BAFRA TURZM FAKLTES TURZM REHBERL TRH103 LETME BLMNE

BAFRA TURİZM FAKÜLTESİ TURİZM REHBERLİĞİ TRH/103 -İŞLETME BİLİMİNE GİRİŞ Dr. Öğr. Üyesi Suzan URGAN

İŞLETMELERDE ÜRETİM FONKSİYONU TRH/103 -İŞLETME BİLİMİNE GİRİŞ Hafta-10

İŞLETME BİLİMİ BİRİNCİ KISIM - İŞLETMENİN GENEL ESASLARI • 1. BÖLÜM - TEMEL İŞLETMECİLİK KAVRAMLARI • 2. BÖLÜM - İŞLETMENİN AMAÇLARI, EKONOMİ İÇİNDEKİ YERİ VE SINIFLANDIRILMASI • 3. BÖLÜM - İŞLETMENİN KURULUŞU • 4. BÖLÜM - İŞLETMENİN MALİYETLERİ • 5. BÖLÜM - İŞLETMENİN GELİRLERİ • 6. BÖLÜM - İŞLETMENİN PERFORMANSI İKİNCİ KISIM - İŞLETME FONKSİYONLARI • 1. BÖLÜM - YÖNETİM FONKSİYONU • 2. BÖLÜM - TEDARİK FONKSİYONU • 3. BÖLÜM - ÜRETİM FONKSİYONU • 4. BÖLÜM - PAZARLAMA FONKSİYONU • 5. BÖLÜM - FİNANSMAN FONKSİYONU • 6. BÖLÜM - MUHASEBE FONKSİYONU • 7. BÖLÜM - İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ • 8. BÖLÜM - HALKLA İLİŞKİLER FONKSİYONU • 9. BÖLÜM - ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME FONKSİYONU

BAŞLICA İŞLETME FONKSİYONLARI

3. ÜRETİM FONKSİYONU (İçindekiler) 1. ÜRETİM FONKSİYONU KAVRAMI 1. Üretimin Anlamı ve Niteliği 2. Üretim Sistemleri: (1. El Sanayi Sistemi, 4. Fabrikasyon Sistemi, 2. Ev İşçiliği Sistemi, 3. İmalathane Sistemi, 5. İleri Üretim (İmalat) Sistemleri 3. Üretim Biçimleri: (1. Üretim Yöntemine, 2. Belli Bir Sürede Üretilen Miktara, 3. Üretim Sırasında İzlenen Yola Göre) 2. ÜRETİM YÖNETİMİ VE BUNA İLİŞKİN SORUNLAR 1. Üretim Yönetimi Kavramı 2. Buna İlişkin Sorunlar 3. ÜRETİM PL NLAMASI 1. Üretim Programları 2. Fiili Üretimin Plânlanması 4. STOK KONTROLÜ 1. Stok Kontrol Kavramı 2. Stok Kontrol Yöntemleri 5. KALİTE KONTROLÜ 1. Kalite Kontrol Kavramı ve Kapsamı 2. Kalite Kontrol Yöntemleri 6. BAKIM PL NLAMASI

1. ÜRETİM FONKSİYONU KAVRAMI 1. 1. Üretimin Anlamı ve Niteliği: Genel anlamda üretim “insan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla mal ve / veya hizmetlerin meydana getirilmesi” işlemidir. Başka ifadeyle belirli girdilerin belirli bir dönüştürme sürecinden geçirilerek belirli bir mal ya da hizmet haline dönüştürülmesi işlemidir.

Şekil: Üretim Süreci

1. 2. Üretim Sistemleri: Geçmişten günümüze çok farklı nitelikteki üretim birimi veya işletmeler, üretimlerini gerçekleştirirken çeşitli üretim sistemlerini kullanmışlardır. Günümüzde teknolojide sağlanan gelişmeler ile artan rekabetin baskısı sonucu ilkel üretim sistemlerini kullanan işletmelerin sayısında ciddi azalmalar gözlenmektedir.

Buna rağmen, farklı ülkelerde, işletmeler yine de özelliklerine bağlı olarak el sanayi, ev işçiliği, imalathane sistemi ve fabrikasyon sistemlerinden birini kullanmayı yeğleyebilirler. 1 -El Sanayi Sistemi 2 -Ev İşçiliği Sistemi 3 -İmalathane Sistemi 4 -Fabrikasyon Sistemi 5 -İleri Üretim (İmalat) Sistemleri

(5). İleri Üretim (İmalat) Sistemleri (Devam): Fabrikasyon üretim sisteminde sanayi robotları ve bilgisayarların kullanılmaya başlanılmasıyla ileri üretim sistemleri adı verilen bir üretim sistemi ortaya çıkmıştır. 5. 1. Esnek Üretim Sistemleri, 5. 2. Bilgisayar Tümleşik Üretim Sistemleri, 5. 3. Tam Zamanında Üretim/Yalın Üretim.

(5). İleri Üretim (İmalat) Sistemleri (Devam): 5. 1. Esnek Üretim Sistemleri: Günümüz işletmeleri, müşterilerinin istek ve ihtiyaçlarını karşılayabilmek için faaliyetlerinde çok daha esnek ve de çevre koşullarındaki değişmelere karşı duyarlı olmak durumundadırlar. Sistemin esnekliği farklı şekillerde ortaya çıkabilir: -Ürün esnekliği: Yeni ürünler ortaya çıkarabilme veya var olan ürünler üzerinde değişiklikler yapabilme yeteneği, -Ürün karması esnekliği: Belirli bir zaman içinde üretilen mal ve hizmetlerin çeşitlerini değiştirebilme yeteneği. -Miktar esnekliği: Toplam üretim düzeyini değiştirebilme yeteneği. -Sevkiyat Esnekliği: Plânlanan sevkiyat tarihlerinde değişiklik yapabilme yeteneği.

(5). İleri Üretim (İmalat) Sistemleri (Devam): 5. 2. Bilgisayar Tümleşik Üretim Sistemleri: Bilgisayar tümleşik üretim sistemleri, plânlama ve tasarımdan imalat ve nakliyeye kadar tüm üretim faaliyetlerinin plânlanıp kontrol edilmesi amacıyla; donanım, yazılım, veri tabanı yönetimi ve iletişim teknolojilerinin bir araya getirilmesini içerir.

(5). İleri Üretim (İmalat) Sistemleri (Devam): 5. 3. Tam Zamanında Üretim/Yalın Üretim: Tam zamanında üretim felsefesi, gerekli parçaları, gerekli miktarda, gerekli olduğu yer ve zamanda, doğru kalitede üretmektir. Buna göre, tam zamanında üretim felsefesi; sermaye, ekipman ve işgücü gibi üretim kaynaklarının kullanımını en iyi hale getirme konusunda; yetkin, basit ve etkin bir üretim sisteminin işletilmesidir.

1. Üretimin Anlamı ve Niteliği 2. Üretim Sistemleri: 1. El Sanayi, 2. Ev İşçiliği, 3. İmalathane, 4. Fabrikasyon, 5. İleri Üretim 3. Üretim Biçimleri : 1. Üretim Yöntemi, 2. Belli Sürede Üretilen Miktar, 3. Üretimde İzlenen 1. 3. Üretim Biçimleri 1. 3. 1. Üretim Yöntemine Göre Üretim Biçimleri 1 -Birincil veya Primer Üretim: Doğada mevcut çeşitli madenler (demir, bakır, krom gibi) ile diğer doğal kaynak veya hammaddelerin çıkartılması biçimindeki üretimdir. 2 -Analitik ve Sentetik Üretim: Analitik üretimde, temel hammaddelerin analitik veya ayırıcı yöntemlerle işlenerek çeşitli mamullere dönüştürülmesi söz konusudur. Sentetik üretim ise, doğada bulunan temel hammaddelerin birleştirici veya sentetik yöntemlerle yeni mamullere dönüştürülmesi işlemidir.

3 -Fabrikasyon Üretim: Temel veya diğer hammaddelerden şekil verme yolu ile yeni mamuller elde edilmesidir. 4 -Montaj Üretimi: Çeşitli hammadde, yarı mamul ve parçaların birleştirilerek yeni karmaşık bir mamulün üretilmesidir.

1. 3. 2. Belli Bir Sürede Üretilen Miktara Göre Üretim Biçimleri 1 -Tek Mal veya Siparişe Göre Üretim: Tek mal üretiminde, belirli bir zamanda aynı nitelikte ve aynı ölçülerde yalnızca bir tek ürünün imali ya da üretimi söz konusudur. 2 -Seri Üretim: Seri üretimin temel niteliği, aynı malın aynı zamanda birimden fazla imal edilmesidir. Seriyi oluşturan mallar büyüklük, kalite ve tip açılarından birbirlerinin aynısıdır.

3 -Kitlesel (Yığın) Üretim: Aynı malın, aynı üretim eylemlerinin sürekli biçimde tekrarlanmasıyla çok sayıda meydana getirilmesidir. Kitlesel üretimin gerçekleştirilmesinde dikkate alınması gereken temel özellikler şunlardır: -Uzmanlaşma, -Çeşitlendirme, -Standartlaştırma, -Bütünleştirme, -Genişleme ve Daralma.

1. 3. 3. Üretim Sırasında İzlenen Yola Göre Üretim Şekilleri 1 -Yapım Yerinde Üretim: Bu üretim biçiminde, üretilecek malın özelliği, malın bulunduğu yerde üretimin yapılmasını gerekli kılar.

2 -İşletmede Üretim: İşletmede yapılan üretim, üretim sürecinin izlediği yol açısından 3 (üç) ayrı uygulama biçiminde gerçekleşir. a-Atölyelerde Üretim: Bu üretim, atölye adı verilen işletmenin muhtelif bölümlerinde gerçekleştirilir. Atölyelerde ise, üretilecek malın belirli bir aşamasını veya kısmını yapmaya elverişli üretim araçları bulunur. Örneğin, torna atölyesinde yalnızca torna tezgahları, pres atölyesinde yalnızca pres makineleri bulunur ve bu tezgahlarla veya makinelerde yapılacak işler, belirli bir üretim programına göre gerçekleştirilir. b-Akıcı Üretim: Standartlaştırılmış malların üretilmesi amacıyla sağlanmış özel makineler ve donatımlarla kesintisiz olarak gerçekleştirilen üretim biçimine akıcı üretim adı verilir. c-Küme (Karma Üretim): Birden fazla aşamadan geçmek suretiyle tamamlanabilecek belirli bir mal ya da parçayı üretecek olan tüm makinelerin kümeleştirilerek belirli bir yerde toplanması sonucu gerçekleştirilen üretim biçimine küme ya da karma üretim biçimi adı verilir. Böylece, küçük bir fabrikayı andıracak bir kümeleşme ile, bir mal ya da parça başka bir atölyeye gönderilmeden burada tamamlanmaktadır.

2. ÜRETİM YÖNETİMİ VE ÜRETİM YÖNETİMİNE İLİŞKİN SORUNLAR 2. 1. Üretim Yönetimi Kavramı 2. 2. Üretim Yönetimine İlişkin Sorunlar -Üretim Sistemlerinin Kurulmasına İlişkin Sorunlar -Üretim Sistemlerinin İşletilmesine İlişkin Sorunlar

3. ÜRETİM PL NLAMASI Üretim plânlarının yapılmasından beklenen amaçlar; üretimin aksamadan düzen içinde yürümesini, gereksiz faaliyetlerin elimine edilmesini ve üretime ilişkin her türlü faaliyetin birbiriyle uyum içinde bulunmasını sağlamaktır. 3. 1. Üretim Programları: 3. 2. Fiili Üretimin Plânlanması:

3. 1. Üretim Programları: Üretim programları, üretim plânlamasının miktar, kalite ve zaman ile ilgili yönlerini kapsar ve böylelikle üretim plânlamasını tamamlayan bir unsur işlevi görür.

3. 2. Fiili Üretimin Plânlanması: Fiili üretimin plânlanması; 1. üretim hazırlıklarının plânlanması, 2. üretim sürecinin veya işleminin plânlanması olmak üzere iki aşamada yapılır: a. Üretim Hazırlıklarının Plânlanması: Bu tür plânlama kapsamına işgücü plânlaması, makine plânlaması, malzeme plânlaması ve diğer işletme araç-gereç plânlamaları girmektedir.

b. Üretim İşlem ve Sürecinin Plânlanması: Bu tür plânlama şu aşamalardan geçerek gerçekleştirilir: -İşlerin Belirlenmesi, -İşlerin Sıralarının Belirlenmesi (Rota Tesbiti), -İşlerin Makinelere Yüklenmesi, -İşlerin Zaman Programının Belirlenmesi. (-Hareket Etüdü, -Zaman Etüdü)

4. STOK KONTROLÜ 4. 1. Stok Kontrol Kavramı Stok, gelecekteki ihtiyaçları karşılamak için en ekonomik olan stok miktarlarının, işletmenin üretim, satış ve mali durumunun da dikkate alınarak belirlenmesini ve stok miktarlarının sürekli kılınması konularını kapsar. Stok kontrolünde şu sorular göz önünde tutulur: -Hangi maddeler stok edilmelidir? -Stok miktarı ne kadar olmalıdır? -Stok için siparişler ne zaman yapılmalıdır?

4. 2. Stok Kontrol Yöntemleri Stok kontrolünün amacı, daha önceki derslerimizde kapsamlı bir şekilde açıklanan maliyetler arasında bir denge kuran ekonomik veya optimum stok düzeyinin belirlenmesidir. Stok kontrolü konusunda birçok yöntem veya teknik geliştirilmiştir. Burada 2 temel yöntem üzerinde duralım

1 -Maksimum-Minimum Yöntemi: Bu yöntemde, siparişler verilirken, belirli bir dönemde o mala karşı talebin en yüksek olduğu düzey alınır. Eldeki miktar sipariş noktasına kadar düşünce yeniden sipariş vermek gerekir. Siparişlerin belirli bir süre sonra yerine getirilmesi, sipariş bekleme süresine ihtiyaç gösterir. Bu yüzden, stoklar bitmeden, bu bekleme süresine göre siparişler yapılır. Yeniden Sipariş Noktası = Minimum stok düzeyi + (teslim alma süresi x tüketim miktarı)

2 -Ekonomik Sipariş Miktarı Yöntemi: Bu yöntemde önemli olan, toplam stok maliyetlerini minimum kılan bir sipariş miktarının belirlenmesidir. Bu modelle, işletmenin ekonomik sipariş miktarının yanı sıra, ekonomik sipariş sayı ve süresi ile optimal stok maliyeti de hesaplanabilmektedir.

Formülde kullanılan belirtilebilir: notasyonların anlamları ESM (Q) = Ekonomik sipariş miktarı A = Yıllık talep miktarı P = Sipariş verme maliyeti R = Birim satın alma maliyeti C = Birim başına stok bulundurma maliyeti şöyle

5. KALİTE KONTROLÜ 5. 1. Kalite Kontrol Kavramı ve Kapsamı Kalite kontrolü, bir mamulün standartlara uygunluğunu belirlemek kadar, söz konusu mamülün gerekli kalitede olmasını öngören yasa ve/veya yönetmelik hükümlerine de uygun olup olmadığını belirlemeyi hedef alır.

Kalitenin belirlenen standartlara mümkün olduğunca uygunluğunu sağlamak ve bu uygunluğu muhafaza edebilmek amacıyla üretim kontrolü üç aşamada yapılabilir: 1 -Hammadde ve yardımcı maddelerin kontrolü, 2 -İmalat süresinde ürünün kontrolü, 3 -Ürünün önceden belirlenen kalite standartlarına uygunluğunun belirlenmesi.

İşletmelerde kalite kontrolü şu aşamalarda gerçekleştirilir: 1 -Kalite standartlarının belirlenmesi, 2 -Belirlenen standartların kalite kontrol teknikleriyle uygunluklarının test edilmesi, 3 -Üretim ya da imalatta standart aşımının nedenlerinin bulunması ve sorunlara çözüm yollarının aranması, 4 -Standartların geliştirilmesi için sürekli çaba harcanması.

5. 2. Kalite Kontrol Yöntemleri -Yüzde-Yüz Muayene, -Örnekleme Yöntemi, -İmalat Sürecinde Kontrol.

6. BAKIM PL NLAMASI Üretim tesislerinin fiziksel yapısını sürekli olarak çalışır durumda tutmak amacıyla yapılan faaliyetlerin tümü bakım plânlaması olarak tanımlanır. Bakım mühendisliğinin temel fonksiyonları şunlardır: 1 -Mevcut fabrika, makine ve teçhizatın korunması, 2 -Mevcut bina ve arazinin korunması ve bakımı, 3 -Makine teçhizatın periyodik denetimi, kontrolü ve yağlanması 4 -Yan tesislerin, enerji üretim ve nakil tesisatının kontrolü ve bakımı, 5 -Mevcut makine ve teçhizatın tesisi ve binaların inşası, 6 -Bakım hizmetlerinden yararlanma düzeyinin artırılması.

İşletmedeki bakım mühendisliğinin başlıca yardımcı fonksiyonları ise şunlardır: -İşletme depolarının korunması ve bakımı, -Tesislerin yangın, sel, deprem, patlama vb. tehlikelere karşı korunması, -Artıkların imhası veya yeniden değerlendirilmesi, -Hurda makine ve donanımın değerlendirilmesi, -Bina, makine, teçhizat, taşıtlar vb. kıymetlerin sigorta ettirilmesi, -Çevre kirliliğinin önlenmesi ve gürültü giderici önlemlerin alınması, -Diğer bakım mühendisliği hizmetlerinin yerine getirilmesi.

KAYNAKÇA İşletme Bilimine Giriş, Prof. Dr. M. Şerif Şimşek ve Prof. Dr. Adnan Çelik, Eğitim Yayınevi