ATATRK LKELER VE NKIL P TARH I Trk

ATATÜRK İLKELERİ VE İNKIL P TARİHİ I Türk İnkılâbı’nın Hazırlık Dönemi ve Türk İstiklâl Savaşı (Mudanya Mütarekesi ve Lozan Barış Antlaşması) Hazırlayan: Ayhan CANKUT Yrd. Doç. Dr.

KURTULUŞ SAVAŞI (1919 -1923) ÇATIŞMA VE SAVAŞLAR KUVAY-I MİLLİYE BATI CEPH. GÜNEY CEPH. BARIŞ GÖRÜŞMELERİ VE ANT. DÜZENLİ ORDU BARIŞ ÖNERİLERİ ANTLAŞMALAR DOĞU CEPHESİ PARİS KONF. GÜMRÜ-ERMENİ BATI CEPHESİ LOND. KONF. I. İNÖNÜ II. İNÖNÜ KÜT. -ESKİŞEHİR SAKARYA BÜYÜK TAARUZ Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT DOSTLUK-AFGAN MOSKOVA-SOVYET KARS-SOVYETLER ANKARA-FRANSA MUDANYA-İTLF DEV. LOZAN-İTİLAF DEV. 2

BATI CEPHESİ SAVAŞLARININ SONUÇLARI I. İNÖNÜ SAVAŞI LONDRA KONFERANSI MOSKOVA ANT. II. İNÖNÜ SAVAŞI İTİLF DEVL. ARASINDA ANTLAŞMAZLIK İTALYANLARIN ANADOLU’DAN ÇEK. KÜT. -ESKŞHR SAVAŞLARI T. B. M. M. ’DE TARTIŞMALAR SAKARYA MEY. MUHAREBESİ ANKARA ANT. BÜYÜK TAARRUZ MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT MUSTAFA KEMAL PAŞA’YA BAŞKOM. LIK VERİLMESİ, TEKALİF-İ MİLLİYE EMİRLERİ KARS ANTLAŞMASI LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI 3

Mudanya Mütarekesi (11 Ekim 1922) Büyük Taarruz sonunda 9 Eylül 1922’de Yunan askerlerinin İzmir'de denize dökülmesinden sonra temizleme harekâtına devam edildi ve Bursa da düşman işgalinden kurtarıldı. Sıra Boğazların, İstanbul'un ve Doğu Trakya’nın kurtarılmasına gelmişti. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 4

Mudanya Mütarekesi (11 Ekim 1922) TBMM Ordularının kazandığı başarı üzerine Çanakkale Boğazı'nın Anadolu kıyışında bulunan Fransız askerleri, Trakya kıyısına taşındı. Burada İngiliz askeri gücü tek başına kaldı. Lloyd George, Doğu Trakya'nın TBMM Hükümeti'nin eline geçmesini önlemek istiyordu! Bu nedenle de dostları olan Fransa, İtalya ve Romanya'dan askeri yardım istemişti. Ancak ne Fransa, ne de İtalya Türklerle yeni bir savaşı başlatmak niyetinde gözükmüyordu. İngiliz halkı da savaşa karşıydı. Türk birlikleri İngilizlerin tel örgülerle çevrelediği bölgeye kadar ilerledi. İtalya ve Fransa’nın ısrarı üzerine İngiltere, Doğu Trakya'nın Türkiye'ye verilmesini kabullenmek zorunda kaldı. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 5

Mudanya Mütarekesi (11 Ekim 1922) İtilaf Devletleri’nin konferans isteğini (23 Eylül 1922) Mustafa Kemal Paşa, 29 Eylül’de Mudanya’da konferans yapılmasını, Meriç nehrine kadar Trakya’nın derhal boşaltılması koşuluyla kabul ettiğini bildirmiştir. İngiltere Hükümeti adına General Harrington, İtalya Hükümeti adına General Monbelli, Fransa Hükümeti adına General Charpy ve yardımcıları, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti adına ise İsmet Paşa başkanlığında bir heyetin katıldığı bir konferans düzenlenmiştir. 6 Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT

Mudanya Mütarekesi (11 Ekim 1922) Mudanya Mütarekesi’nin İmzalanması: Toplantı eski bir konsolosluk binasında, 3 Ekim 1922 günü saat 15. 00'te başlamış, 11 Ekim 1922’de anlaşmayla bitmiştir. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 7

Mudanya Mütarekesi (11 Ekim 1922) Mudanya Mütarekesi’nin Hükümleri: 1. Türk-Yunan silahlı kuvvetleri arasındaki çarpışmalar durdurulacaktır. 2. Yunan kuvvetleri, Adalar Denizi (Ege) ağzından Trakya ile Bulgaristan sınırının kesiştiği yere dek Meriç’in sol kıyısı gerisine çekilecektir. 3. Barış yapılıncaya değin her türlü karışıklığın önlenebilmesi için, Karaağaç da dahil olmak üzere, Meriç’in sağ kıyısında İtilaf Devletlerince saptanacak yerlere İtilaf Devletlerinin askerleri yerleştirilecektir. 4. Doğu Trakya Yunan askerleri tarafından 15 gün içinde boşaltılacaktır. 5. Jandarma da dahil olmak üzere mülki memurları 30 gün içinde görevi TBMM Hükümeti memurlarına terk edecektir. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 8

Mudanya Mütarekesi (11 Ekim 1922) Mudanya Mütarekesi’nin Hükümleri: 6. TBMM Hükümeti'ne devredilen yerlerin güvenliğini sağlamak için ulusal jandarma gücü 8. 000 kişi olacaktır. Barış antlaşması yapılıncaya değin, TBMM Hükümeti, Doğu Trakya’ya asker geçirmeyecektir. 7. İtilaf Devletleri askerleri bulundukları yerlerde barış yapılıncaya kadar kalacaklardır. 8. Ateşkes antlaşması 14 -15 Ekim 1922 gece yarısı yürürlüğe girecektir. Doğu Trakya'nın teslim alınması görevi, Refet Paşa’ya verildi ve Refet Paşa, Doğu Trakya Valiliği'ne atandı, 19 Ekim'de İstanbul'da göreve başlayan Refet Paşa, barış sağlanıncaya kadar TBMM Hükümeti'nin bir temsilcisi olarak bu kentte görevini sürdürdü. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 9

Mudanya Mütarekesi (11 Ekim 1922) Mudanya Mütarekesi'nin Milli Mücadele'deki Yeri ve Önemi: Ulusal kurtuluş savaşının askeri bölümü başarıyla tamamlanmıştır. Doğu Trakya, yeni bir savaşa başvurulmadan, Yeni Türkiye Devleti'nin sınırları içine alınmıştır. İngiltere de yeni Türkiye Devleti'nin siyasal varlığını kabul etmek zorunda kalmıştır. Türk düşmanı olan Lloyd George, başbakanlık görevinden uzaklaştırılmıştır. v “Ülkeyi, ulusu ve orduyu maceralara sürüklemeden, onurlu bir barışa gidiş yolunu açan önemli bir siyasal anlaşmadır. ” Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 10

İtilâf devletleri temsilcileri Mustafa Kemal Paşa’nın dediği gibi “Geldikleri gibi gittiler. ” Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 11

Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) 1 Kasım 1922 tarihinde Saltanat kaldırıldı. 1 Kasım 1922’de toplanan TBMM, Saltanatın kaldırılması konusunu uzun tartışmıştır. Verilen önergeler; Anayasa, Adliye ve Şeriye komisyonlarından seçilen ortak bir komisyona havale edilmiştir. Bu komisyonda Şeriye komisyonu üyeleri, saltanatla hilafetin ayrılamayacağı tezini savunmuşlardır. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 12

Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) Komisyonda söz alan Mustafa Kemal, “Efendim, …Egemenlik ve saltanat güçle ve zorla alınır. Osmanoğulları, zorla Türk Ulusu'nun egemenlik ve saltanatına el koymuşlardı. Şimdi de Türk Ulusu bu saldırganlara dur diyerek, isyan ederek, egemenlik ve saltanatını kendi eline fiilen almış bulunuyor. Bu bir oldu-bittidir. …Sorun, zaten oldu-bitti haline gelmiş bir gerçeği açıklamaktan başka bir şey değildir. Bu mutlaka olacaktır. Burada toplananlar, Meclis ve herkes, sorunu doğal karşılarsa, kanımca yerinde olur. Aksi takdirde yine gerçek gerektiği gibi ifade olunacaktır. Fakat ihtimal, bazı kafalar kesilecektir. ” 1 Kasım 1922'de oyçokluğu ile saltanatın kaldırılması kakarı alınmıştır. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 13

Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922) Yeni Türkiye Devleti'nin özelliklerini de açıklayan TBMM'nin 308 numaralı kararında şöyle deniyordu: 1. Anayasa ile Türkiye halkı, egemenlik ve hükmetme haklarını …temsile ve doğrudan doğruya kullanmaya ve ulus iradesine dayanmayan hiçbir güç ve kurulu tanımamaya karar verdiği için, Misak-ı Milli sınırları içinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti'nden başka hükümet biçimi tanımaz. Buna göre Türkiye halkı, kişisel egemenliğe dayalı olan İstanbul'daki hükümet biçimini, 16 Mart 1920'den itibaren ve sonsuzluğa kadar tarihe karışmış saymıştır. 2. Halifelik yüksek Osmanlı ailesine ait olup, Halifeliğe, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından bu ailenin (içinden) bilim ve ahlakça en üstün durumda olanı seçilir. Türkiye Devleti “Halifelik makamının dayanağıdır. ” Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 14

Abdülmecit Efendi'nin Türkiye Büyük Millet Meclisi Tarafından Halife Seçilmesi Padişah Vahdettin, 17 Kasım 1922’de bir İngiliz savaş gemisiyle yurdu terk etmiştir. Böylece Vahdettin, düşman güçlerine sığınan ilk Osmanlı Padişahı ve Hıristiyan bir devlete sığınan ilk halife olma özelliğine sahip olmuştur. Son halife Abdülmecit Efendi (18 Kasım 1922). Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 15

I. DÜNYA SAVAŞI KURTULUŞ SAVAŞI OSMANLI İMP. YENİ TÜRK DEV. MAĞLUP GALİP LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 16

Lozan Barış Antlaşması İtilaf Devletleri, konferans yeri olarak ta rafsız bir ülke olan İsviçre’nin Lozan kentini, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hü kümeti ise İzmir’i öneriyordu. Nitekim 27 Ekim 1922’de, İtilaf Devletleri, 13 Kasım’da Lozan'da toplanacak Barış Konferansı’na TBMM Hükümetini çağırmışlardır. Bu konferansta, bir yanı, Türkiye tek başına oluştururken; karşı yanı, gücü ve konferanstan beklentileri oldukça farklı olan şu devletler oluşturuyordu: 1. Çağıran dört devlet: İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya. 2. Yunanistan, Romanya, Sırp Hırvat Sloven Devleti. 3. Boğazlar rejimi konusunda görüşmelere çağırılan Sovyet Rusya ve Bulgaristan (Bulgaristan, Trakya sınırı konusundaki görüşmelere de katılacaktı), 4. Kimi konulardaki görüşmelere ve belirli hükümlere katılan Belçika ve Portekiz. v Amerika Birleşik Devletleri, gözlemci olarak katılmıştır. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 17

Lozan Barış Antlaşması Türkiye’yi, İsmet Paşa başkanlığında, Trabzon Milletvekili Hasan Bey ile Sinop Milletvekili Rıza Nur Bey’den oluşan bir delegeler kurulu temsil etti. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetince, Temsilciler Kurulu'na Lozan Konferansında izleyeceği strateji hakkında bir yönerge verildi. Bu yönergeye, temel ilke olarak Misak ı Milli alındı. İki konunun tartışılmasına kesinlikle izin verilmemesi istendi. Bunlardan biri, Ermeni yurdu oluşturma çabaları, diğeri ise kapitülasyonlar idi. Lozan Barış Konferansı'nın açılış toplantısı, 20 Kasım 1922'de Casino de Montbenon’da yapıldı. Lozan’da görüşülecek sorunlar, Trakya, Musul, Boğazlar, Azınlıklar, İktisadi ve Mali konular ve Kapitülasyonlar sorunu idi. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 18

LOZAN ANTLAŞMASINDA GÖRÜŞÜLEN KONULAR TÜRK-YUNAN SORUNLARI DİĞER DEVLETLERLE İLGİLİ SORUNLAR Doğu Trakya Sınırı Kapitülasyonlar Ege Adaları Yabancı Okullar Azınlıklar Doğu - Güney Sınırı Dış Borçlar Boğazlar Savaş Zararları Ermeni Sorunu Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 19

Lozan Barış Antlaşması Lozan Konferansı’nda Karşılan Güçlükler: 21 Kasım 1922'de çalışmalarına başlayan "Yakın Şark İşleri Hakkında Lozan Konferansı", öncelikle iç tüzük konusunu ele almıştır. Buna göre kon feransta resmi dil Fransızca olacak, 1. Toprak, Askerlik ve Boğazlara, 2. Yabancılar ve Azınlıklar konularına, 3. Mali ve Ekonomik konulara, ilişkin olmak üzere üç komisyon kurulacaktı. Bu komisyonların her birinin başkanlığı; birinci komisyonun başkanlığını Lord Curzon (İngiltere), ikinci komisyonun başkan lığını Garroni (İtalya) ve üçüncü komisyonun başkanlığını da Barrere (Fransa) yapacak şeklinde paylaşılmıştı. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 20

Lozan Barış Antlaşması Lozan Konferansı’nda Karşılan Güçlükler: 20 Kasım 1922’de başlayan görüşmelerde Sovyet Rusya, Boğazlar konusunda Türkiye’yi desteklemiştir. Türk tarafı konferansı çıkmaza sokmamak için bazı konularda örneğin, Türkiye Suriye, Türkiye Irak sınırı ve Boğazlar konusunda antlaşma yapabilecekleri imajını vermişler dir. Fakat kapitülasyonlar ve Osmanlı borçları konusunda herhangi bir ortak nokta bulunamamıştır. Her iki taraf da bu konuda ödün vermek istemedikleri için, Konferans 4 Şubat 1923’te kesintiye uğramıştır. Kesilen görüşmeler 23 Nisan’da yeniden başlamıştır. 24 Temmuz 1923’te antlaşma imzalanmıştır. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 21

Lozan Barış Antlaşması’nın Maddeleri: 1) Türkiye’nin Sınırları: a) Suriye Sınırı: Fransızlarla imzalanan Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921) esas kabul edildi. b) Irak Sınırı: İngilizlerle Musul konusunda antlaşma sağlanamadı. Bu konunun iki ülke arasında 9 ay içerisinde çözülmesine ve eğer çözülmezse Milletler Cemiyetinin vereceği karara bırakılması kararlaştırıldı. c) Sovyet Sınırı: Kars Antlaşması’na göre çizildi. d) Yunan Sınırı: Mudanya Ateşkes Antlaşması’na göre çizildi. Meriç Nehri sınır oldu. Doğu Trakya Türkiye’ye bırakıldı. Yunanistan’dan Karaağaç savaş tazminatı olarak alındı. 2) Adalar: Bozcaada, Gökçeada (İmroz) ve Tavşan Adası Türkiye’ye verildi. Oniki Ada ve Meis İtalya’ya bırakıldı. Diğer Ege adaları Yunanistan’a bırakıldı. Türkiye’ye yakın olan adaların silahsızlandırılması kuralı benimsenmiştir. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 22

Lozan Barış Antlaşması 3) Kapitülasyonlar: Yabancı ülke vatandaşlarının Osmanlı Devleti’nden kazandıkları her türlü adli ve mali kapitülasyonlar kaldırılmıştır. 4) Dış Borçlar: Osmanlı’dan ayrılan devletler arasında paylaştırılmıştır. Türkiye, payına düşen borçları taksitler halinde Türk lirası veya Fransız frangı olarak ödemeyi kabul etmiştir. Duyun u Umumiye (Genel Borçlar) İdaresi kaldırılmıştır. 5) Savaş Tazminatları: Yunanistan’ın savaş tazminatı olarak Karaağaç’ı Türkiye’ye vermesi kararlaştırılmıştır. İtilaf Devletleri Türkiye’den savaş tazminatı istemişlerdir. Osmanlı Devleti’nin Almanya’da rehin bulunan beş milyon altını ile parası ödendiği halde İngilizlerin vermedikleri iki savaş gemisi İtilaf Devletlerince tazminat olarak kabul edilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 23

Lozan Barış Antlaşması 6) Boğazlar: Boğazlardan geçiş; ba rış zamanında askeri nitelik taşımayan gemiler ve uçaklar, Boğazlardan ser bestçe geçebilecektir. Askeri nitelik taşıyan gemi ve uçaklar ise, Karadeniz’de kıyısı bulunan devletlerden en güçlü donanmaya sahip devletin geçiş sırasında Karadeniz’de bulunan gemisinden ve uçağından fazla gemi ve uçağı barış zamanında geçiremeyecektir. Bunun dışında, askeri nitelikli gemi ve uçaklar serbestçe geçebilecek; ancak bu geçişten doğacak sonuç, Türkiye için sorumluluk doğurmayacaktır. Herhangi bir savaş anında Türkiye, savaşta yer alır ise Boğazlar üzerinde istediği gibi davranma hakkına sahip olacaktır. Tarafsız ge mi ve uçaklara, düşmana yardım etmemek koşuluyla geçiş hakkı verebilecek tir. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 24

Lozan Barış Antlaşması 6) Boğazlar: Türkiye savaşta tarafsız ise, askeri nitelik taşımayan gemilerin ve uçakla rın Boğazlardan geçmesi serbest olacaktır. Boğazların savunması: Boğazların her iki yakasındaki 15 km’lik bir alan askersizleştirilecektir. Boğazlardan geçişleri, başkanlığını bir Türk’ün yapacağı uluslararası bir komisyon tarafından yönetilecektir. Boğazlar’ın her iki tarafında belirlenen (15 km’lik) alan, silahtan ve askerden arındırılacaktır. 7) Ermeni Sorunu: Doğu Anadolu’da kurulması kararlaştırılmış olan Ermeni Devleti’nden vazgeçilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 25

Lozan Barış Antlaşması 8) Azınlık Sorunları: Bütün azınlıklar Türk vatandaşı kabul edildi. Azınlıklara kendi kiliselerini, okullarını açma hakkı verildi. Kendi dilleri ile eğitim yapabilecekler, gazete çıkarabileceklerdi. Türkiye’de azınlık olarak Rum, Ermeni ve Yahudiler kabul edilmişti. 9) Nüfus Mübadelesi (Değişimi): İstanbul dışında Türkiye’de yaşayan Rumların Yunanistan’a, Batı Trakya dışında Yunanistan’da yaşayan Türklerin de Türkiye’ye gönderilmesi kararlaştırılmıştır. 9) Patrikhane: Patrikhane’nin, siyasi yetkilerden arındırılması kaydıyla İstanbul’da kalması kararlaştırılmıştır. 10) Yabancı Okullar: Türkiye’deki yabancı okulların öğreniminin Türk Hükümeti tarafından düzenlenmesi kararlaştırılmıştır. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 26

Lozan Barış Antlaşması’nın Sonuçları Yeni Türk devletinin varlığı tüm dünya tarafından kabul edildi. Birçok devlet tarafından imzalandığından en uzun süreli anlaşma olup hâlâ geçerliliğini korumaktadır. Misakımilli sınırları büyük bir ölçüde gerçekleşti. Osmanlı Devleti’nin sona erdiği kabul edildi. Lozan Antlaşması’yla Sevr geçerliliğini yitirdi. Türk dış politikasının esasları belirlenmiştir. Kapitülasyonların kaldırılması ekonomik bağımsızlığı sağlamıştır. Sömürge uluslara örnek olmuştur. Birinci Dünya Savaşı’nı sona erdiren antlaşmaların en sonuncusudur. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 27

Lozan Barış Konferansı’nda Çözümlenemeyen Meseleler Musul meselesi: Petrolleriyle ünlü olan bu bölgeyi İngiltere, Türkiye'ye bı rakmadığı gibi, Hakkâri'yi de ele geçirmek istemiştir. Uzun tartışmalara ne den olan bu konunun çözümü, Milletler Cemiyeti'ne bırakılmış ve bu cemiye tin kararı doğrultusunda Musul Irak'a, dolayısıyla da İngiltere'ye; Hakkâri Türkiye'ye bırakılmıştır (5 Haziran 1926). Boğazlar meselesi: Boğazlar sorunun çözüm biçimi egemenlik haklarıyla çelişir nitelik taşıyordu. Ancak bu geçici idi. Yeni Türkiye bunu benimseyemezdi. Nitekim Montreux'de (20 Temmuz 1936) kısıtlayıcı hükümler kaldırıl dı. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 28

Lozan Barış Konferansı’nda Çözümlenemeyen Meseleler Hatay meselesi: Türkiye Fransa arasında yapılan Ankara Antlaşması uyarınca, Hatay Türkiye sınırları dışında bırakılmıştı. Lozan'da da bu sorun Türkiye lehine çözümlenemedi. Mustafa Kemal Paşa’nın başlattığı sis temli ve bilinçli çalışma sonucunda, 1939 yılında bu yurt toprakları da ulusal sınırlarımız içine alındı. Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 29

LOZAN ANTLAŞMASI BELGESELİ Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 30

https: //www. youtube. com/watch? v=3 GNXun 50 Me. Q İsmet İnönü ve Lozan Yrd. Doç. Dr. Ayhan CANKUT 31