Astara rayonu N Hsnov adna Kijb qsb tam
Astara rayonu N. Həsənov adına Kijəbə qəsəbə tam orta məktəbin biologiya müəllimi Fəttayev Rauf Vidadi oğlu. “Biologiya”-7 Mövzu: Sürünənlər sinfi.
Alt Standartlar: 1. 1. 2. Canlıların müxtəlifliyi haqqında mülahizələrini şərh edir. 2. 1. 1. Müxtəlif canlılarda gedən həyati prosesləri fərqləndirir. Təlim nəticələri: Sürünənlərin quruluşu haqqında mülahizələrini şərh edir. Suda-quruda yaşayanlarda və sürünənlərdə gedən həyati prosesləri fərqləndirir. Təlim forması: kollektiv iş , qrup işi, Təlim üsulu: Beyin həmləsi, venn dioqramı, sxemlərlə iş, Resurslar: Dərslik, elektron təqdimat, iş vərəqləri, paylama materialları. İnteqrasiya: Az. d. -1. 2. 1; 1. 2. 2
Bu ifadələri hansı heyvanlara aid etmək olar? • • Zəhərlidir, dəri örtüyünü dəyişə bilir Uzunömürlüdür, möhkəm çanaqları olur Şikarını suda pusan yaşıl yırtıcı Çox cəlddir, təhlükə hiss etdikdə quyruğunu qırır
• Bu heyvanları birləşdirən nədir? • Onların həyat tərzi suda-quruda yaşayanlardan nə ilə fərqlənir? • Quruda yaşayan heyvanlarda, suda yaşayan heyvanlarla müqayisədə hansı orqanlar sistemi dəyişmişdir?
Tədqiqat sualı. • Sürünənlərin xarici və daxili quruluşu necədir? • Sürünənlərin suda-quruda yaşayan heyvanlarla müqayisədə hansı orqanlar sistemi dəyişmişdir?
Kərtənkələnin xarici quruluşu. Kərtənkələnin pulcuqlu quru dərisi bədəni artıq su buxarlandırmaqdan qoruyur.
Skeleti. Qabırğalardan, döş sümüyündən və fəqərələrdən ibarət döş qəfəsi yaranmışdır. Bununla əlaqədar qabırğaarası əzələlər inkişaf etmişdir.
Həzm sistemi. Ağızda eyni ölçülü dişlər və ucu hacalanmış əzələli dili olur.
Tənəffüs sistemi. Qurbağalarla müqayisədə ağciyərləri daha büküşlüdür.
Qan damar sistemi. Kərtənkələnin ürəyi üçkameralıdır. Mədəcikdə tam olmayan arakəsmə olduğundan arterial və venoz qan qarışır.
Qan damar sistemi. Qan dövranı.
Qan-damar sistemi. Arterial qan Venoz qan Sağ qulaqcıq Sol qulaqcıq Daxili orqanlar Ağciyərlər Mədəcik Daha çox oksigenlə zəngin qan Daha çox karbon qazı ilə zəngin qan Qarışıq qan
Kərtənkələnin ifrazat sistemi. Qurbağada olduğu kimi sidik axarları kloakaya açılır.
Sinir sistemi. Ön beyin və beyincik sudaquruda yaşayanlara nisbətən yaxşı inkişaf etmişdir.
Hiss orqanları. 1. Haçalanmış əzələli dil. 2. Burun dəlikləri. 3. Göz. 4. Qulaq dəliyi. Görmə, eşitmə, qoxubilmə və dadbilmə orqanlarından ibarətdir. Gözdə üst və alt göz qapaqlarından başqa üçüncü göz qapağı –qırpma pərdəsi yaxşı inkişaf etmişdir.
Çoxalması və inkişafı. Ayrıcinslidir. Mayalanması daxilidir. Yumurta hüceyrənin mayalanması dişinin yumurta borusunda gedir. Yumurtaları qabıqla örtülü və sarılıqla zəngin olur. Rüşeymin inkişafı yumurta sarısının hesabına gedir.
Regenerasiya. Kərtənkələnin düşməni çoxdur. Əgər onlar kərtənkələni tutarkən onun quyruğundan yapışsalar, bu zaman quyruğun həmin hissəsi qırılır və kərtənkələ düşmənindən qaça bilir. Sonralar regenerasiya hesabına yeni quyruq əmələ gəlir.
I qrup. Sürünənlərin səciyyəvi xüsusiyyətlərini müəyyən edin. □ Arakəsməsi olmayan üçkameralı ürək. □ Arakəsməsi olan üçkameralı ürək. □ İki qan dövranı. □ Qapalı qan-damar sistemi. □ Çılpaq və nəm dəri. □ Buynuz pulcuqlarla örtülmüş quru dəri. □ Baş beyin beş hissədən ibarətdir. □ Daxili mayalanma. □ Tənəffüs orqanı ağciyərlərdir. □ Tənəffüs orqanı ağciyərlər və dəridir. □ Kürü tökür. □ Yumurta qoyur. □ Döş fəqərələrinə qabırğalar birləşir. □ Göz qapaqları var. □ Düzünə inkişaf. □ Dolayı inkişaf. □ Xarici mayalanma.
II qrup. • Suda-quruda yaşayanlar və sürünənlər üçün səciyyəvi və ümumi əlamətləri seçin: • 1) dəri buynuz pulcuqlarla örtülmüşdür • 2) tənəffüs yalnız ağciyərlər vasitəsilə gedir • 3) dərisi çılpaqdır • 4) ağciyərlər və dəri tənəffüsü var • 5) inkişafı quru mühitdə gedir • 6) ətraflar beşbarmaqlıdır • 7) yumurtaları qalın qabıqla örtülmüşdür • 8) bədən temperaturu ətraf mühitdən asılıdır • 9) inkişaf tam çevrilmə ilə gedir • 10) iki qan dövranı var
III qrup. • Şəkillərə əsasən qurbağa və kərtənkələnin skeletindəki oxşar və fərqli cəhətləri müəyyənləşdirin? • Kərtənkələ skeletinin hansı xüsusiyyətinin onun quru mühit şəraitinə uyğunlaşmasına imkan yaratdığını əsaslandırın.
IV qrup. • Suda quruda yaşayanlardan fərqli olaraq, sürünənlərin hansı orqanlar sistemində mürəkkəbləşmələr baş vermişdir? Fikirlərinizi əsaslandırın. ____________________________________________________ ____________________________________________________ __________________________
• Sürünənlərin hərəkəti suda-quruda yaşayanların hərəkətindən nə ilə fərqlənir? • Sürünənlərin dərisi suda-quruda yaşayanların dərisindən nə ilə fərqlənir? • Sürünənlərin həzm sisteminin (qan-damar, tənəffüs və s. ) quruluşu suda-quruda yaşayanlardan nə ilə fərqlənir? • Sürünənlərin çoxalması və inkişafı sudaquruda yaşayanlardan nə ilə fərqlənir?
Sürünənlər sinfi Sistematik qrupun adı Yaşayış mühiti Əksəriyyəti quruda yaşayır Bədənin forması və hissələri Bədəni baş, boyun, quyruq və ətraflardan ibarətdir. Dəri Əksəriyyətinin dəriləri quru və vəzisiz olur, üzəri buynuz mənşəli pulcuqlarla örtülür Hərəkət orqanları (ətraflar) Ətraflar bədənin yanlarına birləşir. Kərtənkələnin ətrafları beşbarmaqlıdır, Barmaqlar arasında üzmə pərdəsi yoxdur. Onların ucunda caynaqlar yerləşir. Onurğa boyun, döş, bel, oma, quyruq şöbələrinə bölünmüşdür. Qabırğalardan, döş Skelet sümüyündən və fəqərələrdən ibarət döş qəfəsi yaranmışdır. Sürünənlərdə döş qəfəsinin yaranması ilə əlaqədar qabırğaarası əzələlər inkişaf Əzələlər etmişdir. Həzm sistemi suda quruda yaşayanlara oxşardır. Kərtənkələnin ağzında eyniölçülü Həzm sistemi dişlər və uçu haçalanmış əzələli dili olur. Ağciyərlərlə tənəffüs edir. Qurbağalarla müqayisədə ağciyərlər daha büküşlüdür. Tənəffüs sistemi Qan-damar sistemi İfrazat sistemi Sinir sistemi Hiss orqanları Çoxalması və inkişafı Nümayəndələri Bir mədəcik və iki qulaqcıqdan ibarət ürəkləri vardır. Mədəcikdə tam olmayan arakəsmə vardır. Arterial və venoz qan mədəcikdə qarışır. Böyük və kiçik qan dövranı var. Onurğanın hər iki tərəfində yerləşən bir cüt böyrək olur. Qurbağada olduğu kimi, sidik axarları kloakaya açılır. Ön beyin və beyincik suda-quruda yaşayanlara nisbətən yaxşı inkişaf etmişdir. Görmə, eşitmə, qoxubilmə və dadbilmə orqnlarından ibarətdir. Üçüncü göz qapağıqırpma pərdəsi yaxşı inkişaf etdirmişdir. Ayrıcinslidir. Mayalanması daxilidir. Yumurta hüceyrənin mayalanması dişinin yumurta borusunda gedir. Rüşeymin inkişafı yumurta sarısının hesabına gedir. kərtənkələlər, ilanlar, tısbağalar, timsahlar. . .
Qiymətləndirmə Qruplar Meyarlar I qrup III qrup IV qrup Tapşırığın düzgün yerinə yetirilməsi Tərtibat Təqdimetmə Əməkdaşlıq Yüksək Orta Zəif
Qiymətləndirmə � Nəticələr üzrə qiymətləndirmə. (şərhetmə, fərqləndirmə) I səviyyə III səviyyə IV səviyyə Sürünənlərin quruluşu haqqında mülahizələrini yalnız müəllimin köməyi ilə şərh edir. Sürünənlərin quruluşu haqqında mülahizələrini çətinliklə şərh edir. Sürünənlərin quruluşu haqqında mülahizələrini şərh edərkən kiçik qeyri - dəqiqliyə yol verir. Sürünənlərin quruluşu haqqında mülahizələrini geniş şərh edir. Suda-quruda yaşayanlarda və sürünənlərdə gedən həyati prosesləri çətinliklə fərqləndirir Suda-quruda yaşayanlarda və sürünənlərdə gedən həyati prosesləri müəllimin köməyi ilə fərqləndirir Suda-quruda yaşayanlarda və sürünənlərdə gedən həyati prosesləri qismən fərqləndirir Suda-quruda yaşayanlarda və sürünənlərdə gedən həyati prosesləri düzgün fərqləndirir
İstifadə olunmuş mənbələr. • Biologiya — 7. Müəllim üçün metodik vəsait. • X. Əhmədbəyli, Y. Seyidli, N. Əliyeva. Bakı, “Bakınəşr” - 2014, 144 səh. • Biologiya — 7. Ümumtəhsil məktəbləri üçün dərslik. • Y. Seyidli, X. Əhmədbəyli, N. Əliyeva. Bakı, “Bakınəşr” - 2014, 144 səh. • http: //biolgra. ucoz. ru/index/presmykajushhiesja/0 -56 • http: //biolgra. ucoz. ru/index/presmykajushhiesja/0 -287
Diqqətinizə görə minnətdaram.
- Slides: 27