AZE 201AE 201EZ 201 ERKEN OCUKLUKTA ZEL ETM

AZE 201/AÖE 201/ÖEZ 201 ERKEN ÇOCUKLUKTA ÖZEL EĞİTİM (EÇÖE) Doç. Dr. HATİCE BAKKALOĞLU

DERSİN İÇERİĞİ 2 ÜNİTE I: EÇÖE’DE TEMEL KONULAR ÜNİTE II: YASAL DÜZENLEMELER ÜNİTE III: ERKEN ÇOCUKLUKTA GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ÜNİTE IV: EÇÖE’DE HİZMET VERİLEN GRUPLAR ÜNİTE V: EÇÖE’DE DEĞERLENDİRME ve PLANLAMA ÜNİTE VI: EÇÖE’DE HİZMET SUNMA MODELLERİ ÜNİTE VII: EÇÖE’DE AİLE KATILIMI ve İŞBİRLİĞİ ÜNİTE VIII: TÜRKİYEDE’Kİ EÇÖE UYGULAMALARI ve SONUÇLARI Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

ÜNİTE I: EÇÖE’DE TEMEL KONULAR 3 1. Erken çocukluk özel eğitimi alanına ilişkin tanımlar nelerdir? 2. EÇÖE ile EÇE arasındaki benzerlikler ve farklılıklar nelerdir? 3. EÇÖE nasıl ortaya çıktı? 4. EÇÖE’nin temel varsayımları nelerdir? 5. EÇÖE’nin özellikleri nelerdir? 6. EÇÖE’nin dayanakları nelerdir? 7. EÇÖE’nin temel amaçları nelerdir? 8. EÇÖE’de kimler görev alır? Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

1. Erken çocukluk özel eğitimi alanına ilişkin tanımlar nelerdir? 4 Küçük çocuklara karşı tutumlarda son yüzyılda çarpıcı gelişmeler olmuştur. 19. yy da çocuklar, çok küçük yaşlarda çiftliklerde ve fabrikalarda çalışmak zorundaydılar. 20. yy ilk dönemlerinde 10 yaşın altındaki çok sayıda çocuk, haftalığı 75 cente günde 12 saat, haftada 6 gün çalışıyordu. Okula gitmek lükstü. Çocukların iş gücü olarak görüldüğü bir çevrede zayıf, yardıma muhtaç ve engelli olmaları zengin aileler için bile kaldırılamaz bir yüktü. Özel gereksinimli bir çocuğa sahip olmak hiçbir zaman kolay olmamıştır, bu durum bugünlerde bile kolay değildir! EÇÖE alanı; Yeni bir alandır! İlköğretimde verilen eğitimin erken yıllara çekilmesi değildir! Kendine özgü bir çalışma alanı vardır! Kendi değerleri, amaçları ve ortaya çıkış nedenleri vardır! EÇÖE, hem erken çocukluk eğitiminin hem de özel eğitiminin etkilerini yansıtmaktadır! Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

5 Devam… Özel eğitim (ÖE): Yetersizliği olan çocukların gereksinimlerini karşılamak için özel olarak desenlenen eğitimdir. İlgili hizmetler (İH): Ulaşım, terapi ve danışma gibi eğitimsel olmayan destek hizmetleridir. Yetersizliği olan çocuk (YOÇ): Tanılanmış bir yetersizliği olan ve bu nedenle özel eğitim ve ilgili hizmetlere gereksinim duyan çocuktur. Gelişim geriliği (GG): Beş gelişim alanının (zihinsel, iletişim, fiziksel, uyumsal ve sosyal-duygusal) biri ya da daha fazlasında gelişimde gerilik olması durumudur. Gelişim geriliği riski (GGR): Engel ya da gelişim geriliği olmamasına karşın biyolojik ve/veya çevresel nedenlerle gelişimde gerilik/gecikme ortaya çıkma olasılığı olması durumudur. Özel gereksinimli çocuk (ÖGÇ): Tanılanmış bir yetersizliği bulunan, gelişim geriliği olan ya da gelişim geriliği riski olan çocuklardır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

6 Devam… Erken çocukluk eğitimi (EÇE): Doğumdan 8 yaşına kadar olan tüm çocuklara sunulan eğitim hizmetleridir. Erken eğitim/müdahale (EM): Yetersizliği olan, gelişim geriliği olan ya da gelişim geriliği riski bulunan çok küçük çocukların özel gereksinimlerini karşılamak için bebekler ve oyun çağı çocuklarına (036 ay) ve ailelerine sunulan hizmetlerdir. Okul öncesi özel eğitim (OÖÖE): 3 -5 yaş arasındaki yetersizliği ya da gelişim geriliği olan çocukların gereksinimlerini karşılamak için sunulan özel eğitim ve ilgili hizmetlerin bütünüdür. Erken çocukluk özel eğitimi (EÇÖE): Yetersizliği olan ya da gelişim geriliği olan çocuklara (0 -8 yaş) ve bu çocukların ailelerine erken eğitim, okul öncesi eğitim ve ilköğretim birinci kademede sunulan hizmetlerdir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

2. EÇÖE ile EÇE arasındaki benzerlikler ve farklılıklar nelerdir? 7 Benzerlikler EÇÖE felsefesini, daha kapsamlı bir alan olan EÇE’den alır ve bu alana katkı sağlar, ancak farklılıklarda gösterir. Her iki alanda, küçük çocuklara ve ailelerine doğrudan hizmet sunar. Her iki alanında takip ettiği ilkeleri/rehberlikleri vardır. Bu iki rehberlikte de uygulama ortak kavram olarak kullanılır. Bu kavram, felsefi bir bakış açısını yansıtır. Aslında bu kavram gerçekte yapılanlardan daha çok ideal olanı dile getirmektedir. EÇE günümüzde gelişimsel açıdan uygulamalar rehberliğini izlerken EÇÖE ise önerilen uygulamalar rehberliğini izler. EÇÖE, günümüzde gelişimsel açıdan uygulamalar rehberliğini izlemektedir. EÇE ve EÇÖE alanlarının paylaştığı diğer bir felsefe de disiplinler arası yaklaşımı önemsemektir. Bir diğer benzerlik ise hizmet verilen çocukların yaş aralığıdır. Her iki alanda erkenlik kavramını kullanır. Ancak EÇÖE erken kavramıyla doğumdan ya da yetersizliğin tanılanmasından ya da gelişim geriliğinin belirlenmesinden itibaren olan süreyi vurgulamaktadır. EÇE ise daha çok 3 yaştan 5 yaşa kadar olan okulöncesi yaştaki popülasyona odaklanma eğilimindedir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… 8 Faklılıklar EÇE ile EÇÖE arasındaki en önemli fark, çok az kişi tarafından ifade edilen ücret konusudur. EÇÖE programları engelli ya da gelişim geriliği olan küçük çocukların ailelerine yasalar gereği ücretsiz olarak sunulur, EÇE ise nadiren ücretsizdir. EÇÖE’nin çocukların gelişimini EÇE de yaygın olarak kullanılandan daha fazla değerlendirmesi ve izlemesidir. EÇÖE’de değerlendirme, çocukların bireyselleştirilmiş planlarındaki ilerlemeyi belgelemek amacıyla sürdürülür. EÇE’de ise böyle bir planlama yoktur ve değerlendirme neredeyse yıldan yıla yapılır Küçük çocuklarla kullanılan öğretim yöntemlerine ilişkindir. EÇÖE uzun süredir doğrudan öğretim ve diğer didaktik öğretim yöntemlerini işe koşar ve de davranış değiştirmeyi kullanır. EÇE ise öğretimde yapılandırmacı (keşfedici) yaklaşımları kullanır ve davranış değiştirmeyi kullanmaktan uzak durur. Dördüncü farklılık, ailelerle çalışma alanlarının farklılaşmasıdır. EÇÖE aile katılımına yüksek düzeyde önem verir ve hatta bazı programlar ebeveynleri yasal karar alma sürecinde otorite olarak görür. EÇE de ise böyle bir uygulama henüz yaygın değildir. Son fark, geçiş planlamasıdır. EÇÖE engelli olan, gelişim geriliği olan ya da risk altındaki çocukları bir sonraki yerleştirme için hazırlama gerekliliğini vurgular. EÇE ise sonraki çevrenin çocuğun gereksinimlerini karşılayacağını varsayar. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLUar.

3. EÇÖE nasıl ortaya çıktı? 9 1. Özel eğitim programlarının 2. Okul öncesi eğitim programlarının 3. Destekleyici/tamamlayıcı eğitim programlarının uygulamalarını öğretim yöntemlerini değerlerini hizmet verme yöntemlerini BİRLEŞTİREREK ORTAYA ÇIKTI Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

10 Devam… 1. Özel eğitim programları (farklı engel gruplarındaki çocukların gereksinimleri temel alınarak hazırlanan programlar) Ø Türkiye: Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı/Ankara Üniversitesi ve diğerleri 2. Okul öncesi eğitim programları (okul öncesi çocukların gelişimlerini desteklemeyi amaçlayan programlar) Ø Türkiye: MEB Bağımsız Anaokulları ve Özel Kurumlar 3. Destekleyici/tamamlayıcı eğitim programları (gelişim geriliği riski olan ya da dezavantajlı çocukları desteklemeyi hedefleyerek yoksul çocukların ilkokul başarılarını arttırmayı amaçlayan eğitim programları) Ø Türkiye: AÇEV-Eşit Fırsat/Boğaziçi Üniversitesi Portage/Hacettepe Üniversitesi Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… 11 1. Özel eğitim programları Toplumsal tutumlar v Acıma ve/veya yok etme v Dinlerin etkisi, acıma ve koruma (koruyucu evler, kurumlar) v Eğitim programları v Yasal zorunluluklar, parasız ve uygun eğitim Öncüler-eğitimciler: engelli çocuklar öğrenebilir v Itard, Braille, Galton, Binet, Freud Devlet okullarında özel eğitim hareketi (1930 -1940) v İlk özel eğitim okulu 1869, Boston, sağırlar okulu; ilk özel eğitim sınıfı, ZE, 1896 v Geniş çaplı kurumsallaşma ve ayrıştırma, Eugenics Hareket v II. Dünya Savaşı, yoğun taramalar, beklenenin üstünde engelli birey v II. Dünya Savaşı sonrası atak (1947 -1972) özel eğitim programlarında %700 artış (engellilere yönelik araştırma, teknoloji ve bilgi artışı; aktivist ebeveynler; sosyal ve politik savunucular; insan hakları hareketi; mahkeme kararları; yasal düzenlemeler) Günümüzde özel eğitim v Eğitime bakış açısı ve amaçların değişmesi (ayrıcalık/tüm çocukların hakkı; akademik alan/beceri öğretimi; çocuklar eğitime hazır olmalı/hazırlanmalı; çocuk müfredata uymuyorsa dışlama/müfredatta uyarlama; ayrı okul, sınıf/kaynaştırma; v Özel eğitimin tanımının değişmesi (ayrıştırma/bütünleştirme) v Hizmet sunma stratejilerinin değişmesi (uygun eğitim alma hakkı; uygun değerlendirme; BEP/BAHP; Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU kaynaştırma/bütünleştirme; yasal süreç hakkı; en az sınırlayıcı ortam)

Devam… 12 2. Okul öncesi eğitim programları Anasınıfı hareketi v Öncüler (Comenius, 1592 -1670; John Locke, 1632 -1704; Rousseau, 1712 -1778; Pestalozzi, 1746 -1827) v Frobel’in anasınıfı (1800’lerin başı-Almanya-oyun ve kavram öğretimi) v Amerika’daki ilk anasınıfı çalışmaları (1856 Almanca konuşan, 1860 İngilizce konuşan çocuklar için) v Anasınıfı hareketinde reform (Frobel’in fikirlerine karşı; doğal etkinlikler, aktif öğrenme, müfredat, kişisel deneyim, öğretim yöntemleri) Yuva / okul öncesi hareketi v Mc Millan Kardeşler (1910/İngiltere): sosyal yönden dezavantajlı/risk çocuklar, bakım/fiziksel/zihinsel gelişim odak noktası, yapılandırılmış eğitim, duyu eğitimi, önleme amaçlı v Aynı yıllar (1907) İtalya’da Montessori: gelişim geriliği olan ve yoksul çocuklara duyu eğitimi v ABD de ilk yuva (1922) v Üniversitelerde laboratuvar yuvalar: öğretmen eğitimi, araştırma, çocuklara hizmet v II. Dünya Savaşı ve bunalım yılları Günlük bakım evleri hareketi v Eğitimden ziyade bakım odaklı v 1920’lerde Avrupa ve Amerika'da yaygın (endüstri devrimi) v 1920 -40 yılları savaş dönemi/çalışan kadın/bakımevleri çözüm v Bakıma eğitim amacı eklendi v Ön koşullar geliştirildi (özürlüler kabul edilmedi) v 1960’larda Avrupa ve Amerika'da yasalar ve standart kurumlar oluşturuldu Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… 13 3. Destekleyici/tamamlayıcı eğitim programları Engelli olmayan, düşük SED ve yoksul gecekondu bölgelerindeki dezavantajlı çocuklara erken deneyimler/yaşantılar sağlamak amacıyla yaratıldı Bu çocukların çoğu ırk-etnik azınlık gruplarından, zihinsel yeteneklerinde, dil performanslarında ve diğer akademik alanlarda sınırlılıkları var, okul başarısızlığı yaşıyorlar ve sıklıkla zihin engelliler için açılan özel eğitim sınıflarına yerleştiriliyorlar Yaşamlarına müdahale etmek ve okul başarısızlığını önlemek amacıyla oluşturulan programlar Head Start ve Follow-Through gibi yoksullukla savaş programları bu programların öncüleri Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… 14 Head Start Projesi (1965) v Yoksullukla savaş ve insan hakları hareketinin doğduğu 1960’ların politik iklimi, Kenedy ve Johnson yönetimde «diğer Amerika» keşfediliyor, 35 milyon insan yoksulluk içinde yaşıyor, bu aileler uygun yiyecek, barınma ve sağlık hizmetlerinden yoksun v Gelişimi destekleme, zihinsel gelişim için erken yaşların önemi, çevrenin gelişim üzerindeki etkisi, okula hazır hale getirme v Başlangıçta 8 haftalık pilot yaz program, sonra yıllık program v Çocuğu bütün olarak ele alma: sağlık, sosyal hizmetler ve eğitim v %10’u engelli (1968) v Etkileri o o o 1965 -68: altın yıllar 1969 -74: hayal kırıklığı dönemi yaz programı etkili değil, yıllık program zihinsel gelişimde aileler üzerinde etkili 1975 sonrası: karabulutların dağıldığı «uyuyan etkinin» ortaya çıktığı dönem Follow-Through Projesi (1967) v Müdahalenin sürdürülmesi v Head Start’ın anasınıfı-ilkokul 3’e kadar uzatılması v Okula hazır hale gelme v Kişisel-sosyal gelişim Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU v Uzun dönemdeki başarı

4. EÇÖE’nin temel varsayımları nelerdir? 15 1. Engelli ya da riskteki çocuklar gelişimlerini ve başarılarını en üst düzeye çıkarmak için özel hizmetlere gereksinim duyarlar. 2. Engelli çocukların aileleri sıklıkla özel gereksinim ve stres yaşarlar. 3. Hizmetlerin erken dönemde sunulması, çocuklar ve aileleri için en uygun sonuçlara ulaşılması anlamına gelebilir. 4. Her bir çocuğun ve ailenin benzersiz özellikleri, gereksinimleri ve kaynakları nedeniyle, hiçbir programın ya da hizmet modelinin tüm bireylerin gereksinimlerini karşılayacağı beklenmemelidir. Bu nedenle hizmetleri planlama ve sunmada bireyselleştirilmiş bir yaklaşım temeldir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

5. EÇÖE’nin özellikleri nelerdir? 16 1. Üç temel alandan değerlerini ve uygulamalarını alır: özel eğitim, erken çocukluk eğitimi ve destekleyici/tamamlayıcı eğitimin uygulamaları, öğretim yöntemleri, hizmet sunma modelleri ve değerlerinin bir karışımını yansıtma 2. Kesişen kategorik bir alandır: tüm engel türlerini (görme, işitme, zihinsel yetersizlik, vb. ) tüm yetersizlik derecelerini (hafif, orta, ağır, çok ağır) 0 -8 yaş aralığındaki tüm çocukları (bebeklik, yeni yürüyen çocuk, okul öncesi, anasınıfı, ilköğretim birinci kademe) tüm yerleştirme seçeneklerini (yarı/tam zamanlı kaynaştırma, tersine kaynaştırma, ayrı özel eğitim kurumları, vb. ) tüm hizmet türlerini (eve dayalı, kuruma dayalı, hastane ya da klinik ortamları) 3. Müdahale amacı olan bir alandır: yetersizliği olan, gelişim geriliği olan ya da risk altında olan küçük çocuklara ilk ve önde gelen müdahale programları sunma yetersizliğin etkilerini en aza indirme risk altındaki çocuklarda yetersizlik ortaya çıkmasını önleme ikincil yetersizliklerin ortaya çıkmasını önleme yoğun, kapsamlı, sürekli ve her çocuğun bireysel gereksinimlerine odaklanan müdahale sunma Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

17 Devam… 4. Kendi hizmet dağıtım yaklaşımları olan bir alandır: özel eğitimden destekleyici eğitime kadar uzanan geniş bir aralıkta yer alan alternatif yaklaşımlar sunma esnek ve yaratıcı hizmet dağıtım sistemi tüm ülkeye yayılan, tüm yaş gruplarını kapsayan, coğrafik farklılıklara duyarlı, yerel kaynaklarla desteklenen, tüm yetersizlik derecelerini kapsayan, yasal gerekliliklere uygun 5. Kendi müfredat öncelikleri olan bir alandır: küçük engelli çocuklar için müfredat ve öğrenme etkinliklerine sahip olma, daha yapılandırılmış ve bireysel etkinlikler kullanma spesifik becerilerin (yürüme, konuşma, yemek yeme, vb. ) öğretimi beklenen gelişimin olmadığı alanları (iletişim, bilişsel, vb. ) desteklemek yetersizlik nedeniyle akranlarının çok gerisine düşmeyi önlemek güçlük çekilen bazı davranışları (kalem tutma, vb. ) öğretmek dil ve konuşma, motor gelişim gibi spesifik alanlarda özel terapiler sağlamak 6. Kendi değerlendirme işlemleri olan bir alandır: okul çağı çocuklarından farklı olarak gelişim alanlarında çocukların gelişim düzeyini belirleme değerlendirme türleri ve amaçları (vaka bulma ve tarama, tanılama, gelişimsel değerlendirme, çocuğun günlük programındaki gelişimini izleme ve müdahale programını değerlendirme) Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

18 Devam… 7. Kendi tanılama ve etiketleme sistemi gerektiren bir alandır: daha az etiketleyici olması nedeniyle … engeli/yetersizliğinden daha çok özel gereksinimli, gelişim geriliği riski gibi tanıları kullanma 5 yaştan önce engelli/özürlü kavramını kullanmaktan kaçınma 8. Çoklu disiplinleri kapsayan bir alandır: çocuğun fiziksel, duyusal, dilsel, bilişsel, uyumsal ve sosyal-duygusal alanlarda iyi olması kapsamlı hizmet programları (değerlendirme, eğitimsel programlar, özel terapiler, ebeveyn danışmanlığı ve eğitimi, tıbbi konular, beslenme, aile için sosyal hizmetler, vb. ) gerektirmesi pek çok alandan profesyonellerin (eğitim, sosyal, sağlık ve aile hizmetleri, vb. ) yer alması nedeniyle ekip çalışmasını gerektirme 9. Ekip üyeleri olarak anne-babaları kapsayan bir alandır: müdahalenin başarılı olabilmesi için aile üyelerinin aktif olarak ekipte yer alma gerekliliği çocuğun değerlendirilmesinde eşsiz bir bilgi kaynağı çocuğun gelişimini izlemede ekibin bir üyesi çocuğa uygulanan eğitimsel ya da terapötik müdahalelere aktif katılımcı anahtar müdahaleci Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

6. EÇÖE’nin dayanakları nelerdir? 19 A. Erken yaşların/yılların önemi: Erken yaşlarda, sonraki bütün gelişimin doğasını etkileyen öğrenme ve davranışların ilk örüntüleri kurulmaktadır. Doğumdan çocuğun okula başlamasına kadar geçen süre, insan gelişiminin sürekliliğinde önemli bir zaman dilimidir. Bu dönemde büyüme hızı sıra dışıdır. Sonraki bütün öğrenmelere temel oluşturacak motor, duyusal, sosyalduygusal, bilişsel ve fiziksel gelişim alanlarındaki temel özellikler şekillenmektedir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

20 Devam… B. Kritik dönemler fikri: Araştırmalar, çocuğun öğrenme deneyimlerine duyarlı ve tepki verici olduğu erken yaşlarda kritik ve hassas dönemlerin varlığını göstermektedir. Bu zaman aralığı süresince çevresel uyaranlar belirli türde öğrenmelerin üretilmesinde ya da belirli tepkilerin alınmasında daha güçlü olabilmektedir. Kritik dönemler; gelişim için gerekli olan belirli tepki örüntülerinin sergilenmesi için belirli uyaranların sunulduğu ve özel deneyimlerin ortaya çıktığı dönemlerdir. Bu zaman aralığı, gelişimin daha hızlı olduğu, bu nedenle çocuğun yoksun çevrelerin etkilerine de en açık olduğu dönemdir. Kritik dönem kaçırılmışsa; becerilerin / tepkilerin kazanılabilmesi için uyaranların daha uzun süreli ve daha yoğun olarak verilmesi gerekir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

21 Devam… C. Zeka ve diğer özelliklerin esnekliği: Zeka ve diğer özellikler, doğumda sabit değildir, ancak çevresel etkilerle ve öğrenmelerle şekillenmektedir. Çevresel faktörler, her insanın doğasının şekillenmesinde etkili bir güç olabilmektedir. Bu faktörler; fiziksel bakım ve beslenme, çocuğu dikkate alan uygulamalar, uygun uyaranların niteliği ve miktarı, evin duygusal ya da güdüleyici özellikleri, anne babanın değerleri ve eğitim ve öğrenme fırsatlarıdır. Zeka sabit değildir, değişen bir özelliktir! Yetişkinlikte daha sabit hale gelse de, özellikle erken yaşlarda değişmektedir! Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

22 Devam… D. Engelin ve risk durumlarının çocuklar üzerindeki etkileri: Engellilik durumu ve diğer faktörler, birincil engeli daha da ağırlaştırabilmekte ya da ikincil bir engel ortaya çıkarabilmektedir. Engellilik, çevre ile etkileşimi engelleyerek normal öğrenme sürecini etkilemektedir. Engelli çocuklar akranlarına göre daha az etkili öğrenen çocuklardır. Çevrenin niteliğindeki sınırlılıklar: v Küçük engelli çocuğun çevresi yoksunlukla tanımlanır. Engel, çevreden gelen uyaranları alabilmek için gereksinim duyulan duysal, motor ya da bilişsel süreçleri sınırlar. Çevreden bilgi alma konusunda çocuğun yeteneklerindeki sınırlılıklar: v Öğrenmenin gerçekleşmesi için duysal işlemlere ihtiyaç vardır; işitmek, görmek, dokunmak, vb. Önkoşul becerilerdeki gecikmenin yeni öğrenmeleri etkilemesi: v Engelli çocuklar iki kat risk altındadır; temel bir algısal, motor, dil, dikkat becerisinin eksikliği önkoşul diğer becerilerin öğrenilmesini engelleyebilmektedir, bu durumda daha ileri engellerin ortaya çıkması kaçınılmazdır. Öğrenme fırsatlarına çocuğun tepkiselliğindeki sınırlılıklar: v Engel durumları çocuğun motivasyonunu ve ilgisini azaltabilmektedir. Çocuklar denemekten, başarısızlıktan dolayı hayal kırıklığı ya da korku yaşayabilmektedir. Zihinsel yetenekler ve bilişsel işlevlerdeki sınırlılıklar: v Tüm engel türleri zihinsel yetenekler ve bilişsel işlevlere zarar verebilmekte ya da sınırlılığa yol açabilmektedir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

23 Devam… E. Gelişim üzerinde çevre ve erken deneyimin etkileri: Bir çocuğun çevresi ve erken deneyimler, özellikle de zengin ya da yoksun bir çevre, gelişim ve öğrenme üzerinde temel bir etkiye sahiptir. Çevre ve erken deneyimler, çocuğun tam potansiyeline ulaşmasını önemli derecede belirler. Erken çocukluk yıllarında deneyimlerin sürekliliği de hayatidir. Olumlu ve uyarıcı deneyimler ya da erken travmalar ile yoksunluğun gelişimde uzun dönemli etkileri vardır. Çevrenin niteliği özellikle engelli çocuklar için önemlidir, çünkü çevre, yetersizliğin engele dönüşüp dönüşmeyeceğini belirler. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

24 Devam… F. Erken eğitim programlarının sonuçları: Erken eğitim programları küçük çocukların gelişim düzeylerinde önemli farklılıklar yaratabilir ve çocuk okula başladıktan sonra yapılacak iyileştirme çabalarından daha hızlı etki yapabilir. Dezavantajlı çocukların katıldığı destek eğitim programlarının sonuçları ve engelli çocukların katıldığı erken eğitim programları konusundaki araştırmalar, bu programların yararlarını göstermektedir. Erken eğitim, çocuğun çevreyle etkileşim kurma ve çevreden öğrenme yeteneklerini etkileyerek engelliliğin sınırlamalarını azaltabilmektedir. Erken eğitim ve öğrenme, çocukta ikincil engel gelişmesi olasılığını en aza indirmekte ve gecikecek ya da hiç öğrenilmeyecek gelişimsel becerilerin kazanılma şansını arttırmaktadır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… 25 G. Engelli çocuklara uygun bakım ve uyaran sağlamada ailelerin özel gereksinimleri: Anne babaların engelli ya da risk altındaki çocuklarla ebeveynlik örüntüleri oluşturmada ve kritik dönemler boyunca çocuklarına uygun bakım, eğitim ve uyaran sağlamada özel yardıma gereksinimi vardır. Anne özel bir çocuğun bakım/eğitim gereksinimlerini karşılarken, babalar artan kişisel, ailesel ve ekonomik taleplerle yüze gelmektedir. Erken eğitim programları, anne-babalara büyük bir destek kaynağı sağlamaktadır. Bu programlar; v çocuğa doğrudan yardım etmekte, v aile stresini azaltmakta v anne babaların engelli çocuğa zengin bir çevre sağlama yeterliliklerini arttırmaktadır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… 26 H. Erken eğitimin ekonomik / sosyal yararları: Erken eğitim küçük çocukların gelişim problemlerinin iyileştirilmesi ya da önlenmesinde maliyeti azaltmakta ve daha sonra toplum açısından daha ciddi problemleri önlemektedir. Çocukların gelişimsel problemleri öğrenmelerini açıkça etkileyinceye kadar ele alınmazsa, iyileştirici olabilecek eğitim programlarının ortaya çıkma olasılığı azalmakta ve bu şartlar altında engelli birey hizmetlere daha bağımlı hale gelmektedir. v Özel eğitimin maliyeti v Kurum ve bakımevlerinin maliyeti v Okul öncesi eğitimin maliyeti Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

7. EÇÖE’nin temel amaçları nelerdir? 27 1. Kendi amaçlarına ulaşmaları için aileleri desteklemek: Çocukları aileden ayrı düşünmek sınırlı bir bakış açısıdır. Çocuk tek başına erken eğitimin hedefi değildir, aileler birincil hedeftir. Yasal gereklilikler de aile katılımını gerektirir. 2. Çocuğun katılımını, bağımsızlığını ve ustalığını/uzmanlığını artırmak: Katılım: fiziksel çevre, materyaller ya da diğer kişilerle duruma uygun şekilde uygun etkileşimlere katılma Bağımsızlık: diğer bireylerden olabildiğince az yardım alarak ya da bağımsız olarak işlevsellik gösterme Ustalık/uzmanlık: katılım göstererek yeni bilgi ve beceriler kazanma 3. Anahtar alanlarda gelişimi artırmak: 4. Bilişsel, motor (küçük/ince ve büyük/kaba), iletişim, sosyal ve duygusal, uyumsal / özbakım Çocukların sosyal yeterliğini oluşturmak ve desteklemek: Engelli çocuklar sosyal oyunda daha az zaman geçiriyorlar. Akranlarla etkileşim becerileri zayıf ve daha az etkileşim kuruyorlar. Sosyal beceri yetersizlikleri arkadaşlık kurmalarını ve sürdürmelerinde problemlere yol açıyor. 5. Becerilerin genellenmesini artırmak: Genelleme: bir durumda öğretilen bir becerinin farklı bir içerikte/ortamda, farklı kişiler ve farklı materyallerle kullanılması 6. Normal yaşam deneyimleri hazırlamak ve sağlamak: 7. Gelecekte problemler ya da engellerin ortaya çıkmasını önlemek: Birincil önleme: engel ya da problem ortaya çıkmadan önce önleme; beslenme, alkol ya da uyuşturucu kullanımı, genetik tarama, vb. İkincil Önleme: yüksek risk grubundaki çocuklara hizmet sağlama, özel eğitim hizmetlerine gereksinimi azaltma; prematüre doğum, FKÜ, vb. Üçüncül önleme: problem ya da engel ortaya çıktıktan sonra etkilerini azaltma, ikincil engelin ortaya çıkmasını engelleme; DS, CP, vb. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

8. EÇÖE’de kimler görev almaktadır? 28 Erken Çocukluk Özel Eğitimcisi Özel Eğitim Öğretmeni Hizmet Koordinatörü Sosyal Hizmet Uzmanı Erken Çocukluk Eğitimcisi Okul Öncesi Öğretmen İlkokul Öğretmenleri Çocuk Gelişimi Uzmanı Terapistler ve Diğer Hizmet Personeli v Dil-konuşma terapisti v Fizyoterapist v Uğraşı terapisti v Eğitsel odyolog v Aile terapisti v Psikolog v Doktorlar, hemşireler, vb. v Diğer hizmet personeli (işaret dili tercümanı, bağımsız hareket ve oryantasyon uzmanı, teknoloji uzmanı, vb. ) Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU