Badanie wiadomoci i zachowa ekologicznych mieszkacw Polski RAPORT

Badanie świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski RAPORT Z BADANIA TRACKINGOWEGO Pomiar: październik 2020 r.

Niniejszy materiał został sfinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Ministerstwo Klimatu i Środowiska. Raport został opracowany dla Ministerstwa Klimatu i Środowiska przez PBS Sp. z o. o. i BR Spółka z o. o.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Spis treści 4 Wstęp i informacje o projekcie 7 Metodologia i struktura próby 12 Podsumowanie i główne wnioski 19 Wyniki 114 19 Blok I – Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego 30 Blok II – Środowisko naturalne i jego ochrona 51 Blok III – Jakość powietrza 66 Blok IV – Gospodarowanie odpadami 79 Blok V – Zmiany klimatu 95 Blok VI – Wspierające ochronę środowiska działania indywidualne i zachowania konsumenckie Wskaźniki 3

WSTĘP I INFORMACJE O PROJEKCIE

Wstęp Badanie trackingowe jest realizowane od 2011 r. , a dzięki jego cykliczności możemy śledzić dynamikę zmian, jakie zachodzą w świadomości i zachowaniach ekologicznych mieszkańców Polski. Obecnie jest to szósta edycja badania. Świadomość jest rozumiana jako wiedza i zainteresowanie, które posiadają mieszkańcy Polski w zakresie środowiska naturalnego i jego ochrony. Natomiast zachowania to wszelkie działania, których może podjąć się każdy, aby pozytywnie wpłynąć na stan środowiska. Zebrane wyniki to cenne źródło informacji dla Ministerstwa Klimatu i Środowiska, jak również dla innych podmiotów, do których zaliczyć można instytucje publiczne, organizacje pozarządowe, firmy, a także samych obywateli. Badanie podzielono na sześć obszarów (bloków), pod względem specyfiki poruszanego problemu: • Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego • Środowisko naturalne i jego ochrona • Jakość powietrza • Gospodarowanie odpadami • Zmiany klimatu • Wspierające ochronę środowiska działania indywidualne i zachowania konsumenckie Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska W tym roku uległa zmianie technika realizacji badania. Ze względu na panująca pandemię COVID-19 badanie zostało przeprowadzone techniką CATI, czyli poprzez wywiady telefoniczne. Badanie terenowe było obarczone wysokim ryzykiem niezrealizowania badania. Raport zawiera aktualne wyniki z badania zrealizowanego w 2020 roku wraz z ich zestawieniem (porównaniem) z wynikami z lat 2011 -2014. Należy zwrócić uwagę, że pewne pytania nie zawsze były zadawane w uprzednich latach, bądź były zadawane w zmienionej formie, co zostało opatrzone adekwatnym komentarzem. Dodatkowo w tym roku z związku ze zmianą techniki badawczej kwestionariusz musiał zostać dostosowany do wywiadów telefonicznych, co wiąże się z tym, że część pytań pomimo tego samego brzmienia nie mogła zostać porównana do poprzednich edycji badania. 5

Informacje o projekcie cel badania próba metodologia realizacja wykonawca Badanie trackingowe świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski Reprezentatywna próba mieszkańców Polski n=1015 Badanie zrealizowano metodą CATI Październik 2020 r. PBS sp. z o. o. Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska 6

METODOLOGIA I STRUKTURA PRÓBY

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Metodologia Trackingowe badanie świadomości i zachowań ekologicznych zostało zrealizowane w dniach 12 – 28 października za pomocą techniki CATI (ang. Computer Assisted Telephone Interview), czyli wywiadów telefonicznych wspomaganych komputerowo. Czas przeprowadzania wywiadu oscylował wokół 18 minut. Przykładowe wykresy z porównaniem wyników 52 48 41 60 Ogółem Podstawowe, gimnazjalne Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe 20 Ogólnopolska próba badanych w wieku 15 lat i więcej została dobrana losowo i jest reprezentatywna ze względu na zmienne demograficzne takie jak: płeć, wiek i miejsce zamieszkania (wielkość miejscowości i województwo). Maksymalny błąd szacowania dla próby losowej liczącej 1000 osób wynosi +/- 3, 1%. ochrona środowiska 21 28 28 22 44 2012 Dane procentowe prezentują wyniki ważone, liczebności – nieważone. Procedurze ważenia nie zostały poddane pytania z metryczki. 2013 2014 2020 2018 Dane w % ochrona środowiska W poprzednich latach prowadzone były analogiczne badania – tam, gdzie będzie to możliwe, dane bieżące zestawione zostaną z danymi z lat ubiegłych. Natomiast tam, gdzie porównanie było możliwe, będzie widoczna odpowiednia informacja. Główne wyniki badania są prezentowane również w podziale na pytania z metryczki. Slajdy z podziałem zostały odpowiednio opisane. 2020 4 2018 4 Ze względu na zaokrąglenia wartości po przecinku, w niektórych przypadkach dane na wykresach mogą nie sumować się do 100%, 99, 9% czy 100, 1%. Na każdym slajdzie znajduje się treść i numer pytania z kwestionariusza, rodzaj pytania, a także opis próby i ewentualne informacje dodatkowe. 8 47 34 58 69 27 29 20% 57% 11% 10% Wykorzystane oznaczenia 4 47 51 34 69 Suma pozytywnych odpowiedzi Nawiązanie do kolejnego pytania 2020 2018

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Struktura próby (1/3) wiek płeć wykształcenie 0, 1% 28% 3% 15% 45% 55% 2% odmowa odpowiedzi 0, 2% gimnazjalne 10% 53% 35% 29% kobieta 15 – 24 lat podstawowe mężczyzna 25 – 34 lat gimnazjalne 35 – 44 lat zasadnicze zawodowe 45 – 59 lat średnie i pomaturalne 60 i więcej lat wyższe odmowa odpowiedzi Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. 9

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Struktura próby (2/3) przeciętny całkowity dochód na 1 członka rodziny (netto) wielkość gospodarstwa domowego 0% 8% 12% 22% 30% 41% 29% do 1500 zł 1501 -2500 zł powyżej 2500 zł odmowa odpowiedzi 3% 1% 12% 22% sytuacja zawodowa 23% 2% 2% 0% 45% 28% 19% 5% Mieszkam sam(a) Praca na etacie 2 osoby Praca na umowę zlecenie/dzieło 3 osoby 4 osoby 5 i więcej osób odmowa odpowiedzi Własna działalność gospodarcza Emeryt, rencista Uczeń, student Bezrobotny Urlop macierzyński/wychowawczy Nie pracuję – inny powód odmowa odpowiedzi Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. 10

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Struktura próby (3/3) wielkość miejscowości wieś województwo 17% 25% miasto do 19 tys. miasto 20 -99 tys. miasto 100 -500 tys. 22% miasto powyżej 500 tys. 12% 24% region północny wschodni północno - zachodni południowo - zachodni centralny południowy Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. 15% 24% 22% 16% 10% 13% Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzystkie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 7% 5% 5% 2% 5% 6% 17% 3% 4% 5% 12% 9% 3% 7% 8% 3% 11

PODSUMOWANIE I GŁÓWNE WNIOSKI

Podsumowanie Blok I: Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego Respondenci poproszeni o wskazanie trzech dziedzin, w których nasz kraj ma najwięcej problemów do rozwiązania, głównie podawali ochronę środowiska – tak wybrała ponad połowa mieszkańców Polski. Na drugim miejscu znalazła się ochrona zdrowia (48%), a jedna piąta badanych wybrała gospodarkę – rozwój ekonomiczny. W tym roku w związku z wystąpieniem pandemii COVID-19, część respondentów uznała, że problemem, z którym nie radzi sobie nasz kraj jest koronawirus. W przypadku problemów środowiska naturalnego największym problemem jest zanieczyszczenie powietrza, problem śmieci i zanieczyszczenie wód, problemy z wodą. Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska 13

Podsumowanie Blok II: Środowisko naturalne i jego ochrona Mieszkańcy Polski niezmiennie od 2011 roku lepiej oceniają obecny stan środowiska w swojej okolicy zamieszkania niż ogólnie w kraju. Wśród najczęstszych powodów, dla których chcemy chronić środowisko, jest troska o przyszłe pokolenia oraz dbałość o zdrowie człowieka. Natomiast stan środowiska zależy przede wszystkim od aktywności każdego z nas, jak również od rządu i nacisku, jaki kładzie na sprawy ochrony środowiska. Najbardziej popularnymi źródłami informacji o środowisku naturalnym są Internet, telewizja i prasa. O kształtowanie postaw i zachowań ekologicznych głownie powinien dbać rząd i szkoła. Jedna trzecia respondentów wspomniała również, że każdy indywidualnie. Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska 14

Podsumowanie Blok III: Jakość powietrza Za największy powód zanieczyszczenia powietrza w Polsce respondenci uznali emisję z indywidualnych źródeł, czyli pieców domowych. Z roku na rok zmniejsza się ważność emisji z dużych obiektów energetycznych spalania, fabryk itp. Najwięcej gospodarstw domowych korzysta z podłączenia do sieci ciepłowniczej, aby ogrzać swoje mieszkanie. W tym roku znacznie wzrósł odsetek osób, gdzie głównym rodzajem ogrzewania jest gaz, a zmalał – węgiel. Większość osób aktualnie używających węgla lub pelletu/brykietu do ogrzewania gospodarstwa domowego planuje zmienić swój piec na bardziej ekologiczne źródło energii. Osoby, które tego nie planują uzasadniają swój wybór tym, że jest to kosztowna inwestycja. W celu poprawy jakości powietrza badani najczęściej mówili, że należy wymienić stare piece węglowe na piece niskoemisyjne oraz stosować odnawialne źródła energii. Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska 15

Podsumowanie Blok IV: Gospodarowanie odpadami Prawie wszyscy badani deklarują regularne segregowanie śmieci, co może mieć związek z nowelizacją ustawy, która wprowadziła prawny obowiązek segregacji odpadów dla wszystkich. Do najczęstszych przyczyn niesegregowania śmieci należą opinie, że w okolicy brakuje odpowiednich pojemników oraz w domu nie ma miejsca na segregowanie odpadów. Respondenci od innych śmieci głównie oddzielają plastik i tworzywa sztuczne, makulaturę, szkło oraz odpady organiczne. Obecny system gospodarowania odpadami w Polsce został oceniony nieco gorzej niż w poprzednich latach. Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska 16

Podsumowanie Blok V: Zmiany klimatu Siedmiu na dziesięciu mieszkańców Polski uważa zmiany klimatu za bardzo poważny problem, a co czwarty mieszkaniec uważa, że jest raczej ważny. Władza centralna powinna przede wszystkim podejmować działania na rzecz minimalizacji niekorzystnych skutków zmian klimatu. Ponad połowa uważa, że również każdy z nas takowe działania powinien prowadzić. Ponad 90% respondentów jest zdania, że Polska powinna redukować emisję gazów. Z czego prawie sześciu na dziesięciu uważa, że powinna robić to już teraz. Głównym powodem redukcji gazów są szkodliwe skutki dla środowiska oraz zdrowia. Natomiast najczęstszym powodem braku chęci redukcji gazów cieplarnianych jest opinia, że w porównaniu do innych państw emisja gazów cieplarnianych w Polsce nie jest duża. Natomiast ponad połowa mieszkańców Polski zauważyła działania informacyjne i edukacyjne w zakresie ekologii i zmian klimatu. Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska 17

Podsumowanie Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Blok VI: Wspierające ochronę środowiska i klimatu działania indywidualne i zachowania konsumenckie Świadomość ekologiczna mieszkańców Polski uległa zmianie, jeśli chodzi o zachowania konsumenckie. Respondenci znacznie częściej niż w poprzednich latach zwracają uwagę na ograniczenie zużycia wody oraz wybierają rozwiązania ekologiczne, nawet wtedy, gdy oznacza to dodatkowy koszt. Respondenci najczęściej oszczędzają energie poprzez gaszenie świateł w nieużywanych pomieszczeniach, jak również stosowanie energooszczędnych źródeł światła. Jedna trzecia mieszkańców Polski planuje podjęcie dodatkowych działań, które zwiększą efektywność energetyczną i umożliwią zmniejszenie rachunków za energię. Osoby te najczęściej planują zastosować odnawialne źródła energii. Ponad trzy czwarte badanych jest skłonnych wydać więcej na „czystą” energię, a odsetek ten jest prawie cztery razy wyższy od uzyskanego w 2018 r. 18

NAJWIĘKSZE WYZWANIA DLA POLSKI A PROBLEMY ŚRODOWISKA NATURALNEGO

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Tematyka rozdziału Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego W rozdziale zostaną poruszone następujące zagadnienia: § Jak postrzegane są współczesne problemy Polski jak na ich tle postrzegane są problemy środowiska naturalnego. § Jak postrzegane są problemy związane ze środowiskiem naturalnym - które uważane są za mniej, a które za bardziej ważne. Środowisko naturalne i jego ochrona Jakość powietrza Gospodarowanie odpadami Zmiany klimatu Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska 20

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Problemy Polski Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego 21 P 1. Proszę wymienić trzy dziedziny, w których Pana(i) zdaniem nasz kraj ma najwięcej problemów do rozwiązania. Pytanie wielokrotnego wyboru. TOP 3 52% ochrona środowiska 16% praca – praca, polityka społeczna i rodzinna 9% finanse publiczne 2% kultura i dziedzictwo narodowe 15% oświata i wychowanie 7% infrastruktura 2% polityka zagraniczna 48% ochrona zdrowia 11% sprawy wewnętrzne i bezpieczeństwo 7% szkolnictwo wyższe i nauka 1% działanie urzędów, biurokracja Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. 20% gospodarka – rozwój ekonomiczny 10% pandemia koronawirusa 10% energetyka, górnictwo 6% 5% wymiar sprawiedliwości rolnictwo i rozwój wsi 1% 0, 2% obrona narodowa kultura fizyczna i sport

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Problemy Polski Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego 22 P 1. Proszę wymienić trzy dziedziny, w których Pana(i) zdaniem nasz kraj ma najwięcej problemów do rozwiązania. Pytanie wielokrotnego wyboru. 52 48 44 52 44 20 ochrona środowiska 7 11 4 infrastruktura ochrona zdrowia 7 Mężczyźni Kobiety Ogółem 60 6 8 szkolnictwo wyższe i nauka 24 16 16 15 17 gospodarka 6 6 7 wymiar sprawiedliwości praca 5 5 15 14 16 oświata i wychowanie 5 rolnictwo i rozwój wsi 2 2 11 10 8 12 sprawy pandemia wewnętrzne Koronawirusa i bezpieczeństwo 2 kultura i dziedzictwo narodowe 2 2 1 polityka zagraniczna 1 1 1 działanie urzędów 9 13 6 energetyka i górnictwo 1 2 1 obrona narodowa 9 13 6 finanse publiczne 0 0, 4 kultura fizyczna i sport Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015, w tym mężczyzn n=558, kobiet n=457. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Problemy Polski Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego 23 P 1. Proszę wymienić trzy dziedziny, w których Pana(i) zdaniem nasz kraj ma najwięcej problemów do rozwiązania. Pytanie wielokrotnego wyboru. 52 41 48 48 43 48 46 50 *Wykształcenie podst. +gim. ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. 20 20 15 19 22 7 8 5 9 7 infrastruktura ochrona zdrowia 7 9 3 6 8 szkolnictwo wyższe i nauka gospodarka 6 16 6 4 8 wymiar sprawiedliwości 20 16 6 ochrona środowiska Podstawowe, gimnazjalne* Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Ogółem 60 16 15 praca 5 12 5 8 2 rolnictwo i rozwój wsi 15 7 9 14 18 oświata i wychowanie 2 8 11 7 12 9 13 10 3 12 11 10 sprawy pandemia wewnętrzne i Koronawirusa bezpieczeństwo 2 1 2 kultura i dziedzictwo narodowe 2 1 1 2 polityka zagraniczna 1 3 1 1 1 działanie urzędów 9 6 13 8 energetyka i górnictwo 1 0, 2 2 obrona narodowa 9 3 7 12 8 finanse publiczne 0, 2 1 0, 3 0, 1 kultura fizyczna i sport Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. , ze względu na wykształcenie: podstawowe, gimnazjalne n=21, zasadnicze zawodowe n=102, średnie n=355, wyższe n=536. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Problemy Polski Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego 24 P 1. Proszę wymienić trzy dziedziny, w których Pana(i) zdaniem nasz kraj ma najwięcej problemów do rozwiązania. Pytanie wielokrotnego wyboru. ZOSTAŁY ZAPREZENTOWANE WSKAZANIA Z ISTOTNYMI RÓŻNICAMI 11 5 6 5 finanse publiczne 7 11 2 wymiar sprawiedliwości 7 8 10 14 3 rolnictwo i rozwój wsi 19 sprawy wewnętrzne i bezpieczeństwo 8 9 6 11 14 Region: północny wschodni północno-zachodni 10 2 10 10 2 3 południowo-zachodni centralny południowy Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na region: północny n=231, wschodni n=150, północno-zachodni n=127, południowo-zachodni n=98, centralny n=207, południowy n=145. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Problemy środowiska naturalnego w Polsce Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego P 2. Proszę podać trzy Pana(i) zdaniem największe problemy środowiska naturalnego w Polsce. Pytanie wielokrotnego wyboru. TOP 3 59% 50% 34% zanieczyszczenie powietrza problem śmieci zanieczyszczenie wód, problemy z wodą 13% 9% 8% 7% 5% 4% 4% niskie zasoby wody wycinka drzew energetyka węglowa, kopalnie zanikanie gatunków zwierząt i roślin wyczerpywanie się zasobów naturalnych niska świadomość ludzi, problem z edukacją zmiany klimatu 4% 4% 3% 2% 2% 1% katastrofy naturalne katastrofy wywołane przez człowieka za mało energii odnawialnej nadmiar samochodów nadmierna produkcja plastiku wzrost poziomu hałasu Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. 25

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Problemy środowiska naturalnego w Polsce Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego 26 P 2. Proszę podać trzy Pana(i) zdaniem największe problemy środowiska naturalnego w Polsce. Pytanie wielokrotnego wyboru. 59 59 59 63 53 59 50 54 45 34 zanieczyszczenie powietrza 4 3 5 5 niska świadomość ludzi, problem z edukacją ekologiczną problem śmieci 4 33 18 17 3 2 zmiany klimatu *Wykształcenie podst. +gim. ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. 38 24 zanieczyszczenie wód, problemy z wodą 6 Podstawowe, gimnazjalne* Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Ogółem 4 3 3 4 4 katastrofy naturalne 13 17 7 8 8 niskie zasoby wody 4 5 4 4 katastrofy wywołane przez człowieka 9 3 6 10 10 wycinka drzew 3 3 4 za mało energii odnawialnej 8 15 14 6 7 7 15 5 12 4 5 5 6 1 4 energetyka zanikanie gatunków wyczerpywanie się węglowa, kopalnie zwierząt zasobów i roślin naturalnych 2 4 2 2 3 nadmiar samochodów 2 3 1 nadmierna produkcja plastiku 1 5 2 0, 3 0, 1 wzrost poziomu hałasu Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. , ze względu na wykształcenie: podstawowe, gimnazjalne n=21, zasadnicze zawodowe n=102, średnie n=355, wyższe n=536. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Problemy środowiska naturalnego w Polsce Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego 27 P 2. Proszę podać trzy Pana(i) zdaniem największe problemy środowiska naturalnego w Polsce. Pytanie wielokrotnego wyboru. 59 58 61 60 Ogółem 50 52 Pracujący Emeryt, rencista Niepracujący 46 47 34 33 36 36 13 14 13 4 zanieczyszczenie powietrza 4 6 2 5 niska świadomość ludzi, problem z edukacją ekologiczną problem śmieci 4 4 6 1 zmiany klimatu 9 8 9 18 8 7 zanieczyszczenie wód, problemy z wodą niskie zasoby wody wycinka drzew 4 4 4 2 3 3 1 katastrofy naturalne katastrofy wywołane przez człowieka za mało energii odnawialnej 6 7 7 7 8 5 7 4 4 energetyka zanikanie gatunków wyczerpywanie się węglowa, kopalnie zwierząt zasobów i roślin naturalnych 2 3 2 2 2 1 2 4 1 0, 4 0 2 nadmiar samochodów nadmierna produkcja plastiku wzrost poziomu hałasu Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na sytuację finansową: pracujący n=678, emeryt, rencista n=281, niepracujący n=72. Dane w %

Omówienie wyników Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego PŁEĆ WIEK MIEJSCOWOŚĆ WYKSZTAŁCENIE DOCHÓD Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska 28 Mężczyźni istotnie częściej niż kobiety wskazywali infrastrukturę, gospodarkę, finanse publiczne oraz energetykę i górnictwo jako dziedziny, w których Polska ma najwięcej problemów do rozwiązania. Natomiast kobiety częściej wybierały ochronę zdrowia i środowiska. Również w przypadku problemów środowiska naturalnego kobiety częściej wybierały zanikanie gatunków zwierząt i roślin, brak dostatecznej ochrony zwierząt i roślin, zmiany klimatu oraz wycinkę drzew. Analiza wyników dziedzin, z którymi nasz kraj ma najwięcej problemów, ze względu na wiek wykazała, że osoby w wieku 15 -24 lat częściej wskazywały na finanse publiczne oraz energetykę i górnictwo. Ochrona zdrowia, praca i polityka społeczna to dziedziny częściej wybierane przez osoby w wieku 45 -59 oraz 60 lat i więcej. Wielkość miejscowości nie różnicuje znacząco wskazań problematycznych dziedzin, jak również problemów środowiska naturalnego. Warto jednak zaznaczyć, że mieszkańcy miast 100 -500 tys. częściej wybierali finanse publiczne jako problematyczną dziedzinę, z którą boryka się Polska. Natomiast mieszkańcy miast powyżej 500 tys. częściej uważali wyczerpywanie się zasobów naturalnych za największy problem środowiska naturalnego. Osoby z wyższym wykształceniem częściej wybierały ochronę środowiska i obronę narodową, jako dziedziny, które przysparzają naszemu krajowi najwięcej problemów. Badani ze średnim wykształceniem również częściej wybierali również ochronę środowiska, a dodatkowo wskazywali jeszcze na rolnictwo i rozwój wsi. Zanieczyszczenie wód i jej niskie zasoby oraz zmiany klimatu to najczęściej wymieniane problemy środowiska naturalnego przez osoby z wyższym wykształceniem. Osoby z dochodami do 1500 zł najczęściej wybierały rolnictwo i rozwój wsi, grupa osób z dochodami 1501 -2500 zł wskazywała gospodarkę (rozwój ekonomiczny). Natomiast respondenci z dochodami netto na 1 członka w gospodarstwie domowym powyżej 2500 zł wybierali ochronę środowiska.

Omówienie wyników Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Podsumowanie: Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego o Mieszkańcy Polski zapytani o dziedziny, w których Polska ma najwięcej problemów, najczęściej wymieniali ochronę środowiska – 53%. Blisko połowa respondentów wskazała ochronę zdrowia (48%), a na trzecim miejscu znalazła się gospodarka – rozwój ekonomiczny (20%). Rzadziej wskazywali pracę (16%), oświatę i wychowanie (15%), sprawy wewnętrzne i bezpieczeństwo (11%). W związku z obecnie panującą pandemią koronawirusa oraz stale rosnącymi liczbami nowych zakażeń co dziesiąty badany (10%) mówił o tym zjawisku, jako problemie, z którym się borykamy. Co dziesiąty wybrał również energetykę i górnictwo. o Za największy problem środowiska naturalnego ponad połowa badanych (59%) uznała zanieczyszczenie powietrza. Połowa mieszkańców Polski wskazała problem śmieci, a 34% wybrało zanieczyszczenie wód i problemy z wodą. 13% respondentów zwróciło uwagę na niskie zasoby wody, a prawie co dziesiąty (9%) na wycinkę drzew. 29

ŚRODOWISKO NATURALNE I JEGO OCHRONA

Tematyka rozdziału Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska W rozdziale zostaną poruszone następujące zagadnienia: § Jak oceniany jest aktualny stan środowiska naturalnego w Polsce? Środowisko naturalne i jego ochrona Jakość powietrza § Jak oceniany jest aktualny stan środowiska naturalnego w okolicy miejsca zamieszkania respondentów? § Co motywuje do ochrony środowiska przyrodniczego? § Od czego zależy poprawa stanu środowiska? Gospodarowanie odpadami Zmiany klimatu Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska § Jak postrzegana jest odpowiedzialność za stan środowiska naturalnego? § Jakie są główne źródła informacji o sprawach środowiska naturalnego? § Kto powinien odpowiadać za kształtowanie postaw i zachowań ekologicznych? 31

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ocena stanu środowiska Środowisko naturalne i jego ochrona 32 P 3. Proszę powiedzieć, jak ocenia Pan(i) stan OBECNY środowiska: Pytanie jednokrotnego wyboru. W POLSCE 2020 2 44 42 W OKOLICY ZAMIESZKANIA 41 11 zdecydowanie dobrze 2018 4 2014 4 2013 5 2012 2 2011 2 44 49 34 62 58 43 raczej dobrze 51 47 48 46 51 4 6 27 9 2020 raczej źle 41 37 65 54 zdecydowanie źle 8 1 trudno powiedzieć 8 53 26 7 5 73 29 7 25 61 2018 2014 37 11 7 66 8 21 24 56 2013 9 47 2012 5 54 32 8 4 7 5 5 8 47 Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, 2018: n=1010, 2014: n=1000, 2013: n=1000, 2012: n=1000, 2011: n=1004. 59 29 Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ocena stanu środowiska Środowisko naturalne i jego ochrona 33 P 3. Proszę powiedzieć, jak ocenia Pan(i) stan OBECNY środowiska: Pytanie jednokrotnego wyboru. zdecydowanie dobrze W POLSCE raczej dobrze raczej źle zdecydowanie źle Wiek 15 – 24 lat* 3 25 – 34 lat 3 35 – 44 lat 3 45 – 59 lat 1 39 60 i więcej lat 3 36 Wielkość miejscowości 48 45 23 13 55 52 41 trudno powiedzieć 31 44 40 39 4 Miasto do 20 tys. 2 2 Miasto 20 -100 tys. 1 3 Miasto 100 -500 tys. 2 Miasto powyżej 500 tys. 2 14 47 8 46 12 45 11 50 Wieś 16 4 46 36 42 40 46 45 40 40 38 30 45 32 46 46 10 4 11 3 10 4 8 6 21 1 Dane w % *Kategoria wiekowa 15 -24 ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na wiek: 15 -24 lat n=30, 25 -34 lat n=148, 35 -44 lat n=252, 45 -59 lat n=296, 60 i więcej lat n=289. Ze względu na wielkość miejscowości: wieś n=242, miasto do 20 tys. n=120, miasto 20 -100 tys. n=225, miasto 100 -500 tys. n=209, miasto powyżej 500 tys. n=162.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ocena stanu środowiska Środowisko naturalne i jego ochrona 34 P 3. Proszę powiedzieć, jak ocenia Pan(i) stan OBECNY środowiska: Pytanie jednokrotnego wyboru. W OKOLICY ZAMIESZKANIA zdecydowanie dobrze raczej źle zdecydowanie źle Wiek trudno powiedzieć Wielkość miejscowości 72 15 – 24 lat* 13 59 9 14 77 Wieś 5 19 58 16 70 18 25 – 34 lat 52 22 7 7 53 45 – 59 lat 11 51 8 57 32 8 28 9 26 8 1 62 60 i więcej lat 65 2 1 29 6 1 30 6 64 Miasto do 20 tys. 10 Miasto 20 -100 tys. 7 Miasto 100 -500 tys. 4 Miasto powyżej 500 tys. 3 54 60 35 – 44 lat 6 64 57 0 63 59 33 36 28 40 7 23 2 2 Dane w % *Kategoria wiekowa 15 -24 ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na wiek: 15 -24 lat n=30, 25 -34 lat n=148, 35 -44 lat n=252, 45 -59 lat n=296, 60 i więcej lat n=289. Ze względu na wielkość miejscowości: wieś n=242, miasto do 20 tys. n=120, miasto 20 -100 tys. n=225, miasto 100 -500 tys. n=209, miasto powyżej 500 tys. n=162.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Powody ochrony środowiska Środowisko naturalne i jego ochrona 35 P 4. Proszę wskazać dwa Pana(i) zdaniem najważniejsze powody, dla których warto chronić środowisko: Pytanie wielokrotnego wyboru. 2011 73 67 64 59 58 49 51 64 62 53 2012 2013 2014 61 48 49 47 30 33 35 29 16 16 18 18 10 3 troska o przyszłe pokolenia 2020 2018 dbałość, troska o zdrowie człowieka przyroda, jako wartość sama w sobie oszczędność, względy ekonomiczne 2 2 4 3 0, 4 trudno powiedzieć * Odpowiedź: „przyroda jako wartość sama w sobie” została dodana do kwestionariusza w 2012 r. W 2011 r. była natomiast możliwość wskazania: „moja filozofia życiowa”, którą podało 9% badanych. Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, 2018: n=1010, 2014: n=1000, 2013: n=1000, 2012: n=1000, 2011: n=1004. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Powody ochrony środowiska Środowisko naturalne i jego ochrona 36 P 4. Proszę wskazać dwa Pana(i) zdaniem najważniejsze powody, dla których warto chronić środowisko: Pytanie wielokrotnego wyboru. Ogółem 73 73 68 71 Wieś 76 75 61 63 62 61 Miasto do 20 tys. 57 Miasto 20 -100 tys. 60 49 46 50 53 Miasto 100 -500 tys. 49 51 Miasto powyżej 500 tys. 10 11 8 8 11 8 0, 4 troska o przyszłe pokolenia dbałość, troska o zdrowie człowieka przyroda, jako wartość sama w sobie oszczędność, względy ekonomiczne 2 1 0, 4 trudno powiedzieć Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na wielkość miejscowości: wieś n=242, miasto do 20 tys. n=120, miasto 20 -100 tys. n=225, miasto 100 -500 tys. n=209, miasto powyżej 500 Dane tys. w % n=162.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Powody od których zależy stan środowiska Środowisko naturalne i jego ochrona 37 P 5. Od czego Pana(i) zdaniem w największym stopniu zależy stan środowiska? Proszę podać co najwyżej trzy odpowiedzi. Pytanie wielokrotnego wyboru. TOP 3 69% 21% 13% od aktywności każdego z nas od położenia przez rząd nacisku na sprawy ochrony środowiska od uznania przez nasze społeczeństwo kwestii środowiska za ważny problem 12% 11% 8% 8% 8% od tego, ile się o tym mówi w mediach od dobrych przepisów prawnych i ich egzekwowania od aktywności władz lokalnych w dziedzinie ochrony środowiska od emisji zanieczyszczających powietrze od gospodarowania ściekami i odpadami 8% 7% 7% 5% 3% 2% od odpowiedzialności biznesu od sytuacji finansowej państwa od gospodarki i przemysłu od procesów naturalnych (np. wybuch wulkanu) od zalesienia, większej ilości drzew i terów zielonych od ochrony źródeł wody Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Powody od których zależy stan środowiska Środowisko naturalne i jego ochrona 38 P 5. Od czego Pana(i) zdaniem w największym stopniu zależy stan środowiska? Proszę podać co najwyżej trzy odpowiedzi. Pytanie wielokrotnego wyboru. 69 63 72 70 67 TOP 3 Podstawowe, gimnazjalne* Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Ogółem *Wykształcenie podst. +gim. ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. 21 19 17 25 6 13 2 9 11 16 od aktywności każdego od położenia przez rząd od uznania przez nasze z nas nacisku na sprawy społeczeństwo kwestii ochrony środowiska za ważny problem 8 2 11 9 6 od gospodarowania ściekami i odpadami 7 5 7 8 2 7 3 3 7 8 od odpowiedzialności od sytuacji finansowej biznesu państwa 12 18 17 3 7 od tego, ile się o tym mówi w mediach 5 3 4 6 od gospodarki i przemysłu 11 17 3 4 5 od dobrych przepisów prawnych i ich egzekwowania 3 5 2 od procesów naturalnych (np. wybuch wulkanu) 21 8 7 9 8 11 8 9 7 od aktywności władz lokalnych w dziedzinie ochrony środowiska od emisji zanieczyszczających powietrze 8 2 7 2 1 2 od zalesienia, większej ilości drzew i terów zielonych 1 3 1 1 od ochrony źródeł wody Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. , ze względu na wykształcenie: podstawowe, gimnazjalne n=21, zasadnicze zawodowe n=102, średnie n=355, wyższe n=536. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Powody od których zależy stan środowiska Środowisko naturalne i jego ochrona 39 P 5. Od czego Pana(i) zdaniem w największym stopniu zależy stan środowiska? Proszę podać co najwyżej trzy odpowiedzi. Pytanie wielokrotnego wyboru. 69 69 TOP 3 76 65 21 21 20 25 13 14 10 16 od aktywności każdego od położenia przez rząd od uznania przez nasze z nas nacisku na sprawy społeczeństwo kwestii ochrony środowiska za ważny problem 8 Pracujący Emeryt, rencista Niepracujący Ogółem 8 10 5 od gospodarowania ściekami i odpadami 7 8 4 8 7 8 6 2 od odpowiedzialności od sytuacji finansowej biznesu państwa 12 13 8 11 od tego, ile się o tym mówi w mediach 5 5 6 3 od gospodarki i przemysłu 11 12 7 15 od dobrych przepisów prawnych i ich egzekwowania 3 3 2 0 od procesów naturalnych (np. wybuch wulkanu) 8 6 11 11 od aktywności władz lokalnych w dziedzinie ochrony środowiska 2 1 5 od zalesienia, większej ilości drzew i terów zielonych 8 7 9 11 od emisji zanieczyszczających powietrze 1 1 2 od ochrony źródeł wody Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na sytuację finansową: pracujący n=678, emeryt, rencista n=281, niepracujący n=72. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Powody od których zależy stan środowiska Środowisko naturalne i jego ochrona 40 P 5. Od czego Pana(i) zdaniem w największym stopniu zależy stan środowiska? Proszę podać co najwyżej trzy odpowiedzi. Pytanie wielokrotnego wyboru. ZOSTAŁY ZAPREZENTOWANE WSKAZANIA Z ISTOTNYMI RÓŻNICAMI 3 od odpowiedzialności biznesu 13 8 12 8 9 11 od emisji zanieczyszczających powietrze 1 7 7 4 od gospodarowania ściekami i odpadami 14 11 4 5 6 od gospodarki i przemysłu Region: 9 5 2 8 północny wschodni północno-zachodni 3 9 7 4 południowo-zachodni centralny południowy Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na region: północny n=231, wschodni n=150, północno-zachodni n=127, południowo-zachodni n=98, centralny n=207, południowy n=145. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Źródła informacji Środowisko naturalne i jego ochrona 41 P 6. Skąd, na ogół, dowiaduje się Pan(i) o sprawach dotyczących środowiska naturalnego? Proszę podać maksymalnie trzy główne źródła informacji. Pytanie wielokrotnego wyboru. TOP 3 72% 65% 27% z Internetu z telewizji z prasy z radia 13% 12% 3% 3% z obserwacji, własnych doświadczeń od rodziny, znajomych z mediów ogólnie z książek 2% 2% 2% 1% 1% z opinii innych, najbliższego otoczenia z kampanii społecznych ze szkoły/uczelni z urzędu miasta/ gminy, z lokalnych ogłoszeń z miejsca pracy Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Źródła informacji Środowisko naturalne i jego ochrona 42 P 6. Skąd, na ogół, dowiaduje się Pan(i) o sprawach dotyczących środowiska naturalnego? Proszę podać maksymalnie trzy główne źródła informacji. Pytanie wielokrotnego wyboru. 90 90 72 TOP 3 83 15 -24 lata* 25 -34 lata 35 -44 lat 45 -59 lat 60 i więcej lat Ogółem 80 73 68 68 65 *Kategoria wiekowa 15 -24 ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. 53 46 41 29 z internetu 27 23 z telewizji 3 2 2 3 5 2 3 3 3 2 4 2 z mediów ogólnie z książek 14 20 29 27 38 z prasy 2 4 2 2 1 z opinii innych, najbliższego otoczenia 23 27 28 27 13 z radia 2 2 3 0 2 z kampanii społecznych 2 7 12 13 22 z obserwacji, własnych doświadczeń 11 0 2 0 1 ze szkoły/uczelni 12 10 16 9 10 12 od rodziny, znajomych 2 3 0 3 1 2 z urzędu miasta/ gminy, z lokalnych ogłoszeń 1 3 3 1 z miejsca pracy Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na wiek: 15 -24 lat n=30, 25 -34 lat n=148, 35 -44 lat n=252, 45 -59 lat n=296, 60 i więcej lat n=289 Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Źródła informacji Środowisko naturalne i jego ochrona 43 P 6. Skąd, na ogół, dowiaduje się Pan(i) o sprawach dotyczących środowiska naturalnego? Proszę podać maksymalnie trzy główne źródła informacji. Pytanie wielokrotnego wyboru. TOP 3 72 72 67 73 76 70 Ogółem 65 66 63 67 65 62 27 z internetu z telewizji 20 34 30 31 35 27 28 27 22 26 31 z prasy z radia 3 3 3 2 3 1 5 2 4 5 2 3 1 1 1 0 2 0 3 3 1 3 z mediów ogólnie z książek z opinii innych, najbliższego otoczenia z kampanii społecznych Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. 2 1 5 wieś Miasto do 20 tys. Miasto 21 -100 tys. Miasto 101 -500 tys. Miasto powyżej 500 tys. 13 14 16 10 13 15 12 13 9 14 8 11 z obserwacji, własnych doświadczeń od rodziny, znajomych 4 1 ze szkoły/uczelni 2 2 1 z urzędu miasta/ gminy, z lokalnych ogłoszeń 1 2 3 1 1 z miejsca pracy Dane w % Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na wielkość miejscowości: wieś n=242, miasto do 20 tys. n=120, miasto 20 -100 tys. n=225, miasto 100 -500 tys. n=209, miasto powyżej 500 tys. n=162.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Źródła informacji Środowisko naturalne i jego ochrona 44 P 6. Skąd, na ogół, dowiaduje się Pan(i) o sprawach dotyczących środowiska naturalnego? Proszę podać maksymalnie trzy główne źródła informacji. Pytanie wielokrotnego wyboru. Ogółem TOP 3 72 70 40 *Wykształcenie podst. +gim. ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. 82 85 80 65 66 47 59 27 29 27 44 43 24 24 13 18 9 13 14 1 z internetu 3 2 3 3 z mediów ogólnie z telewizji 3 2 4 z książek Podstawowe, gimnazjalne* Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe z prasy 2 1 1 3 z opinii innych, najbliższego otoczenia z radia 2 1, 0 1 3 z kampanii społecznych Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. 2 z obserwacji, własnych doświadczeń 1 3 ze szkoły/uczelni 12 8 11 12 12 od rodziny, znajomych 2 3 2 2 1 z urzędu miasta/ gminy, z lokalnych ogłoszeń 1 2 1 z miejsca pracy Dane w % Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na wielkość miejscowości: wieś n=242, miasto do 20 tys. n=120, miasto 20 -100 tys. n=225, miasto 100 -500 tys. n=209, miasto powyżej 500 tys. n=162.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Źródła informacji Środowisko naturalne i jego ochrona 45 P 6. Skąd, na ogół, dowiaduje się Pan(i) o sprawach dotyczących środowiska naturalnego? Proszę podać maksymalnie trzy główne źródła informacji. Pytanie wielokrotnego wyboru. ZOSTAŁY ZAPREZENTOWANE TOP 3 ŹRÓDŁA 67 65 33 24 z internetu z telewizji 72 68 30 37 75 23 20 z prasy z radia 71 75 72 70 33 26 22 25 72 Region: północny wschodni północno-zachodni 58 60 27 30 południowo-zachodni centralny południowy Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na region: północny n=231, wschodni n=150, północno-zachodni n=127, południowo-zachodni n=98, centralny n=207, południowy n=145. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Kształtowanie postaw i zachowań Środowisko naturalne i jego ochrona 46 P 7. Jak Pan(i) myśli, kto przede wszystkim powinien dbać o kształtowanie postaw i zachowań ekologicznych społeczeństwa? Proszę podać maksymalnie dwie najważniejsze Pana(i) zdaniem odpowiedzi. Pytanie wielokrotnego wyboru. [WARTO ŚĆ] Władze centralne, rząd szkoła każdy indywidualnie rodzina [WARTO ŚĆ] organizacje pozarządowe trudno powiedzieć nikt, nie ma takiej potrzeby [WARTO ŚĆ] media Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. wspólnoty mieszkaniowe/ sąsiedzkie [WARTO ŚĆ] władze samorządowe i wojewódzkie

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Kształtowanie postaw i zachowań Środowisko naturalne i jego ochrona 47 P 7. Jak Pan(i) myśli, kto przede wszystkim powinien dbać o kształtowanie postaw i zachowań ekologicznych społeczeństwa? Proszę podać maksymalnie dwie najważniejsze Pana(i) zdaniem odpowiedzi. Pytanie wielokrotnego wyboru. 2012 44 28 28 21 22 2014 2020 2018 40 33 31 27 23 33 3332 31 31 36 29 28 24 22 31 25 25 28 16161717 13 10 10 0 władze centralne, rząd 2013 szkoła każdy indywidualnie rodzina władze samorządowe i wojewódzkie Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, 2018: n=1010, 2014: n=1000, 2013: n=1000, 2012: n=1000. media 89 1415 14 11 5 3 wspólnoty organizacje mieszkaniowe/ pozarządowe sąsiedzkie 3344 0 22 43 0 trudno nikt, nie ma powiedzieć takiej potrzeby Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Kształtowanie postaw i zachowań Środowisko naturalne i jego ochrona 48 P 7. Jak Pan(i) myśli, kto przede wszystkim powinien dbać o kształtowanie postaw i zachowań ekologicznych społeczeństwa? Proszę podać maksymalnie dwie najważniejsze Pana(i) zdaniem odpowiedzi. Pytanie wielokrotnego wyboru. Podstawowe, gimnazjalne* Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Ogółem 4545 44 37 31 48 40 4243 29 27 45 *Wykształcenie podst. +gim. ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. 39 32 31 29 29 34 28 32 28 27 25 24 19 1717 10 5 władze centralne, rząd szkoła każdy indywidualnie rodzina władze samorządowe i wojewódzkie 8 12 media 5 56 3 3 223 wspólnoty organizacje mieszkaniowe/ pozarządowe sąsiedzkie 0, 2 0, 1 0 0, 04 0 trudno nikt, nie ma powiedzieć takiej potrzeby Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. , ze względu na wykształcenie: podstawowe, gimnazjalne n=21, zasadnicze zawodowe n=102, średnie n=355, wyższe n=536. Dane w %

Omówienie wyników Środowisko naturalne i jego ochrona PŁEĆ WIEK MIEJSCOWOŚĆ WYKSZTAŁCENIE DOCHÓD Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska 49 Mężczyźni nieco lepiej oceniają obecny stan środowiska w Polsce jak również w okolicy zamieszkania. Wybierając powody, dla których warto chronić środowisko, mężczyźni częściej wybierali oszczędność i względy ekonomiczne, a kobiety – przyrodę jako wartość samą w sobie. Oszczędność i względy ekonomiczne to najważniejszy powód ochrony środowiska dla osób w wieku 25 -34 lata, w odniesieniu do starszych grup respondentów (35 -44, 45 -59, 60 i więcej) – wynik jest istotnie wyższy. O sprawach dotyczących środowiska naturalnego osoby wieku 60 lat i więcej, istotnie częściej niż pozostali, dowiadują się z telewizji. Natomiast najmłodsi, czyli osoby w wieku 15 -24 lata częściej dowiadują się ze szkoły/uczelni. Mieszkańcy wsi lepiej oceniają stan środowiska w Polsce niż mieszkańcy miast powyżej 500 tys. Natomiast w przypadku oceny, od czego w największym stopniu zależy stan środowiska, to mieszkańcy miast powyżej 500 tys. istotnie częściej niż mieszkańcy wsi wskazywali na położenie przez rząd nacisku na sprawy ochrony środowiska. Przyroda jako wartość sama w sobie jako powód, dla którego warto chronić środowisko, jest istotnie częściej wybierany przez osoby z wyższym wykształceniem, niż osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym. Respondenci wykształceniem średnim i wyższym częściej, niż osoby z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym, o sprawach dotyczących środowiska naturalnego dowiadują się z prasy i internetu. Grupa osób z dochodami powyżej 2500 zł częściej niż osoby z dochodami do 1500 zł jako powody, od czego zależy stan środowiska, wybierali: sytuację finansową państwa, odpowiedzialność biznesu, położenie przez rząd nacisku na sprawy ochrony środowiska, oraz od tego ile się o tym mówi w mediach, ile prowadzi się kampanii informacyjnych poprawiających świadomość ludzi.

Omówienie wyników Środowisko naturalne i jego ochrona Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Podsumowanie: Środowisko naturalne i jego ochrona o Respondenci lepiej oceniają stan obecny środowiska w okolicy zamieszkania niż w Polsce – 65% vs 44%. W odniesieniu do 2018 r. pozytywna ocena stanu środowiska w okolicy zamieszkania wzrosła o 4 p. p. , a ocena środowiska w Polsce odnotowała spadek o 5 p. p. o Najczęściej wskazywanym powodem, dla którego warto chronić środowisko, jest troska o przyszłe pokolenia. Ten powód wybrało prawie trzy czwarte badanych (73%) i jest to najwyższy uzyskany wynik na przestrzeni wszystkich edycji badania. Na drugim miejscu z wynikiem 63% znalazła się dbałość i troska o zdrowie człowieka. Przyroda jako wartość sama w sobie to powód wybrany przez prawie połowę (49%) – wynik ten jest również najwyższy pośród wszystkich edycji. Co dziesiąty respondent wskazał oszczędność i względy ekonomiczne. o W opinii respondentów stan środowiska w największym stopniu zależy od aktywności każdego z nas (69%). Jedna piąta rozmówców (21%) uważa, że od położenia przez rząd nacisku na sprawy ochrony środowiska, a 13% twierdzi, że od uznania przez nasze społeczeństwo kwestii środowiska za ważny problem. o Mieszkańcy Polski o sprawach dotyczących środowiska na ogół dowiadują się z internetu (73%), z telewizji (65%) i z prasy (27%). o O kształtowanie postaw i zachowań ekologicznych społeczeństwa przede wszystkim powinna dbać władza centralna, czyli rząd (44%) oraz szkoła (40%). Co trzeci respondent wskazał, że każdy indywidualnie. W dalszej kolejności znalazła się rodzina (29%) oraz władze samorządowe i wojewódzkie (28%). o Wyniki zostały porównane tylko tam, gdzie istniała taka możliwość (zmiana techniki badania z CAPI na CATI). 50

JAKOŚĆ POWIETRZA

Tematyka rozdziału Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego W rozdziale zostaną poruszone następujące zagadnienia: Środowisko naturalne i jego ochrona § Z jakich względów powietrze w Polsce uznawane jest za złe jakościowo? (które powody mają zdaniem ludzi większe, a które mniejsze znaczenie? ) § Jakie rodzaje ogrzewania są najczęściej stosowane w polskich gospodarstwach domowych? Jakość powietrza Gospodarowanie odpadami Zmiany klimatu Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska § Za jakimi działaniami, mającymi na celu poprawę jakości powietrza, opowiadają się mieszkańcy Polski? (które ich zdaniem są najważniejsze, a które mniej ważne? ) 52

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Powody złej jakości powietrza Jakość powietrza 53 P 8. Proszę uszeregować powody złej jakości powietrza w Polsce w kolejności OD najważniejszego dla Pana(i) powodu DO najmniej ważnego. Pytanie jednokrotnego wyboru. emisja z transportu samochodowego 24 emisja z pieców domowych 35 4 7 27 26 25 32 14 1 - najważniejszy powód Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. 28 37 duża emisja np. z fabryk emisja pochodząca z państw sąsiadujących z Polską 41 7 10 8 75 2 3 4 - najmniej ważny powód Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Powody złej jakości powietrza Jakość powietrza 54 P 8. Proszę uszeregować powody złej jakości powietrza w Polsce w kolejności OD najważniejszego dla Pana(i) powodu DO najmniej ważnego. Pytanie jednokrotnego wyboru. 2013 2, 26 2, 30 2, 58 2, 92 3, 20 3, 06 3, 07 2, 87 2, 93 2, 91 2014 2018 2, 75 2, 82 1, 61 1, 73 1, 60 emisja z indywidualnych źródeł tzn. piece domowe emisja z dużych obiektów energetycznych spalania, fabryk itp. 2020 emisja z transportu samochodowego 1, 40 emisja pochodząca z państw sąsiadujących z Polską Wskazaniom respondentów przyznawano wartości punktowe: od 4 przy powodzie najważniejszym do 1 przy powodzie najmniej ważnym. Ze wskazań wszystkich respondentów obliczono średnią. Im wyższy wynik – tym powód ogółem jest bardziej istotny. Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, 2018: n=1010, 2014: n=1000, 2013: n=1000 Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ogrzewanie gospodarstwa domowego Jakość powietrza 55 P 9. Proszę powiedzieć, jaki GŁÓWNY rodzaj ogrzewania stosuje się w Pana(i) gospodarstwie domowym? Pytanie jednokrotnego wyboru. 2013 2014 2018 2020 41 39 35 35 31 28 16 32 35 16 14 10 podłączenie do sieci ciepłowniczej gaz 9 węgiel 11 11 7 drewno 5 * pellet/brykiet 4 * ekogroszek 0, 4 1 4 odnawialne źródła energii (pompy ciepła itp. ) 2 0 1 3 inny rodzaj * kategorie dodane w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, 2018: n=1010, 2014: n=1000, 2013: n=1000 Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ogrzewanie gospodarstwa domowego Jakość powietrza 56 P 9. Proszę powiedzieć, jaki GŁÓWNY rodzaj ogrzewania stosuje się w Pana(i) gospodarstwie domowym? Pytanie jednokrotnego wyboru. PODŁĄCZENIE DO SIECI CIEPŁOWNICZEJ 51 31 55 66 21 13 4 łem ogó . ys. ys. tys 0 t 0 t 0 t 20 0 5 1 5 o 2000żej od to wy o 1 ast s t i o a s i a M op M Mi ast Mi eś Wi GAZ 28 26 37 27 30 18 30 ie. * we gim do edn r , o. ś dst zaw po ze c i adn zas 24 24 24 36 23 e ższ wy łem . ys. ys. tys 0 t 0 t 0 t 20 0 5 1 5 o 2000żej od to wy o 1 ast s t i o a s i a M op M Mi ast Mi eś Wi ie. * we gim do edn r , o. ś dst zaw po ze c i adn zas 40 ł zł zł 0 z 500 j 250 1 2 1 że Do 150 wy Po Dane w % 34 20 7 ogó 31 e ższ wy 32 30 ł zł zł 0 z 500 j 250 1 2 1 że Do 150 wy Po Dane w % Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, wielkość miejscowości: wieś n=256, miasto do 20 tys. n=124, miasto 20 -100 tys. n=240, miasto 100 -500 tys. n=226, miasto powyżej 500 n=169; wykształcenie: podstawowe, gimnazjalne n=21, zasadnicze zawodowe n=102, średnie i pomaturalne n=355, wyższe n=536; dochód: do 1500 zł n=223, 1501 -2500 zł n=291, powyżej 2500 zł n=419. *Wykształcenie podst. +gim. ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ogrzewanie gospodarstwa domowego Jakość powietrza 57 P 9. Proszę powiedzieć, jaki GŁÓWNY rodzaj ogrzewania stosuje się w Pana(i) gospodarstwie domowym? Pytanie jednokrotnego wyboru. WĘGIEL 26 14 łem ogó 13 17 7 1 . ys. ys. tys 0 t 0 t 0 t 20 0 5 1 5 o 2000żej od to wy o 1 ast s t i o a s i a M op M Mi ast Mi eś Wi 1 łem ogó 2 . * ne we ral gim do u , o t. dst zaw poma po ze i c i nie dn a d s e za śr 12 e ższ wy 15 ł zł zł 0 z 500 j 250 1 2 1 że Do 150 wy Po 12 9 3 . * ne we ral gim do u , o t. dst zaw poma po ze i c i nie dn a d s e za śr 6 Dane w % 1 . ys. ys. tys 0 t 0 t 0 t 20 0 5 1 5 o 2000żej od to wy o 1 ast s t i o a s i a M op M Mi ast Mi eś Wi 19 9 14 8 7 27 4 13 DREWNO 20 e ższ wy 6 2 ł zł zł 0 z 500 j 250 1 2 1 że Do 150 wy Po Dane w % Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, wielkość miejscowości: wieś n=256, miasto do 20 tys. n=124, miasto 20 -100 tys. n=240, miasto 100 -500 tys. n=226, miasto powyżej 500 n=169; wykształcenie: podstawowe, gimnazjalne n=21, zasadnicze zawodowe n=102, średnie i pomaturalne n=355, wyższe n=536; dochód: do 1500 zł n=223, 1501 -2500 zł n=291, powyżej 2500 zł n=419. *Wykształcenie podst. +gim. ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Powody złej jakości powietrza a ogrzewanie gospodarstwa domowego Jakość powietrza 58 P 8. Proszę uszeregować powody złej jakości powietrza w Polsce w kolejności OD najważniejszego dla Pana(i) powodu DO najmniej ważnego. P 9. Proszę powiedzieć, jaki GŁÓWNY rodzaj ogrzewania stosuje się w Pana(i) gospodarstwie domowym? Pytania jednokrotnego wyboru. odnawialne źródła energii (pompy ciepła itp. ) 41 22 30 7 ekogroszek 41 22 30 7 drewno 37 podłączenie do sieci ciepłowniczej 36 gaz inny rodzaj 3 45 33 28 11 37 19 31 21 20 24 34 węgiel pellet/brykiet 32 29 22 13 3 8 50 62 4 duża emisja np. z fabryk emisja z transportu samochodowego emisja z pieców domowych emisja pochodząca z państw sąsiadujących z Polską Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ogrzewanie piecem Jakość powietrza P 10. Czy planuje Pan(i) zmienić swój piec na bardziej ekologiczne źródło energii? Pytanie jednokrotnego wyboru. Osoby używające węgla lub pelletu/brykietu do ogrzewania gospodarstwa domowego: 3% 2020 39% tak 14% węgiel 58% nie trudno powiedzieć Wykształcenie 78 *zasadnicze zawodowe 5% pellet/brykiet 58 średnie wyższe 19 50 3 40 45 2 6 Pytanie dodane w 2020 r. *Kategoria wykształcenia „podstawowe, gimnazjalne” za niska próba badawcza – wyniki są nie porównywalne, kategoria „zasadnicze zawodowe” ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. Odpowiadający: badani stosujący węgiel lub pellet/brykiet jako główny rodzaj ogrzewania gospodarstwa domowego, n=153. Ze względu na wykształcenie: zasadnicze zawodowe n=28, średnie n=64, wyższe n=54. Ze względu na dochód: do 1500 zł n=68, 1501 -2500 zł n=47, powyżej 2500 zł n=32. 59

Powody braku chęci zmiany sposobu ogrzewania Jakość powietrza Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska P 10. 1. Dlaczego NIE planuje Pan(i) zmienić swego pieca na bardziej ekologiczne źródło energii? Pytanie wielokrotnego wyboru. 2020 39% Nie planujący zmiany pieca 28% Ponieważ jest to kosztowna inwestycja Ponieważ jest to wygodne w użytkowaniu źródło ciepła Ponieważ korzystanie z innych źródeł ciepła jest droższe Ponieważ nie wiem jak to zorganizować i nie wiem jakie inne źródło ciepła mógłbym stosować Inny powód 9% 5% 1% 59% Pytanie dodane w 2020 r. Odpowiadający: badani, którzy nie planują zmieniać swojego pieca na bardziej ekologiczne źródło energii, n=56. Przykładowe inne powody, n=36 60

Działania poprawiające jakość powietrza Jakość powietrza Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska 61 P 11. Proszę wymienić jakie Pana(i) zdaniem powinno stosować się działania w celu poprawy jakości powietrza w Polsce? Udzielając odpowiedzi proszę wskazać maksymalnie trzy. Pytanie wielokrotnego wyboru. wymiana starych pieców węglowych na piece niskoemisyjne stosowanie odnawialnych źródeł energii 13% lepsza edukacja/ uświadamianie 13% eliminacja emisji spalin i starych aut/ zakup aut elektrycznych 13% obniżenie cen energooszczędnych instalacji /ulgi/dopłaty do takich rozwiązań 11% wprowadzenie stref ograniczonego ruchu pojazdów samochodowych w centrach miast - tzw. stref niskiej emisji 7% stosowanie filtrów 6% ostrzejsze regulacje prawne/ większe kontrola 6% zakaz wycinki/ więcej terenów zielonych 5% podłączenia indywidualnych gospodarstw do sieci ciepłowniczej 5% samorządowe zmiany w transporcie np. przechodzenie na kolej, zakup pojazdów ograniczających emisję 5% zmniejszenie zanieczyszczeń głównie z fabryk zakaz palenia śmieci 3% termomodernizacja budynków 3% dokładna segregacja śmieci 2% przejście społeczeństwa na komunikację publiczną/zbiorową 2% wydzielenie bus-pasów 2% wprowadzenie systemów rowerowych (wypożyczalnia rowerów) 1% oszczędność wody 0% 17% inne działanie 5% trudno powiedzieć Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015 54% 33%

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Działania poprawiające jakość powietrza Jakość powietrza 62 P 11. Proszę wymienić jakie Pana(i) zdaniem powinno stosować się działania w celu poprawy jakości powietrza w Polsce? Udzielając odpowiedzi proszę wskazać maksymalnie trzy. Pytanie wielokrotnego wyboru. ZOSTAŁY ZAPREZENTOWANE WSKAZANIA Z ISTOTNYMI RÓŻNICAMI WPROWADZENIE STREF OGRANICZONEGO RUCHU POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH W CENTRACH MIAST LEPSZA EDUKACJA/ UŚWIADAMIANIE 17 13 17 9 Ogółem Wieś 8 13 Miasto do 20 tys. 20 -100 100 -500 powyżej tys. 500 tys. 11 Ogółem 14 8 Wieś 12 18 9 Miasto do 20 tys. 20 -100 100 -500 powyżej tys. 500 tys. TERMODERNIZACJA BUDYNKÓW PODŁĄCZENIE INDYWIDUALNYCH GOSPODARSTW DO SIECI CIEPŁOWNICZEJ 11 5 Ogółem 3 Wieś 3 4 6 Miasto do 20 tys. 20 -100 100 -500 powyżej tys. 500 tys. 8 3 Ogółem 2 Wieś 2 3 2 Miasto do 20 tys. 20 -100 100 -500 powyżej tys. 500 tys. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015, wielkość miejscowości: wieś n=256, miasto do 20 tys. n=124, miasto 20 -100 tys. n=240, miasto 100 -500 tys. n=226, miasto powyżej 500 n=169. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Działania poprawiające jakość powietrza Jakość powietrza 63 P 11. Proszę wymienić jakie Pana(i) zdaniem powinno stosować się działania w celu poprawy jakości powietrza w Polsce? Udzielając odpowiedzi proszę wskazać maksymalnie trzy. Pytanie wielokrotnego wyboru. ZOSTAŁY ZAPREZENTOWANE WSKAZANIA Z ISTOTNYMI RÓŻNICAMI OBNIŻENIE CEN ENERGOOSZCZĘDNYCH INSTALACJI /ULGI/DOPŁATY DO TAKICH ROZWIĄZAŃ 13 Ogółem 12 15 – 24 lat 15 15 STOSOWANIE FILTRÓW 18 13 6 25 – 34 35 – 44 45 – 59 60 i więcej lat 7 7 Ogółem 15 – 24 lat PODŁĄCZENIA INDYWIDUALNYCH GOSPODARSTW DO SIECI CIEPŁOWNICZEJ 25 – 34 4 4 35 – 44 45 – 59 6 60 i więcej lat PRZEJŚCIE SPOŁECZEŃSTWA NA KOMUNIKACJĘ PUBLICZNĄ/ZBIOROWĄ 13 5 Ogółem 15 – 24 lat 2 2 3 25 – 34 35 – 44 45 – 59 7 60 i więcej lat 2 Ogółem 4 15 – 24 lat Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na wiek: 15 -24 lat n=30, 25 -34 lat n=148, 35 -44 lat n=252, 45 -59 lat n=296, 60 i więcej lat n=289 2 25 – 34 4 35 – 44 2 45 – 59 0, 3 60 i więcej lat Dane w %

Omówienie wyników Jakość powietrza PŁEĆ WIEK MIEJSCOWOŚĆ WYKSZTAŁCENIE DOCHÓD Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska 64 Kobiety istotnie częściej niż mężczyźni, jako najważniejszy powód złej jakości powietrza, wybierały emisje z transportu samochodowego. Natomiast mężczyźni częściej wskazywali na emisję pochodzącą z państw sąsiadujących. W celu poprawy jakości powietrza kobiety częściej mówiły o wprowadzeniu stref ograniczonego ruchu pojazdów samochodowych w centrach miast oraz o stosowaniu filtrów. Zaś mężczyźni istotnie częściej wskazywali na: termomodernizację budynków, stosowanie odnawialnych źródeł energii i obniżenie cen energooszczędnych instalacji. Wiek respondentów nie różnicuje wyboru najważniejszych powodów złej jakości powietrza. W przypadku działań, jakie należy stosować, aby poprawić powietrze młodsze osoby w wieku 24 -34 lata częściej, niż osoby starsze wieku 60 lat i więcej, mówiły o: obniżeniu cen energooszczędnych instalacji, dokładnej segregacji śmieci i zakazie wycinania drzew. Mieszkańcy wsi zdecydowanie częściej, niż mieszkańcy większych miast (20 -100 tys. , 100 -500 tys. i powyżej 500 tys. ), jako główny rodzaj ogrzewania swoich gospodarstw domowych stosują węgiel, drewno i ekogroszek. W celu poprawy jakości powietrza osoby mieszkające na wsi istotnie częściej niż mieszkańcy miast 100 -500 tys. wybierali lepszą edukację. Mieszkańcy większych miast częściej wskazali na podłączenie indywidualnych gospodarstw do sieci ciepłowniczej (miasta 100 -500 tys. ) oraz na wprowadzenie stref ograniczonego ruchu pojazdów samochodowych w centrach miast (miasta pow. 500 tys. ). Wykształcenie różnicuje wyboru najważniejszych powodów złej jakości powietrza. Osoby z wykształceniem wyższym istotnie rzadziej niż pozostali, jako główny rodzaj ogrzewania stosują węgiel oraz drewno. W przypadku działań, jakie należy stosować, aby poprawić powietrze osoby z wyższym wykształceniem częściej niż osoby ze średnim wykształceniem, wybierały: wprowadzenie systemów rowerowych, obniżenie cen energooszczędnych instalacji, ostrzejsze regulacje prawne oraz lepszą edukację. Gospodarstwa z dochodami do 1500 zł na 1 członka rodziny jako najważniejszy powód złej jakości powietrza częściej wybierały emisję z transportu samochodowego, a gospodarstwa z dochodami powyżej 2500 zł – emisję z pieców domowych. Z węgla i drewna jako głównego rodzaju ogrzewania istotnie najczęściej korzysta grupa osób z dochodami do 1500 zł. Zmiany w transporcie np. przejście na kolej i obniżenie cen energooszczędnych instalacji to rozwiązania poprawiające jakość powietrza, które były istotnie częściej wybierane przez osoby z dochodami powyżej 2500 zł niż z dochodami poniżej 1500 zł.

Omówienie wyników Jakość powietrza Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Podsumowanie: Jakość powietrza o Najczęstszym powodem złej jakości powietrza w opinii respondentów jest emisja z pieców domowych. Biorąc pod uwagę wszystkie edycje badania ten powód po raz pierwszy znalazł się na najwyższym miejscu. o Podłączenie do sieci ciepłowniczej niezmiennie jest głównym rodzajem ogrzewania i stosuje je 31% badanych. Nieco mniej, bo 28% respondentów, ogrzewa gospodarstwo domowe gazem. W porównaniu do 2018 r. największy spadek wskazań odnotował węgiel. W 2018 r. z tego rodzaju ogrzewania korzystało 35%, a obecnie jest to 14% (różnica 21 p. p. ). o Ponad połowa osób korzystających z węgla lub pelletu/brykietu deklaruje chęć zmiany swojego pieca na bardziej ekologiczne źródło energii – 58%. Natomiast wśród najczęstszych powodów niewymienienia swojego pieca na bardziej ekologiczne źródło energii badani mówili o tym, że jest to kosztowna inwestycja (28%). o Chcąc poprawić jakość powietrza w Polsce należy przede wszystkim wymienić stare piece węglowe na niskoemisyjne (54%) oraz stosować odnawialne źródła energii (33%). o Wyniki zostały porównane tylko tam, gdzie istniała taka możliwość (zmiana techniki badania z CAPI na CATI). 65

GOSPODAROWANIE ODPADAMI

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Tematyka rozdziału Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego Środowisko naturalne i jego ochrona Jakość powietrza Gospodarowanie odpadami Zmiany klimatu Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska W rozdziale zostaną poruszone następujące zagadnienia: § Jaka jest deklarowana skala segregowania odpadów? § Dlaczego ludzie nie segregują śmieci? § Jakie odpady oddzielane są od innych? § Jak oceniany jest aktualny stan gospodarki odpadami w Polsce? § Jak oceniane są perspektywy stanu gospodarki odpadami w Polsce? 67

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Sposób pozbywania się odpadów Gospodarowanie odpadami P 12. Proszę powiedzieć, w jaki sposób w Pana(i) gospodarstwie domowym pozbywa się śmieci? Pytanie jednokrotnego wyboru. 2020 2018 2014 12 96 19 15 15 62 15 2013 28 2012 28 0, 1 4 68 15 2 54 25 wrzucamy wszystko do jednego kosza segregujemy śmieci sporadycznie 2 44 segregujemy śmieci regularnie trudno powiedzieć 3 Dane w % * W 2011 r. kafeteria była poszerzona o kategorie: „samodzielnie wywozimy śmieci na składowisko/ wysypisko”, „samodzielnie wywozimy śmieci w inne miejsce”, „palę śmieci w domu lub przy domu” , które na potrzeby prezentacji zagregowano do „inny sposób”. Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, 2018: n=1010, 2014: n=1000, 2013: n=1000, 2012: n=1000. , wielkość miejscowości (2020 r. ): wieś n=256, miasto do 20 tys. n=124, miasto 20 -100 tys. n=240, miasto 100 -500 tys. n=226, miasto powyżej 500 n=169. 68

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Sposób pozbywania się odpadów Gospodarowanie odpadami 69 P 12. Proszę powiedzieć, w jaki sposób w Pana(i) gospodarstwie domowym pozbywa się śmieci? Pytanie jednokrotnego wyboru. 96 2020 Segregują śmieci regularnie 96 99 97 95 94 91 Ogółem Wieś 96 Miasto do 20 tys. Miasto 20 -100 tys. Miasto 100 -500 tys. 97 92 Ogółem Mieszkam sam(a) 2 osoby Miasto powyżej 500 tys. 99 98 4 osoby 5 i więcej osób 94 3 osoby Dane w % Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na wielkość miejscowości: wieś n=256, miasto do 20 tys. n=124, miasto 20 -100 tys. n=240, miasto 100 -500 tys. n=226, miasto powyżej 500 n=169. Ze względu na sytuację rodzinną: mieszkam sam(a) n=118, 2 osoby n=304, 3 osoby n=237, 4 osoby n=228, 5 i więcej osób n=124.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Powody braku segregacji odpadów Gospodarowanie odpadami 70 P 13. Dlaczego w Pana(i) gospodarstwie domowym NIE segreguje się odpadów lub robi się to sporadycznie? Proszę podać trzy główne przyczyny. Pytanie wielokrotnego wyboru. 2020 12 Nie segregują śmieci regularnie 59 2012 51 41 28 24 33 24 40 30 32 31 28 14 w okolicy brakuje odpowiednich pojemników w domu nie ma miejsca na segregowanie odpadów 16 16 brakuje praktycznych informacji dotyczących sortowania śmieci 10 13 16 18 wiąże się to z dodatkowym kosztem 19 10 2014 25 22 16 4 7 13 12 11 2018 2020 37 36 31 21 2013 28 16 17 11 14 18 6 3 4 3 3 12 domownikom się domownicy nie domownikom domownicy nie trudno powiedzieć nie chce potrafią tego robić brakuje na to czasu wierzą, że odpady zostaną ponownie wykorzystane (trafią do recyclingu) Dane w % * W 2012, 2014 i 2018 roku, inaczej niż w 2013, od respondentów wymagano wskazania do trzech powodów, a nie dokładnie trzech. Odpowiadający: badani, którzy wrzucają wszystko do jednego kosza, segregują śmieci sporadycznie, bądź wymienili inny sposób segregacji śmieci, 2020 r. n= 41, 2018: n=343, 2014: n=302, 2013: n=434, 2012: n=532

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Rodzaje segregowanych odpadów Gospodarowanie odpadami 71 P 14. Jakie śmieci oddziela Pan(i) od reszty podczas segregowania odpadów? Pytanie wielokrotnego wyboru. 97 8381 82 8076 2011 91 71 70 67 5758 2012 2013 2014 2018 2020 90 82 82 81 77 77 79 67 68 68 48 50 43 52 47 57 535055 50 45 35 32 28 22 52 4545 48 21 37 40 28 31 16 42 41 43 38 33 26 15 13 0 0 0 1 0 plastik, tworzywa sztuczne makulatura, papier szkło, butelki, opakowania szklane odpady organiczne metal, puszki baterie zużyty sprzęt RTV/AGD leki Odpowiadający: badani, którzy segregują śmieci regularnie lub sporadycznie, n=977, 2018: n=783, 2014: n=830, 2013: n=697, 2012: n=685, 2011: n=618 świetlówki inne Inne 2020 r. : tekstylia, popiół, bio, mieszane, wielkogabarytowe Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Rodzaje segregowanych odpadów Gospodarowanie odpadami P 14. Jakie śmieci oddziela Pan(i) od reszty podczas segregowania odpadów? Ogółem Pytanie wielokrotnego wyboru. 97 96 96 98 99 92 plastik, tworzywa sztuczne 50 48 47 59 baterie 52 35 91 93 92 88 94 88 makulatura, papier 48 44 45 58 50 33 zużyty sprzęt RTV/AGD 90 92 91 91 89 85 szkło, butelki, opakowania szklane 42 42 53 36 leki 44 29 79 77 78 79 84 74 odpady organiczne 38 37 33 46 72 Mieszkam sam(a) 2 osoby 3 osoby 4 osoby 5 i więcej osób 76 68 64 63 73 61 metal, puszki 40 świetlówki 27 13 9 15 14 16 7 inne Dane w % Odpowiadający: badani, którzy segregują śmieci regularnie lub sporadycznie, n=977. Ze względu na wielkość gospodarstwa domowego: mieszkam sam(a): n=115, 2 osoby: n=300, 3 osoby: n=230, 4 osoby: n=226, 5 osób i więcej: n=122.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Rodzaje segregowanych odpadów Gospodarowanie odpadami P 14. Jakie śmieci oddziela Pan(i) od reszty podczas segregowania odpadów? Pytanie wielokrotnego wyboru. 97 96 95 98 plastik, tworzywa sztuczne 50 45 58 42 Do 1500 zł 1501 -2500 zł Powyżej 2500 zł Ogółem 91 86 93 92 makulatura, papier 48 47 56 38 90 88 90 91 szkło, butelki, opakowania szklane 47 42 39 34 79 77 81 80 odpady organiczne 38 38 73 68 66 66 72 metal, puszki 45 28 13 13 13 11 baterie zużyty sprzęt RTV/AGD leki świetlówki inne Dane w % Odpowiadający: badani, którzy segregują śmieci regularnie lub sporadycznie, n=977. Ze względu na średni dochód na 1 członka rodziny: do 1500 zł: n=222, 1501 -2500 zł: n=286, powyżej 2500 zł: n=408.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ocena systemu gospodarowania odpadami w Polsce Gospodarowanie odpadami P 15. Proszę powiedzieć, jak ocenia Pan(i) OBECNY system gospodarowania odpadami w Polsce? P 16. A jak Pan(i) uważa, jak będzie za 20 lat z gospodarką odpadami w Polsce? Pytanie jednokrotnego wyboru. 2040 r. 2020 r. 2020 3 2018 3 2014 1 2013 4 2012 1 2011 2 58 37 34 41 38 34 28 32 30 29 34 zdecydowanie dobrze raczej źle trudno powiedzieć 11 47 16 2018 9 50 5 13 2014 5 57 13 2013 11 15 2012 4 2011 4 7 13 5 14 11 8 11 6 9 15 47 15 62 53 52 2020 16 59 46 43 74 29 40 44 9 12 47 11 9 raczej dobrze zdecydowanie źle Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, 2018: n=1010, 2014: n=1000, 2013: n=1000, 2012: n=1000, 2011: n=1004. 12 64 53 46 50 51 zdecydowanie lepiej raczej gorzej nie ulegnie zmianie 11 22 55 6 6 27 9 10 23 4 14 raczej lepiej zdecydowanie gorzej trudno powiedzieć Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ocena systemu gospodarowania odpadami w Polsce Gospodarowanie odpadami P 15. Proszę powiedzieć, jak ocenia Pan(i) OBECNY system gospodarowania odpadami w Polsce? P 16. A jak Pan(i) uważa, jak będzie za 20 lat z gospodarką odpadami w Polsce? Pytanie jednokrotnego wyboru. 2040 r. 2020 r. 2020 3 15 – 24 lat 8 25 – 34 lat 5 35 – 44 lat 2 45 – 59 lat 2 60 i więcej lat 2 58 37 34 41 46 38 39 34 38 36 16 30 4 2020 7 19 11 47 15 – 24 lat 8 49 25 – 34 lat 9 32 zdecydowanie dobrze raczej źle trudno powiedzieć 13 57 5 14 17 11 9 16 61 40 20 1 53 14 8 12 4 59 39 19 42 16 4 35 – 44 lat 13 7 45 – 59 lat 12 10 60 i więcej lat 11 46 36 34 30 75 41 15 53 12 4 5 13 8 20 12 5 13 15 59 44 14 raczej dobrze zdecydowanie źle 48 zdecydowanie lepiej raczej gorzej nie ulegnie zmianie Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015. Ze względu na wiek: 15 -24 lata n=28, 25 -34 lata n=133, 35 -44 lata n=241, 45 -59 lat n=283, 60 lat i więcej n=273. 9 raczej lepiej zdecydowanie gorzej trudno powiedzieć Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ocena systemu gospodarowania odpadami w Polsce Gospodarowanie odpadami P 15. Proszę powiedzieć, jak ocenia Pan(i) OBECNY system gospodarowania odpadami w Polsce? P 16. A jak Pan(i) uważa, jak będzie za 20 lat z gospodarką odpadami w Polsce? Pytanie jednokrotnego wyboru. 2040 r. 2020 r. 2020 3 58 37 34 41 16 7 2020 11 47 13 38 Pracujący 2 Emeryt, rencista 1 39 18 4 28 27 49 14 32 13 9 7 29 30 zdecydowanie dobrze raczej źle trudno powiedzieć 11 Pracujący 11 Emeryt, rencista 10 49 45 11 55 12 4 14 10 4 14 16 17 19 65 1 Uczeń, student 24 65 49 37 Niepracujący 5 14 60 36 46 Uczeń, student 76 38 13 13 raczej dobrze zdecydowanie źle Niepracujący 14 35 zdecydowanie lepiej raczej gorzej nie ulegnie zmianie Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015. Ze względu na sytuację zawodową: pracujący n=678, emeryt, rencista n=281, niepracujący n=72. 20 13 14 4 raczej lepiej zdecydowanie gorzej trudno powiedzieć Dane w %

Omówienie wyników Gospodarowanie odpadami Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska 77 Brak różnic w sposobie gospodarowania odpadami. Natomiast jeśli chodzi o segregację poszczególnych śmieci, to kobiety częściej oddzielają leki od reszty. Mężczyźni istotnie lepiej oceniają obecny system gospodarowania odpadami w Polsce. PŁEĆ WIEK MIEJSCOWOŚĆ WYKSZTAŁCENIE Wiek nie różnicuje sposobu gospodarowania odpadami. Osoby w wieku 15 -24 oraz 45 -59 lat częściej, niż osoby w wieku 2534 lat, oddzielają makulaturę do reszty śmieci. Natomiast osoby najstarsze (60 lat i więcej) oddzielają świetlówki oraz metal i puszki. Najmłodsi (15 -24 lat) lepiej oceniają obecny stan gospodarowania odpadami w Polsce niż pozostałe grupy wiekowe. Mieszkańcy wsi najczęściej deklarują regularne segregowanie śmieci. Wśród powodów niesegregowania śmieci mieszkańcy miast do 20 tys. , częściej mówili o tym, że brakuje praktycznych informacji dotyczących sortowania śmieci. Mieszkańcy dużych miast powyżej 500 tys. , częściej niż mieszkańcy pozostałych miast, oddzielają makulaturę od reszty śmieci. Wykształcenie różnicuje sposobu gospodarowania odpadami. Osoby wyższym wykształceniem częściej oddzielają makulaturę i świetlówki. Osoby ze średnim i wyższym lepiej oceniają przyszłość gospodarowania odpadami w Polsce za 20 lat. Dochody gospodarstwa domowego nie różnicują sposobu gospodarowania odpadami. Grupa osób z dochodami powyżej 2500 zł na 1 członka rodziny częściej oddziela od reszty śmieci: leki, zużyty sprzęt RTV/AGD, baterie i świetlówki. DOCHÓD

Omówienie wyników Gospodarowanie odpadami Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska o Śmieci są regularnie segregowane aż przez 96% mieszkańców Polski, co jest zdecydowanie najwyższym odsetkiem na przestrzeni wszystkich edycji badania. Uzyskany wynik najprawdopodobniej wynika z nowelizacji ustawy, która wprowadziła prawny obowiązek segregacji odpadów dla wszystkich. o Osoby, które nie segregują śmieci, uważają, że w okolicy brakuje odpowiednich pojemników (33%) oraz że w domu nie mają miejsca na segregowanie odpadów (31%). o Najczęściej segregowanymi od reszty odpadów są: plastik (2020 r. : 97% vs 2018: 82%), papier (2020 r. : 91% vs 2018 r. : 70%), szkło (2020 r. : 90% vs 2018 r. : 81%) oraz odpady organiczne (2020 r. : 79% vs 2018 r. : 50%). Wymienione kategorie uzyskały wzrost odsetków w porównaniu do poprzednich edycji badania. o Ponad jedna trzecia (37%) respondentów dobrze ocenia obecny system gospodarowania odpadami w Polsce, jednakże odsetek ten zmniejszył się o 9 p. p. w odniesieniu do 2018 r. Warto zauważyć, że badani pozytywnie patrzą w przyszłość, ponieważ prawie sześciu na dziesięciu (58%) badanych uważa, że w ciągu najbliższych 20 lat gospodarowanie odpadami ulegnie poprawie. W tym przypadku wyniki rozkładają się podobnie jak w latach 2013 -2018. o Wyniki zostały porównane tylko tam, gdzie istniała taka możliwość (zmiana techniki badania z CAPI na CATI). 78

ZMIANY KLIMATU

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Tematyka rozdziału Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego W rozdziale zostaną poruszone następujące zagadnienia: § Jak oceniana jest ważność problemu zmian klimatycznych? Środowisko naturalne i jego ochrona Jakość powietrza Gospodarowanie odpadami Zmiany klimatu Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska § Kto odpowiada za minimalizację skutków zmian klimatu? § Jakie są opinie na temat redukcji gazów cieplarnianych? § Czy zauważane są działania informacyjne i edukacyjne gmin w zakresie prawidłowej ekologii i zmian klimatu? 80

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ocena ważności zmian klimatycznych Zmiany klimatu 81 P 18. Jak ważnym problemem są, Pana(i) zdaniem, zmiany klimatu? Pytanie jednokrotnego wyboru. bardzo ważnym raczej nieważnym w ogóle nieważnym trudno powiedzieć 94 2020 68 26 4 11 91 2018 39 52 4 13 86 2014 27 59 9 2 5 87 2013 35 52 8 23 7 14 87 2012 34 53 Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, 2018: n=1010, 2014: n=1000, 2013: n=1000, 2012: n=1000. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ocena ważności zmian klimatycznych Zmiany klimatu 82 P 18. Jak ważnym problemem są, Pana(i) zdaniem, zmiany klimatu? Pytanie jednokrotnego wyboru. bardzo ważnym raczej nieważnym w ogóle nieważnym trudno powiedzieć 94 2020 68 26 Wiek 35 – 44 lat 45 – 59 lat 60 i więcej lat 11 Sytuacja zawodowa 77 15 – 24 lat* 25 – 34 lat 4 53 19 89 36 67 68 75 96 8 94 27 26 94 20 95 3 31 Pracujący Emeryt, rencista 64 29 75 3 12 4 11 Niepracujący 69 93 95 20 98 29 5 1 2 41 2 1 3 11 *Kategoria wiekowa 15 -24 ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. Dane w % Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na wiek: 15 -24 lata n=28, 25 -34 lata n=133, 35 -44 lata n=241, 45 -59 lat n=283, 60 lat i więcej n=273. Ze względu na sytuację zawodową: pracujący n=678, emeryt, rencista n=281, niepracujący n=72.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Minimalizacja skutków zmian klimatu Zmiany klimatu P 19. Kto powinien podejmować działania na rzecz minimalizacji niekorzystnych skutków zmian klimatu? Proszę wybrać do dwóch odpowiedzi. Pytanie wielokrotnego wyboru. TOP 3 62% 52% 28% władze centralne, rząd każdy z nas władze samorządowe i wojewódzkie 22% 9% 7% 3% instytucje międzynarodowe pozarządowe organizacje ekologiczne przedsiębiorcy partie polityczne Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015. 1% 1% nikt, nie ma takiej potrzeby trudno powiedzieć 83

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Minimalizacja skutków zmian klimatu Zmiany klimatu 84 P 19. Kto powinien podejmować działania na rzecz minimalizacji niekorzystnych skutków zmian klimatu? Proszę wybrać do dwóch odpowiedzi. Pytanie wielokrotnego wyboru. 2012 2013 2014 2020 2018 61 52 3937 36 33 władze centralne, rząd 4041 40 37 29 3128 26 24 każdy z nas 23 22 18 1817 władze instytucje samorządowe międzynarodowe i wojewódzkie 22 18 1415 9 pozarządowe organizacje ekologiczne Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, 2018: n=1010, 2014: n=1000, 2013: n=1000, 2012: n=1000. 18 131313 7 12 5 5 6 3 przedsiębiorcy partie polityczne 3 2 1 nikt, nie ma takiej potrzeby 7 4 6 6 1 trudno powiedzieć Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Minimalizacja skutków zmian klimatu Zmiany klimatu 85 P 19. Kto powinien podejmować działania na rzecz minimalizacji niekorzystnych skutków zmian klimatu? Proszę wybrać do dwóch odpowiedzi. Pytanie wielokrotnego wyboru. Ogółem 68 61 59 47 69 *Wykształcenie podst. +gim. ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. 52 5255 49 32 44 28 33 29 26 26 22 20 18 16 9 władze centralne, rząd Podstawowe, gimnazjalne* Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe każdy z nas władze instytucje samorządowe międzynarodowe i wojewódzkie 17 14 8 7 pozarządowe organizacje ekologiczne 7 8 5 6 3 2 4 2 przedsiębiorcy partie polityczne 1 1 1 nikt, nie ma takiej potrzeby Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. , ze względu na wykształcenie: podstawowe, gimnazjalne n=21, zasadnicze zawodowe n=102, średnie n=355, wyższe n=536. 1 1 2 1 trudno powiedzieć Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Minimalizacja skutków zmian klimatu Zmiany klimatu 86 P 19. Kto powinien podejmować działania na rzecz minimalizacji niekorzystnych skutków zmian klimatu? Proszę wybrać do dwóch odpowiedzi. Pytanie wielokrotnego wyboru. 15 -24 lata* 25 -34 lata 35 -44 lat 45 -59 lat 60 i więcej lat Ogółem 73 62 6466 59 54 *Kategoria wiekowa 15 -24 ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. 52 50555353 45 32 282727 władze centralne, rząd każdy z nas 252523 19 14 22 władze instytucje samorządowe międzynarodowe i wojewódzkie 9 7 11 8 pozarządowe organizacje ekologiczne 15 7 8 9 4 4 3 9 4 2 2 2 przedsiębiorcy partie polityczne Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na wiek: 15 -24 lata n=28, 25 -34 lata n=133, 35 -44 lata n=241, 45 -59 lat n=283, 60 lat i więcej n=273 1 2 1 nikt, nie ma takiej potrzeby 11 0 1 trudno powiedzieć Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Polska a emisja gazów cieplarnianych Zmiany klimatu 87 P 20. Proszę powiedzieć, czy Polska powinna redukować emisję gazów cieplarnianych? Pytanie jednokrotnego wyboru. 3% 2% 10% 26% 2020 58% 2020 58 2014 tak, jak najszybciej – Polska powinna już teraz redukować emisję tak, w niedalekiej przyszłości tak, ale w dalszej przyszłości nie trudno powiedzieć 26 50 32 24 33 2013 43 2012 42 5 9 Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, 2018: n=1010, 2014: n=1000, 2013: n=1000, 2012: n=1000. 7 2 17 9 10 3 13 9 33 26 10 5 7 11 15 Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Polska a emisja gazów cieplarnianych Zmiany klimatu P 20. 1 Dlaczego uważa Pan(i), że Polska powinna redukować emisję gazów cieplarnianych? Pytanie jednokrotnego wyboru. Osoby, które uważają, że Polska powinna redukować emisję gazów cieplarnianych 47% ze względu na szkodliwe skutki dla środowiska 13% ze względu na szkodliwe skutki dla zdrowia ludzkiego 10% * ze względu na zmiany zachodzące w klimacie aby przyszłym pokoleniom żyło się lepiej 94% 8% * ze względu na zbyt wysoki wskaźnik emisji tych gazów 6% * to nasz obowiązek, każdy kraj powinien o to zadbać dla naszego dobra 4% należy respektować zobowiązania międzynarodowe 3% żeby dać przykład innym państwom 2% z innego powodu 3% trudno powiedzieć 5% * powody dodane w 2020 r. Odpowiadający: badani, którzy uważają, że Polska powinna redukować emisję gazów cieplarnianych, 2020 n=958, 2018: n=803, 2014: n=742, 2013: n=846. 88

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Polska a emisja gazów cieplarnianych Zmiany klimatu 89 P 20. 1 Dlaczego uważa Pan(i), że Polska powinna redukować emisję gazów cieplarnianych? Pytanie jednokrotnego wyboru. 2013 47 35 2014 2020 2018 3736 29 23 25 20 1515 13 10 8 12 6 ze względu na * ze względu na aby przyszłym * ze względu na szkodliwe skutki zmiany pokoleniom żyło zbyt wysoki dla środowiska dla zdrowia zachodzące się lepiej wskaźnik emisji ludzkiego w klimacie tych gazów * powody dodane w 2020 r. 4 10 10 8 8 3 5 2 2 1 0 3 * to nasz należy respektować żeby dać z innego powodu obowiązek, zobowiązania przykład innym każdy kraj międzynarodowe państwom powinien o to zadbać dla naszego dobra Odpowiadający: badani, którzy uważają, że Polska powinna redukować emisję gazów cieplarnianych, 2020 n=958, 2018: n=803, 2014: n=742, 2013: n=846. 3 4 5 1 trudno powiedzieć Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Polska a emisja gazów cieplarnianych Zmiany klimatu 90 P 20. 1 Dlaczego uważa Pan(i), że Polska powinna redukować emisję gazów cieplarnianych? Pytanie jednokrotnego wyboru. 15 -24 lata* 25 -34 lata 35 -44 lat 45 -59 lat 60 i więcej lat Ogółem 47 5151 46 45 41 *Kategoria wiekowa 15 -24 ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. 15 16 13 14 12 9 11 1112 10 6 10 8 7 55 10 9 12 6 556 4 ze względu na * ze względu na aby przyszłym * ze względu na szkodliwe skutki zmiany pokoleniom żyło zbyt wysoki dla środowiska dla zdrowia zachodzące się lepiej wskaźnik emisji ludzkiego w klimacie tych gazów * powody dodane w 2020 r. 443643 3 5 0 2 4 2 6 131 6 3 4342 * to nasz należy respektować żeby dać z innego powodu obowiązek, zobowiązania przykład innym każdy kraj międzynarodowe państwom powinien o to zadbać dla naszego dobra 7 5 53 5 1 trudno powiedzieć Dane w % Odpowiadający: badani, którzy uważają, że Polska powinna redukować emisję gazów cieplarnianych, 2020 n=958. Ze względu na wiek: 15 -24 lata n=28, 25 -34 lata n=133, 35 -44 lata n=241, 45 -59 lat n=283, 60 lat i więcej n=273.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Polska a emisja gazów cieplarnianych Zmiany klimatu 91 P 20. 2 Dlaczego uważa Pan(i), że Polska NIE powinna redukować emisji gazów cieplarnianych? Pytanie jednokrotnego wyboru. Inne n=13 w porównaniu do innych państw emisja gazów cieplarnianych w Polsce nie jest duża Osoby, które uważają, że Polska NIE powinna redukować emisji gazów cieplarnianych 31% 16% ze względu na zbyt wysokie koszty „cały czas jest to na równym poziomie, większość fabryk i kopalni już nie funkcjonuje” 0% korzyści związane z redukcją nie są zauważalne 38% z innego powodu 3% „wymysł rządu światowego, w celu wykluczenia emisji ocieplenia” 9% nie odczuwam negatywnych skutków 2013 31 23 20 6 w porównaniu do innych państw emisja gazów cieplarnianych w Polsce nie jest duża 31 27 „mamy najwięcej lasów, wiec jest to pochłaniane” „bo uważam, że wielu ludzi nie stać na to” 6% trudno powiedzieć „żeby to miało sens, to musieliby wszyscy razem iść jednym tropem, a widząc inne państwa , USA, Chiny, Indie, to wszyscy albo nikt” 2014 2018 2020 45 38 21 16 ze względu na zbyt wysokie koszty 16 23 15 9 nie odczuwam negatywnych skutków 15 15 13 0 korzyści związane z redukcją nie są zauważalne Odpowiadający: badani, którzy uważają, że Polska nie powinna redukować emisji gazów cieplarnianych, 2020 n=35, 2018: n=73, 2014: n=91, 2013: n=47. 8 3 z innego powodu 7 11 6 trudno powiedzieć Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Zauważalność działań Gospodarowanie odpadami 92 P 17. Czy w ciągu ostatniego roku zauważył(a) Pan(i) prowadzone działania informacyjne i edukacyjne w zakresie ekologii i zmian klimatu? Pytanie jednokrotnego wyboru. tak 2020 nie trudno powiedzieć 66 31 Wykształcenie Dochód Do 1500 zł 1501 -2500 zł 60 38 65 1 30 5 podstawowe, gimnazjalne* 57 43 zasadnicze zawodowe 58 40 średnie Powyżej 2500 zł 72 3 27 1 wyższe 63 71 2 34 26 3 3 Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Dane w % *Wykształcenie podst. +gim. ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015. Ze względu na region: północny n=231, wschodni n=150, północno-zachodni n=127, południowo-zachodni n=98, centralny n=207, południowy n=145. Ze względu na wykształcenie: podstawowe, gimnazjalne n=21, zasadnicze zawodowe n=102, średnie n=355, wyższe n=536.

Omówienie wyników Zmiany klimatu PŁEĆ WIEK MIEJSCOWOŚĆ WYKSZTAŁCENIE DOCHÓD Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska 93 Kobiety częściej uważają zmiany klimatu za ważny problem. Również kobiety częściej niż mężczyźni uważają, że działania na rzecz minimalizacji niekorzystnych skutków zmian klimatu powinien podejmować każdy z nas oraz pozarządowe organizacje ekologiczne. Mężczyźni są zdania, że Polska powinna zając się redukcją gazów cieplarnianych w dalszej przyszłości, albo w ogóle nie powinna ich redukować. W opinii kobiet Polska powinna redukować gazy cieplarniane ze względu na zmiany zachodzące w klimacie, a mężczyźni częściej wskazywali na zbyt wysoki wskaźnik emisji. Zmiany klimatu to mniej ważny problem dla osób w wieku 25 -34 lata. Najmłodsze osoby w wieku 15 -24 lata częściej, niż osoby starsze w wieku 45 -59 oraz 60 lat i więcej, są zdania, że działania na rzecz minimalizacji skutków zmian klimatu powinny podejmować partie polityczne i przedsiębiorcy. Grupa osób w wieku 25 -34 lata najczęściej jest zdania, że Polska nie powinna redukować gazów cieplarnianych. Również ta sama grupa osób częściej, niż osoby najstarsze, uważa, że redukcja gazów powinna nastąpić, aby dać przykład innym państwom. Wielkość miejscowości nie różnicuje postrzegania problemu zmian klimatu. Mieszkańcy miast częściej wyrażają opinię, że Polska powinna już teraz redukować emisje gazów cieplarnianych. Mieszkańcy miast częściej, niż wszyscy pozostali, uważają, że Polska powinna redukować emisję gazów cieplarnianych, żeby dać przykład innym państwom. Wykształcenie różnicuje postrzegania problemu zmian klimatu. Osoby z wyższym wykształcenie częściej, niż pozostali, są zdania, że działania na rzecz minimalizacji niekorzystnych skutków zmian klimatu powinien podejmować rząd – władze centralne. Osoby z wykształceniem średnim i zasadniczym zawodowym częściej uważają, że Polska powinna redukować emisję gazów cieplarnianych w niedalekiej przyszłości, a osoby z wyższym wykształceniem częściej są zdania, że jak najszybciej. Dochody gospodarstwa domowego nie różnicują postrzegania problemu zmian klimatu. Osoby z dochodami powyżej 2500 zł na 1 członka rodziny częściej, niż osoby z dochodami poniżej 1500 zł, twierdzą, że działania na rzecz minimalizacji niekorzystnych skutków zmian klimatu powinien podejmować rząd oraz przedsiębiorcy. Grupa osób z dochodami poniżej 1500 zł rzadziej, niż pozostali, jest zdania, że Polska powinna jak najszybciej zając się redukcją emisji gazów cieplarnianych.

Omówienie wyników Zmiany klimatu Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Podsumowanie: Zmiany klimatu o Zmiany klimatu to ważny problem dla 94% badanych. Warto zauważyć, że w porównaniu do poprzedniej edycji badania wzrósł odsetek osób uważających ten problem za bardzo ważny (2020: 68% vs 2018: 39%). o W opinii respondentów działania na rzecz minimalizacji niekorzystnych skutków zmian klimatu powinien podejmować przede wszystkim rząd, władze centralne (62%), każdy z nas (52%) oraz władze samorządowe i wojewódzkie (28%). W odniesieniu do 2018 r. największy wzrost (o 25 p. p. ) odnotował rząd, władze centralne (2020: 61% vs 2018: 36%). o Ponad połowa badanych (58%) jest zdania, że Polska powinna już teraz redukować emisję gazów cieplarnianych. Ogółem za redukcją gazów, niezależnie od czasu, opowiedziało się 94% mieszkańców Polski, czyli o 15 p. p. więcej niż w 2018 r. o Osoby, które są za redukcją gazów, najczęściej uzasadniają swoją opinię tym, że są one szkodliwe dla środowiska (47%). Zwracają uwagę również na szkodliwe skutki dla zdrowia ludzkiego (13%), a co dziesiąty badany wskazał na zmiany zachodzące w klimacie. o Wśród powodów braku chęci redukcji gazów cieplarnianych najczęściej pojawiało się, że w porównaniu do innych Państw emisja w Polsce nie jest duża (31%) oraz zbyt wysokie koszty z tym związanie (16%). o Dwie trzecie badanych w ciągu ostatniego roku zauważyło prowadzone działania informacyjne i edukacyjne w zakresie ekologii i zmian klimatu. o Wyniki zostały porównane tylko tam, gdzie istniała taka możliwość (zmiana techniki badania z CAPI na CATI). 94

INDYWIDUALNE DZIAŁANIA I ZACHOWANIA WSPIERAJĄCE OCHRONĘ ŚRODOWISKA

Tematyka rozdziału Największe wyzwania dla Polski a problemy środowiska naturalnego Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska W rozdziale zostaną poruszone następujące zagadnienia: § Czy w polskich domach marnuje się żywność? Środowisko naturalne i jego ochrona § Czy zwraca się uwagę na ograniczanie zużycia wody? § Jakie działania podejmowane są w związku z oszczędzaniem energii? Jakość powietrza Gospodarowanie odpadami Zmiany klimatu Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska § Czy planuje się działania zwiększające efektywność energetyczną i umożliwiające zmniejszenie rachunków za energię? § Jaka jest gotowość do ponoszenia kosztów związanych z ochroną środowiska np. płacenia więcej za produkty/ usługi bardziej ekologiczne? 96

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ocena stwierdzeń Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska 97 P 21. Proszę ustosunkować się do poniższych stwierdzeń: Pytanie jednokrotnego wyboru. Zwracam uwagę na ograniczenie zużycia wody. 58 Wybieram rozwiązania ekologiczne, nawet wtedy, gdy oznacza to dodatkowy koszt. Mam poczucie, że w moim domu marnuje się żywność. Biorę udział w kampaniach i akcjach proekologicznych. Gdy tylko mogę, zamiast z samochodu, korzystam z komunikacji miejskiej lub roweru. 23 82 59 13 6 1 23 21 6 15 37 41 51 16 35 32 Zdecydowanie tak Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. 93 35 32 29 Raczej tak Raczej nie 61 16 21 Zdecydowanie 1 16 2 trudno powiedzieć Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ocena stwierdzeń Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska 98 P 21. Proszę ustosunkować się do poniższych stwierdzeń: Pytanie jednokrotnego wyboru. Wybieram rozwiązania ekologiczne, nawet wtedy, gdy oznacza to dodatkowy koszt Zwracam uwagę na ograniczenie zużycia wody 2012 33 2013 30 2014 2018 23 22 2020 2011 2012 2013 2014 2018 3 5 5 6 7 30 58 26 31 29 Gdy tylko mogę, zamiast z samochodu, korzystam z komunikacji miejskiej lub roweru 2020 2013 23 24 46 47 6 2 17 18 49 39 5 1 6 2 20 7 3 43 43 35 9 6 1 Zdecydowanie tak 19 14 10 2020 32 35 39 20 6 Raczej tak 17 13 7 9 38 29 59 34 14 2018 41 33 53 2014 30 27 28 11 9 15 6 7 6 19 10 Raczej nie Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, 2018: n=1010, 2014: n=1000, 2013: n=1000, 2012: n=1000. 13 2 3 Zdecydowanie 21 16 2 trudno powiedzieć Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ocena stwierdzeń Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska 99 P 21. Proszę ustosunkować się do poniższych stwierdzeń: Pytanie jednokrotnego wyboru. Mam poczucie, że w moim domu marnuje się żywność 2011 2012 2013 2014 2018 2 3 5 6 6 22 18 22 21 24 Biorę udział w kampaniach i akcjach proekologicznych 2020 6 15 2011 2012 2013 2014 2018 1 3 2 4 4 9 13 16 13 21 2020 16 33 39 37 32 38 40 33 43 32 37 34 40 42 35 36 42 28 41 44 32 55 41 39 34 3 5 16 3 1 2 1 Zdecydowanie tak 2 Raczej tak 4 Raczej nie Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, 2018: n=1010, 2014: n=1000, 2013: n=1000, 2012: n=1000. 2 1 Zdecydowanie 1 trudno powiedzieć Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ocena stwierdzeń Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska 100 P 21. Proszę ustosunkować się do poniższych stwierdzeń: Pytanie jednokrotnego wyboru. WIEK Zwracam uwagę na ograniczenie zużycia wody 15 -24 lata 25 -34 lata Wybieram rozwiązania ekologiczne, nawet wtedy, gdy oznacza to dodatkowy koszt 10 36 Mam poczucie, że w moim domu marnuje się żywność 10 11 6 22 20 28 27 14 17 21 46 36 39 57 62 62 50 15 9 5 3 1 1 39 57 57 33 33 37 3 4 4 10 16 40 30 36 34 28 Biorę udział w kampaniach i akcjach proekologicznych 23 13 15 36 34 55 33 42 39 21 Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie Gdy tylko mogę, zamiast z samochodu, korzystam z komunikacji miejskiej lub roweru 13 28 33 26 29 30 36 39 29 23 32 30 30 32 30 28 22 17 15 14 1 0, 4 1 3 13 14 12 8 1 2 2 5 5 2 2 3 1 Zdecydowanie tak 60 i więcej lat 45 -59 lata 32 58 64 61 60 33 35 -44 lata 26 25 25 20 15 17 19 15 20 13 3, 7 2, 0 0, 7 trudno powiedzieć Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. . Ze względu na wiek: 15 -24 lat n=30, 25 -34 lat n=148, 35 -44 lat n=252, 45 -59 lat n=296, 60 i więcej lat n=289 Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Ocena stwierdzeń Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska 101 P 21. Proszę ustosunkować się do poniższych stwierdzeń: Pytanie jednokrotnego wyboru. SYTUACJA ZAWODOWA Zwracam uwagę na ograniczenie zużycia wody Emeryt, rencista Pracujący Wybieram rozwiązania ekologiczne, nawet wtedy, gdy oznacza to dodatkowy koszt Mam poczucie, że w moim domu marnuje się żywność Biorę udział w kampaniach i akcjach proekologicznych 4 7 17 11 22 8 24 25 21 20 33 58 57 64 6 0 2 1 10 1 9 2 5 37 9 4 6 Zdecydowanie tak 36 42 14 0 Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na dochód: do 1500 zł n=223, 1501 -2500 zł n=291, powyżej 2500 zł n=419. 29 39 36 34 34 43 Gdy tylko mogę, zamiast z samochodu, korzystam z komunikacji miejskiej lub roweru 30 26 33 55 14 12 8 7 36 59 58 59 35 40 25 Niepracujący 29 36 31 23 3 25 13 17 13 19 12 14 1 trudno powiedzieć Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Oszczędzanie energii w domu Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska P 22. Czy oszczędza Pan(i) energię w domu? Jeśli tak, to w jaki sposób? Pytanie wielokrotnego wyboru. gaszenie świateł w nieużywanych pomieszczeniach Osoby, które oszczędzają energię w domu. stosowanie energooszczędnych źródeł światła 48% zakup energooszczędnych urządzeń gospodarstwa domowego 24% unikanie trybu czuwania ("stand by") w urządzeniach RTV/AGD 23% instalacja systemów do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych przykręcanie kaloryferów 96% 65% 8% 8% wyłączanie nieużywanych sprzętów 6% tak termomodernizacja 4% nie edukacja domowników i świadome korzystanie z wody/prądu 3% korzystanie z ekonomicznych taryf energetycznych 3% uszczelnianie okien 2% gotowanie jedynie potrzebnej ilości wody/ włączanie pełnych urządzeń 1% energooszczędne ogrzewanie 1% zamontowanie czujników 1% korzystanie z gazu 1% inny sposób Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. 4% 102

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Oszczędzanie energii w domu Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska 103 P 22. Czy oszczędza Pan(i) energię w domu? Jeśli tak, to w jaki sposób? Pytanie wielokrotnego wyboru. Podstawowe, gimnazjalne* Zasadnicze zawodowe Średnie Wyższe Ogółem 69 65 64 65 54 48 46 35 *Wykształcenie podst. +gim. ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. 41 44 25 27 24 5 gaszenie świateł w nieużywanych pomieszczeniach 3 2 4 4 edukacja domowników i świadome korzystanie z wody/prądu stosowanie energooszczędnych źródeł światła 3 3 3 4 korzystanie z ekonomicznych taryf energetycznych 10 9 zakup energooszczędnych urządzeń gospodarstwa domowego 2 28 23 2 2 16 19 8 5 6 8 9 unikanie trybu instalacja systemów czuwania do pozyskiwania ("stand by") energii ze źródeł w urządzeniach odnawialnych RTV/AGD 1 3 1 1 uszczelnianie okien gotowanie jedynie potrzebnej ilości wody/ włączanie pełnych urządzeń 1 2 2 1 energooszczędne ogrzewanie 8 2 6 11 przykręcanie kaloryferów 1 1 0 2 zamontowanie czujników 6 4 6 5 6 4 5 1 3 5 wyłączanie nieużywanych sprzętów termomodernizacja 1 1 1 korzystanie z gazu 4 4 3 5 5 inny sposób Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. , ze względu na wykształcenie: podstawowe, gimnazjalne n=21, zasadnicze zawodowe n=102, średnie n=355, wyższe n=536. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Oszczędzanie energii w domu Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska 104 P 22. Czy oszczędza Pan(i) energię w domu? Jeśli tak, to w jaki sposób? Pytanie wielokrotnego wyboru. Ogółem 65 68 67 63 Do 1500 zł 1501 -2500 zł Powyżej 2500 zł 48 49 50 47 24 gaszenie świateł w nieużywanych pomieszczeniach stosowanie energooszczędnych źródeł światła 3 5 3 4 3 edukacja domowników i świadome korzystanie z wody/prądu korzystanie z ekonomicznych taryf energetycznych 27 27 17 zakup energooszczędnych urządzeń gospodarstwa domowego 2 2 23 30 16 21 8 4 6 11 8 5 5 11 6 6 5 4 unikanie trybu instalacja systemów czuwania do pozyskiwania ("stand by") energii ze źródeł w urządzeniach odnawialnych RTV/AGD przykręcanie kaloryferów wyłączanie nieużywanych sprzętów 1 2 0 2 1 0 1 1 uszczelnianie okien gotowanie jedynie potrzebnej ilości wody/ włączanie pełnych urządzeń 1 1 2 1 energooszczędne ogrzewanie zamontowanie czujników korzystanie z gazu 4 2 4 5 termomodernizacja 4 4 inny sposób Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na dochód: do 1500 zł n=223, 1501 -2500 zł n=291, powyżej 2500 zł n=419. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Oszczędzanie energii w domu Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska 105 P 22. Czy oszczędza Pan(i) energię w domu? Jeśli tak, to w jaki sposób? Pytanie wielokrotnego wyboru. 6564 64 70 Ogółem 60 62 48 45 38 57 52 41 2427 26 23 28 12 gaszenie świateł w nieużywanych pomieszczeniach Mieszkam sam(a) 2 osoby 3 osoby 4 osoby 5 i więcej osób stosowanie energooszczędnych źródeł światła 3 1 3 4 3 5 3 3 4 3 edukacja domowników i świadome korzystanie z wody/prądu korzystanie z ekonomicznych taryf energetycznych 23 26 24 23 20 zakup energooszczędnych urządzeń gospodarstwa domowego 2 2 2 1 3 18 8 3 8 8 9 10 8 8 8 11 7 5 6 5 3 6 7 9 przykręcanie kaloryferów wyłączanie nieużywanych sprzętów unikanie trybu instalacja systemów czuwania do pozyskiwania ("stand by") energii ze źródeł w urządzeniach odnawialnych RTV/AGD 1 4 2 2 0 uszczelnianie okien gotowanie jedynie potrzebnej ilości wody/ włączanie pełnych urządzeń 1 1 1 2 energooszczędne ogrzewanie 1 0 2 2 0 zamontowanie czujników 1 1 1 0 korzystanie z gazu 4 1 5 4 4 5 termomodernizacja 4 7 4 4 3 7 inny sposób Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na sytuację rodzinną: mieszkam sam(a) n=118, 2 osoby n=304, 3 osoby n=237, 4 osoby n=228, 5 i więcej osób n=124. Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Oszczędzanie energii w domu Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska 106 P 22. Czy oszczędza Pan(i) energię w domu? Jeśli tak, to w jaki sposób? Pytanie wielokrotnego wyboru. 15 -24 lata* 25 -34 lata 35 -44 lat 45 -59 lat 60 i więcej lat Ogółem 65 66 66 55 69 60 48 48 56 50 33 gaszenie świateł w nieużywanych pomieszczeniach 3 5 7 2 2 edukacja domowników i świadome korzystanie z wody/prądu 24 stosowanie energooszczędnych źródeł światła 3 *Kategoria wiekowa 15 -24 ma niską liczebność, dane mają charakter jakościowy. 46 1 6 5 2 korzystanie z ekonomicznych taryf energetycznych 26 16 32 25 18 23 zakup energooszczędnych urządzeń gospodarstwa domowego 2 2 2 35 32 23 20 16 8 9 6 8 11 10 9 7 5 6 8 8 5 7 3 4 7 1 4 4 4 przykręcanie kaloryferów wyłączanie nieużywanych sprzętów termomodernizacja unikanie trybu instalacja systemów czuwania do pozyskiwania ("stand by") energii ze źródeł w urządzeniach odnawialnych RTV/AGD 1 2 1 1 1 2 uszczelnianie okien gotowanie jedynie potrzebnej ilości wody/ włączanie pełnych urządzeń 1 2 1 1 1 energooszczędne ogrzewanie 1 3 2 1 0 zamontowanie czujników 1 0 0 2 korzystanie z gazu 4 9 3 5 5 4 inny sposób Brak możliwości porównania pytania do wcześniejszych fal badania z powodu zmiany techniki badawczej w 2020 r. Odpowiadający: wszyscy badani, n=1015. Ze względu na wiek: 15 -24 lat n=30, 25 -34 lat n=148, 35 -44 lat n=252, 45 -59 lat n=296, 60 i więcej lat n=289 Dane w %

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Podjęcie dodatkowych działań proekologicznych Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska 107 P 23. Czy w najbliższym roku w Pana(i) domu planuje się podjęcie dodatkowych działań, które zwiększą efektywność energetyczną i umożliwią zmniejszenie rachunków za energię? Pytanie jednokrotnego wyboru. Wielkość gospodarstwa domowego 5% 34% 5 i więcej osób 41 53 4 osoby 40 56 3 osoby 40 54 Mieszkam sam(a) tak 2020 nie 61 2014 12 2013 16 19 6 6 82 2 Wielkość miejscowości 71 26 75 70 14 14 71 27 Miasto 100 -500 tys. 30 Miasto 20 -100 tys. 28 Miasto do 20 tys. 27 Wieś 2012 16 5 Miasto powyżej 500 tys. 3 68 4 trudno powiedzieć 34 2018 26 2 osoby 61% 6 68 5 67 2 63 9 68 42 5 54 4 10 Dane w % Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, 2018: n=1010, 2014: n=1000, 2013: n=1000, 2012: n=1000. Ze względu na wielkość miejscowości: wieś n=242, miasto do 20 tys. n=120, miasto 20 -100 tys. n=225, miasto 100 -500 tys. n=209, miasto powyżej 500 tys. n=162. Ze względu na dochód: do 1500 zł n=223, 1501 -2500 zł n=291, powyżej 2500 zł n=419.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Podjęcie dodatkowych działań proekologicznych Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska 108 P 23. Czy w najbliższym roku w Pana(i) domu planuje się podjęcie dodatkowych działań, które zwiększą efektywność energetyczną i umożliwią zmniejszenie rachunków za energię? Jeśli tak, to jakie? Pytanie jednokrotnego wyboru. zastosowanie odnawialnych źródeł energii 2020 34% zmiana systemu ogrzewania 11 10 termomodernizacja budynku 11 wymiana starego sprzętu na urządzenia energooszczędne Planujący podjęcie dodatkowych działań zastosowanie energooszczędnego oświetlenia zmiana dostawcy energii tak nie trudno powiedzieć 7 31 11 6 25 2020 2018 3 14 inne trudno powiedzieć 57 20 2 Dane w % Odpowiadający: badani, którzy planują podjęcie dodatkowych działań, 2020 r. n=320, 2018 r. n=32.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Skłonność do korzystania z czystej energii Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska 109 P 24. Czysta energia to energia, która nie jest uciążliwa dla środowiska naturalnego. Pozyskuje się ją ze źródeł odnawialnych np. energia słoneczna, wiatrowa, wodna, geotermalna, energia z biomasy i biogazu. Czy był(a)by Pan(i) skłonny(a) wydać więcej na „czystą” energię? Pytanie jednokrotnego wyboru. 6% 16% Dochód 78% tak 2020 20 2014 21 18 Do 1500 zł trudno powiedzieć 78 2013 nie 16 48 6 73 20 1501 -2500 zł 81 Powyżej 2500 zł 83 7 12 14 7 4 32 64 67 15 15 Dane w % Odpowiadający: wszyscy badani, 2020: n=1015, 2018: n=1010, 2014: n=1000, 2013: n=1000, 2012: n=1000. Ze względu na dochód (2020 r. ): do 1500 zł n=223, 1501 -2500 zł n=291, powyżej 2500 zł n=419.

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Skłonność do korzystania z czystej energii Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska 110 P 25. O ile więcej, w skali rocznej, był(a)by Pan(i) skłonny(a) zapłacić za „czystą” energię? Proszę podać przybliżoną wartość procentową, odnosząc się do kwoty, którą płaci Pan(i) obecnie za energię. Pytanie jednokrotnego wyboru. 9 27 do 5% więcej 39 18 26 od 6% do 10% więcej 9 od 11% do 15% więcej 78% tak nie trudno powiedzieć Osoby skłonne zapłacić za „czystą” energię 2 16 2020 19 10 6 1 33 10 od 16% do 20% więcej powyżej 20% więcej 35 22 2018 11 13 2014 24 2013 5 trudno powiedzieć 8 14 25 29 Dane w % Odpowiadający: badani, którzy byliby skłonni wydać więcej na , , czystą" energię, 2020 n= 790, 2018: n=206, 2014: n=205, 2013: n=185.

Omówienie wyników Zmiany klimatu PŁEĆ WIEK MIEJSCOWOŚĆ WYKSZTAŁCENIE DOCHÓD Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska 111 Kobiety częściej: zwracają uwagę na ograniczenie zużycia wody, wybierają rozwiązania ekologiczne, biorą udział w kampaniach i akcjach proekologicznych oraz gdy tylko mogą, zamiast z samochodu, korzystają z komunikacji miejskiej lub roweru. Natomiast mężczyźni częściej oszczędzają energię w domu poprzez: stosowanie energooszczędnych źródeł światła, zakup energooszczędnych urządzeń i instalację systemów do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych. Również mężczyźni częściej planują podjęcie dodatkowych działań takich jak: termomodernizacja budynku i zastosowanie energooszczędnego oświetlenia, które zwiększą efektywność energetyczną. Najmłodsze osoby w wieku 15 -24 lata najrzadziej wykazują zachowania związane z kupowaniem i oszczędzaniem. Ta sama grupa osób istotnie częściej, niż osoby w wieku 35 -44 lat oraz 60 lat i więcej, deklaruje, że nie oszczędza energii. Grupa osób w wieku 25 -34 lat częściej, niż najstarsi w wieku 60 lat i więcej, oszczędza energię poprzez unikanie trybu czuwania w urządzeniach RTV/AGD oraz zamontowanie czujników. Korzystanie z ekonomicznych taryf energetycznych to najczęstszy sposób na oszczędzanie energii wśród osób w wieku 35 -44 i 45 -59 lat (robią to istotnie częściej niż najstarsze badane osoby). Mieszkańcy miast 20 -100 tys. istotnie częściej, niż mieszkańcy wsi i miast powyżej 500 tys. , mają poczucie, że w ich domu marnuje się żywność. Mieszkańcy miast 20 -100 tys. , 100 -500 tys. i powyżej 500 tys. częściej, niż pozostali, przykręcają kaloryfery, aby oszczędzić energię w domu. Natomiast mieszkańcy wsi częściej, niż mieszkańcy miast planują, podjąć w najbliższym roku dodatkowe działania zwiększające efektywność energetyczną poprzez zastosowanie odnawialnych źródeł energii. Wykształcenie różnicuje zachowań związanych z kupowaniem i oszczędzaniem. Osoby z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym istotnie częściej, niż pozostali, deklarują, że nie oszczędzają energii. Natomiast osoby z wyższym wykształceniem, niż z zasadniczo zawodowym, oszczędzają energię poprzez: unikanie trybu czuwania w urządzeniach RTV/AGD, zakup energooszczędnych urządzeń i przykręcanie kaloryferów. Więcej na „czystą” energię są skłonne wydać osoby z wyższym wykształceniem niż z podstawowym i gimnazjalnym. Wśród gospodarstw z dochodami poniżej 1500 zł na 1 członka rodziny częściej panuje przekonanie, że w domu nie marnuje się żywność. Grupa osób z dochodami powyżej 2500 zł częściej niż osoby dochodem poniżej 1500 zł, oszczędza energię poprzez: unikanie trybu czuwania w urządzeniach RTV/AGD, zakup energooszczędnych urządzeń i instalację systemów do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych.

Omówienie wyników (1/2) Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Podsumowanie: Zmiany klimatu o W przypadku oceny stwierdzeń dotyczących indywidualnych działań i zachowań mieszkańcy Polski najbardziej zwracają uwagę na ograniczenie zużycia wody (ponad 90% wskazań). Respondenci w większości mogą również pogodzić się z poniesieniem dodatkowego kosztu w przypadku wyboru rozwiązań ekologicznych. Rzadziej deklarowali, że mogą skorzystać z roweru bądź komunikacji miejskiej zamiast samochodu, lecz nadal ponad 2/3 byłoby zainteresowanych takim rozwiązaniem. Ponad połowa bierze udział w kampaniach i działaniach proekologicznych. W porównaniu do poprzednich edycji badania odnotowano wzrost we wszystkich ocenianych stwierdzeniach. Największy wzrost jest zauważalny w przypadku wybierania rozwiązań ekologicznych, nawet gdy oznacza to dodatkowy koszt dla badanego. o Już ponad 95% mieszkańców Polski deklaruje, że oszczędza energię w domu. Najczęściej wskazywanymi sposobami jej oszczędzania są: gaszenie świateł w nieużywanych pomieszczeniach, stosowanie energooszczędnych źródeł światła czy zakup energooszczędnych urządzeń gospodarstwa domowego. o Ponad 30% respondentów deklaruje, że planuje dodatkowe działania umożliwiające zwiększenie efektywności energetycznej. Jest to dotychczasowy najwyższy wynik ze wszystkich fal badania (najwyższy do tej pory wynik miał wartość 19%). Mieszkańcy Polski częściej chcą postawić na odnawialne źródła energii w porównaniu do poprzedniej fali badania. Natomiast rzadziej na termomodernizację budynku i zastosowanie energooszczędnego oświetlenia. 112

Omówienie wyników (2/2) Indywidualne działania i zachowania wspierające ochronę środowiska Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska o Już ponad 3/4 mieszkańców Polski jest skłonnych wydać więcej pieniędzy na „czystą”, nieuciążliwą dla środowiska naturalnego energię. Jest to najwyższy wynik uzyskany na przestrzeni lat i jednocześnie największy zanotowany wzrost. Najwięcej badanych zadeklarowało, że byłoby skłonnych zapłacić w przedziale od 6 do 10% więcej, biorąc pod uwagę swój obecny koszt energii. Niemalże 1/4 byłaby skłonna wydać ponad 20% więcej od obecnie płaconej kwoty, co jest drugim najczęściej wskazywanym przedziałem. o Wyniki zostały porównane tylko tam, gdzie istniała taka możliwość (zmiana techniki badania z CAPI na CATI). 113

WSKAŹNIKI

Wskaźniki Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska W niniejszym badaniu trackingowym wyodrębniono wskaźniki, które posłużyły opisowi i ocenie procesów rozwoju społecznego dotyczącego ekologii i tematów z nią związanych. Ich celem jest mierzenie wybranych zjawisk z perspektywy czasu. W toku tworzenia koncepcji badania zostały wybrane główne wskaźniki diagnozujące stan świadomości i zachowań ekologicznych mieszkańców Polski. Charakter wskaźników określono na podstawie dwóch obszarów: opinii i zachowań. Wskaźniki przedstawione są w podziale na dwie grupy: ogół badanej populacji oraz najmłodsza grupa wiekowa (15 – 24 lata w przypadku roku 2020 oraz 15 -19 lat w przypadku poprzednich fal badania). W tabelach wskaźniki dla ogółu oznaczone są literą A (np. 1 A), a dla populacji w wieku 15 -24 lata oraz 15 -19 lat literą B (np. 1 B). W przypadku, w którym wartość wskaźników dla grupy 15 -24 lat (w przypadku poprzednich fal badania 15 -19 lat) będzie się różnić statystycznie od wartości głównego wskaźnika to wartość ta zostanie opatrzona symbolem gwiazdki (*). Liczebność prób w poszczególnych edycjach badania wynosiła: § rok 2011: 1004 badanych (w tym 75 osób w wieku 15 -19 lat), § rok 2012: 1000 badanych (w tym 77 osób w wieku 15 -19 lat), § rok 2013: 1000 badanych (w tym 49 osób w wieku 15 -19 lat), § rok 2014: 1000 badanych (w tym 66 osób w wieku 15 -19 lat), § rok 2018: 1010 badanych (w tym 67 osób w wieku 15 -19 lat), § rok 2020: 1015 badanych (w tym 30 osób w wieku 15 -24 lata). 115

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Wskaźniki (1/2) Nazwa wskaźnika 1. Odsetek mieszkańców Polski, którzy uważają, że poprawa stanu środowiska zależy od aktywności każdego z nas 2. Odsetek mieszkańców Polski, w których gospodarstwach domowych, segreguje się śmieci regularnie 3. Odsetek mieszkańców Polski, deklarujących podejmowanie działań w kierunku zwiększenia efektywności energetycznej 4. Odsetek mieszkańców Polski, w których domach planuje się podjęcie działań zwiększających efektywność energetyczną 5. Odsetek mieszkańców Polski, którzy nie są skłonni wydać więcej na „czystą” energię Oczekiwany kierunek Wskaźnik zmian wzrost spadek 116 CATI CAPI 2011 2012 2013 2014 2018 Wskaźnik 2020 2 A 15 + Brak 54% 50% 56% 1 A 15 + 69% 2 B 15 -19 Brak 52% 41% 58% 57% 1 B 15 -24 63% 7 A 15 + 45% 44% 54% 68% 62% 2 A 15 + 96% 3 B 15 -19 33%* 38% 68% 58% 69% 2 B 15 -24 95% 11 A 15 + 89% 94% 86% 96% 89% 3 A 15 + 96% 11 B 15 -19 81%* 92% 77% 91% 88% 3 B 15 -24 88% 12 15 + Brak 19% 16% 12% 3% 4 15 + 34% 13 A 15 + 45% 50% 67% 64% 48% 5 A 15 + 16% 13 B 15 -19 31%* 43% 55% 61% 53% 5 B 15 -24 7%

Badanie trackingowe Ministerstwo Klimatu i Środowiska Wskaźniki (2/2) - wskaźniki dodane w 2020 roku - Nazwa wskaźnika Oczekiwany kierunek zmian 6. Odsetek mieszkańców Polski, którzy uważają, że emisja z pieców domowych jest najważniejszym powodem złej jakości powietrza w Polsce wzrost 7. Odsetek mieszkańców Polski, których głównym rodzaj ogrzewania stosowanym w Pana(i) gospodarstwie domowym jest węgiel spadek 8. Odsetek mieszkańców Polski, którzy planują zmienić swój piec na bardziej ekologiczne źródło energii wzrost 9. Odsetek mieszkańców Polski, dla których zmiany klimatu są bardzo ważnym problemem wzrost 10. Odsetek mieszkańców Polski, którzy gdy tylko mogą, zamiast z samochodu, korzystają z komunikacji miejskiej lub roweru wzrost 11. Odsetek mieszkańców Polski, którzy nie oszczędzaj energii w domu spadek CATI Wskaźnik 2020 6 A 15 + 37% 6 B 15 -24 43% 7 A 15 + 13% 7 B 15 -24 29% 8 A 15 + 61% 8 B 15 -24 40% 9 A 15 + 67% 9 B 15 -24 77% 10 A 15 + 61% 10 B 15 -24 57% 11 A 15 + 4% 11 B 15 -24 12% 117

Dziękujemy za uwagę Autorki raportu: Katarzyna Kępka Julia Ziomek Opracowane dla Ministerstwa Klimatu i Środowiska przez PBS Sp. z o. o. i BR Spółka z o. o. 81 -812 Sopot ul. Junaków 2 Tel. : (48 -58) 550 60 70 Fax: (48 -58) 550 66 70 kontakt@pbs. pl kontakt@bestresponse. pl www. pbs. pl