ATIKLAR VE ATIK ETLER r Gr Mehmet Ali

ATIKLAR VE ATIK ÇEŞİTLERİ Öğr. Gör. Mehmet Ali ZENGİN

KONU BAŞLIKLARI 1. ATIK İLE İLGİLİ TANIMLAR 2. ATIK TÜRLERİ 2. 1. Evsel Nitelikli Atıklar 2. 2. Ambalaj Atıkları 2. 3. Tıbbi Atıklar 2. 4. Tehlikeli Atıklar 2. 5. Radyoaktif Atıklar 3. KAYNAKÇA

1. Atık ile İlgili Tanımlar Atık: Üreticisi veya fiilen elinde bulunduran gerçek veya tüzel kişi tarafından çevreye atılan veya bırakılan ya da atılması zorunlu olan herhangi bir madde veya materyali, Atık üreticisi: Faaliyetleri sonucu atık oluşumuna neden olan kişi, kurum, kuruluş ve işletme ve/veya atığın bileşiminde veya yapısında bir değişikliğe neden olacak ön işlem, karıştırma veya diğer işlemleri yapan herhangi bir gerçek ve/veya tüzel kişiyi, Atık yönetimi: Atığın oluşumunun önlenmesi, kaynağında azaltılması, yeniden kullanılması, özelliğine ve türüne göre ayrılması, biriktirilmesi, toplanması, geçici depolanması, taşınması, ara depolanması, geri dönüşümü, enerji geri kazanımı dâhil geri kazanılması, bertaraf işlemleri sonrası izlenmesi, kontrolü ve denetimi faaliyetlerini,

2. Atık Türleri I- Tıbbi atıklar Dikkat! Tıbbi Atık Kesici-delici atıklar II-Evsel atıklar III- Ambalaj atıkları

2. Atık Türleri IV- Tehlikeli atıklar V- Radyoaktif atıklar TAEK

2. Atık Türleri

2. 1. Evsel Nitelikli Atıklar Ø Tıbbi atıkların kontrolü yönetmeliğinde Ek-2 olarak verilen atıklar listesinde A grubu altında yer alan evsel nitelikli atıklar, tıbbi, tehlikeli ve ambalaj atıklarından ayrı olarak siyah renkli plastik torbalarda toplanırlar. Ø Ayrı toplanan evsel nitelikli atıklar, ünite içinde sadece bu iş için ayrılmış taşıma araçları ile taşınarak geçici atık deposuna veya konteynerine götürülür ve ayrı olarak geçici depolanırlar. Ø Evsel atıklar, tıbbi atıklar ile karıştırılmaları durumunda tıbbi atık olarak kabul edilir ve tıbbi atık olarak bertaraf edilirler. Ø Toplanan evsel nitelikli atıkların, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda taşınmaları ve bertaraf edilmeleri sağlanır

2. 2. Ambalaj Atıkları Ø EK-2’de B grubu altında yer alan kağıt, karton, plastik ve metal ambalaj atıkları, kontamine olmamaları şartıyla diğer atıklardan ayrı olarak mavi renkli plastik torbalarda toplanırlar. Ø Serum ve ilaç şişeleri gibi cam ambalaj atıkları ise yine kontamine olmamaları şartıyla cam ambalaj kumbaralarında, kumbara olmaması halinde ise diğer ambalaj atıkları ile birlikte mavi renkli plastik torbalarda toplanırlar. Kullanılmış serum şişeleri ayrı toplanmadan önce, uçlarındaki lastik, hortum, iğne gibi hasta ile temas eden kontamine olmuş materyallerden ayrılır. Ø Kontamine olmuş malzemeler diğer tıbbi atıklar ile birlikte 13 üncü maddede belirtilen esaslara göre toplanır. Toplanan ambalaj atıklarının, Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda geri kazanılmaları sağlanır.

2. 3. Tıbbi Atıklar Ø EK-2’de C, D ve E grupları altında yer alan tıbbi atıklar, başta doktor, hemşire, ebe, veteriner, diş hekimi, laboratuvar teknik elemanı olmak üzere ilgili sağlık personeli tarafından oluşumları sırasında kaynağında diğer atıklar ile karıştırılmadan ayrı olarak biriktirilir. Toplama ekipmanı, atığın niteliğine uygun ve atığın oluştuğu kaynağa en yakın noktada bulunur. Tıbbi atıklar hiçbir suretle evsel atıklar, ambalaj atıkları ve tehlikeli atıklar ile karıştırılmaz. Ø Tıbbi atıkların toplanmasında; yırtılmaya, delinmeye, patlamaya ve taşımaya dayanıklı; orijinal orta yoğunluklu polietilen hammaddeden sızdırmaz, çift taban dikişli ve körüksüz olarak üretilen, çift kalınlığı 100 mikron olan, en az 10 kilogram kaldırma kapasiteli, her iki yüzünde görülebilecek büyüklükte “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “DİKKAT TIBBİ ATIK” ibaresi taşıyan kırmızı renkli plastik torbalar kullanılır.

2. 3. Tıbbi Atıklar Ø Gerekli görüldüğü hallerde her bir torba yine aynı özelliklere sahip diğer bir torbaya konularak kesin sızdırmazlık sağlanır, Ø Torbalar hiçbir şekilde geri kazanılmaz ve tekrar kullanılmaz, Ø Torbaların içeriği hiçbir suretle sıkıştırılmaz, torbasından çıkarılmaz, boşaltılmaz ve başka bir kaba aktarılmaz. Ø Sıvı tıbbi atıklar uygun emici maddeler ile yoğunlaştırılarak kırmızı renkli torbalara konulur. Ø Kesici ve delici özelliği olan atıklar delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, su geçirmez ve sızdırmaz, açılması ve karıştırılması mümkün olmayan, üzerinde Uluslararası Biyotehlike amblemi ile “DİKKAT! KESİCİ ve DELİCİ TIBBİ ATIK” ibaresi taşıyan plastik veya aynı özelliklere sahip lamine kartondan yapılmış kutu veya konteynerler içinde toplanır.

2. 3. Tıbbi Atıklar Ø Biriktirme kapları, en fazla ¾ oranında doldurulur, Ø Ağızları kapatılır ve kırmızı plastik torbalara konur, Ø Kesici-delici atık kapları dolduktan sonra kesinlikle sıkıştırılmaz, açılmaz, boşaltılmaz ve geri kazanılmaz

2. 3. Tıbbi Atıklar Görev, yetki ve Sorumluluklar: Yönetmelik ile; • Bakanlık, • Mülki Amirlere, • Belediyelere, • Tıbbi Atık Üreticilerine ayrı görev, yetki ve yükümlülükler verilmiştir.

2. 3. Tıbbi Atıklar Mahallin En Büyük Mülkü Amirinin Görev, Yeki ve Sorumlulukları: • Tıbbi atıkların oluşumundan bertarafına kadar yönetimlerini kapsayan bütün faaliyetlerin; • kontrolünü ve periyodik denetimini yapmak, • ilgili mevzuata aykırılık halinde gerekli idari yaptırımın uygulanmasını sağlamakla, • İl sınırları içinde oluşan, toplanan ve bertaraf edilen tıbbi atıkların miktarı ile ilgili bilgileri sağlık kuruluşlarından ve belediyelerden temin etmek, değerlendirmek ve yıl sonunda rapor halinde Bakanlığa göndermekle • Tıbbi atık taşıma araçlarına taşıma lisansı vermekle ve faaliyetlerini denetlemekle, • Tıbbi atıkların toplanması, taşınması ve bertarafında uygulanacak ücreti Mahalli Çevre Kurulu aracılığıyla belirlemekle • Lisans verilen tıbbi atık bertaraf tesisleri ile sterilizasyon tesislerinin faaliyetlerini izlemek, denetlemek, ilgili mevzuata aykırılık halinde gerekli yaptırımın uygulanmasını sağlamakla, görevli ve yetkilidir

2. 3. Tıbbi Atıklar Belediyelerin Görev, Yeki ve Sorumlulukları: • Tıbbi atıkların geçici atık depolarından veya konteynerlerinden alınarak toplanması, taşınması, sterilizasyon işlemine tabi tutulması ve bertarafı ile ilgili detayları içeren Tıbbi Atık Yönetim Planı’nı hazırlamak, uygulamak ve halkın bilgilenmesini sağlamakla; • Tıbbi atıkları geçici atık depolarından alarak bertaraf sahasına taşımak/taşıttırmakla • Tıbbi atık bertaraf/sterilizasyon tesislerini kurmak/kurdurmak, işletmek/işlettirmekle, • Kuracakları tıbbi atık bertaraf tesisleri ile sterilizasyon tesisleri için ön lisans/lisans almakla, • Tıbbi atık taşıma araçları için taşıma lisansı almakla • Geçici atık depolarına yapı ruhsatı vermekle • Sağlık kuruluşlarından toplanan, taşınan ve bertaraf edilen tıbbi atık miktarlarını kayıt altına almak, bu bilgileri yıl sonu itibari ile Valiliğe göndermek ve talep edilmesi halinde Bakanlığın incelemesine açık tutmakla, yükümlüdürler.

2. 3. Tıbbi Atıklar Belediyelerin Görev, Yeki ve Sorumlulukları: � Atıkların ayrı toplanması, taşınması ve geçici depolanması ile bir kaza anında alınacak tedbirleri içeren ünite içi atık yönetim planının hazırlamak ve uygulanmakla, � Tıbbi atıklar ile kesici-delici atıkları toplarken, teknik özellikleri bu Yönetmelikte belirtilen torbaların ve kapların kullanılmasını sağlamakla � Ünite içinde tıbbi atık toplama, taşıma işi ile ilgili personelin periyodik eğitim alması ve sertifikalı personel çalıştırmakla, personelinin özel giysilerini sağlamakla, Tıbbi atıkların ayrı toplanması için gerekli malzemeyi tedarik etmekle � Oluşan tıbbi atık miktarı ile ilgili bilgilerin; • Düzenli olarak kayıt altına alınası ile, • yıl sonu itibari ile, Yıl içerisinde ürettikleri ve Yönetmeliğe uygun bertaraf ettirdikleri Tıbbi Atıkları ve Tehlikeli Atıkları Bakanlığımızın elektronik yazılım programı üzerinden http: //online. cevre. gov. tr adresinden kayıt yaptırarak beyan etmek ve çıktılarını muhafaza ederek denetimlerde denetim görevlilerine ibraz etmekle, • Bu bilgilerin en az üç yıl süre ile muhafaza etmekle yükümlüdürler.

2. 3. Tıbbi Atıklar 2. 3. 1. Tıbbi Atıkların Ünite İçine Taşınması ü Eğitilmiş personel tarafından, tekerlekli, kapaklı, paslanmaz metal, plastik veya benzeri malzemeden yapılmış, ü Yükleme-boşaltma esnasında torbaların zarar görmesine veya delinmesine yol açabilecek keskin kenarları olmayan, ü Yüklenmesi, boşaltılması, temizlenmesi ve dezenfeksiyonu kolay olan, ü Sadece bu iş için ayrılmış araçlar ile toplanır ve taşınırlar. ü Tıbbi atıkların ünite içinde taşınmasında kullanılan araçlar turuncu renkli olacak, üzerlerinde “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “Dikkat! Tıbbi Atık” ibaresi bulunacaktır.

2. 3. Tıbbi Atıklar 2. 3. 1. Tıbbi Atıkların Ünite İçine Taşınması ü Toplama ve taşıma işlemi sırasında el veya vücut ile temastan kaçınılır. ü Atık torbaları asla elde taşınmazlar. ü Taşıma işlemi sırasında atık bacaları ve yürüyen şeritler kullanılmaz. ü Tıbbi atıklar ile evsel nitelikli atıklar aynı araca yüklenmez ve taşınmazlar. ü Atık taşıma araçları her gün düzenli olarak temizlenir ve dezenfekte edilirler. ü Tıbbi atıkların ünite içinde taşınması ile görevlendirilen personelin özel nitelikli turuncu renkli elbise giymesi zorunludur ü Ünite içinde uygulanan toplama programı ve atık taşıma araçlarının izleyeceği güzergah, hastaların tedavi olduğu yerler ile diğer temiz alanlardan, insan ve hasta trafiğinin yoğun olduğu bölgelerden mümkün olduğunca uzak olacak şekilde belirlenir.

2. 3. Tıbbi Atıklar 2. 3. 2. Tıbbi Atık Konteyner Özellikler ü En az iki günlük tıbbi atığı alabilecek boyutta ve sayıda olmalıdır. ü Kullanıldıkları ünitenin bulunduğu parsel sınırları içinde, doğrudan güneş almayan; yoğun insan ve hasta trafiğinin olduğu yerler ile gıda depolama, hazırlama ve satış yerlerinden uzağa yerleştirilirler. ü Kapaklar, konteynerin içine herhangi bir hayvan girmeyecek şekilde tasarlanır ve inşa edilir. ü Dış yüzeyleri turuncu renge boyanır, üzerlerinde görülebilecek uygun büyüklükte ve siyah renkli “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile siyah harfler ile yazılmış “Dikkat! Tıbbi Atık” ibaresi bulunur. ü İç yüzeyleri yükleme-boşatma sırasında torbaların zarar görmesine veya delinmesine yol açabilecek keskin kenarlar ve dik köşeler içermez. ü Kapakları kullanımları dışında daima kapalı ve kilitli tutulur.

2. 3. Tıbbi Atıklar 2. 3. 3. Geçici Atık Depoları v İki bölmeli kapalı bir mekan olarak inşa edilir. Birinci bölmede tıbbi atıklar, ikinci bölmede ise evsel nitelikli atıklar depolanır. v Deponun tabanı ve duvarları sağlam, geçirimsiz, mikroorganizma ve kir tutmayan, temizlenmesi ve dezenfeksiyonu kolay bir malzeme ile kaplanır. v Depolarda yeterli bir aydınlatma ve pasif havalandırma sistemi bulunur ve sıcak bölgelerde depo özel olarak soğutulur. v Geçici atık deposu, hastane giriş ve çıkışı ve otopark gibi yoğun insan ve hasta trafiğinin olduğu yerler ile gıda depolama, hazırlama ve satış yerlerinin yakınlarına inşa edilemez.

2. 3. Tıbbi Atıklar 2. 3. 3. Geçici Atık Depoları Ø Depo kapıları dışarıya doğru açılır veya sürmeli yapılır. Tıbbi atıkların konulduğu bölmenin kapısı turuncu renge boyanır, üzerinde görülebilecek şekilde ve siyah renkli “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile siyah harfler ile yazılmış “Dikkat! Tıbbi Atık” ibaresi bulunur. Ø Depo kapıları kullanımları dışında daima kapalı ve kilitli tutulur, depo ve kapıları, içeriye herhangi bir hayvan girmeyecek şekilde inşa edilir. Ø Geçici atık deposu, atık taşıma araçlarının kolaylıkla ulaşabileceği ve yanaşabileceği yerlerde ve şekilde inşa edilir ve Valilikten (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünden) Geçici Depolama İzni alınır

2. 3. Tıbbi Atıklar 2. 3. 3. Geçici Atık Depoları q Evsel nitelikli atıkların konulduğu bölmede kanalizasyona bağlı ızgaralı bir drenaj sistemi ve bölmenin kolaylıkla temizlenebilmesi için basınçlı bir su musluğu bulunur. Bölme atıkların boşaltılmasını müteakiben temizlenir, q Tıbbi atıkların konulduğu bölmenin temizliği ve dezenfeksiyonu kuru olarak yapılır. Bölme, atıkların boşaltılmasının ardından temizlenir, dezenfekte edilir ve gerekirse ilaçlanır. Gerekirse dezenfekte edilir ve ilaçlanır. q Atıklar, bertaraf sahasına taşınmadan önce 48 saatten fazla olmamak üzere bu depolarda veya konteynerlerde bekletilebilir. q Bekleme süresi, geçici atık deposu içindeki sıcaklığın 4 °C nin altında olması koşuluyla bir haftaya kadar uzatılabilir.

2. 3. Tıbbi Atıklar 2. 3. 4. Tıbbi Atıkların Bertaraf Tesisine Taşınması ve Bertarafı Ø Tıbbi atıkların geçici atık depoları ve konteynerler ile küçük miktarlarda atık üreten ünitelerden alınarak bertaraf tesisine taşınmasından büyükşehirlerde Büyükşehir Belediyeleri, diğer yerlerde ise Belediyeler ile yetkilerini devrettikleri kişi ve kuruluşlar sorumludur. Ø Tıbbi atıklar sadece tıbbi atıkların taşınması amacıyla ayrılmış, teknik özellikleri yönetmelik ile belirlenen ve Valilik (İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü) tarafından lisanslandırılan özel araçlar ile taşınır.

2. 3. Tıbbi Atıklar 2. 3. 4. Tıbbi Atıkların Bertaraf Tesisine Taşınması ve Bertarafı Tıbbi atıklar 2 yöntemle bertaraf edilir. Ø 1 - Yüksek ısıda yakma: - Tıbbi atıklar yakılarak bertaraf edilebilir. Yakma sistemleri büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, büyükşehir belediyesi olmayan yerlerde ise belediyeler veya yetkilerini devrettiği kişi ve kuruluşlar tarafından kurulur ve işletilir. - Evsel nitelikli atıkların yakılması için kullanılan yakma tesisleri tıbbi atıkların yakılması için kullanılmaz.

2. 3. Tıbbi Atıklar 2. 3. 4. Tıbbi Atıkların Bertaraf Tesisine Taşınması ve Bertarafı Tıbbi atıklar 2 yöntemle bertaraf edilir. Ø 2 - Sterilizasyon işleminden sonra parçalanarak evsel atık statüsünde düzenli depolanma, v Sterilizasyon; Bakteri sporları dahil her türlü mikrobiyal yaşamın fiziksel, kimyasal, mekanik metotlar veya radyasyon (irradiation) yoluyla tamamen yok edilmesini veya bu mikroorganizmaların seviyesinin % 99, 9999 oranında azaltılması işlemidir. v Enfeksiyöz atıklar ile kesici-delici atıklar, sterilizasyon işlemine tabi tutularak zararsız hale getirilebilirler. v Zararsız hale getirilen atıklar, evsel atık depolama alanlarında depolanarak bertaraf edilebilirler. v Sterilizasyon sistemleri büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, büyükşehir belediyesi olmayan yerlerde ise belediyeler veya bunların yetkilerini devrettiği kişi ve kuruluşlar tarafından kurulur ve

KAYNAKLAR q Atık Yönetimi Yönetmeliği, Resmi Gazete Tarihi: 02. 04. 2015 Resmi Gazete Sayısı: 29314 q Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Resmi Gazete Tarihi: 22. 07. 2005 Resmi Gazete Sayısı: 25883 q Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği q Ambalaj ve Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği