AVRUPA BRL FONLARI Avrupa Birlii likileri Tantm Mdrl

AVRUPA BİRLİĞİ FONLARI Avrupa Birliği İlişkileri & Tanıtım Müdürlüğü 11/5/2020 1

Avrupa Birliği’nin Temel Hedefleri Ekonomik Kalkınma (istihdam), Refah ve böylece sağlanacak Demokrasi ve Barış; kısaca AB’nin temel hedeflerinin bir özetidir. • AB fonları, birey-bölge-Birlik-üyeler-dünya standartları arasındaki seviye farklılıklarını • • gidermek amacıyla oluşturulurlar. AB fonları; genellikle kar amacı gütmeyen özel-tüzel kişilikler, kamu kuruluşları, yerel yönetimler, STKlar gibi öznelere yöneliktir. AB’ye aday ülkeler ile AB arasındaki mali destek takvimi Katılım Ortaklığı Belgesi, İlerleme Raporları ve bunlara göre aday ülkenin hazırlayacağı Ulusal Programı (bunu bir özeti olan Ön Ulusal Kalkınma Planı) çerçevesinde ilerler. AB’ye ‘Katılım Öncesi Mali Yardım’ çerçevesinde Türkiye için 2005 yılında 300 milyon € öngörülürken 2006 yılında 500 milyon €’luk bir paket öngörülmektedir. Katılım öncesi yardımın yanında Türkiye’nin katıldığı Topluluk Programları hedef alan proje tasarıları vasıtasıyla fonlardan yararlanmak mümkündür. AB-Türkiye mali işbirliği çerçevesi, hibe ve krediler olmak üzere, iki ana başlıktan oluşmaktadır. Ayrıca çevre, eğitim gibi çeşitli alanlardaki AB programları Türkiye’deki yerel yönetimler, STKlar gibi farklı yapıların katılımına açıktır. 11/5/2020 2

AB Fon Kaynakları AB, fonlarını tek bir kaynaktan değil çeşitli kaynaklara paylaştırarak üye ülkelerin ve aday ülkelerin kullanımlarına sunmaktadır: • Katılım öncesi Mali Yardımlar • “Topluluk Fonları” denilen havuz programlar • AB Hibeleri (ülkenin AB’ye ekonomik, sosyal, mevzuat ve kurumsal kapasite uyumunu destekleyici) • Avrupa Yatırım Bankası Kredileri (ülke içerisinde yetkilendirilen finansal kuruluşlar vasıtasıyla) ve İhaleler • Türkiye’nin katılabileceği AB Bölgesel Programları 11/5/2020 3

Türkiye ve Katılım Öncesi Mali Yardım AB Mali İşbirliği çerçevesinde; Türkiye’nin 2004 yılında kullandığı 250 milyon €‘’ya ek olarak 2005'te 300 milyon €, 2006'da 500 milyon € kaynak aktarılması öngörülmektedir. Katılım öncesi mali yardım programı, iki alanda yoğunlaşmaktadır; kurumsal kapasitenin geliştirilmesi ve yatırıma destek. Katılım Öncesi Mali Yardım tamamıyla kullanıma sunulmaktadır. Fonlar önceden belirlenen programlar dahilinde tahsis edilmiş oluyor. Programa uygun projeler için AB Komisyonu Türkiye Delegasyonu tarafından ihale açılmaktadır. AB tarafından, Türkiye temelinde katılım Komisyonu Türkiye Delegasyonu tarafından ihale açılmaktadır. stratejisine uygun olarak ilave kaynaklar sağlandı. Avrupa Birliği tarafından sağlanmakta olan hibe nitelikli katılım öncesi mali yardımlardan istifade amacına yönelik olarak şart koşulan tüm aday ülkelerin “Merkezi Olmayan Uygulama Sistemi” adlı yeni bir yapılanma, 2001 yılında Türkiye’de de oluşturulmuştur. Bu sisteme binaen Türkiye, AB Komisyonu ile yıllık yardım programına ilişkin Finansman Zaptını imzalayacak olan Ulusal Yardım Koordinatörlüğü’nü oluşturmuş ve bu makamın sekreteryasını AB Genel Sekreterliği’ne paylaştırmıştır. AB’den sağlanacak mali yardımların Hazine Müsteşarlığı’nın denetiminde oluşturulan Ulusal Fon’un patronajını ise Ulusal Yetkilendirme Görevlisi sıfatıyla Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı üstlenmiştir. Yıllık programlar bağlamında finanse edilmesi öngörülen projelerin ihale işleri Merkezi Finans ve İhale Birimi’nin yetkisindedir. Türkiye için temel belge; 17 Aralık 2001 tarihli “Türkiye için Katılım Öncesi Mali Yardıma Dair Çerçeve Tüzük”tür. Bu temel belge üzerine ve takiben Katılım Ortaklığı Belgeleri (2001 & 2003), İlerleme Raporları, Ulusal Plan ve Ön Ulusal Kalkınma Planı Türkiye-AB mali ilişkilerinin yol haritasını oluşturmaktadırlar. 11/5/2020 4

Türkiye ile AB arasında, üzerinde anlaşılarak oluşturulan Mali İşbirliği Programı Türkiye- AB mali işbirliği sürecinin temel finansman kaynağıdır. Proje teklifleriyle ilgili olarak, “Katılım Ortaklığı Belgesi” ve “Ulusal Program”da yer alan önceliklere uygunluk şartı aranmaktadır. Katılım Ortaklığı Belgesi, İlerleme Raporları, Program”da yer alan önceliklere uygunluk şartı aranmaktadır. Ulusal Program ve Ön Ulusal Kalkınma Planı çerçevesinde değerlendirilen uygun projeler AB proje formatı çerçevesinde geliştirilir ve bu şekilde oluşturulan senelik proje paketleri Ulusal Yardım Koordinatörü tarafından AB Komisyonuna iletilir. Programlama süreci her sene Ağustos-Eylül aylarında başlatılmakta ve Mart-Nisan gibi tamamlanmaktadır. KURUMSAL YAPILANMA Türkiye’ nin, AB müktesebatını özümsemesine ve uygulamasına yönelik idari kapasiteyi geliştirici faaliyetler ile Ekonomik ve sosyal alanlarda AB politikalarına uyumlaşmayı desteklemeyi içermektedir. Kurumsal Yapılanma desteğinden yararlanabilecekler arasında merkezi, bölgesel ve yerel yönetimler ile sivil toplum kuruluşları da bulunmaktadır. Bu başlığın temel araçlarına örnek olarak Twinning projeleri ve Teknik Destektir. Ayrıca, AB üyesi ülkelerden kaynaklanan mali ve teknik yardım mekanizmaları da mevcuttur. • Aday ülkeler için öngörülen TAIEX (Teknik Destek Bilgi Değişim Ofisi) programı • Türkiye için; İdari İşbirliği Programı I & II • İkili İşbirliği Programları ( MATRA, PSO); Türk-Yunan AB Komitesi 11/5/2020 5

YATIRIM DESTEĞİ - FİNANSMAN Müktesebata uyum çerçevesinde, düzenleyici altyapının kurulması ve güçlendirilmesi için yapılan ortak Yatırımları içerir. Ekonomik ve sosyal uyuma yönelik yatırımlar ise şu şekilde gruplanabilir: Bölgeler arası eşitsizliklerin giderilmesi: Türkiye bu amaçla Bölgesel Kalkınma Ajansları’nın kurulması için yasal altyapıyı oluştururken ülkeyi İBBS üzerinden bölgelendirmiştir. Türkiye’nin ulusal geliri ile AB üye ülkelerinin ulusal gelir ortalamaları arasındaki farklılık uçurumunun giderilmesi AB üyesi ve aday ülkelerle sınır ötesi işbirliği programları MEDA Programı / Avrupa – Akdeniz Ortaklığı Türkiye, 2002 yılından önce Avrupa Birliği’nin Akdeniz ülkelerine yönelik olarak yürüttüğü MEDA programı çerçevesinde çeşitli yardımlardan istifade edebilmekteydi. Türkiye’nin adaylık statüsünü kazanmasının ve 3 Ekim 2005’te başlatılmış olan Müzakerelerin ardından Türkiye MEDA programı kapsamı dışına çıkmıştır. Fakat 1996 -2001 Yılları içerisinde AB tarafından finansman desteği saglanacağı taahhüt edilmiş olan MEDA projelerinden önemli bir bölümünün uygulaması devam etmektedir. 11/5/2020 6

TÜRKİYE & AB TOPLULUK PROGRAMLARI • • 11/5/2020 Altıncı Çerçeve Programı (2002 – 2006) Leonardo Da Vinci – Meslek içi eğitim (2000 – 2006) Socrates – Eğitim (2000 – 2006) Youth – Gençlere Yönelik Etkinlikler (2000 – 2006) IDA II (İdareler arasında Veri Değişim) Programı LIFE III – Third Countries E-Content Programı 7

ADAY ÜLKELER İÇİN KATILIM ÖNCESİ YARDIM ARAÇ ÖRNEKLERİ ISPA - Instrument for Structural Policies for Pre-Accession (Katılım öncesi Yapısal Politikalar için Enstrüman): Aday ülkede altyapı standartlarını geliştirilmesinin desteklenmesi bağlamında özellikle ulaşım ve çevre alanlarında Birlik seviyesinin yakalanmasını sağlamak. SAPARD - Special Action Programme for Agricultural and Rural Development (Tarımsal ve Kırsal Kalkınma için Özel Eylem Programı): Aday ülkenin özellikle tarım sektöründeki yapısal sorunlarının giderilmesi yanında kırsal bölgelerin kalkınmasını destekler. TÜRKİYE – AB MALİ YARDIM TARİHÇESİ 1999 Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’ye yönelik mali yardımların tek kalemde toplanmasını öngören Konsey kararı. 17 Aralık 2001 tarihli Türkiye için Katılım Öncesi Mali Yardıma Dair Çerçeve Tüzük” ve Türkiye’ye yönelik mali yardımlar tek bir bütçe kaleminde birleştirildi: “Türkiye için Katılım Öncesi Mali Yardım” Aralık 2002 Kopenhag Zirvesi’nde, Türkiye’ye yönelik mali yardımların artırılmasının kararlaştırılması. 11/5/2020 8

KATILIM ÖNCESİ MALİ YARDIM METODU Katılım Ortaklığı Belgesi ve Ulusal Program’da konu edilen öncelik ve taahhütlerin hayata geçirilmeleri için AB tarafından sağlanan mali yardımdır. Kurumsal yapılanma / İdari kapasite geliştirilmesi, mevzuat uyumu için tarafından sağlanan mali yardımdır. gerekli yatırımlar ile ekonomik ve sosyal uyum olmak üzere 3 sac ayağı üzerine yapılandırılmıştır. Söz konusu mali yardımların kullandırılması için “Merkezi Olmayan Yapılanma” öngörülmüştür. Yılda 2 defa AB’ye verilen rapor, mali yardımların ilgili belgelere uygunluğunu içerir. Katılım Öncesi Mali Yardım; müktesebat uyumunun sağlanması ve uygulamanın güçlendirilmesi için danışmanlık hizmetleri ve altyapı yatırımı desteği sağlar. Bu kapsamda temel faydalanıcılar müktesebat uyum yükümlülüğü taşıyan kamu kurum ve kuruluşlarıdır. Kurumsal kapasite desteği ve idari kapasitenin geliştirilmesi takviyesi; eşleştirme, teknik destek, eğitim vb. unsurları içerir. 11/5/2020 9

TWINNING (Eşleştirme) AB mevzuatının uygulanmasına sağlıklı geçişi hedefleyen, kurumsal yapılanma ve idari kapasite oluşumu çalışmalarını desteklemek üzere geliştirilmiş bir mekanizmadır. İki varyasyonu vardır: Kısa süreli eşleştirme: proje süresinin en fazla 10 ay olduğu, kapsamı sınırlı nitelikte olan varyasyon Standart eşleştirme: Uygulama yönetmelikleri hazırlanması ve buna paralel yeni yapılanmaların oluşturulmasını içeren varyasyon “MERKEZİ OLMAYAN YAPILANMA” HAKKINDA AB, 2001 yılından itibaren mali işbirliğinin uygulanması amacıyla ülkemizde bir “Merkezi Olmayan Yapılanma”nın oluşturulmasını şart koşmuştur. Türkiye’de oluşturulan yeni yapı 8 Ekim 2003’te AB tarafından akredite edilmiştir. Bu sayede AB tarafından finanse edilmekte olan projelerin idaresi Türkiye tarafından üstlenilmiştir. AB’nin merkezi olmayan finansal yapılanmaları ülkelerde yaygınlaştırmasının sebebi fonlarla ilgili işlerin bir yük şeklinde Brüksel’de yığılmasını önlemek olarak açıklanabilir. Her türlü uygulama ülkemizce yürütülmekte ve yılda iki defa AB’ye rapor sunulmaktadır. Bu sistemin tüm ülkelerde yürütülen projelerin başarısını hedefleyen ortak bir terminoloji ve metodolojinin yaratılmasını sağlar ve tam üyeliği takiben istifadeye açılacak Birlik fonlarının kullanımı için aday ülkelerde birikim oluşturur. 11/5/2020 10

Türkiye’nin Mali Yardım Örgütlenmesi Ulusal Fon: AB’den sağlanan yardımların toplandığı, Hazine Müsteşarlığı’nın kontrolündeki yapı. Merkezi Finans ve İhale Birimi (www. mfib. gov. tr): Proje kapsamında ihale açılması, sonuçlandırılması ve AB fonlarının proje bazında uygulayıcı kuruluşa aktarılması işlemlerini yürütür. Mali İşbirliği Komitesi: Mali İşbirliği kapsamındaki çalışmalar arasında koordinasyonu sağlar, Dışişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, DPT Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı ve sekretarya hizmetlerini de yürüten ABGS mensuplarından oluşur. Ortak İzleme Komitesi: Adaylık sürecinde Türkiye’ye has oluşturulan bu yapılanma; Ulusal Yetkilendirme Görevlisi, Mali İşbirliği Komitesi ve AB Komisyonu temsilcilerin müteakiptir. En az yılda bir kez toplanarak programlar bağlamındaki gelişmeleri değerlendirir ve gözden geçirir. Türkiye – AB Mali İlişkileri İlgili Kurumlar • Avrupa Birliği Genel Sekreterliği • Devlet Planlama Teşkilatı • Ulusal Ajans • Ulusal Fon – Hazine Müsteşarlığı • Dış İşleri Bakanlığı • AB Komisyonu Türkiye Delegasyonu 11/5/2020 11

AB projeleri ile ilgili olarak yukarıda bahsedilen yapılanma kısaca şu görevleri yerine getirir: Ulusal Yetkilendirme Görevlisi, Ulusal Fon, Merkezi Finans ve İhale Birimi ile diğer ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından ‘proje uygulaması’ gerçekleştirilir. Devamında, Ulusal Mali Yardım Koordinatörü ve Ortak İzleme Komitesince ‘izleme süreci’ başlatılır. TAIEX Technical Assistance Information Exchange (Teknik Destek ve Bilgi Değişimi) Türkiye’nin 15 Mart 2002’de bütçesine dahil olduğu Teknik Destek ve Bilgi Değişimi Ofisi; kısa vadede AB mevzuatına uyum ve mevzuatın uygulanması için gerekli idari altyapının ve kurumsal kapasitenin oluşturulması girişimlerine destek vermektedir. Bu amaçla, uzman desteği, çalışma ziyareti desteklerinin yanında seminer ve çalıştaylar da organize edilebilmektedir. TAIEX kapsamındaki proje talepleri ABGS tarafından TAIEX ofisine iletilir. KOB öncelikleri ve Ulusal Program taahhütleri ile örtüşmek ve AB mevzuatına uyum ve mevzuatın uygulanmasını gibi ana koşullar bağlamındadır. 11/5/2020 12

Türkiye – AB İdari İşbirliği & İdari İşbirliği Fonu Bu fon programı; ülkelerin adaylık süreçlerinin desteklenmesine yönelik olarak kurumsal dönüşüme ve kurumların idari kapasitelerine destek vermeyi hedefler. İlerleme Raporlarında belirtilen eksikliklerin giderilmesine katkı sağlanmasını amaçlar. TÜRKİYE’NİN AB ÜYESİ ÜLKELERLE İŞBİRLİĞİ VE KAYNAKLAR • Hollanda ile ikili işbirliği (MATRA/PSO/PUA/IMPACT) • Finlandiya ile ikili işbirliği • Türk-Yunan AB Komitesi 11/5/2020 13

MATRA / PSO MPAP-Matra Pre-accession Projects Programme I & II Hollanda tarafından 1994’te başlatılmış olan bu programa Türkiye 2001 itibariyle katılabilmiştir. Bu program hedefleri itibariyle iyi yönetişim, demokratikleşme ve sivil toplum kavramlarının gelişmesine katkıda bulunulmasını öngörür. Birincil ve ikincil mevzuatların yaknlaştırılması gibi organizasyonel konuları da içeren programla ilgili nihai karar merci Hollanda Ekonomi İşleri Bakanlığıdır. Matra PUA Project for Advisory Missions of Government Officials MATRA’nın bir alt programı niteliğindeki bu programda; emekli ya da halen faal üst düzey Hollandalı devlet memurlarının aday ülkelere AB müktesebatına uyum çalışmalarında destek olmak üzere danışmanlıkhizmeti vermeleri temeldir. PSO Program of Cooperation with the Countries of Central and Eastern Europe Program ekonomik reform temeli üzerinde yapılanmıştır. Temel dört konu başlığı; Tarım, Sanayi ve Teknoloji, Enerji ve Çevre, Ulaştırma ve Altyapıdır. 11/5/2020 14

MEDA II Mediterranean Economic Development Area MEDA II programı 2000 -2006 yıllarını kapsamaktadır. 2000 -2006 dönemi için Türkiye'ye pay ayrılmıştır. Bu dönemde Türkiye'ye sağlanacak yardım miktarı 890 milyon € olarak tasarlanmıştır. Türkiye'ye sağlanacak bütün mali yardımlar, katılım öncesi stratejiyi güçlendirmeye yönelik olagelmiştir. Türkiye, adaylık statüsünü kazanmasından itibaren bu programın dışında kalmıştır fakat 2001 öncesi programlanan projeler halen devam etmektedir. 11/5/2020 15

AB Topluluk Programları & Türkiye “Türkiye’nin AB Topluluk programlarına katılımının genel ilkeleri hakkında çerçeve anlaşma”, 26 Şubat 2002 tarihinde imzalanmıştır. Türkiye için katılacağı programlar için GSMH veya nüfus temelinde belirlenen katkı paylarını ödememekle yükümlüdür. Katkı payının ancak sınırlı bir miktarını AB tarafından sağlanan hibe yardımlardan karşılanması prensip itibariyle mümkündür. Bu bağlamda; Youth, Socrates, Erasmus, Leonardo Da Vinci gibi eğitim temelli Topluluk programlarıyla ilgili kuruluşlar DPT ve Ulusal Ajans’tır. Ulusal Ajans (Avrupa Birliği Eğitim ve Gençlik Programları Merkezi), programların tanıtılması ve gerekli alt yapının oluşturulması hedef alınarak kurulmuştur. Türkiye’nin Katılabildiği Programlar 6. Çerçeve Programı Özellikle AR-GE konusunda kişilerin, ticaret ve sanayi şirketlerinin, KOBİ’lerin, üniversitelerin yararlanması mümkündür. Ancak projelerin AB boyutu olmalıdır ve Türkiye’de ilgili kuruluş TÜBİTAK’dır. 2002 -2006 yılları için 17, 5 milyar € bütçesi vardır. Genelde karşılan ortak problemler arasında yabancı ortak bulma ve proje yazma konusunda eksiklikler öne çıkmaktadır. 11/5/2020 16

İstifade edilen diğer AB Topluluk Programları • İstidamı Teşvik Önlemleri – Türkiye İş Kurumu • Sosyal Dışlanma ile Mücadele – Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı • İdareler Arası Karşılıklı Veri Değişimi – Devlet Planlama Teşkilatı • Gümrükler 2007 - Gümrük Müsteşarlığı • Fiscalis – Maliye Bakanlığı • Halk Sağlığı – Sağlık Bakanlığı • Ayrımcılıkla Mücadele - Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı • Kadın-Erkek Eşitliği - Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı • Dijital İçerik – Devlet Planlama Teşkilatı 11/5/2020 17

AVRUPA YATIRIM BANKASI KREDİLERİ Avrupa Yatırım Bankası’nın 200 yılından itibaren açılan kredi taahhüt miktarı 2, 106 milyar €’yu bulmuştur. AYB tarafından Türkiye için 2004 -2006 yıllarında toplam 2, 3 milyar € tahsis edilmesi öngörülmüştür. Ocak 2005 itibariyle AYB tarafından Türkiye’ye sağlanan kredi miktarı ise 3, 6 milyar €’dur. Türkiye ilişkileri, Türkiye Sınai Kalkınma Bankası üzerinden yürütülmektedir. 11/5/2020 18