BAKTERLERN PATOJENK KARAKTERLER NFEKSYONUN MEKANZMASI 1 NFEKSYONUN MEKANZMASI

BAKTERİLERİN PATOJENİK KARAKTERLERİ İNFEKSİYONUN MEKANİZMASI 1

İNFEKSİYONUN MEKANİZMASI n Doğada çok yaygın olarak bulunan mikroorganizmalardan ancak çok az bir bölümü insan ve hayvanlar için hastalık yapıcı niteliktedirler (patojenik). Geri kalan büyük bir bölümü ise hastalık oluşturamamaktadırlar (apatojenik). n İnfeksiyonlar, genellikle, konakçı ile patojenik mikroorganizmaların karşılıklı interaksiyonu sonu ortaya çıkarlar. n Eğer bir vücuda patojenik bir mikroorganizma girmiş, lokalize olmuş ve üremişse, o bireyde infeksiyon var demektir. Ancak, bu canlıda her zaman, genel veya özel klinik belirtiler gözlemlenmeyebilir. n Eğer, klinik semptomlar ortaya çıkmışsa, o zaman infeksiyona bağlı hastalık meydana gelmiş olur. 2

İNFEKSİYONUN MEKANİZMASI n Mikroorganizmalardan ileri gelen hastalıklara, aynı zamanda, infeksiyöz hastalıklar adı da verilmektedir. n Patojenik bir ajan vücuda girdikten hastalık belirtilerinin ortaya çıkıncaya kadar geçen süre (inkubasyon periodu, kuluçka süresi), bazen, çok kısa (birkaç gün), bazen de 1 -2 hafta veya daha uzun (aylar, yıllar) olabilir. n Bu durum, giren mikroorganizmanın virulensi, miktarı, giriş yolu, yayılış tarzı, konacının duyarlılığı ile çevre koşulları yakından ilişkilidir. n Mikroorganizma çok virulent ve yeterli miktarda da vücuda girerse, duyarlı konakcıda inkubasyon süresi kısa olabilir ve hastalık belirtileri (özellikle, genel belirtiler) bir kaç gün içinde ortaya çıkabilir. 3

İNFEKSİYONUN MEKANİZMASI n Vücutta bir infeksiyonun oluşabilmesinde, mikroorganizmaların virulensleri yanı sıra, belli bir miktardan aşağı olmayan dozda girmesi de gereklidir (minimal infektif doz, MİD). n Bu doz, aynı zamanda, %100 infeksiyon oluşturabilecek en az miktarı da ifade eder. Eğer ölümler oluşuyorsa, minimal letal doz (MLD) olarak tanımlanır. n Mikroorganizmalar minimal infektif veya minimal letal dozun altında girerlerse infeksiyonlar veya ölümler %100 olarak gerçekleşemez. 4

İNFEKSİYONUN MEKANİZMASI n İnfeksiyonların hepsi, mikroorganizmaların bizzat kendileri tarafından meydana getirilmezler. n Toksijenik özellikte olanların salgıladıkları ekzotoksinler ve Gram negatiflerinin endotoksinleri de toksemik infeksiyonlara (toksemi, intoksikasyonlar) yol açarlar ve hatta ölümlere de neden olurlar. n Bazı infeksiyonlarda, klinik belirtiler ve ortaya çıkan hastalıklar tespit edilemeyebilir görülmeyebilir (subklinik infeksiyonlar, gizli infeksiyonlar). 5

İNFEKSİYONUN MEKANİZMASI n İnfeksiyon ajanlarının bir kısmı, vücutta, bazı doku ve/veya organlara karşı özel bir afinitesi bulunmaktadır. n Beyin, akciğer, karaciğer, barsaklar, deri, kan dokusu, vs. en fazla hedef teşkil eden organları oluşturmaktadırlar. n Örn; kuduz ve menenjitte beyin; n kolera ve stafilokokkal enterotoksinlerde barsaklar; n S. pneumonia ve K. pneumonia da akciğerler ve n N. gonorrhoeae ve bazı mycoplasmalar da da ürogenital sistem hedef organlar arasındadır. 6

İNFEKSİYONUN MEKANİZMASI n İnfeksiyonların ve/veya hastalıkların meydana gelebilmesi için başlıca 3 önemli faktörün işbirliğine gereksinim bulunmaktadır. n A) Mikroorganizmalara ait faktörler n 1. Virulens Faktörleri 1. Ekzotoksinler 2. Süperantijenler 3. Endotoksinler n 2. Diğer virulens faktörleri (Hemolizinler, Hyaluronidaz, Streptokinaz, Koagulaz, vs) n 3. Membran parçalanmasına neden olan toksinler n 4. Antifagositik faktörler n 5. Adherens faktörleri n 6. Mikroorganizmaların vücuda adaptasyonları n 7. Mikroorganizmaların vücuda giriş yolları ve miktarı n B) Konakçıya ait faktörler n Bağışıklık, Doğal Direnç, Edinsel bağışıklık n C) Çevresel faktörler n Predispoze veya hazırlayıcı nedenler, Beslenme, iklim vs. 7

A) Mikroorganizmalara ait faktörler 1. VİRULENS FAKTÖRLERİ n Patojenik mikroorganizmaların, insan ve hayvanlarda hastalık yapma şiddetleri, dereceleri veya güçleri oldukça değişiklik göstermektedir (virulens). n Duyarlı bireylerde; aynı patojenik etken, bazılarında zayıf ve diğerlerinde de orta veya tehlikeli infeksiyonlara yol açabilir. n Bu durum konakçının kondisyon ve konstitüsyonuna bağlı olduğu kadar, mikroorganizmaların virulensi ile de yakından ilişkilidir. n Virulens, bakterilerde bir çok faktör tarafından tayin edilmekte ve desteklenmektedir (infektivite+invaziflik+patojenite). 8

1. VİRULENS FAKTÖRLERİ A) Mikroorganizmalara ait faktörler n Bazı mikroorganizmalar, gerek in vitro ve gerekse in vivo olarak üretildiklerinde birçok türde toksin ve toksik maddeler sentezler. n Bunların konakçıyı hastalandırmada etkinlikleri oldukça fazladır. Bu substansların büyük bir bölümü ekstrasellüler bir karakter gösterir. n Diğer bir ifade ile, bunlar bakteri hücresinden dışarı çıkarlar (ekzotoksinler). n Diğer bir bölümü de yapısal bir özellik taşır ve ancak hücreler eridiklerinde ortama geçerler (endotoksinler). 9

A) Mikroorganizmalara ait faktörler 1. VİRULENS FAKTÖRLERİ n Toksin sentezleme yeteneği toksijenite olarak tanımlanmaktadır. n Bunlar, hep birlikte etkenlerin patojenik potansiyelini (mikropların hastalık yapma kabiliyetlerini, patojenite) oluştururlar. n Etkenlerin vücuda girdikten sonra bir hastalık odağı oluşturabilme yeteneği de infektivitelerini ortaya koyar. n Eğer, etken bitişik dokulara veya vücuda yayılma özelliği de (invazyon kabiliyeti) gösteriyorsa infeksiyonlar daha kısa sürede gelişir ve ortaya çıkarlar. 10

1. VİRULENS FAKTÖRLERİ A) Mikroorganizmalara ait faktörler n n n Virulens Faktörleri; 1. Ekzotoksinler, 2. Endotoksinler, 3. Süperantijenler. 1) Ekzotoksinler Bu tür toksinler, protein karakterinde, genellikle, ısıya duyarlı ve eriyebilir substanslar olup toksijenik mikroorganizmalar tarafından sentezlenirler. Ekzotoksinler, in vivo ve in vitro koşullarda salgılanabilirler. Ekzotoksin sentezleyebilen bir çok aerobik, anaerobik, sporlu veya sporsuz bakteriler ve mantarlar bulunmaktadır (B. anthracis, E. coli, C. diphtheriae, S. aureus, V. cholerae, C. perfringens, A. flavus vs. ) Ekzotoksinler ve endotoksinler canlılarda toksemik infeksiyonlara (intoksikasyon, toksemi) neden olurlar. 11

VİRULENS FAKTÖRLERİ Ekzotoksinlerin Bazı Özellikleri 1. Ekzotoksinler, bazı mikroorganizmalarda (B. anthracis, C. tetani) plasmidler; C. diphtheriae ve C. botulinum ’da bakteriyofaj (profaj) ve bazılarında da genomik DNA (kromozom) tarafından spesifiye edilirler. 2. Eğer plasmid veya fajlar bakterilerden çıkarlarsa veya çıkarılırsa, mikroorganizmalar atoksijenik veya apatojenik hale dönüşürler. 2. Ekzotoksinler, protein karakterinde olup genellikle ısıya (60 -80°C) duyarlıdırlar (termolabil, TL). Buna karşın, S. aureus ’un ve E. coli ‘nin enterotoksinleri, bu derecelerin üstündeki ısıya (100° C) direnç gösterirler (termostabil, TS). 12

VİRULENS FAKTÖRLERİ Ekzotoksinlerin bazı özellikleri 3. Ekzotoksinlerin çok az miktarları bile, duyarlı konakcıda hastalık yapıcı güce sahiptirler. Belli bir inkubasyon süresinden sonra, duyarlı deneme hayvanlarında, toksinin etki mekanizmasına göre, spesifik hastalık belirtileri ile karakterize olan intoksikasyonlar meydana gelir. 4. Ekzotosinler, aynı zamanda, immunojeniktirler. Vücutta spesifik antikor sentezini uyarırlar (antitoksik antikorlar, antitoksinler). 5. Bazı fiziksel (ısı) ve kimyasal maddeler (formaldehit, iodine, vs) toksini inaktive ederek hastalık oluşturma yeteneğini ortadan kaldırırlar ve toksoid hale gelmesine neden olurlar. Toksoidlerin, hastalık oluşturma güçleri olmamasına karşın, canlılara verildiklerinde antikor sentezini uyarabilirler. Bu nedenle de immunojeniteleri bulunmaktadır ve aşı olarak kullanılırlar. 13

Ekzotoksinlerin bazı özellikleri VİRULENS FAKTÖRLERİ n Ekzotoksinler, vücutta etkiledikleri doku ve/veya organlara göre de birkaç kategoriye ayrılmaktadırlar. n Nörotoksinler (C. botulinum, C. tetani, S. aureus), n Enterotoksinler (S. aureus, E. coli, V. cholerae, S. dysenteriae, C. perfringens, Klebsiella sp, vs), n Sitotoksinler (bir çok mikroorganizma tarafından sentezlenen, hemolizin, leukosidin, dermonekrotoksin, hepatotoksin, vs) gibi. n Ancak, bir mikroorganizma birden fazla türde toksin sentezlediği gibi, bir toksin birkaç doku veya organa da etkileyebilmektedir. 14

n VİRULENS FAKTÖRLERİ n n n n Ekzotoksinlerin bazı özellikleri Ekzotoksinler birbirlerinden ayrı karakterde ve etkinlikte olmasına karşın bazıları yapı bakımından benzerlik gösterirler. Bu benzerlik, genellikle, “A-B modeli“ olarak tanımlanmaktadır (strüktürel dimerik model). Buna göre, bazı toksinler iki alt üniteden oluşmaktadırlar. 1. A fragmenti: enzimatik bir özelliğe sahip ve konakçı hücrelerinde toksik etki meydana getirir. 2. B fragmenti: toksinin konakçı hücre yüzeyindeki spesifik reseptörlere bağlanmasını sağlar. Toksinler, hücrede moleküler düzeyde başlıca 3 tür etki gösterirler: 1) Hücrelerde protein sentezinin inhibisyonu, 2) Sinir sinaps fonksiyonunun bozulması ve 3) Sitoplasmik membranın parçalanması ve membran transport sisteminin bozulması. 15

A) Mikroorganizmalara ait faktörler Ekzotoksinlerin bazı özellikleri n Bazı önemli A-B modeli ekzotoksinler n Difteri toksini: Bu ekzotoksin, C. diphtheriae ’de bulunan profaj (beta fajı) tarafından spesifiye edilir. n Botulinum toksini: C. botulinum tipleri tarafından 7 ayrı tarzda etkinliğe sahip ve hepsinin de konakçı spesifitesi olan ekzotoksinler sentezlenir. Bunlardan A, B, E ve F toksinlerine insanlar, C ve D’ye de sığırlar duyarlıdırlar. n Tetanoz toksini: C. tetani tarafından sentezlenen ekzotoksin bir plasmid tarafından spesifiye edilir. Toksinin başlıca iki etkili komponenti bulunmaktadır. Bunlardan biri sinirlere tesir ederek spasm meydana getirir (tetanospasmin). Diğeri ise alyuvarları parçalayan tetanolizindir. n Kolera toksini, Antraks toksini 16

1. VİRULENS FAKTÖRLERİ A) Mikroorganizmalara ait faktörler 2. Süper Antijenler n Süperantijenler, şimdiye kadar tanımlanan immunojenlerden çok daha az yoğunlukta bile (pikomolar düzeyde) T hücrelerini uyarabilme yeteneğine sahip T hücre mitojenleridir. n Stafilokok, streptokok, P. aeruginosa ve M. arthritis tarafından sentezlenen bazı ekzotoksinler bu grup substanslar içinde kabul edilmektedirler. 17

1. VİRULENS FAKTÖRLERİ A) Mikroorganizmalara ait faktörler n 2. Süper Antijenler n Bu antijenlerin diğer antijenlerden olan önemli farkları; n APC (antijen sunan hücreler) tarafından işlenmeden, MHC II molekülü ile birlikte APC 'lerin yüzeylerine çıkarılır ve buradan T hücrelerine (T 4 veya T 8) sunulur. n T hücrelerinin yüzeylerinde bulunan TCR (T hücre reseptörünün beta zincirinin variable bölgesi, VB) ile direkt bağlantı kurarak birleşirler. n Böylece, T 4 hücreleri çok kuvvetli olarak uyarılır ve aynı zamanda çeşitli sitokin sentezlemeye başlarlar. 18

1. VİRULENS FAKTÖRLERİ A) Mikroorganizmalara ait faktörler n n n 3. Endotoksinler, Gram (-) bakterilerinin hücre duvarının Lipopolisakkarid (LPS) karakterindeki bir komponentidir. LPS, başlıca 3 kısımdan oluşmaktadır. Bunlardan biri, lipid porsiyonu (lipid A) toksik bir karakter taşır. Buna, merkez polisakkaridleri ile O spesifik karbonhidratlar (O antijeni) bağlanmıştır. LPS, yapısal bir özellik taşıdığından ekzotoksinler gibi dışarı salgılanamazlar. Ancak, bakteriler lize oldukları zaman ortama geçerler. LPS'ler endotoksin olarak ta bilinirler. Lipid A'nın aktivitesinde, komplementin alternatif yoldan aktivasyonunun ve sitokin sentezinin uyarılmasının rolü oldukça fazladır. 19

A) Mikroorganizmalara ait faktörler 1. VİRULENS FAKTÖRLERİ Endotoksinlerin Bazı özellikleri: 1) Deneme hayvanlarında toksik etki (letal etki) meydana getirebilmeleri için yüksek dozlarda (ekzotoksinlere oranla) verilmesi gerekir. 2) Termostabil bir özelliktedirler ve antijeniteleri de zayıftır. 3) Vücuda fazla miktarda verildiğinde, nonspesifik klinik belirtiler meydana getirirler (ateş, septik şok, zafiyet, diare, kan koagulasyonu, intestinal hemorajiler, yangısal reaksiyonlar vs. ). 4) Hücre veya dokulara karşı spesifik afiniteleri zayıftır. 5) Toksoid hale dönüştürülemezler. 6) Endotoksinler, lipopolisakkarid karakterindedirler. 7) Vücuda girdiklerinde belli bir inkubasyon süresine sahip değildirler. 20

A) Mikroorganizmalara ait faktörler 1. VİRULENS FAKTÖRLERİ n Endotoksinlerin vücutta oluşturdukları bazı önemli bozukluklar: n Ateş (pirojenite): Vücutta, endotoksinlerin etkisi ile kan leukositlerinden (özellikle, makrofajlardan) sentezlenen ve salgılanan endojenik pirojenler (Örn, İL-1, İL-6, TNF, vs), vücut ısısını kontrol eden beyin hipotalamusuna etkilemesi ve uyarması sonu ateş yükselmesi meydana gelir. n Septik şok: vücutta organlarda meydana gelen fonksiyonel bozukluklarla karakterize olan kompleks bir olgudur. n (kan basıncı düşer, nabız zayıflar, solunumda azalma, yüksek dozlar kan dolaşımında bozukluklar, kollaps ve ölümlere yol açar). 21

A) Mikroorganizmalara ait faktörler 1. VİRULENS FAKTÖRLERİ n Endotoksinlerin vücutta oluşturdukları bazı önemli bozukluklar: n Kanda değişiklikler: Endotoksinler deneme hayvanlarına verilince, geçici bir süre için kan leukositlerinde azalma (leukopenia) ve sonra artmalar meydana gelir. n Endotoksinler trombositleri zedeleyerek intravasküler kan pıhtılaşmasına yol açarlar. n Ayrıca, endotoksinler damar permeabilitesini de artırarak hemorajilere sebep olurlar. 22

2. DİĞER VİRULENS FAKTÖRLERİ A) Mikroorganizmalara ait faktörler n Bu başlık altında toplanan virulens faktörleri de, genellikle, ekstrasellüler niteliktedirler. n Bunlar mikroorganizmaların yayılma kabiliyetlerine (invazif özellik) ve hastalık oluşturmalarına yardımcı olurlar. n Ekzotoksinler kadar potent olmamakla beraber bazıları oldukça önemli ve ekindirler. n Çoğu, enzim niteliğindedir. Bu faktörlerden önemli bazıları şunladır: 23

2. DİĞER VİRULENS FAKTÖRLERİ A) Mikroorganizmalara ait faktörler 1. Hemolizinler: Bir çok Gram pozitif ve negatif mikroorganizma tarafından sentezlenen bu toksik substansların alyuvarları parçalama özelliği bulunmaktadır. n Hemolizinler alyuvarların membranında zedelenmeler yaparak hemoglobinin dışarı çıkmasına yol açarlar. n Bir çok Gram pozitif (streptokok, stafilokok, klostridium) ve Gram negatif (E. coli, P. aeruginosa, vs) bakteriler, kanlı agar üzerinde koloni etrafında alfa veya beta hemoliz alanları oluşturan koloniler meydana getirirler. 24

2. DİĞER VİRULENS FAKTÖRLERİ A) Mikroorganizmalara ait faktörler 2. Hyaluronidase (yayılma faktörü): n Bazı mikroorganizmalar (streptokok, stafilokok, C. perfringens, vs) tarafından sentezlenen bu enzim, n bağdokuda bulunan ve sement vazifesi gören hyaluronik asidi hidrolize ederek ayrıştırır n ve mikroorganizmaların dokularda kolayca yayılmasını sağlar. 25

2. DİĞER VİRULENS FAKTÖRLERİ A) Mikroorganizmalara ait faktörler 3. Streptokinase (fibrinolizin): 1. Bu substans daha ziyade grup A, C ve G streptokoklar ile stafilokoklar (stafilokinase) tarafından sentezlenir. 2. Streptokinase, kan plasminogenini plasmine çevirir. 3. Plasmin, bir protease olup kan pıhtısı fibrini eritir. 4. Kan pıhtısı eriyince, mikroorganizmalar daha kolay yayılma olanağı bulurlar. 26

2. DİĞER VİRULENS FAKTÖRLERİ A) Mikroorganizmalara ait faktörler 4. Koagulase: 1. S. aureus, koagulase olarak adlandırılan enzim sentezler ve bu enzim plazmadaki aktivatöre etkileyerek koagulasyon meydana getirir. 2. Reaksiyonda, kanda bulunan fibrinogeni, erimez (insoluble) fibrin haline dönüştürür (koagulasyon). 3. Fibrin, aynı zamanda, mikroorganizmaların etrafını sararak fagositozdan ve diğer zararlı etkilerden korur. Koagulase enzimi termostabil ve antijeniktir. 4. S. aureus 'ların patojenite kriterlerinin belirlenmesinde dikkate alınmaktadır. 27

2. DİĞER VİRULENS FAKTÖRLERİ A) Mikroorganizmalara ait faktörler 5. Leukosidinler: Genellikle, streptokok, stafilokok ve pnömokoklar tarafından sentezlenmektedir. Etkinlikleri daha çok fagositik hücrelerden olan makrofajlar ve polimorfnukleer lökositler üzerine olmaktadır. Mikroorganizmalar fagosite olduktan sonra, bunlara ait leukosidinler, hücre sitoplasmasında, içlerinde değişik karakterde hidrolizan enzimler bulunan granülleri parçalayarak internal degranülasyona yol açarlar. 6. Deoksiribonuklease (DNase): Bu enzim, S. aureus, S. pyogenes, C. perfringens ve diğer bazı etkenler tarafından sentezlenir. Zedelenmiş dokularda bulunan hücrelerin DNA'sını eriterek tahrip eder. Böylece, patojenler daha kolaylıkla yayılma olanağı bulurlar. 28

A) Mikroorganizmalara ait faktörler 2. DİĞER VİRULENS FAKTÖRLERİ 7. Lesitinase: Daha çok, Clostridium spp'ler tarafından sentezlenir. Hücre plazma membranında bulunan lesitini ayrıştırarak membranın bütünlüğünü ve fonksiyonunu bozar. Böylece hücreler tahrip olur ve patojenlerin etkinliği de artar. 8. Kollagenase: Bazı Clostridium spp'ler tarafından sentezlenir. Kas, kıkırdak ve kemiklerde bulunan kollageni ayrıştırma yeteneğine sahiptir. Patojenlerin invazyon kabiliyetini arttırır. 29

A) Mikroorganizmalara ait faktörler 9. 2. DİĞER VİRULENS FAKTÖRLERİ Mikrobial demir kelatörleri: Demir bir çok aerobik ve aerotolerant mikroorganizmaların yaşamaları ve çoğalmaları için çok gerekli bir elementtir. 10. Hidrojen peroksit (H 2 O 2): Bazı mikoplasmalar ve ureaplasmalar, genellikle, ürogenital sistem mukozalarına yerleşme eğilimi gösterirler. 1. Çoğaldıktan sonra burada hidrojen peroksit ve amonyak (NH 3) oluştururlar. 2. Bu maddelerin böbrek ve ürogenital sistem epitel hücrelerinde birikmesi zararlı ve zedeleyici etkiye sahiptir. 30

A) Mikroorganizmalara ait faktörler 3. Membran Parçalanmasına Neden Olan Toksinler 1. Listeriolizin: İnsan ve hayvanlarda hastalık oluşturan L. monocytogenes, uygun ortamlarda üretildiklerinde, hücrelerin sitoplasmik membranlarında porlar açan ve böylece hücrelerin permeabilitesini bozarak parçalanmasına neden olan listeriolizin adı verilen toksik maddeyi sentezler. Bu substans, aynı zamanda pore forming cytotoxin (delik açan sitotoksin) olarak ta bilinmektedir. 2. Fosfolipase: C. perfringens tarafından sentezlenen ve alfa-toksin olarak ta tanımlanan bu sitotoksin, fosfolipase karakterinde olup hücre membranındaki lesitini hidrolize ederek erimesine ve hücrelerin parçalanmasına neden olmaktadır. 31

A) Mikroorganizmalara ait faktörler 4. ANTİFAGOSİTİK FAKTÖRLERİ 1. Kapsül: Bazı Gram (-) ve (+) m. o. ların etrafında hem virulensin artmasında, bakterinin korunmasında ve hem de fagositozun önlenmesinde etkili olan kapsül bulunmaktadır. Örn. B. anthracis, C. perfringens, P. multocidae, S. pneumoniae, K. pneumoniae, 2. Kapsül, aynı zamanda, bakteriyi, fajların lizisinden de korur. 3. Kapsülsüz etkenin hastalık yapma yeteneği de kaybolur. 4. Kapsül aynı zamanda komplementin aktivitesini azaltır ve fagositoza de mani olur. 5. Bazı m. o. ların etrafında bulunan mukoid tabakasının aynı zamanda üredikleri ortama da yayılabilen mukoid maddesinin de antifagositik etkisi bulunmaktadır. 32

A) Mikroorganizmalara ait faktörler 4. ANTİFAGOSİTİK FAKTÖRLERİ 2. Hücre duvarı antijenleri: Hidrofobik yüzeye sahip olan Gram negatif bakteriler, hidrofiliklerden daha fazla, fagositoza dirençlidirler. Streptokoklarda bulunan M proteininin antifagositik aktivitesi (aynı zamanda adherens faktörüdür) vardır. n S. aureus 'ların Protein A fraksiyonu, immunoglobulinlerin Fc porsiyonu ile bağlanır. Eğer böyle bir antikor, fagositik hücrelerin yüzeylerindeki Fc reseptörleriyle birleşince antifagositik etki meydana getirir. 3. Teikoik asitinin de antifagositik aktivitesi olduğu açıklanmıştır. Böylece mikroorganizmalar fagositozdan korunurlar. 33

A) Mikroorganizmalara ait faktörler 5. ADHERENS FAKTÖRLERİ n İnfeksiyonların çoğu, genellikle, konakçının solunum, sindirim ve ürogenital sistemlerine ait mukozal membranlarının yüzeylerinden başlar. n Bu yüzeylerde oluşan makroskobik veya mikroskobik porantreler patojenik mikroorganizmaların kolayca girmesine, yerleşmesine, üremesine ve vücuda yayılarak infeksiyonlar oluşturmalarına yardımcı olurlar. n Ancak, yüzeylerinde böyle hazır giriş kapıları bulunmayan, sağlam hücrelere de etkenler girebilirler. n Mikroorganizmalar kendilerinde bulunan adhezyon molekülleri yardımı ile hücrelerin yüzeylerindeki spesifik reseptörlere bağlanarak tutunur ve kolonize olabilirler, daha derinlere ulaşabilir ve vücuda yayılabilirler. 34

A) Mikroorganizmalara ait faktörler n 5. ADHERENS FAKTÖRLERİ Bazı adhezyon faktörleri: 1. Hemaglutinin: Daha çok virusların yüzeyinde bulunan hücrelere tutunmada yardımcı olan ve aynı zamanda, eritrositlere de bağlanarak aglütinasyon meydana geti-ren glikoprotein karakterinde moleküllerdir (peplomer). 2. Fimbrial ve afimbrial adhezinler: Bazı bakterilerde bulunan fimbriaların (Tip-I pilus) distal uçlarında bulunan özel adhezyon proteinleri (adhezinler, fimbrial adhezinler), veya bakterilerin hücre duvarlarında lokalize olmuş spesifik adhezyon molekülleri (afimbrial adhezinler), konakçı hücre yüzeyindeki spesifik reseptörlerle (adhezin/reseptör) interaksiyona girebilir ve bunun 35 sonunda mikroorganizmalar hücre yüzeyine bağlanabilir

A) Mikroorganizmalara ait faktörler 5. ADHERENS FAKTÖRLERİ 3. Mukoid salgı: Bazı mikroorganizmaların etrafında bulunan mukoid salgı (Glikoprotein veya mukopolisakkarid yapı) antijenik bir maddedir. Fagositoza engel olur. 4. S katmanı: Bazı mikroorganizmalarda bulunan ve yüzeylere bakterilerin bağlanmasını kolaylaştıran maddelerdir. 5. Teikoik asit ve lipoteikoik asit: Gram pozitif mikroorganizmaların hücre duvarında bulunan bu maddeler de, yüzeyde yerleştikleri için, adhesyon molekülleri gibi görev yapmaktadırlar. 6. M proteini: S. pyogenes 'lerin hücre duvarındaki M proteini aynı zaman adherens faktörü olarak ta etkindir. 36

6. M. O. LARIN VÜCUDA ADAPTASYONLARI n Patojenik etkenler, çeşitli yollardan vücuda girdikten A) Mikroorganizmalara ait faktörler sonra, n kendilerini çok değişik olarak buldukları bu yeni ortam koşullarına (ısı, p. H, osmotik basınç, oksijen, gıda maddeleri, humoral, sellüler, fiziksel, kimyasal ve biyolojik antimikrobial, diğer faktörler, vs) adapte etmeye çalışırlar. n Bu faktörlerin büyük bir kısmı mikroorganizmaların yerleşme, kolonizasyon ve yayılmasına uygun olmamasına karşın, bazıları da destekleyici bir özellik taşımaktadır. 37

A) Mikroorganizmalara ait faktörler 6. M. O. LARIN VÜCUDA ADAPTASYONLARI n Mikroorganizmaların bu kadar çok ve farklı olumsuz koşullara karşı kendini koruyabilmesi, savunabilmesi ve vücutta yerleşebilmesi için, bu yaşam savaşından galip çıkması (diğer bir ifade ile bu yeni ortama adaptasyon için mücadele vermesi ve bundan da başarılı olması) gerekmektedir. n Eğer canlı kalabilirse, o zaman mikroorganizma, kendisinin, konakçının ve diğer faktörlerin etkinlik derecesine göre, yerleşebilir, ürer ve vücuda yayılarak hastalıklara yol açabilir. n İşte, bu süreç, bir adaptasyon dönemidir ve infeksiyon için de ilk adımı oluşturur. 38

İNFEKSİYONUN MEKANİZMASI 7. M. O. LARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI VE MİKTARI n 1) Mikroorganizmaların vücuda girmesi, giriş yolları n 2 - Mikroorganizmanın dozu (miktarı) B. KONAKÇIYA AİT FAKTÖRLER Bağışıklık, Doğal direnç Doğa. I Bağışıklık 1)Genetik faktörler 2)Fizyolojik faktörler 3)Primer savunma mekanizması 4)Sekonder savunma mekanizması Edinsel Bağışıklık 1)Aktif bağışıklık a)Doğal aktif bağışıklık b) Suni aktif bağışıklık 2) Pasif bağışıklık a)Doğal pasif bağışıklık b) Suni pasif bağışıklık 3) Adoptif bağışıklık C. ÇEVRESEL FAKTÖRLER 39