AZE 201AE 201EZ 201 ERKEN OCUKLUKTA ZEL ETM

AZE 201/AÖE 201/ÖEZ 201 ERKEN ÇOCUKLUKTA ÖZEL EĞİTİM (EÇÖE) Doç. Dr. HATİCE BAKKALOĞLU

DERSİN İÇERİĞİ 2 ÜNİTE I: EÇÖE’DE TEMEL KONULAR ÜNİTE II: YASAL DÜZENLEMELER ÜNİTE III: ERKEN ÇOCUKLUKTA GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ÜNİTE IV: EÇÖE’DE HİZMET VERİLEN GRUPLAR ÜNİTE V: EÇÖE’DE DEĞERLENDİRME ve PLANLAMA ÜNİTE VI: EÇÖE’DE HİZMET SUNMA MODELLERİ ÜNİTE VII: EÇÖE’DE AİLE KATILIMI ve İŞBİRLİĞİ ÜNİTE VIII: TÜRKİYEDE’Kİ EÇÖE UYGULAMALARI ve SONUÇLARI Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

ÜNİTE II: YASAL DÜZENLEMELER 3 1. Amerika’daki yasal düzenlemeler 2. Türkiye’deki yasal düzenlemeler A. 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (1997) B. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2018) C. Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği (2014) Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

1. Amerika’daki yasal düzenlemeler 4 Uzmanlar, özel gereksinimli çocukların ne kadar erken eğitime başlarlarsa o kadar iyi sonuçlar elde edecekleri konusunda hem fikirdir. Gelişim geriliği olan çocuklar kolaylıkla akranlarını yakalayamazlar. 3 yaşında gelişim geriliğine sahip olduğu belirlenen çocuklarla yapılan 20 yıllık izleme çalışmaları, okul öncesi yıllardaki gelişim geriliği belirtilerinin yetişkinlikte devam eden problemlerin güçlü göstergeleri olduğunu göstermiştir. Çocuklara sağlanan erken eğitim hizmetleri, küçük çocukların bakımı için gerekli olan pahalı kurum maliyetlerini azaltabilmektedir. Çocuklara ilk 5 yaşta eğitim verilmesi sonucunda çocuklar genel eğitime devam edebilirlerse, önemli miktarda para tasarruf edilebilmektedir. Günümüzde EÇÖE’nin yararlı olduğu görüşü ağır basmakta ya da en azından maliyetinin tatmin edici olduğu kabul edilmektedir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

5 Devam… Amerika’daki yasalar, gelişim problemleri olan çocuklar için erken müdahalenin yararları konusundaki anlayışı yansıtmaktadır. 50 yıl öncesine kadar Amerika’da engelli çocuklara hizmet veren federal politikalar yoktu. Erken eğitim hizmetleri başlangıçta, zayıf ekonomik durumdan kaynaklanan sosyal ve çevresel yoksunluğun bir kombinasyonu olan psiko-sosyal dezavantajların yol açtığı okul ve sağlık problemleri için risk altında olduğu düşünülen çocuklar için geliştirilmiştir. Bu programlar, küçük çocuklara eğitim, sağlık ve beslenme desteği sağlamak için finanse edilmiş ve ekonomik açıdan dezavantajlı çevrelerde yaşayan çocukların eşit olmayan durumlarını düzeltmek için desenlenmiştir. Head Start, Abecedarian Projesi Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

6 Devam… Amerika’da Küçük Çocuklar ve Ailelerine Yönelik EÇÖE Hizmetlerini Etkileyen Yasal Düzenlemeler (1) 1973 -Rehabilitasyon Yasasının 504. Bölümü (PL 93 -112) ØYetersizliği olan bireylerin federal hükümetlerce finanse edilen programlara eşit şekilde erişimini sağlamak ve katılımını artırmak için çıkarılmıştır. ØParasız uygun devlet eğitimi alabilmek için, çocuğun temel yaşam etkinliklerini sınırlayan fiziksel ya da zihinsel bozukluğa sahip olması gereklidir. 1975 -Bütün Engelli Çocukların Eğitimi Yasası/EHA (PL 94 -142) ØYetersizliği olan bütün çocuklara eğitim verilmelidir. ØEğitim, en az sınırlayıcı ortamda sağlanmalıdır. ØEğitim, her çocuğa uygun, parasız ve bireyselleştirilmiş olmalıdır. Øİşlemlerin korunması, yasal işlem süreci gerektirir. 1986 -EHA Değişikliği (PL 99 -457) ØBu yasa, özel eğitimi 3 -5 yaş yetersizliği olan çocukları kapsayacak şekilde genişletmiştir. ØBebek ve oyun çağı çocuklarına sunulan hizmetler eyalet yönetimlerince sağlanır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

7 Devam… Amerika’da Küçük Çocuklar ve Ailelerine Yönelik EÇÖE Hizmetlerini Etkileyen Yasal Düzenlemeler (2) 1990 -Engelli Amerikalılar Yasası/ADA ØADA, yetersizliği olan bireylerin kamu binalarına, ulaşıma ve iletişime erişilebilirliğini kapsamaktadır. ØADA, yetersizliği olan öğrenciler için eğitimsel hizmetler sağlama zorunluluğunu ele almamaktadır. 1990 -Engelli Bireylerin Eğitimi Yasası/IDEA ØIDEA, PL 94 -142 ve PL 99 -457’de oluşturulan temelleri genişletmiştir. Ø 6 ilkesi vardır, bunlar: §Hiçbir öğrenci yetersizliği nedeniyle devlet okullarında eğitimin dışında tutulamaz. §Yasal işlem süreci, öğrenci ve ebeveyn haklarını garanti altına alır. §Ebeveynler, çocuklarının eğitimine katılmaya teşvik edilir. §Değerlendirme, adil/doğru ve tarafsız olmalıdır. §Öğrenciler, en az kısıtlayıcı ortamda parasız ve uygun devlet eğitimi almalıdır. §Gizlilik sürdürülmelidir/korunmalıdır. 1997 -IDEA’nın Gözden Geçirilmesi (PL 108 -446) ØBu yasa, yetersizliği olan çocukların genel eğitime daha fazla erişimini sağlamıştır. ØAile üyeleri, öğretmenler ve diğer profesyonellerin işbirliği içinde çalışması için olanakları genişletmiştir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

8 Devam… Amerika’da Küçük Çocuklar ve Ailelerine Yönelik EÇÖE Hizmetlerini Etkileyen Yasal Düzenlemeler (3) 2001 -Hiçbir Çocuk Geride Kalmasın (No Child Left Behind/NCLB) ØNCLB, İlköğretim ve Ortaöğretim Yasasının Gözden Geçirilmesi’dir. ØVurgulanan noktalar: §Sonuçların hesabını verme: Yetersizliği olan çocukların standart test puanları okul performans verilerine dahil edilmiştir. §Bilimsel araştırmalarda neyin işe yaradığını vurgulama: Öğretmenlere ve okul müdürlerine daha iyi bilgi sağlayarak ve okullara daha fazla kaynak aktararak eğitim ve öğretimi geliştirmeyi amaçlamaktadır. §Ebeveynlerin seçeneklerini genişletme: Ebeveynlere çocuklarının gelişimi ve okul performansı konusunda daha fazla bilgi sağlamayı hedeflemektedir. §Yerel kontrol ve esnekliği sağlama: Federal eğitim fonlarının kullanımında ve özellikle alternatif sertifikasyonla öğretmen niteliklerinin geliştirilmesinde esneklik sağlamaktadır. 2004 -Engelli Bireylerin Eğitimi Yasasının Islahı/IDEIA (PL 108 -446) Ø Bu yasa, farklı konuları ele almaktadır. ØIDEIA ile NCLB daha uyumlu hale getirme, özel eğitim gereksinimi olan öğrencileri uygun şekilde belirleme, “yüksek nitelikli öğretmen” için ölçütler geliştirme, bürokratik işlemleri azaltma ve dava sayılarını/mahkeme masraflarını azaltmak için daha fazla işbirliğini teşvik etme. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

2. Türkiye’deki yasal düzenlemeler 9 1980’li yıllara kadar okul öncesi dönemdeki özel gereksinimli çocukların eğitimlerine olanak sağlayacak yasal düzenlemeler yapılmamıştır. İlk düzenleme 1987 tarihli Özel Gereksinimli Çocukların Eğitimi İle İlgili Genelge’dir. Bu genelgede gelişim geriliği olan çocukların okul öncesi eğitimlerine ilişkin düzenlemeye yer verilmiş, ancak yasal bir zorunluluktan söz edilmemiştir. Okul öncesinde özel eğitimin zorunlu hale getirilmesine ilişkin karar, 1997’de çıkarılan 573 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname’de yer almıştır. 2000, 2006 ve 2018 tarihli MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde okul öncesi eğitim hizmetleriyle ilgili düzenlemeler yapılmıştır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

10 A. 573 sayılı Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (1997) Özel Eğitimin Temel İlkeleri MADDE 4. b) Özel eğitime erken başlamak esastır. Tanılama-Değerlendirme-Yerleştirme MADDE 5. Tanılama, değerlendirme ve yerleştirme sürecinin her aşamasında ailenin de görüşü alınarak katılımı sağlanır. Erken Çocukluk Dönemi Eğitimi MADDE 6. Erken çocukluk dönemindeki özel eğitim hizmetleri ailenin bilgilendirilmesi ve desteklenmesi temeline dayalı olarak evlerde ve kurumlarda sürdürülür. Okul Öncesi Eğitim MADDE 7. Tanısı konulmuş özel eğitim gerektiren çocuklar için okul öncesi eğitimi zorunludur. Bu eğitim özel eğitim okulları ile diğer okul öncesi eğitim kurumlarında verilir. Gelişim ve bireysel özellikleri dikkate alınarak, özel eğitim gerektiren çocukların okul öncesi eğitim süreleri uzatılabilir. Kaynaştırma MADDE 12. Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitimleri, hazırlanan bireysel eğitim planları doğrultusunda akranları ile birlikte her tür ve kademedeki okul ve kurumlarda uygun yöntem ve teknikler kullanılarak sürdürülür. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

11 Devam… Özel Eğitim Desteği MADDE 14. Özel eğitim gerektiren bireylere, her tür ve kademedeki eğitim ortamlarında devam ettiği eğitim programlarının amaçlarını gerçekleştirmek üzere özel eğitim desteği verilir. Bu amaçla bireysel ve grupla eğitim imkânları sağlanır. Diğer Okul ve Kurumlarda Özel Eğitim MADDE 20. Durumları normal akranlarıyla birlikte eğitim görmeye uygun olan özel eğitim gerektiren bireyler, eğitim ve öğretimlerini resmi ve özel okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim okullarında sürdürürler. Bu okullarda özel eğitim gerektiren bireylere özel eğitim desteği sağlamak üzere yardımcı derslikler oluşturulur, özel araç-gereç ile eğitim materyalleri sağlanır ve diğer özel tedbirler alınır. Durumları ayrı bir sınıfta eğitilmeyi gerektiren öğrenciler için özür ve özelliklerine göre okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim kurumlarda özel eğitim sınıfları açılır. Resmi ve Özel Öğretim Kurumlarında Özel Eğitim MADDE 24. Resmi ve özel okul öncesi, ilköğretim ve orta öğretim okulları ile yaygın eğitim kurumları; kendi çevrelerindeki özel eğitim gerektiren bireylere özel eğitim hizmetleri sağlamakla yükümlüdürler. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

B. MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2018) Özel Eğitimin Temel İlkeleri Madde 5 – (1) Türk Milli Eğitiminin genel amaç ve temel ilkeleri doğrultusunda öğrencilere; c) Özel eğitim hizmetlerine erken dönemde başlanması, Kademeler Arası Geçişler MADDE 9 – (1) Özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin okulöncesi, ilkokul, ortaokul veya lise kademelerindeki eğitime geçiş süreçlerinde aşağıdaki hususlar dikkate alınır: a) Eğitimin her tür ve kademesindeki geçişlerde eğitsel değerlendirme ve tanılama yapılır. b) İl veya ilçe özel eğitim hizmetleri kurulu tarafından yerleştirme kararı alınan öğrencilerin devam edeceği okullarda RAM’ın planlaması doğrultusunda okul rehberlik servisi ile işbirliği içerisinde öğrencinin okula uyumu ve eğitime erişimi ile ilgili gerekli tedbirler alınarak uygulama takip edilir. c) RAM’ın planlaması doğrultusunda okul rehberlik servisi ile işbirliği içerisinde öğretmenler, yöneticiler, aileler ve öğrenciler için gerekli bilgilendirme çalışmaları yapılır. ç) Özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerden ders yılı sonunda kademeler arası geçiş yapacakların kayıtlı bulunduğu okullarda okul yönetimleri öğrencilerin RAM’a yönlendirilmesi ile ilgili iş ve işlemleri yürütür. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU - 2019

Devam… İzleme MADDE 10 – (1) Özel eğitim hizmetlerinin planlanması ve eğitimde sürekliliğin sağlanması amacıyla erken çocukluk döneminden itibaren eğitimin her kademesinde özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin gelişimlerinin ilgili okul ve kurumlarca takip edilerek kayıt altına alınması esastır. Eğitim Tür ve Kademelerindeki Özel Eğitim Hizmetleri MADDE 11 – (1) Özel eğitim ihtiyacı olan bireylere hizmet verilen her tür ve kademedeki okul veya kurumda eğitim amaçlarının en üst düzeyde gerçekleştirilmesi için aşağıdaki hususlar dikkate alınır: a) 0 -36 aylık özel eğitim ihtiyacı olan çocuklar için erken çocukluk dönemi hizmetleri, ailenin bilgilendirilmesini ve desteklenmesini de içerecek şekilde yürütülür. b) 36 ayını tamamlayan özel eğitim ihtiyacı olan çocuklar için okul öncesi eğitim zorunludur. Çocukların gelişimi ve özellikleri dikkate alınarak okul öncesi dönemde eğitim süresi uzatılabilir. c) Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin her tür ve kademedeki eğitimlerini kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla sürdürmeleri esas olmakla birlikte bu bireylere yönelik özel eğitim kurumları veya özel eğitim sınıfları da açılabilir. d) Resmi özel eğitim okullarında öğrenim gören özel eğitim ihtiyacı olan öğrenciler için örgün eğitim saatleri dışındaki zamanlarda tamamlayıcı eğitim faaliyetleri düzenlenebilir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU - 2019

Devam… Erken Çocukluk Dönemi Eğitimi MADDE 12 – (1) 0 -36 aylık özel eğitim ihtiyacı olan çocuklar için erken çocukluk dönemi eğitim hizmetleri il veya ilçe özel eğitim hizmetleri kurul kararı ile özel eğitim okulları, okul öncesi eğitim kurumları, bünyesinde ana sınıfı bulunan eğitim kurumları ile çocuk ve ailenin ihtiyaçları doğrultusunda evlerde de yürütülür. (2) Erken çocukluk dönemi eğitim hizmetlerinin yürütülmesinde aşağıdaki hususlar dikkate alınır: a) Bu hizmet, velinin yazılı talebi üzerine Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu Raporu doğrultusunda il veya ilçe özel eğitim hizmetleri kurulunca planlanır. b) Bakanlıkça hazırlanan eğitim programı esas alınarak özel eğitim ihtiyacı olan çocuk için BEP hazırlanarak aile eğitimi yoluyla hizmet verilir. c) Erken çocukluk dönemi eğitim hizmetleri, ailelerin çocuklarının eğitimine katılım sağlayacakları şekilde kurumda veya evde yürütülür. ç) Eğitim faaliyetleri her bir çocuk için haftada 2 gün, ikişer eğitim saati olacak şekilde, okulun ders saatleri içinde veya dışında ihtiyaç halinde hafta sonu da planlanabilir. Bir eğitim saati 40 dakikadır. d) Erken çocukluk döneminde sunulacak eğitim hizmetleri özel eğitim öğretmenleri, okul öncesi öğretmenleri, çocuk gelişimi ve eğitimi öğretmenleri tarafından yürütülür. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU - 2019

Devam… Aile Eğitim Hizmetleri MADDE 18 – (1) Aile eğitimi, her tür ve kademedeki özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin eğitimine katkı sağlamak amacıyla aileye verilecek her türlü rehberlik ve eğitim hizmetlerini içerir. Bu hizmetler Bakanlıkça hazırlanan aile eğitimi programı doğrultusunda okul ve kurumlarda yürütülür. Kaynaştırma/Bütünleştirme Yoluyla Eğitim MADDE – 22 (3) Okul öncesi eğitim, ilköğretim ya da mesleki ve teknik eğitim programlarının uygulandığı özel eğitim okullarında kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim verilebilir. Özel Eğitim Programı Uygulayan Özel Eğitim Sınıfları MADDE 28 – (1) Okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve mesleki eğitim veren ortaöğretim kurumlarında özel eğitim programı uygulayan özel eğitim sınıfları açılabilir. Bu sınıflarda eğitim hizmetlerinin yürütülmesinde aşağıdaki hususlar dikkate alınır: g) Okul öncesi kademesinde açılan sınıflarda etkinlikler okul öncesi öğretmeni ile özel eğitim öğretmeni tarafından okutulur. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU - 2019

Devam… Özel eğitim ihtiyacı Olan Bireyler İçin Açılan Okul Öncesi Eğitim Kurumları MADDE 30 – (1) 36 ayını tamamlayan ve 66 ayını doldurmayan çocuklar için özel eğitim anaokulu açılabileceği gibi bu çocuklar için, ilkokul kademesinde eğitim veren özel eğitim okulları, bağımsız anaokulları ve diğer ilkokullar bünyesinde özel eğitim anasınıfları da açılır. (2) Eğitim hizmetlerinin yürütülmesinde aşağıdaki hususlar dikkate alınır: a) Sınıf mevcutları en fazla 5 öğrenciden oluşur. Bu sınıflarda yetersizliği olmayan çocuklar da öğrenim görebilir. Bu durumda 5’i özel eğitim ihtiyacı olan öğrenci olmak üzere sınıf mevcutları en fazla 14 öğrenciden oluşur. b) Sınıflar oluşturulurken öncelikle aynı tür yetersizliği olan çocuklar aynı sınıfta olacak şekilde planlama yapılır. Ancak zorunlu hâllerde farklı tür yetersizliği olan çocuklar da bir arada eğitim görebilir. c) Bakanlıkça hazırlanan eğitim programı uygulanır. Bu program esas alınarak hazırlanan çocuğa yönelik gelişim raporu her dönem sonunda e-Okul sistemine işlenerek bir örneği veliye verilir. ç) Okul yönetimince düzenlenen zaman çizelgesine göre öğretmenlerin günlük çalışma ders saati süresini aşmayacak biçimde eğitim yapılır. d) Özel eğitim okulları bünyesinde faaliyet gösteren özel eğitim anasınıfları bulundukları okulların günlük zaman çizelgesine uyarlar. e) Özel eğitim anaokulu ile özel eğitim anasınıflarında günde 50’şer dakikalık 6 etkinlik saati süre ile eğitim verilir. Ancak özel eğitim anasınıflarında eğitim ve öğretime başlama ve bitiş saati ile öğle yemeği saati, bünyesinde açıldığı okulun günlük zaman çizelgesine göre planlanır. f) Etkinlikler okul öncesi öğretmeni ile özel eğitim öğretmeni tarafından yürütülür. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU - 2019

C. MEB Okul Öncesi Eğitimi ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği (2014) Kayıt Zamanı ve Kayıt Yaşı MADDE 11. (5. ç) Rehberlik ve araştırma merkezlerinde oluşturulan Özel Eğitim Değerlendirme Kurulunca hazırlanan rapor doğrultusunda tam zamanlı kaynaştırma yoluyla okul öncesi eğitim kurumlarına yönlendirilen (Değişik ibare: RG-25/6/2015 -29397) 36 -71 aylık çocuklar bu kurumlara kaydedilir. Bu sınıfların mevcutları 10 çocuk bulunan sınıflarda iki, 20 çocuk bulunan sınıflarda ise bir çocuk olacak şekilde oluşturulur. (5. d) Özel eğitim değerlendirme kurulu raporu doğrultusunda, tam zamanlı kaynaştırma yoluyla eğitimlerini sürdüremeyecek durumda olan ağır düzeyde yetersizliği bulunanlar ile birden çok yetersizliği olan çocuklar, bu kurumlarda fiziki mekânın uygun olması ve özel eğitim öğretmeni istihdam edilmesi kaydıyla açılan özel eğitim sınıflarına kaydedilirler. Ölçme ve değerlendirme MADDE 20 (1. c) Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrenciler için; Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı Geliştirme Birimi tarafından bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) hazırlanır ve bu öğrencilerin başarıları, bu programda yer alan amaçlara göre değerlendirilir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU - 2019

Devam. . . Destek eğitim odası açılması MADDE 84 (1) (Değişik: RG-10/7/2019 -30827) Tam zamanlı kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim alan öğrenciler ile özel yetenekli öğrenciler için okul öncesi eğitim ve ilköğretim kurumlarında özel eğitim desteği verilmesi amacıyla okulun fiziki imkânları doğrultusunda destek eğitim odası açılır. (2) Destek eğitim odasındaki eğitim hizmetleri, ilgili mevzuat hükümleri doğrultusunda yürütülür. (3) Destek eğitim odasının öğretim materyalleri ve donanım ihtiyaçları öğrencilerin ihtiyaç ve özellikleri dikkate alınarak sağlanır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU - 2019