AZE 201 ERKEN OCUKLUKTA ZEL ETM Do Dr

AZE 201 ERKEN ÇOCUKLUKTA ÖZEL EĞİTİM Doç. Dr. HATİCE BAKKALOĞLU

2 DERSİN İÇERİĞİ ÜNİTE I: EÇÖE’DE TEMEL KONULAR ÜNİTE II: YASAL DÜZENLEMELER ÜNİTE III: ERKEN ÇOCUKLUKTA GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ÜNİTE IV: EÇÖE’DE HİZMET VERİLEN GRUPLAR ÜNİTE V: EÇÖE’DE DEĞERLENDİRME ve PLANLAMA ÜNİTE VI: EÇÖE’DE HİZMET SUNMA MODELLERİ ÜNİTE VII: EÇÖE’DE AİLE KATILIMI ve İŞBİRLİĞİ ÜNİTE VIII: TÜRKİYEDE’Kİ EÇÖE UYGULAMALARI ve SONUÇLARI Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

ÜNİTE VI: EÇÖE’DE HİZMET SUNMA MODELLERİ 3 1. EÇÖE’de hizmet sunma modeline karar vermede kullanılan ölçütler 2. Hizmet sunma modelleri A. Ev temelli program modeli B. Kurum temelli program modeli C. Ev + kurum temelli program modeli D. Teknoloji temelli program modelleri E. Gezici öğretmen/danışmanlık modelleri F. İlköğretimde kullanılan modeller Genel eğitim sınıfı Kaynak oda Ayrı özel eğitim sınıfı Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

1. EÇÖE’de hizmet sunma modeline karar vermede kullanılan ölçütler 4 EÇÖE’de hizmet sunma modeline karar verilirken aşağıdaki ölçütler dikkate alınmalıdır: Kime? (Hizmetin hedefi kim? ) Çocuk, anne, aile, vb. Ne zaman? (Hizmet vermeye ne zaman başlanacak? ) Hamilelikte, doğumdan sonra, bebeklikte, okul öncesinde, vb. Ne? (Sağlanacak hizmet ne? ) Tarama, tanısal değerlendirme, eğitim, terapötik hizmetler, aile danışmanlığı, tıbbi hizmetler, ulaşım, vb. Nerede? (Hizmet verilen ortam neresi? ) Ev temelli, kurum temelli, okulöncesi program, klinik, vb. Kimin üzerinden? (Birincil müdahale aracı kim? ) Anne baba, öğretmen, gönüllüler, disiplinler arası ekip, vb. Ne ile? (Sunulacak hizmetin içeriği ne? ) Bireysel program, kaynaştırma programı, ayrıştırılmış program, vb. Kimin aracılığıyla? (Hizmeti sağlayan kurum hangisi? ) Devlet okulu, özel kurum, devlet kurumu, vb. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

2. Hizmet sunma modelleri 5 A. Ev temelli program modeli F. İlköğretimde kullanılan modeller B. Kurum temelli program modeli HİZMET SUNMA MODELLERİ E. Gezici öğretmen / danışmanlık modelleri Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU D. Teknoloji temelli program modelleri C. Ev+kurum temelli program modeli

A. Ev temelli program modeli 6 Eğitimcinin ailenin evine giderek, doğrudan çocukla, çocuğun ailesiyle ve/veya her ikisiyle birden çalıştığı modellerdir. Müdahalenin odağı çocuk veya aile ya da her ikisi olabilir. Eğitimci evdeyken çocukla doğrudan, dolaylı ya da hem doğrudan hem de dolaylı yoldan çalışabilir: Doğrudan Dolaylı Doğrudan + Dolaylı Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU Øçocukla oyun oynayarak gelişim ve öğrenmesini desteklemek Øbeceri öğretimi yapmak gibi Øçocukla oyun oynarken anneye/bakıcıya rehberlik etmek Øetkileşimi desteklemek gibi Øhem çocuk hem de anne ile çalışmak

Devam… 7 Doğrudan destek Dolaylı destek Özel eğitimci (dolaylı ve doğrudan destek) Özel eğitimci (dolaylı destek) Anne / bakıcı (doğrudan destek) İş uğraşı terapisti (doğrudan destek) Özel eğitimci (doğrudan destek) Hedef çocuk Fizyoterapist (doğrudan destek) Dolaylı + doğrudan destek Dil konuşma terapisti (doğrudan destek) Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU Anne / bakıcı (doğrudan destek) Hedef çocuk

Devam… 8 Önerilen uygulamalar: v Müdahaleler, ev ve doğal ortamlardaki yemek, banyo, oyun, dinlenme ve yatma zamanı gibi günlük yaşam etkinliklerine gömülmelidir. v Müdahaleler, bütün aile üyelerini kapsamalıdır. v Müdahalelerin yoğunluğu ve sağlanan hizmetlerin türü, çocuğun ve ailenin gereksinim düzeyiyle uyumlu olmalıdır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

9 Devam… Ev ziyaretlerinde eğitimcinin gerçekleştirebileceği etkinlikler: v Çocukla oyun oynama konusunda model olma ve aile üyelerine bunları öğretme, v Aile üyelerinin çocukla etkileşimi hakkında geri bildirim verme, v Çocuğun bir beceriyi farklı şekillerde ve ortamlarda kullanma becerisini gözleme ve destekleme, v Çocuğun becerilerini ve öğrenmesini artırma yolları konusunda ebeveynlerle / bakıcılarla fikir alışverişinde bulunma. Ev ziyaretleri ailenin evinde yapılabilir ya da ailenin talebine göre büyükannenin evi gibi başka bir yerlerde de gerçekleştirilebilir. Temel nokta, çocuk ve aile için tipik olan yerler, yani doğal çevre ya da ortamlar olmasıdır. Eğitimciler, çocuğa öğretilecek becerileri ailenin etkinliklerine gömme yollarını bulmalıdır. Evdeki en iyi öğretim etkinliklerinin, çocuk ve aile için eğlenceli ve basit olanlar olduğu unutulmamalıdır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

10 Devam… Avantajları: ØÇocuk ve ailelerle kendi, doğal ortamlarında sürekli bağlantı kurmak ØZamanda esneklik ØBütün aile üyeleriyle ilişkilerde artış ØHizmetlerin yoğunluğunda esneklik ØDüşük maliyetli hizmetler Dezavantajları: ØBebeklik-oyun çağı çocukluğu programlarında hizmet sağlayanlar arasındaki eğitim ve deneyim farklılıkları ØTerapiler gibi ek / ilgili hizmetlerin koordinasyonunda sınırlılık ØTipik gelişen aynı yaştaki çocuklarla ilişkilerde sınırlılık Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

B. Kurum temelli program modeli 11 Kurum temelli programlarda hizmet almak için çocuklar bir merkeze giderler ve bireysel ya da grup eğitimi alırlar. Sağlanan hizmetler, personel sayısına ve hizmeti sunan kurumun kaynaklarına göre farklılaşabilir. Bazı programlarda eğitimciler çocuğa doğrudan hizmet sağlar ve ailelerle düzenli görüşmeler yaparlar. Bazı programlarda ebeveynler çocuklarıyla müdahaleye rehberlik edilen bir merkeze gelirler ve eğitimciler aileye müdahalenin nasıl yürütüleceğini öğretir ya da model olur. Bazı programlarda ise ailelere düzenli aralıklarla kardeşlerin ve/veya geniş aile üyelerinin katılabildiği bilgi, eğitim ya da sosyal oturumlar sunulur. Sağlanan hizmetler; çocuğun yaşına, çocuğun ve ailenin gereksinimlerine ve hizmeti sunan kurumun kaynaklarına göre değişebilir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

12 Devam… Önerilen uygulamalar: v Fiziksel ortam çocukların bağımsız oyun oynamasını ve öğrenmesini artırmak için güvenli, temiz, engelsiz ve ulaşılabilir olmalıdır. v Yetişkin personel-çocuk oranı güvenlik, sağlık ve amaçlara ulaşmayı maksimum hale getirecek şekilde düzenlenmelidir. v Dil-konuşma terapisi ve fizyoterapi gibi destek hizmetler çocuğun ve ebeveynlerin gereksinimleri belirlenmeksizin verilmemelidir. v Sağlanan materyal ve oyuncaklar gelişimsel olarak uygun olmalıdır. v Etkinlikler çocuğun yetişkinlerle, akranlarıyla ve materyallerle etkileşim başlatmasını, seçim yapabilmesini ve katılımını artırmalıdır. v Ekip üyeleri düzenli olarak diğer personelle ve ailelerle iletişim içinde olmalıdır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… 13 Avantajları: ØHem çocuk hem de aile için düzenli ve önceden planlanmış program sunma ØÇocuklar için aynı yaştaki diğer çocuklarla etkileşim kurma olanağı ØTerapiler ve ulaşım desteği gibi pek çok hizmetin sağlanması Dezavantajları: ØBireysel olarak çocukların ve ailelerin gereksinimlerine göre grup eğitimlerini uyarlama güçlüğü ØTipik gelişen çocuklarla sınırlı etkileşim olanağı ØYaz aylarında hizmet açığı Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

14 C. Ev + kurum temelli program modeli Bazı programlar ailelere ev + kurum temelli bir seçenekte sunmaktadır. Aileler çocuklarının tipik gelişen çocukların devam ettiği okul öncesi kurumlardan / çocuk bakım merkezlerinden hizmet almasını ve ayrıca kendilerine ev ziyaretleri yapılmasını tercih edebilirler ya da ailelere bu seçenekte sunulabilir. Bu hizmet sunma modeli, tek başına ev ya da tek başına kurum temelli programların dezavantajlarını da ortadan kaldırmaktadır. Ev + kurum temelli programların kullanılmasına sıklıkla mali konular ve coğrafik yerleşim durumları belirler. Finansal/mali kaynakların sınırlı olması ve/veya eğitimli personel sıkıntısı yaşanması sunulabilecek hizmet seçeneklerini sınırlandırır. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

15 D. Teknoloji temelli program modelleri 2013 yılında ABD de yetişkinlerin %56’sının akıllı telefon sahibi olduğu ve dünya internet kullanıcı sayısında Çin’den sonra %85. 75’lik bir oran ile ikinci sırada yer aldıkları bulunmuştur. Türkiye’deki dijital dünyaya genel olarak bakıldığında; v 82, 4 milyon nüfusa sahip olan ülkemizde; v Nüfusun %72’sini oluşturan 59. 36 milyon internet kullanıcısı v Nüfusun %63’ünü oluşturan 52 milyon aktif sosyal medya kullanıcısı v Nüfusun %53’ünü oluşturan 44 milyon aktif mobil sosyal medya kullanıcısı var. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

16 Devam… Günümüzde ailelere ve çocuklara sadece yüze destek verilen günler geride kalmaya başlamıştır. Halen aileler ile erken müdahale uzmanları teknolojiyi farklı amaçlarla zaten kullanıyorlar: v Aileler çocuklarının videolarını çekerek uzmanlara gösteriyor v Uzmanlar ve aileler web siteleri, forumlar ya da bloglar üzerinden fikir alışverişinde bulunuyor v Uzmanlar müdahalelerin örnek videolarını ailelere gösteriyor Yaygınlaşması beklenen yenilikler: v Ailelere müdahale yöntemlerini öğreten i. Pad uygulamaları v Ailelere teknoloji destekli performans geri dönütü verme v Sanal ev ziyaretleri yapma gibi uygulamalar Sanal ev ziyaretleri: v Telehealth, telepractice, telerehabilitation uygulamalarının hepsinde uzman ve aile farklı ortamlarda bulunur. Ancak uzmanlar bunu ek bir hizmet olarak tanımlamaktadır, çünkü yüze desteğin yerini tamamen alacağı düşünülmemektedir. v Özellikle ailelerin kırsal alanlara dağılmış olduğu, hava şartlarının ev ziyaretlerini engellediği ve diğer erişim engelleri olduğunda Skype ya da Facetime aracılığıyla teleintervention uygulaması umut vadetmektedir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

17 E. Gezici öğretmen / danışmanlık modelleri Bu modelde erken çocukluk özel eğitimcisi / özel eğitimci, çocukları destekleyen kaynaştırma uzmanı olarak hizmet verir. Genel eğitim sınıflarında öğretim gören özel gereksinimli küçük çocuklar ve/veya genel eğitim öğretmenleri gezici erken çocukluk özel eğitimcisinden / özel eğitimciden hizmet alır. Amerika’da hafif derecede yetersizliği olan çocukların yaklaşık yarısına bu modelle hizmet verilmektedir. Gezici öğretmenlik hizmetleri: v Doğrudan hizmetler (çocuğun eğitim aldığı ortamda çocukla çalışmak gibi) v Danışmanlık hizmetleri (çocuğun kaynaştırma ortamlarında daha iyi desteklenmesi amacıyla eğitimcileri desteklemek için çocukla çalışan diğer profesyonellerle çalışmak gibi) Gezici öğretmen ya da danışmanlık modelleri ihtiyaca göre şekillendirilebilmektedir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… 18 Okul öncesi öğretmen ve özel eğitim öğretmeninin çocuğa doğrudan destek sağlaması Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… 19 Okul öncesi öğretmeninin danışmanlık alarak çocuğa doğrudan destek sağlaması Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Devam… 20 Okul öncesi öğretmenin danışmanlık alarak çocuğa doğrudan destek sağlamasının yanı sıra çocuğun bazı uzmanlardan da doğrudan destek alması Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

21 Devam… Yardımcı / gölge öğretmenin danışmanlık alarak çocuğa doğrudan destek sağlaması Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

22 Devam… Gezici öğretmenlik etkinlikleri örnekleri: v Bireyselleştirilmiş sınıf etkinlikleri aracılığıyla çocuklara doğrudan hizmet sunmak, v Haftanın belli zamanlarında çocukların BEP’indeki hedeflerin nasıl ele alınacağı konusunda sınıf öğretmenine danışmanlık yapmak, v Özel gereksinimli çocukların bireysel amaçlarını ulaşmak için, genel eğitim personelinin müfredat ya da ders planlarına bu çocukların hedeflerini yerleştirmelerine ve gömmelerine yardım etmek, v Özel gereksinimli çocukların sınıftaki bütün etkinliklere katılımını en üst düzeye çıkarmak için çevresel uyarlamaları düzenlemek, v Özel gereksinimli çocuk için sosyal-iletişimsel çevrenin nasıl geliştirilebileceği konusunda rehberlik etmek, v Genel eğitim personeline becerileri öğretmek için spesifik stratejilerin kullanımını göstermek ve onlara geribildirim sunmak, v Genel eğitim personeli ve ailelere bilgi ve diğer hizmetler konusunda kaynak olarak hizmet etmek, v Genel eğitim sınıflarında çalışan personele duygusal destek sağlamak. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

F. İlköğretimde kullanılan modeller 23 EÇÖE hizmetleri, 0 -8 yaş arasındaki özel gereksinimli çocuklara sunulan hizmetleri kapsamaktadır. 0 -8 yaş arası çocuklar, bebekler, yeni yürüyenler, okul öncesi çocuklar ve ilkokul çocuklarından oluşmaktadır. Türkiye’de yetersizliği olan ilkokul çocukları genellikle üç yerleştirme seçeneğine sahiptir. v Genel eğitim sınıfı (kaynaştırma ya da bütünleştirme) v Genel eğitim ortamında özel eğitim sınıfı v Özel eğitim okulu ABD’de çoğu özel gereksinimli çocuk anasınıfından ilkokul 4. sınıfa kadar üç yerleştirme seçeneği ya da bunların farklı kombinasyonlarında eğitim almaktadır. Bunlar: v Genel eğitim sınıfı v Kaynak oda v Ayrı özel eğitim sınıfı Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

24 Devam… Genel eğitim sınıfı: Okul zamanının çoğunluğunu genel eğitim sınıfında geçiren ve okul zamanının %21’inden azında özel eğitim ve konuşma-dil terapisi gibi ilgili hizmetleri genel eğitim sınıfının dışında alan öğrenciler Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

25 Devam… Kaynak oda: Okul gününün %21 ile %60’ında özel eğitim ve ilgili hizmetleri kaynak odada ve genel eğitim sınıfının dışındaki diğer ortamlarda alan öğrenciler Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

26 Devam… Ayrı özel eğitim sınıfı: Okul gününün %61 ile %100’ünü özel eğitim ve ilgili hizmetleri almak için genel eğitim sınıfının dışında geçiren öğrenciler. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU

Sonuç olarak… 27 EÇÖE’de hizmet sunma modeline karar verilirken göz önüne alınması gereken ölçütler vardır. Özel gereksinimli çocuğun ve ailenin özellikleri ve gereksinimleri göz önünde bulunarak EÇÖE’de hizmet sunma modellerinden en uygunu seçilmelidir. Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU