ATASZLER VE DEYMLER ATASZLE Gemiten gnmze gelen uzun

ATASÖZLERİ VE DEYİMLER

ATASÖZLE Geçmişten günümüze gelen, uzun deneyimlerden Rİ (yaşanan olaylar) yararlanarak kısa ve özlü öğütler veren, toplum tarafından benimsenerek ortak olarak kullanılan kalıplaşmış sözlere “atasözü” denir.

ÖRNEK ATASÖZLERİ Besle kargayı oysun gözünü. Acele işe şeytan karışır. Sütten ağzı yanan, ayranı üfleyerek içer. Sakınan göze çöp batar.

ÖZELLİKLERİ Atasözleri bir toplumun duygu, düşünce inanç ve kültür yapısını yansıtır. Sağ elin verdiğini sol elin görmesin. Bu atasözü yardımın gizli yapılması gerektiğini anlatmaktadır. Bu durum İslam dininin kültürümüzde oluşturduğu bir davranış biçimidir ve bu söz zaman içerisinde benimsenerek atasözü halini almıştır.

Anonimdir yani kimin söylediği belli değildir. Atasözleri toplum yaşayışından kendiliğinden ortaya çıkar söylenen bir sözün toplum tarafından sürekli söylenerek bilinen bir söz haline gelmesiyle oluşmuştur. Sözü kimin, nerede, ne zaman söylediği belli değildir.

Atasözleri kalıplaşmış sözlerdir. Sözcüklerinin yerine başka sözcükler getirilemez, sözcüklerin sıralanışında da değişiklik yapılamaz. Damlaya damlaya göl olur. Atasözünü damlaya havuz olur şeklinde yazamayız. Göl olur damlaya şeklinde de yazmak doğru değildir çünkü kelimelerin yeri de değiştirilemez.

Atasözlerinin birçoğunda mecazlı bir söyleyiş vardır. “Terzi kendi söküğünü dikemez ” atasözü, “İnsanlar başkalarına yaptıkları hizmetleri kendilerine yapamazlar. ” anlamını taşır. Bu atasözünün terziyle, sökükle bir ilgisi yoktur. Çok az da olsa gerçek anlam taşıyan atasözleri de vardır. Dost ile ye, iç; alışveriş etme. Bugünün işini yarına bırakma.

Atasözleri bir ders ve öğüt verirler. Üzüm üzüme baka kararır. Bu atasözü birlikte olduğumuz arkadaşlarımızı iyi seçmemiz gerektiği çünkü insanın zamanla yanında gezdiği insanlara benzemeye başladığı anlatılmaktadır.

DEYİMLER Bir olayı, bir durumu, bir kavramı daha etkileyici anlatmak için bir araya getirdiğimiz birden çok sözcükten oluşan kalıplaşmış sözcük topluluğuna deyim denir.

ÖRNEK DEYİMLER Göz atmak Etekleri zil çalmak Habbeyi kubbe yapmak Küplere binmek

ÖZELLİKLERİ Deyimler kalıplaşmış sözcüklerdir. Deyimlerde bulunan sözcüklerin yerine eş anlamlıları bile getirilemez. Suratından düşen bin parça (Yanlış) Yüzünden düşen bin parça (Doğru)

Deyimlerde araya başka sözcükler girebilir. Deyim bulurken cümledeki ifadelere dikkat edilmelidir. Gözü biraz önce içeri giren adamı hiç tutmamıştı. Gözü tutmamak: Bir kişinin davranış ve durumunu iyi görmemek, şüphelenmek.

Anonimdir yani kimin söylediği belli değildir. Bıçak kemiğe dayandı. Senli benli olmak Ateş pahası

Deyimler sözcük grubu ya da cümle şeklinde bulunabilir. İğne atsan yere düşmez (cümle) İçi içine sığmamak (sözcük grubu)

Deyimler genellikle mecaz anlamlıdır. “Kök söktürmek” deyimi “bir bitkinin kökünü çıkarttırmak” değil, “güçlük çıkarmak, uğraştırmak” anlamındadır. Gerçek anlam taşıyan deyimler de vardır. Sır saklamak: Sırrı açıklamamak El sürmemek: Değmemek, dokunmamak

Deyimler bir kavramı ya da bir durumu anlatmak için kullanılır. Ders verme amacı taşımaz. “Burun kıvırmak” deyimi, beğenmeyip küçümsemek anlamını içermektedir. Herhangi bir ders verme amacı taşımamaktadır.

DEYİM VE ATASÖZLERİ SORULARI

Aşağıdaki atasözlerinden hangisi insanlar arası ilişkilerle ilgili değildir? A) Etle tırnak arasına girilmez. B) Tavşan dağa küsmüş dağın haberi olmamış. C) Gönül bir parça saraydır kırılırsa yapılmaz. D) Gündüzün mum yakan geceleyin bulamaz.

Aşağıdaki hangi cümlede deyim yoktur? A) Sınavın sonucu arkadaşım için yıkım oldu. B) Bu işler akıl vermekle olmaz. C) Mutlu olmak için iyi ve güzel işler yapmalıyız. D) Her şeyi bir kalemde silip atmazsın.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde verilen deyim açıklamasıyla çelişir? A) ağıza vermiş gizli konuşuyorlardı B) ağız birliği etmişler aynı açıklamaları yapmışlardı C) çok güzel konuşmuş ağzına geleni söylemiştirler D) başına gelenden ağzı yanmış her şeyi incelemeye karar vermiştir.

Aşağıdaki değimlerden hangisi öfke ilgili değildir? A) gözleri dönmek B) sinir olmak C) canı sıkılmak D) küplere binmek

Aşağıdakilerden hangisi “ dayanışma”yı anlatan bir atasözüdür ? A) yatan aslandan gezen tilki iyidir B) devlet adama ayağıyla gelmez C) yazın başı pişenin kışın aşı pişer D) Bir elin nesi var iki elin sesi var

“Yaşını içine akıtmak” deyiminin anlamı aşağıdakilerden hangisidir? A) acısını sezdirmemek B) bir köşede ağlamak C) gizli bir iş yapmak D) dışına su sızdırmak

Hangi atasözü eğitim ile ilgilidir? A) işleyen demir ışıldar B) ağaç yaşken eğilir C)damlaya göl olur D) ayağını yorganına göre uzat

Konuşmalarında atasözleri ve deyimleri yerinde ve doğru- kullanan kişilerin karşılarındaki insanlar tarafından dikkatle dinlendiklerini biliyor muydunuz? Bu nedenle yazılarımızda ve konuşmalarımızda bol deyim ve atasözü kullanmak bizi daha etkileyici biri haline getirecektir.

Türk Dil Kurumu’nun (TDK), şarkılarında çok sayıda deyim ve atasözüne yer veren ünlü sanatçı Tarkan‘a ödül verdiğini biliyor muydunuz?

SUNUMUZU DİNLEDİĞİNİZ İÇİN ÇOK TEŞEKKÜR EDERİZ Hazırlayan: Mustafa KAFA / Türkçe Öğretmeni