi, istisnaî durumlarda, hakkın kötüye kullanılması teşkil edebilir. 4. Yoklukta: Tahvil mümkün değil. Kesin Hükümsüzlükte: Tahvil mümkün. 34

Tahvil: Kesin hükümsüz bir hukukî işlem, Ona yakın amaç güden bir başka hukukî işlemin tüm geçerlilik unsurlarını taşıyorsa ve Tarafların, kurdukları işlemin geçersiz olduğunu bilselerdi, şartları gerçekleşen yakın amaçlı diğer işlemi yapacakları kabul edilebiliyorsa, geçersiz hukukî işlem, şartlarını taşıdığı geçerli işleme dönüştürülerek (tahvil edilerek), işlemin hüküm doğurması sağlanabilir. 35

Kısmî Kesin Hükümsüzlük: TBK. m. 27 f. 2’ye göre, “Sözleşmenin içerdiği hükümlerden bir kısmının hükümsüz olması, diğerlerinin geçerliliğini etkilemez. Ancak, bu hükümler olmaksızın sözleşmenin yapılmayacağı açıkça anlaşılırsa, sözleşmenin tamamı kesin olarak hükümsüz olur. ” 36

3. İPTAL EDİLEBİLİRLİK: Gerçekleştirilmesindeki sakatlık nedeniyle, hukuk düzeninin, hukukî işlemin bir tarafına hukukî işlemi iptal ederek hükümsüz kılma imkânını tanıdığı hallerdir. 2 tür iptal edilebilirlik vardır: a. Düzelebilir Hükümsüzlük: Hukukî işlem, kurulduğunda geçersizdir. İptal hakkı sahibi, iptal hakkını kullanmazsa: işlem, baştan itibaren geçerli hale gelir (Hata, Hile, Tehdit nedeniyle iptalde) b. Bozulabilir Geçerlilik: Hukukî işlem, kurulduğunda geçerlidir. İptal hakkı sahibi, iptal hakkını kullanırsa: işlem, baştan itibaren geçersiz hale gelir (Gabin nedeniyle iptalde) 37

4. Noksanlık: Kurulmuş hukukî işlemin, hüküm ifade edebilmesi için bir unsurla tamamlanmasının gerekmesidir. Noksan (eksik) hukukî işlem, ASKIDADIR. Tamamlayıcı unsur Gerçekleşirse: işlem, hüküm ifade eder. Gerçekleşmeyeceği kesin olarak anlaşılırsa: işlem, tamamen hükümsüzleşir. 38

5. Nispî Etkisizlik: Bir tasarruf işleminin işlemin tarafları arasında geçerli olduğu (etki doğurduğu) halde, işlemin hukukî sonuçlarının bazı kişilere karşı, bazı sebeplerden dolayı, ileri sürülememesidir. Örn. iflâs eden kişinin, iflâs masasına giren mallarına ilişkin yaptığı tasarruf işlemleri, onun alacaklılarına karşı hüküm ifade etmez. (İİK. m. 191) 39