ARATIRMANTEL ARATIRMA HAYRYE ERBA ARATIRMA ET Tarihsel ve

ARAŞTIRMA-NİTEL ARAŞTIRMA HAYRİYE ERBAŞ

ARAŞTIRMA ETİĞİ

Tarihsel ve Eleştirel/Refleksif Bilim-Hayriye Erbaş, 2007; 2016) Toplum temel inceleme birimi (Toplumsuz toplumbilim) Doğal/tabii gerçeklik ile sosyal gerçekliği karşıt değil benzer yönleri olan gerçeklikler olarak kabul eder. Doğa ve sosyal bilimler benzer metodolojileri olan bilimlerdir ancak sosyal gerçekliğin doğal gerçeklikten farklı yönleri de olması nedeni ile özgüllükleri de yakalama şansı sunan tekniklerin geliştirilmesini savunur. Somut/görgül olan ile geniş toplumu ilişkilendiren yapısal (bütüncül) bir anlayış benimser. Toplum çözümlemesinde mikro ile makro düzlemleri ilişkilendirmede tarihsel bir anlayış benimser. Yurt ve dünya ölçekli bir toplum modeli üzerinden çözümlemeler yapar. Toplumu sınıf, ilerleme, sanayileşme, değişim ve dönüşüm kavramları aracılığıyla çözümler. Bilimi çok önemli ‘evrensel’ bir ‘değer’ olarak kabul eder.

Tarihsel ve Eleştirel/Refleksif Bilim-Hayriye Erbaş, 2007; 2016) Bilim, eşitlik, özgürlük ve adalet ilkelerinin evrensel değerler olduğuna inanır ve bilimin kaynağını bu değerlerin oluşturduğunu kabul eder. Bu inanç doğrultusunda bilimin misyonun toplumu istenen yönde değiştirme ve dönüştürme olduğuna inanır. Bu yönde bilimin yapılmasını ‘etik’ bir değer olarak esas alır. Boran’ın bilim ve bilim insanı etiği konusunda tutarlılığa ne denli önem verdiği hem yazılarında izlenebilmekte hem de yaşamında tüm zorluklara göğüs gererek doğru bildiğinden dönmeden ısrarla yoluna devam etmesinde rahatlıkla izlenebilmektedir. Yaşamını da büyük bedeller ödeyerek inandığı bu değerler doğrultusunda mücadeleye hasreder.

Araştırma Etiği ile Bilim Etiği İlişkisi Araştırma etiği bilim insanının bilime yüklediği anlamla biçimlenir. Araştırma etiği araştırmanın tüm aşamalarında işletilmeyi gerektirir. Ancak yine de araştırma etiği genel olarak araştırmanın yapılışı ve yapılan araştırmanın yazma ve yayına dönüştürülmesi biçiminde sınıflandırılabilir.

Nitel Araştırmalarda Etik Konular (Creswell, Siyasal Kitabevi, 2016, Üçüncü Baskı, 5859) Etik Konuların Ele Alındığı Etik Konu Türü Araştırma Süreci Etik Konunun Uygulama Şekli Araştırmanın Tasarım Sürecinde Araştırmanın Başlangıcında Kurumsal İzin Alma Profesyonel topluluk standartlarına uyma Araştırma ortamı ve katılımcılarından izin alma Çalışmanın sonuçlarından çıkar elde etmeme Araştırmanın amacının belirlenmesi İzin formunun imzalanması için katılımcılara baskı uygulamamam Yerel halkın normlarına ve hukukuna saygı duyma Özel örneklemelere (Örneğin, çocuklara) gereken hassasiyeti gösterme İzni enstitü yayın kuruluna sunma Profesyonel alanlarda etik standartlar hakkında bilgi alma Araştırma etiği için yapılması gerekenler için onay alma ve gerekli yardımcıların bulunması Katılımcılarla buluşup araştırmanın amacı konusunda bilgilendirme yapılması Katılımcıların onay formunu imzalamak zorunda olmadıkları bilgisinin verilmesi Katılımcılar için dikkat edilmesi gereken kültür, din, cinsiyet ve diğer farklı özelliklerin öğrenilmesi İzinlerin alınması (örneğin çocukların

Nitel Araştırmalarda Etik Konular (Creswell, Siyasal Kitabevi, 2016, Üçüncü Baskı, 58 -59) Etik Konuların Ele Alındığı Araştırma Süreci Veri Toplama Sürecinde Etik Konu Türü Etik Konunun Uygulama Şekli Araştırma ortamına zarar vermeme ve aktivitelerin mümkün olduğunca akılcı ilerlemesini sağlama Katılımcıları aldatmaktan sakınma Katılımcılarla mülakatlarda ve gözlemlerde istismar etmeme, güç dengesine dikkat etme Verileri toplayarak ve geribildirimde bulunmadan? Güvenli bir ortamın oluşturulması ve araştırmanın sürekliliği sağlanması Araştırmanın amacı ve verilerin nasıl kullanılacağının bilgisinin ayrıntılı verilmesi Yönelendirici sorulardan, kişisel izlenimleri paylaşmaktan ve duygusallığın açığa vurulmasından kaçınmalı Katılımcılar ödüllendirilmeli? ?

Nitel Araştırmalarda Etik Konular (Creswell, Siyasal Kitabevi, 2016, Üçüncü Baskı, 58 -59) Etik Konuların Ele Alındığı Araştırma Süreci Etik Konu Türü Araştırmanın Tasarım Sürecinde Kurumsal İzin Alma Profesyonel topluluk standartlarına uyma Araştırma ortamı ve katılımcılarından izin alma Çalışmanın sonuçlarından çıkar elde etmeme İzni enstitü yayın kuruluna sunma Profesyonel alanlarda etik standartlar hakkında bilgi alma Araştırma etiği için yapılması gerekenler için onay alma ve gerekli yardımcıların bulunması Araştırmanın Başlangıcında Araştırmanın amacının belirlenmesi İzin formunun imzalanması için katılımcılara baskı uygulamamam Yerel halkın normlarına ve hukukuna saygı duyma Özel örneklemelere (Örneğin, çocuklara) gereken hassasiyeti gösterme Katılımcılarla buluşup araştırmanın amacı konusunda bilgilendirme yapılması Katılımcıların onay formunu imzalamak zorunda olmadıkları bilgisinin verilmesi Katılımcılar için dikket edilmesi gereken kültür, din, cinsiyet ve diğer farklı özelliklerin öğrenilmesi İzinlerin alınması (örneğin çocukların ebeveynlerinden Etik Konunun Uygulama Şekli Veri Toplama Sürecinde Araştırma ortamına zarar vermeme ve aktivitelerin mümkün olduğunca akılcı ilerlemesini sağlama Katılımcıları aldatmaktan sakınma Katılımcılarla mülakatlarda ve gözlemlerde istismar etmeme, güç dengesine dikkat etme Verileri toplayarak ve geribildirimde bulunmadan? Güvenli bir ortamın oluşturulması ve araştırmanın sürekliliği sağlanması Araştırmanın amacı ve verilerin nasıl kullanılacağının bilgisinin ayrıntılı verilmesi Yönelendirici sorulardan, kişisel izlenimleri paylaşmaktan ve duygusallığın açığa vurulmasından kaçınmalı Katılımcılar ödüllendirilmeli? ? Veri Analizi Katılımcılar arasında taraf tutmaktan kaçınma Sadece olumlu sonuçları vermekten kaçınma Katılımcıların özeline saygı duyma Olumlu-olumsuz ve çelişkili her sonuç rapor edilmeli Katılımcılar için takma isim kullanılmalı ve karmaşık profiller geliştirilmeli Yazma/Raporlaştırma Sahtecilik ve uydurmacılık yapmama Aşırmacılık yapmamam Katılımcıyı deşifre edecek bilgileri vermeme Açık, net ve uygun bir dille yazma Bulgular dürüstçe raporlaştırılmalı Başkalarının eserlerini yeniden basmak ve uyarlamak için ihtiyaç duyulan izinler alınmalı (APA (2010 ilkelerine bkz. ) Katılımcıların tanınmaması için hikayeler uygun karmaşıklıkta yazılmalı Araştırma metni uygun bir dille yazılmalı Yayımlama Süreci Verileri başkalarıyla paylaşınız? Yayın yenileme/tekrarı yapmama Talep edilmesi halinde, etik problemlerin ve çıkar çatışmasının olmadığına dair belgeleri koruma Katılımcı ve ilgili kişilere raporun kopyası verilmeli ve pratik sonuçlar paylaşılmalı, web sitesi üzerinden paylaşım ve farklı dillerde yayımlama değerlendirilmeli Aynı materyaller birden fazla araştırma için tekrar kullanılmamalı Araştırmaya fon sağlayan kurumdan ve araştırmanın kimler için faydalı olacağından bahsedilmeli

11 Kaynaklar Urry, John , Keat, Russel (1994/2001) Bilim Olarak Sosyal Teori, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, Çev. Nilgün Çelebi. Sayfa 1 -77 arası ve 116 -154 arası. Erbaş, Mehmet (2011) Dincilik ve Bilimcilik: Türkiye Üniversitelerinde Temel Çelişkiler ve Bir Gelecek Öngörüsü, Eğitim Bilim Toplum, Cilt. 9, Sayı 34: 11 -41. 2008 “Üniversite-Toplum İlişkileri Bağlamında DTCF ve Sosyoloji”, Cumhuriyet ve Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, içinde (Der. ) Demir, Remzi ve Atılgan Doğan, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, ss. 191 -207. 2016 “Modernden Anti-Moderne Bilim: Türkiye Örneğinde ‘Sosyal Bilimlerin Krizi’ ve Sonrası”, iç. Mücen B, Topal Ç. Ve Yıldırım E. (Der. ) Paylaşımlar: Üniversite, Bilgi, Üretim, İstanbul: İletişim Yayınları, ss. 95139. 2016 “Bilime Adanmış Bir Yaşam: Efsane Tarihçi Halil İnalcık’ın Bir Söyleşide Önemsedikleri ve Hatırlattıkları”, OTAM, 40/Güz, ss. 9 -26. http: //dergiler. ankara. edu. tr/dergiler/19/2139/22147. pdf 2018 Kitap Bölümü: Tarihsiz Toplumsuz Sosyoloji: Sosyoloji/Toplumbilim Toplumu Anlamanın Neresinde? İç. Tülay Uğuzman (Der. ) Dünyaya ve Türkiye’ye Sosyolojik Bakış, Paneller Dizisi: I-II Başkent Üniversitesi Geliştirme Vakfı İktisadi İşletmesi, ss. 7 -29. 8. 3. 2021