ATLANTSHAFSBANDALAGI NORTH ATLANTIC TREATY ORGANICATION Stofnun banalagsins Hva

ATLANTSHAFSBANDALAGIÐ NORTH ATLANTIC TREATY ORGANICATION

Stofnun banalagsins

Hvað er NATO? The purpose of the alliance is to: keep the Americans in the Russians out and the Germans down Ismay lávarður, fyrsti framkvæmdastjóri NATO (1949)

Aðdragandi • Í lok seinni heimsstyrjaldarinnar var Evrópa rústir einar • Tvískipt álfa • Byggja uppá nýtt öryggiskerfi fyrir vesturhluta álfunnar: – Sovétmenn voru með öflugasta herafla álfunnar og þeir voru að leggja undir sig austur – Evrópu – Hvað yrði um Þýskaland • Útkoman valt á Bandaríkjamönnum

• Bandarísk stjórnvöld brugðust við: – Truman kenningin – Marshall hjálpin • Öryggissamstarf milli Bandaríkjanna og ríkja vestur-Evrópu • Lykillinn að þátttöku Bandaríkjamanna í slíku samstarfi var stuðningur bandaríska þingsins við hugmyndina • Slíkt samstarf gekk þvert gegn hefðbundinni stefnu Bandaríkanna í utanríkismálum • Evrópuþjóðir urðu því að sannfæra þá um að þær tækju varnir sínar alvarlega

• Því var Western European Union stofnað 1948 – Varnarbandalag Bretlands, Frakklands og Benelux ríkjanna • Viðræður WEU ríkjanna og ríkja Norður Ameríku • Atlantshafssamningurinn var undirritaður í Washington 4. apríl 1949 af tólf ríkjum í Vestur – Evrópu og Norður - Ameríku

Stofnríki NATO

Skipulag NATO

Atlantshafssamningurinn • Stuttur – 14 greinar – Almennt orðaður. Ekki vísað í ákveðinn óvin – NATO byggir á þeim gildum sett eru fram í stofnsáttmála Sameinuðu þjóðanna (fyrsta grein) – Telji aðildarríki öryggi sínu ógnað skal það bera málið undir samstarfsþjóðir sínar í bandalaginu (fjórða grein) – Bjóða má öllum ríkjum Evrópu aðild að bandalaginu • Fimmta grein sáttmálans er lykilgrein hans en hún kveður á um að aðildarríki bandalagsins muni líta svo á að árás á eitt aðildarríki þess sé árás á þau öll

Fimmta grein sáttmálans • Þess ruglings gætir oft að fimmta greinin skuldbindi aðildarríki til þess að hefja stríðsrekstur gegn árásaraðila er ráðist á eitt eða fleiri aðildarríki • The Parties agree that an armed attack against one or more of them in Europe or North America shall be considered an attack against them all and consequently they agree that, if such an armed attack occurs, each of them, in exercise of the right of individual or collective self-defence recognised by Article 51 of the Charter of the United Nations, will assist the Party or Parties so attacked by taking forthwith, individually and in concert with the other Parties, such action as it deems necessary, including the use of armed force, to restore and maintain the security of the North Atlantic area. Any such armed attack and all measures taken as a result thereof shall immediately be reported to the Security Council. Such measures shall be terminated when the Security Council has taken the measures necessary to restore and maintain international peace and security.

Stofnanir NATO - stofnanir • Military Committee – Æðsta yfirstjórn hermála innan bandalagsins. Heyrði undir varnarmálanefnd – Allied Command Transformation / Allied Command Operations • North Atlantic Council – – Æðsta ákvörðunarvald bandalagsins Einn fulltrúi frá hverju aðildarríki Ákvaðanir teknar samhljóða Tók við hlutverki Defence Committee árið 2010 en hlutverk hennar var að leggja mat á tillögur hernaðarnefndarinnar • NATO Parliamentary Assembly

Skipulag NATO - varnararmur • NATO hefur ekki her • Varnarmáttur bandalagsins felst í því að það semur viðbragðsáætlanir um hvernig skuli samþætta heri bandalagsríkjana sé á þau ráðist • Til að ná þeim öryggismarkmiðum sem bandalagsríkin settu sér var komið á fót þremur megin stofnunum • Pólitískar höfuðstöðvar NATO eru í Brussel en yfirstjórn herafla bandalagsins er staðsett við Mons sem er um 60 kílómetra frá borginni

Saga NATO

Varnarskuldbindingar • Meginmarkmið Atlantshafssamningsins: Bandaríkjamenn kæmu Evrópuríkjum til hjálpar ef á þau yrði ráðist • Óljós varnarskuldbinding: – Hvaða hjálp myndu Bandaríkjamenn veita – Hvert yrði hlutverk Vestur – Þýskalands í vörnum NATO • Kóreustyrjöldin breytti stöðunni • EDC “European Defence Community” – Evrópskur her • Vandamál með EDC: – Ónægar hefðbundnar varnir – Kjarnorkuvopn – Hræðsla við Þjóðverja • Frakkar hafna EDC

Varnir NATO taka á sig mynd • Um miðjan sjötta áratuginn tóku varnir bandalagsins það form sem þær áttu eftir að halda út kalda stríðið: – Vestur – Þjóðverjar urðu fullgildir meðlimir að bandalaginu og varnarskipulagi þess – Fælingarstefna byggð á kjarnavopnum varð lykill að vörnum bandalagsríkjanna • Varsjárbandalagið stofnað 1955

Grunnur lagður að framtíðinni • Væringar um miðjan sjöunda áratuginn – Bandalagið stofnað er deilur risaveldanna voru harðar – Slökunarstefna hafði tekið við tæplega 20 árum síðar • Var ennþá þörf fyrir NATO? • Future Tasks of the Alliance • Harmel skýrslan 1967

Harmel skýrslan – Lagði til að bandalagið legði meiri áherslu á afvopnunarviðræður í framtíðinni og með því: • Leysti það harðar deilur sem höfðu verið innan bandalagsins um hlutverk þess • Jók stuðning við það í aðildarríkjunum • Fyrsta skrefið á þeirri braut að gera NATO að öðru og meira heldur en bara varnarbandalagi • NATO varð þátttakandi í ráðstefnunni um öryggi og samvinnu í Evrópu

NATO eftir kalda stríðið • Fall kommúnisma í austur Evrópu: – Varsjárbandalagið leyst upp 1991 – Sovétríkin hrynja 1991 • Hvað yrði um NATO • Bandalagsþjóðirnar vildu ekki leggja NATO: – Tengdi saman þjóðirnar við Atlantshafið – Óstöðugleiki í áfunni • Hafin var vinna við að skoða hvaða hlutverk bandalagið skyldi hafa í framtíðinni – Skipulagsbreytingar – Opnað var fyrir möguleikann fyrir að hleypa öðrum Evrópuríkjum í bandalagið • Hikandi við að taka inn ný ríki • Partnership for peace – Í framtíðinni kynni bandalagið að þurfa að beita sér gegn hættum sem kæmu upp utan landamæra þess

Umbreyting bandalagsins • Breytingarnar tryggðu bandalaginu áframhaldandi líf – Austur – Evrópuríki sóttu það fast að gerast meðlimir – NATO gat beitt sér fyrir því að leysa átökin á Balkanskaga • Bosnía 1995 • Kosovo 1999 • Washingtonfundurinn 1999 staðfesti hið nýja hlutverk bandalagsins – Þremur nýjum ríkjum veitt aðild – Áhersla lögð á hættur utan bandalagsríkja

Erfiður áratugur • Fimmta greinin virkjuð í fyrsta skipti eftir árásirnar 11. september en NATO ekki með í upphafi í Afganistan • Íraksstríðið • Afganistan. Verkefni ISAF gengur ekki sem skyldi – Vegna deilna var NATO illa undirbúið fyrir verkefnið – Ýmis þátttökuríki setja þröngan ramma utan um hvað hermenn þeirra mega gera • ESB og NATO hafa ekki getað unnið saman sem skyldi vegna deilna ákveðinna aðildarríkja

NATO í dag

NATO 2009

Ný stefna NATO • Mikilvægur fundur í Lissabon 2010 • Kynna átti framtíðarstefnu bandalagsins. Hún samanstendur af þremur þáttum. – Sameiginlegar varnir (Collective Security) – Hættustjórnun (Crisis Management) – Öryggissamvinna (Cooperative Security) • Einnig er stefnt að því að endurskipuleggja bandalagið – Skipulag stofnana þess – Varnarskipulag

Framtíð NATO • Það veltur á ýmsum þáttum hvort NATO tekst að umbreyta sér: • Vandamál – Mundur á Bandaríkjunum og Evrópu • Kostnaður • Tæknigeta • Bandaríkin eru risaveldi – Samstarf NATO og ESB – Skipulagsvandamál • Styrkleikar – – Þrautsegja Sameiginleg gildi Sveigjanleiki Stuðningur í austur - Evrópu