ATABETL HAKAYIK EDIP AHMET YKNEKI INDEKILER 1 Edip

ATABETÜ’L HAKAYIK EDIP AHMET YÜKNEKI

İÇINDEKILER 1. Edip Ahmet Yükneki kimdir? 2. Atabetül Hakayık ile ilgili isim tartışmaları 3. Atabetül Hakayık’ın nüshaları 4. Atabetül Hakayık’ın içeriği 5. Kaynakça

EDIP AHMET YÜKNEKI (12. YY. – 13. YY) • Ali Şîr Nevaî “…Hak Te’âlâ zahir gözünü kapalı yaratmış olsa da gönül gözünü çok parlak kılmış…” • Kim erse bu tört işke bed i’tikad Tutar erse ming la’n ıdur men anga (Her kim (onun) bu dört arkadaşı hakkında kötü itikat beslerse ona bin (kere) lanet ederim. ) • Emir Seyfeddin “…Edibler edibi, fazıllar başı, akıl ile gevherden söz söylemiş, bu sözlerin başıdır…”

İSİM TARTIŞMALARI • Necib Asım = Hibetü'l-Hakayık • M. Fuad Köprülü = Aybetü'l-Hakayık • Gaybetü’l-Hakayık • Jean Deny ve Reşit Rahmeti Arat = Atebetü’l-Hakayık

NÜSHALAR 1. Temür’ün oğlu Şahruh döneminde, 1444’te, hattat Zeynelâbidin tarafından Uygur harfleriyle kopya edilmiş olan Semerkant nüshasıdır. 2. 1480 senesinde İstanbul’da Şeyhzâde Abdürrezzak Bahşî tarafından düzenlenen ve üst satırları Uygur harfli alt satırları ise Arap harfli olan Ayasofya nüshasıdır. 3. Fatih veya II. Beyazıt döneminde, İstanbul’da Arap harfleriyle kopya edilmiş olan Topkapı Müzesi nüshasıdır. 4. Arap harfli olan Seyid Ali nüshasıdır.

ATABETÜ’L HAKAYIK (HAKIKATLERIN/GERÇEKLERIN EŞIĞI) Edib Ahmed atım edeb pend sözüm Sözüm munda kalur barur bu özüm Adım Edib Ahmed, sözüm edeb ve nasihattır Vücudum gider, sözüm burada kalır.

BÖLÜMLERI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Tanrı’nın medhi Peygamberin medhi GİRİŞ Dört sahabenin medhi Büyük Emir Muhammed Dad İspehsalar Bey’in medhi Kitabın yazılma amacı hakkında Bilginin faydası ve bilgisizliğin zararı hakkında (12 dörtlük). Dilin muhafazası hakkında (12 dörtlük). Dünyanın dönekliği hakkında (12 dörtlük). Cömertliğin medhi ve hasisliğin zemmi hakkında (10 dörtlük). NE Vİ Tevazu ve k b r hakkında (7 dörtlük). Harislik hakkında (6 dörtlük). Kerem, hilm (ağırbaşlılık) ve diğer iyilikler hakkında (16 dörtlük). Ş Zamanenin bozukluğu hakkında (21 dörtlük). Tİ İ B Kitap sahibinin özrü hakkında (5 dörtlük). +1. Edib Ahmed hakkında (Yazarı belli değil). +2. Edib Ahmed hakkında (Emir Seyfeddin). +3. Edib Ahmed hakkında (Büyük Emir Arslan Hoca Tarhan). İLAVE 40 Beyit aa/ba/ca/da… fa’ûlün, fa’ul 101 Dörtlük aaxa/bbxb/ccxc…

BILGININ FAYDASI VE BILGISIZLIĞIN ZARARI HAKKINDA Bahalıg dinar ol bilig kişi Bu cahil bilgisiz bahasız kişi Biliglig biligsiz kaçan teng bolur Biliglig tişi er cahil er kişi Değerli dinardır bilgili kişi, Bu cahil bilgisiz, değersiz akça. Bilgili ve bilgisiz denk olur mu? Bilgili dişi erdir; cahil er, dişi.

DİLİN MUHAFAZASI HAKKINDA İki neng birikse bir erde kalı Bükendi ol erke mürüvvet yolı Bir ol yangşar erse kereksiz sözüg İkinç yalġan erse ol erning tili Eğer bir insanda şu iki şey birleşirse, O insana mürüvvet yolu kapanmıştır. Bunlardan biri, lüzûmsuz yere gevezelik etmek, İkincisi ise yalan söylemektir.

DÜNYANIN DÖNEKLİĞİ HAKKINDA Ajun külçirer baz alın kaş çatar Bir elgin tutup şehd birin zehr katar Asel tatrup ilkin tamak tatıtıp Kidinrek kadahka sunup zehr katar Dünya gülümser, fakat yine alın buruşturur ve kaş çatar. Bir elinde bal tutup, birinde zehir saklar. Önce baldan tattırarak, ağzı tatlandırır. Biraz sonra kadehe zehir katarak sunar.

CÖMERTLİĞİN METHİ VE HASİSLİĞİN ZEMMİ HAKKINDA Aya mal idisi akı edgü er Bayat birdi erse sanga sen me bir Yirilgen sökülgen tirip birmegen Tirip birür erseng neçe tirse tir Ey mal sahibi, iyi ve cömert adam, Allah sana verdiyse sen de ver. Yerilen ve sövülen kimse toplayıp da vermeyendir. Toplar da verirsen, toplayabildiğin kadar topla.

TEVAZU VE KİBİR HAKKINDA Tevazu kılıġlını kötrür idi Tekebbür tutar erni kemşür kodı Uluġsınma zinhar uluġ bir bayat Uluġluk mening siz alınmang tidi Tevâzû göstereni Tanrı yükseltir, Kibirli olanı aşağı atar. Ululuk taslama sakın, ulu yalnız Tanrıdır, ”O ululuk benimdir, siz üzerinize almayın” dedi.

HARİSLİK (AÇGÖZLÜLÜK) HAKKINDA Aya hırs idisi harislık nerek Ayu bir manga bu negüke kerek Tar erse king erse bitildi ruzung Harislık kılurmu munı edgürek Ey hırs sahibi, harisliğin ne lüzumu var? Bana söyleyiver, bu ne işe yarar? İster dar, ister geniş olsun, rızkın yazılmıştır. Harislik bunu daha iyi yapar mı?

İyilik, cömertlik, büyüklük - Ağırbaşlılık KEREM, HİLM VE DİĞER İYİLİKLER HAKKINDA Bütün kılkı fi‟lin öte irtegil Kerem kimde erse anı er tigil Yimişsiz yıġaç teg keremsiz kişi Yimişsiz yıġaçnı kesip örtegil İnsanların bütün tavır ve hareketlerini iyice incele, Kerem kimde ise ona insan de. Keremsiz insan meyvesiz ağaç gibidir, Meyvesiz ağacı kesip ateşte yak.

ZAMANENİN BOZUKLUĞU HAKKINDA Aya artak işlig sevinçin salın Sening ruzgarıng bu köngülçe kılın Tilekçe tiril inç fariġ kadġusuz Ne yirke yıġar baz sini ne tilin Ey ahlâksız, sevinçle dolaş; Bu senin zamanındır, istediğini yap. İstediğin gibi müsterih ve kaygusuz yaşa; Sana hangi yerde ve hangi dille kim mâni olur.

DEYİM, ÖZDEYİŞ VE ATASÖZLERİ DEYİMLER Kulak tut = kulak vermek selim til = yumuşak dilli olmak sılıg kıl sözüng = tatlı dil kullanmak yığa tut tiling = dilini sıkı tutmak

DEYİM, ÖZDEYİŞ VE ATASÖZLERİ ÖZDEYİŞLER • Birin kelse rahat renc onun (rahat birer gelirse zahmet onar gelir) = Zahmetsiz rahmet olmaz. • Eligler kutlug birigli elig (ellerin en kutlusu veren eldir) = Veren el, alan elden üstündür.

DEYİM, ÖZDEYİŞ VE ATASÖZLERİ Bu til başıktursa bütmez büter ok başı ( ok yarası kapanır fakat dilin açtığı yara kapanmaz) Bıçak yarası geçer, dil yarası geçmez. İşi edgü bolsa er edgü bolur ( insanın arkadaşı iyi olursa kendisi de iyi olur ) Bana arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyeyim, Üzüm üzüme baka kararır. Tiken edlegen er üzüm biçmez ol ( diken eken üzüm biçmez )

KAYNAKÇA • Arat, Reşit Rahmeti (hzl. ) (1951). Edib Ahmed b. Mahmud Yüknekî, Atebetü’l-Hakayık. İstanbul: TDK Yay. • Demir, Ekrem (2013). Atabetü’l-Hakayık’ta Geçen Deyimler, Atasözleri ve Özdeyişler, Türkiyat Mecmuası, c. 23/Güz, İstanbul, s. 51. • Ercilasun, Ahmet B. (1985). Edib Ahmed Yükneki ve Atebetü’l-Hakayık, Başlangıcından XIII. Yüzyıla Kadar Türk Nazım ve Nesri, İstanbul, Ötüken Yay. , s. 158 • Gülensoy, Tuncer (1991). Atebetü’l-Hakâyık. İslâm Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: TDV Yay. 50 -51. • Gülensoy, Tuncer (1994). Edib Ahmed Yüknekî. İslâm Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: TDV Yay. 421 -422. • Köprülü, Mehmet Fuat (1925). Aybetü’l-Hakâyık’a Dair. Türkiyat Mecmuası I: 255 -257. • Tekler, Hatice (2020). Atebetü’l-Hakâyık’ta Araştırmaları Dergisi, 2: 220 -244. Sıfatlar. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı • Türkçe Devrimi (2020). www. turkcedevrimi. wordpress. com. • Uysal, Selçuk (2007). Yüknek’in Neresi Olduğu ve Edib Ahmed’in Mezarı Üzerine. Turkish Studies 2 (4): 1197 -1199. • Vagıfkızı, Gatibe (2013). Etno-Kültüroloji Değerler Kodeksi Olarak: Edip Ahmet Yüknekî’nin Atabetü’l-Hakayık Eseri, Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması. 26 -28 Mayıs 2014, Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı, s. 404. • Yazıksız , Necip Asım (hzl. ) (1917). Ahmed bin Mahmûd Yüknekî, Hîbetü’l-Hakâyık. C. 1 -2. İstanbul.