AZRBAYCAN RESPUBLKASI SHYY NAZRLY LYEV ADINA AZRBAYCAN DVLT
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI SƏHİYYƏ NAZİRLİYİ *** Ə. ƏLİYEV ADINA AZƏRBAYCAN DÖVLƏT HƏKİMLƏRİ TƏKMİLLƏŞDİRMƏ İNSTİTUTU *** OTORINOLARINQOLOGIYA KAFEDRASI EŞİTMƏ ANALİZATORUNUN MÜAYİNƏ METODLARI 1
Ağıreşitmə və karlıq formaları: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Anadangəlmə. İrsi. Sonradan qazanılan. Konduktiv. Ani əmələ gəlmiş. Yaşla əlaqədar. Posttravmatik. Qarışıq. Sensonevral. ağırlığı: 1. 2. 3. 4. I-dərəcə (yüngül). II-dərəcə (orta). III-dərəcə (ağır). IV-dərəcə (karlıq) а) tam karlıq. б) sosial.
Konduktiv ağıreşitmə Xarici qulaq geçəcəyinin obturasiyası, Orta qulağın iltihabı xəstəlikləri, - kəskin və xroniki orta otit - adgeziv otit - timpanoskleroz Yevstax borusunun xəstəlikləri, Eşitmə sümükcüklərinin zəncirin pozulması, Otiskleroz, 3
FƏSIL 8 AUDIOLOGIYA VƏ SURDOLOGUYA 8. 1. EŞİTMƏ ANALİZATORUNUN MÜAİNƏ METODLARI. 8. 1. 1. EŞİTMƏNİN PIÇILTI VƏ DANIŞIQ İLƏ MÜAİNƏSİ. Xəstə 6 metr həkimdən arali olaraq dayanır. Xəstənin müainə olunan qulağı həkim tərəfə olduqda digər qulaq tibb bacısı tərəfdən II-ci barmaq vasitəsi ilə sıxılır və III-cü barmaqa sürtülür. Beləliklə şırıltı küy əmələ gəlir ki, müainə olunmayan qulaqda səs pozğuntuları əmələ gətirir. Xəstəyə izah edirlər ki, eşitdiyi sözləri təkrar etməlidir. Müainə tam sükutda geçməlidir və xəstə həkimə baxmamalıdır. Pıçıltı ilə həkim deyən sözləri və rəqəmləri təkrar etməlidir. Əgər xəstə 6 metrlik məsafədən deyilən sözləri eşitmirsə həkim 1 m. məsafəni azaldaraq sözləri təkrar edir. Bu proseduranı xəstə eşidənə qədər təkrar edirlər. Alınan nəticələri – xəstə maksimal məsafədə eşitdiyini (metr ölçüsündə) eşitmə pasportuna qeyd olunur. Danışıq müainəsi eyni qaydada geçirilir (lakin 25 m məsafəsindən başlayaraq). 4
8. 1. 2. KAMERTON SINAĞI. Hava keçiriciliyin müainəsi. Müainə üçün C 64, C 125, C 512, C 2048 kamertonlar istifadə olunur. Öncə müainə aşağı tezlikli kamertonlar vasitəsi ilə olunur – C 64 və C 128. Bu kamertonların ayaqcıqları həkimin barmaqları ilə hərəkətə gətirilir və qulaq seyvanından 0, 5 sm aralı havada saxlanır. Kamertonun ayaqcıqları hərəkətə gətirilən zamandan başlayaraq vaxt saniyələrlə ölçülür və beləliklə eşitmə müddəti hesablanır. Bu müddət ərzində kamerton qulaq seyvanından tədricən uzaqlaşıb yaxınlaşdırılır. Proseduru 2 -3 dəfə təkrar edirlər və axırıncı cavab pasporta qeyd edilir. Sonra isə digər kamertonlarla müainə keçirilir. 5
SÜMÜK KEÇIRICILIYIN MÜAINƏSI. Bu məqsədlə C 128 kamertonundan istifadə olunur. Yüksək tezlikli kamertonların küyü adətən hava ilə eşidilir və bu səbəblə sümük keçiriciliyi müainəsində istifdə olunmur. Hərəkətə gətirilmış perpendikulyar olaraq C 128 kamertonun məməvari cıxıntının ayaqcığını meydanına qoyularaq eşitmə müddətini saniyələrlə ölçülür. 6
8. 1. 2. 1. RİNNE SINAĞI. Rinne sınağı (R): Hava və sümük keçiriciliyinin müqaisəsi üçün aparılır. Hərəkətə gətirilmış C 128 kamertonun ayaqcığını perpendikulyar olaraq məməvari cıxıntının meydanına qoyulur. Kamertonun səsi müainə olunan şəxsin qulağinda kəsiləndən sonra, branşlara əl dəymədən aləti xarici qulaq geçəcəyinin yanına yaxinlaşdırılır. Bu halda əgər xəstə hava vasitəsi ilə kamertonun küyünü eşidirsə - Rinne sınağı müsbət nəticəli sayılır (R+). Əks halda, yəni sümük keçiriliciyinin müddəti hava keçiriliciyindən üstündürsə, Rinne sınağın nəticəsi mənfi sayılır (R-). Rinne sınağın müsbət nəticəsində hava keçiriciliyinin müddəti 1, 5 - 2 dəfə smükdən üstün olmalıdır. Rinne sınağının müsbət nəticəsi adətən normal eşidən qulağda rast olur, mənfi nəticəsi isə səsgeçirmə xəstəlikləri zamanı (konduktiv ağıreşitmə). Qeyd etmək vacibdir ki, səsqəbuletmə xəstəlikləri zamanı (neyrosensor ağıreşitmə) Rinne sınağın nəticəsi müsbət olur, lakin eşitmə müddəti normadan bir qədər qıssalaşır. 7
8. 1. 2. 2. VEBER SINAĞI. Veber sınağı (W): hərəkətə gətirilmış C 128 kamertonun ayaqcığını perpendikulyar olaraq kəllənin mərkəzinə təpə hissəsinə qoyulur. Kamertonun branşları frontal müstəvidə hərəkət etməlidir (qulağlara tərəf). Normada mainə olunan şəxs kamertonda yayılan küyü kəllənin mərkəzində və ya hər iki qulağda eşitməlidir. Səs keçirmə apparatının birtərəfli pozulması zamanı kamertonun səsi xəstə qulağa tərəf lateralizasiya olunr. Səs qəbul etmə apparatının pozulmasında isə əks tərəfə sağlam qulağa tərəf lateralizasiya olunur. 8
8. 1. 2. 3. BİNQ SINAĞI. Binq sınağı (Bi): sınağı C 128 kamerton vasitəsi ilə sümük səs keçirməsinin nisbi və tam şəkildə yoxlanması üçün aparılır. Öncə sümük keçiriciliyini sərbəst və açıq xarici qulaq keçəcəyi ilə yoxlanılır, sonra isə keçəcək barmaqla tam tutulub qapalır. 9
BİNQ SINAĞIN MƏQSƏDI: Eşitmə sümükcüklərinin normal hərəkətinin yoxlamaqdır. Beləliklə hava keçiriciliyinin qabağını bağlamaq ilə (xarici qulaq keçəcəyini barmaq la tıxamağla) normada sümük vasitəsi ilə səs keçirmənin müddətinin uzalması müşahidə olunur. Patologiya (səs keçirmə apparatın pozğunluqlarında) zamanı – bağlı ya açıq xarici qulaq geçəcəyin səs keçirməsi dəyişilmir. 10
8. 1. 2. 4. FEDERİÇİ SINAĞI. Federiçi sınağı (F): müainə C 128 və C 512 kamertonlar vasitəsi ilə tədbiq olunur. Hərəkətə gətirilmiş kamertonun ayaqcığını öncə məməvari çıxıntına dayadıb, səs xəstənin qulağında itəndən sonra traqusun üstünə qoyulur. Normal eşidən qulağda kamertonun səsi qığırdağda sümükdən fərqli olaraq daha çox müddət eşidilir. Səs keçirmə apparatın pozulması zamanı tam əks cərəyan müşahidə olunur. 11
8. 1. 2. 5. JELE SINAĞI. Jele sınağı (G): hərəkətə gətirilmiş kamerton ayaqcığını kəllənin təpə hissəsinə qoyulur və həmin vaxt xarici qulaq geçəcəyində pnavmatik qıfla hava gərginliyi yaradırlar. Normal eşidən şəxs havanın qulağda kompressiya zamanı eşitmə qabliyyətinin azalmasını hiss edir. Bu vəziyyət eşitmə sümükcüklərinin hərəkətinin məhtudlaşmasını bildirir və Jele sınağı müsbət sayılır – (G - ). Üzənginin hərəkətsizliyi zamanı (otoskleroz xəstəliyində) sınaq aparılarkən heç bir dəişiklik müşahidə olunmur və Jele sınağı mənfi sayılır – (G - ). Səs keçirmə xəstəliklər zamanı adətən Jele sınağı müsbət nəticə verir. 12
8. 1. 2. 7. EŞITMƏ PASPORTUNDAKI KAMERTONOQRAMMANIN ANALIZI VƏ NƏTICƏNIN TƏRTIB EDILMƏSI. Eşitmə qabliyyətinin müainəsi pıçıltı və danışıq nitqi və kamertonlar vasitəsi ilə icra olunur. Alınmış nəticələr eşitmə pasportunda qeyd edilir. Eşitmə pasportu cədvəl şəklində tərtib olunur. Cədvəl üç sütundan və 13 sətirdən ibarət olur. Mərkəzi stunda testlər ətraf sütunlarda isə sağ (AD) və sol (AS) qulaqlarda əldə alınan nəticələr yerləşdirilir. Cədvəlin sətirlərində isə ardıcıllığla sinaqlar doldurulur. 13
Eşitmə pasportunun izahı: Adətən normal eşidən qulağda küy olmamalıdır, lakin bəzi xəstəliklərdə müşahidə olunan küylərə görə bu test pasportda qeyd edilir. Normal eşidən qulaq pıçıltı nitgini 6 metr və danışıq nitqini 25 metr məsafədən artıq eşitməlidir. Hərəkətə gətirilmiş C 128 kamertonun küyünü normal eşidən qulaq havada 90 saniyə, sümükdə isə 50 saniyə müddətində işidməlidir. C 2048 kamertonun eşitmə müddəti isə havada 40 saniyə çəkməlidir. Kamertonla aparılan sınaqların nəticələri isə müsbət və ya mənfi şəkildə cədvələ doldurulur. 14
Eşitmə pasportu AD TESTLƏL AS - Subyektiv küy (SK) - >6 m Pıçıltı nitgi (PN) >6 m Danışıq nitgi (DN) >25 m 90 s C 128 (hava) 90 s 50 s C 128 (sümük) 50 s 40 s C 2048 40 s + Rinne (R) + mərkəzi Veber (W) mərkəzi qıssalaşmayıb Şvabax (Sch) qıssalaşmayıb + Jele (G) + + Federiçi (F) + + Binq (B) + >25 m 15
8. 1. 2. 8. EŞITMƏ ZƏIFLIYI FAIZININ HESABLANMASI. Eşitmə qabliyyətinin azalması və ya pozulması ağıreşitmə adlanır. Ümumdünya səhiyyə təşkilatının təsnifatı ilə əlaqədar olaraq ağıreşitmənin dörd dərəcəsi var. 16
I - ci DƏRƏCƏ (yüngül dərəcə) – eşitmə qabliyyətinin itirilməsi 500 -4000 Hz və 50 d. B qədər, danışıq nitqi isə 4 -6 m arasında. 17
II - ci DƏRƏCƏ (orta ağırlığında) - eşitmə qabliyyətinin itirilməsi həmin tezlikdə, səsin gücü 5060 d. B, danışıq nitqi isə 1 -4 m arasında. 18
III - cü DƏRƏCƏ (ağır dərəcə) - eşitmə qabliyyətinin itirilməsi 60 -70 d. B qədər, danışıq nitqi isə 0, 25 -1 m qədər. 19
IV – cü DƏRƏCƏ - karlıq sayılır, eşitmə qabliyyətinin itirilməsi 90 d. B qədər, danışıq nitqinin qəbul edilməməsi. 20
AĞIREŞITMƏNIN ÜMUMDÜNYA TƏSNIFATI Ağıreşitmənin dərəcəsi d. B I II IV Karlıq 26 -40 41 -55 56 -70 71 -90 91 d. B-dən artıq 21
8. 1. 3 TONAL ASTANALI AUDIOMETRIYA. Tonal audiometriya 100 -8000 Hz arası tezliklərdə eşitmə qabliyyətini müainə etmək üçündür. Elektroakustik cihaz – audiometr vasitəsi ilə göstərilən tezliklərdə mxtəlif güclə tonlar verilir. Tonal audiometriya iki qruppa bölünür: astanalı və astana üstü. Astanalı audiometriya zamanı zəif eşidilən tonlardan istifadə olunur. Müainə hava və sümük keçiriciliyin yoxalamaq üçün telefon vasitəsi ilə icra olunur. Müainənin nəticələri audioqramma adlanan məxsus blanka qeyd edilir. Beləliklə tonal audiometriya eşitmə qabliyyətini sümük, hava və qarıçıq keçiriciliyində yoxlayır, differensial diaqnoz etməkdə önəmlidir. 22
AUDIOQRAMMA -20 -10 0 10 20 Güc (d. B) 30 40 50 60 70 80 90 100 110 125 500 1000 2000 Tezlik (Hz) 4000 6000 8000 23
8. 1. 3. 1. HAVA VƏ SÜMÜK KEÇIRILIYI ÜZRƏ EŞITMƏ ASTANASININ TƏYINI. 8. 1. 12. NITQ AUDIOMETRIYASI. Nitq audiometriyası 1930 -cu ildə praktikaya tətbiq olunub. Bu üsul eşitmə analizatorunun funksional vəziyyətini daha dəqiq müainə edir və otorinolarinqologiyanın yüksək nailliyətlərindən biri sayılır. Hal-hazırda müainə üç formada aparılır: hava, sümük və azad səs cərəyan vasitəsi ilə. Nitq audiometrın quruluşu tonal audiometrə oxşayır, lakin tonların əvəzinə səslər və sözlər ferromaqnit lentaya yazılıb. Sözlər məxsus nitq cədvəlindəndir ki onların vasitəsi ilə digər qulağı müainə edirlər. Sözlərin seçimində əsas fiziki göstərişlər nəzərdə tutulur: amplituda (səsin akustik gücü), tezlik (akustik spektr), müddət (səs müddətinin uzunluğu), nitqin ritmik-dinamik quruluşu. Cədvəllər sadə və mürəkkəb sözlərdən ibarətdir, eyni zamanda o sözlər yüksək, orta və əksərən alçaq tezlikli olmalıdır. Bu müainə adətən üşaq yaşlı pasientlər üçün istifadə olunur. 24
Nitq audiometriyası nitqin ayırd etmə astanalarına əsaslanır. Nitqin ayırd etməsinin nəticəsi faizla hesablanır. Məsələn: 10 sözdən xəstə 5 eşidirsə, eşitmə qabliyyəti 50% təşkil edir. Eşitmə qabliyyətini ilkin astanası 0 -10 d. B arası olur və sözləri ayırd edə bilmir. Tam 100% sözləri ayırd etmə qabliyyəti 20 -30 d. B olur. Bu bərabərdir sağlam qulağın eşitmə zamanı pıçıltı nitqin yüksəkliyinə (gücünə). Tonal nitq audiometriyasında səsin gücü 0 d. B 120 d. B qədər ölçülür. Cədvəldə xəttlər 10 d. B-dən bir ardıcıllığla ölçülür. Səs geçirmə qabliyyətinin pozulması zamanı 100%-lıq nitq ayırd etmə səsin (intensivliyin) qaldırılması zamanı müşahidə olur. Adətən bu nitq daipazonunda 500 -4000 Hz arası müşahidə olunur. 25
8. 1. 13. OBYEKTİV AUDIOMETRIYA. Obyektiv audiometriya eşitmə analizatirunun mərkəzi hissələrinin pozulması zamanı tətbiq olunur. Bununla bərabər əmək və məhkəmə-tibbi ekspertizası ücün geniş istifadə olunur. 26
A – TIPLI TIMPANOQRAMMA (Sensonevral ağıreşitmə) - 0 Təziq + 27
B – TIPLI TIMPANOQRAMMA (perforativ otit) - 0 Təziq + 28
C – TIPLI TIMPANOQRAMMA (tubootit, yevstaxiit) - 0 Təziq + 29
D – TIPLI TIMPANOQRAMMA (adheziv otit, timpanoskleroz) - 0 Təziq + 30
E – TIPLI TIMPANOQRAMMA (sümükcüklər zəncirinin tam pozğunluğu) - 0 Təziq + 31
Ad – TIPLI TIMPANOQRAMMA (eşitmə sümükcklərinin tamlığının pozulması) - 0 Təziq + 32
As – TIPLI TIMPANOQRAMMA (otoskleroz) - 0 Təziq + 33
TONAL AUDIOQRAMMA -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 d. B 125 250 500 1000 2000 4000 8000 Hz 34
TONAL AUDIOQRAMMA (normal eşitmə qabliyyəti) -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 d. B 125 250 500 1000 2000 4000 8000 Hz 35
TONAL AUDIOQRAMMA (hava-sümük yarığı) -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 d. B 125 250 500 1000 2000 4000 8000 Hz 36
-10 TONAL AUDIOQRAMMA (təbil pərdəsinin perforasiyası) 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 d. B 125 250 500 1000 2000 4000 8000 Hz 37
TONAL AUDIOQRAMMA (otoskleroz) -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 d. B 125 250 500 1000 2000 4000 8000 Hz 38
TONAL AUDIOQRAMMA (sensonevral ağıreşitmə I-ci dərəcə) -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 d. B 125 250 500 1000 2000 4000 8000 Hz 39
TONAL AUDIOQRAMMA (sensonevral ağıreşitmə II-ci dərəcə) -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 d. B 125 250 500 1000 2000 4000 8000 Hz 40
TONAL AUDIOQRAMMA (sensonevral ağıreşitmə III-ci dərəcə) -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 d. B 125 250 500 1000 2000 4000 8000 Hz 41
TONAL AUDIOQRAMMA (sensonevral ağıreşitmə IV-ci dərəcə) -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 d. B 125 250 500 1000 2000 4000 8000 Hz 42
TONAL AUDIOQRAMMA (akustik travma) -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 d. B 125 250 500 1000 2000 4000 8000 Hz 43
TONAL AUDIOQRAMMA (Menyer xəstəliyi) -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 d. B 125 250 500 1000 2000 4000 8000 Hz 44
TONAL AUDIOQRAMMA (qarışıq tipdə ağıreşitmə) -10 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 d. B 125 250 500 1000 2000 4000 8000 Hz 45
NİTQ AUDIOQRAMMASI (normal eşitmə qabliyyəti) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 % 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 d. B 46
NİTQ AUDIOQRAMMASI (konduktiv ağıreşitmə) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 % 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 d. B 47
NİTQ AUDIOQRAMMASI (sensonevral ağıreşitmə) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 % 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 d. B 48
8. 3. 6. ORTA QULAQ XƏSTƏLIKLƏRI ZAMANI EŞITMƏNI BƏRPAEDICI ƏMƏLIYYATLAR. Təbil pərdəsi səs keçirmə apparatının ən mühüm üzvülərindən biridir. Məhz təbil pərdəsinin vasitəsi ilə 30 -40% səs dalğaları xarici qulaqdan orta qulağa ötürülür. Təbil pərdəsinin perforasiyası haqqında ilk tarixi məlumatlar hələ XVIII əsrin ədəbiyyat məmbələrində rast gəlmək olur. Belə ki, nazik gümüş lövhələrdən düzəldilmiş süni təbil pərdələri XIX əsrin axırlarında geniş istifadə olunurdu. Lakin 1872 -ci ildə Maks və Kissel tərəfindən nazik qızıl lövhədən hazırlanmış süni təbil pərdəsi mikroskop vasitəsi ilə perforasiya yerinə qoyulmaq üçün istifadə olunmuşdur. 49
Bu məqsədlə ilk kliniki cərrahi mikroskopu İsveçrə alimləri Karl Olaf Nülen və A. Holmqren tərəfindən 1921 -ci ildə kəşf edilmişdir. Bu mikroskop vasitəsilə görmə sahəsini 10 -15 dəfə böyütməklə cərrahi əməliyyat aparmaq üçün əlverişli şərait yaradılmışdır. Həmin dövrdən etibarən otocərrahiyyə yüksək sürətlə inkişaf etməyə başlamışdır. Keçən əsrin ortalarında Avropa otorinolarinqoloqları S. Rozen, M. Portmann və A. Lempert orta və daxili qulağda yeni cərrahi əməliyyatlar üsulları tətbiq etmişlər ki, indiyə kimi də bu əməliyyat üsullarindan bir çoxu bu alimlərin adları ilə bağlıdır. Keçmiş Sovetlər ölkəsində qulaqda ilk mikrocərrahi əməliyyatlar 1959 -cu ildə prof. N. A. Preobrajenskinin rəhbərliyi altında tətbiq edilmişdir. 50
- Slides: 50