ARATIRMA YNTEM ve TEKNKLER r Gr Dr O

ARAŞTIRMA YÖNTEM ve TEKNİKLERİ Öğr. Gör. Dr. O. İnanç GÜNEY ADANA MYO

15. Araştırma Yöntemleri: 1. Deneysel Araştırma Yöntemleri � Herhangi bir materyali işleme tabi tutarak veya işleme tabi tutmadan oluşturulmuş bir ortamda değişken ve etkenlerinin denetlenebildiği, sonucun izlendiği araştırma yöntemidir. Deneysel yöntemde amaç, incelenen olaydaki neden sonuç ilişkilerinin ortaya çıkartılmasıdır. Bu ilişkilerin gerçek niteliğini bulabilmek için sonucu etkileyebileceği düşünülen tüm etkenler denenebilir. � Deneysel yöntem dendiğinde laboratuvarlar akla gelse de mümkün olan tüm çevre ve ortamlarda kullanılabilen bir yöntemdir. 2. Alan Araştırmaları � Alan araştırmaları, incelemenin incelenen varlıkların doğal ortamlarında yapılması anlamına gelir. Laboratuvar araştırmalarından temel farkı gözlemcinin doğal ortamları kullanmasıdır. � Deneysel araştırmalarda araştırmacı kendi kurgusunu oluşturur ve oluşturduğu ortam içerisinde sonuçları almaya çalışır. Oysa alan araştırmalarında kişi ile incelenen değerler arasında bir mesafe ve kurgu yoktur. Araştırmacı ortama dahil olur ve mevcut durumu değerlendirmeyi amaçlar. Bu tip araştırmalarda bir kurgu söz konusu olmadığı için olay ve davranışlar daha farklı biçimleri ile gözlemlenebilir. Bu da araştırmacı açısından bir zenginlik oluşturur. � Alan araştırmalarının bir niteliği de bir araştırmacının kurduğu hipotezi doğrulamaktan çok hipotez oluşturmaya yönelik olmalarıdır.

3. Tanıtıcı Araştırmalar � Belirli bir bilgi kümesinin ilgi duyulan bazı özelliklerini ortaya koymayı amaçlayan araştırma türleridir. Tanıtıcı araştırmaların amacı genelde neden sonuç ilişkilerini gözlemlemek değil durum ya da olayların genel niteliklerini belirleyebilmektir. � Bu tür araştırmalarda amaçlanan özelliklerin doğru olarak ölçümlenebilmesi ve gerçek niteliklerin belirlenebilmesidir. Tanıtıcı araştırmaların en bilineni monografiler ve tarihsel araştırmalardır. � Monografiler: Olay ve olguları olduğu gibi tanıtmayı amaçlayan çalışmalardır. Örnek olay ve değişim monografileri olmak üzere iki türü vardır. � Örnek olay monografileri: Temsil niteliğine sahip tek bir kişi, kurum veya olayın ele alınarak ayrıntılı bir biçimde tanıtılmasına yönelik çalışmalardır. � Değişim monografileri: Mevcut durumun tanıtılması yanında olayların zaman içindeki değişimlerinin de izlenmesi amacına yönelik çalışmalardır. � Tarihsel araştırmalar: Toplumsal olayların geçmişteki durumunu incelemeye yönelik araştırmalardır. Bu tür araştırmaların verileri

4. İstatistik Araştırmaları �İstatistik biliminin tekniklerinin kullanılabileceği araştırmalardır. Bu nedenle hem fen bilimlerinde hem de sosyal bilimlerde kullanılabilecek bir araştırma türüdür. İstatistik araştırmaları, araştırma verilerinin sayısal nitelikte ifadesi ve istatistik yöntemlerinin yardımıyla yorumlanması ve değerlendirilmesini içerir.

Online Veri Tabanları http: //scholar. google. com. tr/schhp? sourceid=navclient&ie=UTF-8&hl=tr

Online Veri Tabanları http: //www. ulakbim. gov. tr/

Online Veri Tabanları http: //www. sciencedirect. com/

Online Veri Tabanları http: //www. springerlink. com/

Online Veri Tabanları http: //www. ncbi. nlm. nih. gov/pubmed/

6 - Verilerin Toplanması ve Analizi � Araştırmanın bu safhasında, bir plan dâhilinde bilgiler toplanır ve bu bilgiler analiz edilir. İhtiyacımız olduğu halde hazırda bulamadığımız verileri elde etmek gayesiyle yapılan çalışmaları veri toplama adı verilir. � Araştırmacının problemini çözmek amacıyla kullanabileceği her türlü bilgiye veri denir. Bilgi alanlarının çokluğu ve çeşitliliğine bağlı olarak sayısız veriden söz edilebilir. Bir atomun yörüngesinden, aile ilişkilerine, yıldız kümelerinden balık türlerine her türlü bilgi kaynağı herhangi bir araştırma için veri olarak kullanılabilir. İnsanlar, aileler, kuruluşlar, yayınlanmış veya yayınlanmamış belge, bulgu, dokümanlar ve doğanın kendisi araştırmacı için veri kaynağı olabilir. � Her bilim dalı için veriler farklı olduğundan veri toplama yöntemleri de bilim dallarına göre değişiklik arz eder. Bilim dallarını fen bilimleri ve sosyal bilimler olarak ele alırsak fen bilimleri için veri toplama yöntemi araştırmanın niteliğine bağlı olarak yapılan deney ve gözlemler sonucunda elde edilen bilgilerdir.

Yapılacak araştırma için gerekli bilgiler, yazılı kaynaklardan, insanlardan diğer canlı ve cansız kaynaklardan elde edilir. Araştırmacı bu bilgileri, kaynak tarayarak, anket uygulayarak, görüşme veya gözlem yaparak elde edebileceği gibi deney yoluyla da elde edebilir. Bilgi toplama yollarından bazıları olan; yazılı kaynaklardan bilgi toplama, gözlem yoluyla bilgi toplama, mülakat yoluyla bilgi toplama ve anketle bilgi toplama yöntemleri yakından tanınmalıdır. Kavram, kelime, harf, renk, işaret, rakam vb. her türlü bilgi ve belge veri olarak kabul edilir. Bilgi veren, karar vermeye veya sorun çözmeye yardımcı olacak her türlü bilgi veya olguya veri adı verilir. Veri (data), değişik kaynaklardan gözlem, mülakat ve anket yoluyla elde edilebilen bilgilerdir. Rakam, harf, kavram, durum, tutum gibi konulardaki bilgilerin tamamı veri olarak kabul edilir. Veri, araştırma sürecinde işlenmek ve değerlendirilmek yani yorumlanmak üzere toplanır. Veriler; kişiler, aileler, bilim adamları, firmalar, kurumlar, yayınlanmış kaynaklar, tabiat, yayınlanmamış belge, bulgu, doküman gibi kaynaklardan temin edilir. Bu kadar değişik olan kaynaklardan veri toplamanın çok değişik yöntemleri olması normaldir. Veri toplama yöntemleri; deney, gözlem, görüşme, mektup (yazışma), telefon, faks, bilgisayar ağı, içerik analizi, belgeler veya arşiv tarama gibi yöntemler kullanılmaktadır.

16. Araştırmalarda veri/bilgi toplama yöntemleri: 1. Yazılı Kaynaklardan Bilgi Toplama. Bilgi toplamaya, genellikle yazılı kaynaklara başvurarak başlanır. Öncelikle, faydalanılacak kitaplar hangi kitaplıklardadır ve bu kitaplıklar hangi sisteme göre tasnif edilmiştir? Bu kitaplıklardan nasıl faydalanabiliriz? Bunu belirlememiz gerekir. Bu yolla elde edilen kitaplardan faydalanırken; başvurulan kaynaktan elde edilecek bilgilerin tasnifi gibi bazı kurallara uymak gerekir. Bu amaçla, faydalanılan her kitapla ilgili fişler hazırlanır ve bu fişlere bu eserin yazarının adı ve soyadı, kaynağın adı ve yayın bilgileri yazılır. Gerekirse bu fişlerin üstüne ilgili kaynaklardan yapılacak alıntılar ve sayfaları da yazılır. Fişlerden, rapor yazılırken faydalanılabileceği gibi ilgili kaynağın yeniden bulunmasında da kullanılabilir. Bilgi toplarken uyulması gereken diğer bir kural da, hangi kaynaklardan faydalanıldığının belirtilmesidir. Bu amaçla araştırmacı, faydalandığı kaynakları kaynak fişinde belirtildiği şekilde alfabetik sıraya göre araştırma raporunun kaynakça kısmında verir.

2. Gözlem Yoluyla Bilgi Toplama. Gözlem, araştırmacının gerçek hayat içinde olanları bir plan dâhilinde izlemesi ve kaydetmesidir. Bu teknikle, karmaşık insan ilişkileri, hayvan ve bitkilerin gelişimleri hakkında gerçekçi bilgiler alınabilir. Mesela; müşterisatıcı ilişkileri, kuşların beslenmesi, bitkilerin gelişimi gibi konularda gözlem yoluyla sağlıklı bilgiler toplanabilir. Gözlem tekniğiyle bilgi toplamada ilk adım plan yapmaktır. Bu planda, kimin veya neyin gözleneceği, ne zaman, gözleneceği, hangi şartlar altında gözleneceği, hangi durum veya davranışların gözleneceği, gözlemin kimin tarafından yapılacağı belirtilir (Kaptan, 1973). Araştırmacının, gözlemle ilgili şartları hazırladıktan sonra yapacağı en önemli şey gözlem sonuçlarını iyi not etmek ve bunları iyi yorumlamaktır. Gözlem tekniğinin en önemli özelliği, gözlenen şeylerin kendi doğal ortamı içinde bulunmasıdır. Bu nedenle gözlem sonucunda gerçekçi bilgilere ulaşılır.

3. Görüşme (Mülâkat) Yoluyla Bilgi Toplama. Görüşme, yüze, telefonla veya benzeri iletişim araçlarıyla bilgi toplamaktır. Etkili bir bilgi toplama yolu olan mülakat yolu ile bilgi toplamada, görüşme tek kişiyle olabileceği gibi grupla da yapılabilir. Bu yöntemin geniş uygulama alanı vardır. Bir pazarlama görevlisinin müşteri ile, öğretmenin öğrencisiyle, bir avukatın müvekkiliyle, bir doktorun hastasıyla görüşmesi buna örnek verilebilir. Bunun dışında yöneticilerle, uzmanlarla ve halkla görüşme yapılarak bilgi toplanabilir. Görüşmeyi yapacak kişi öğrenmek istediği konuya ilişkin soruları önceden hazırlar, görüşme zamanını ve yerini kararlaştırır. Bilgi almak üzere hazırlanan sorular, kısa, açık ve konu ile ilgili olmalıdır. Görüşmeci, sorulara aldığı cevapları hemen kaydetmelidir.

4. Anketle Bilgi Toplama. Anketle bilgi toplama eski bir bilgi toplama tekniği olarak esası, kendilerinden bilgi alınacak kimselerle yüze gelmeden, bir soru listesi aracılığıyla bilgi almaktır. Sorulara cevap veren kişi dilerse ismini belirtmeyebilir. Bu nedenle bir baskı altında olmadığı için daha gerçekçi cevaplar verebilir. Bu olumlu bir yöndür. Anket yoluyla bilgi toplamanın olumsuz yönü ise, ilgililere cevaplandırılmak üzere gönderilen anketlerin dönmeme ihtimalinin olmasıdır. Buna rağmen bizden uzakta olan çok sayıda kişiden bilgi almamız gerekiyorsa bu teknikle bilgi toplamak zorunda kalırız. Anket, hangi konuda bilgi toplanacaksa sadece o konuyu kapsayacak şekilde kısa olmalıdır. Bunun yanında çalışmanın amacını belirten bir açıklama yazısı olmalıdır. Ankette yer alacak sorular kapalı veya açık türde sorular olabilir. Kapalı soruların cevapları da birlikte verilir. Anketi cevaplayan, soruların cevabını seçenekler arasından işaretler. Belirlenen araştırma konusuna ilişkin olarak nereden kimlerden, hangi yolla bilgi toplanacağı yazılır. Araştırmanın, mevcut problemin çözümünü ortaya koyan bir sonuca ulaşıncaya kadar yürütülmesi esastır. Elde edilen sonuçlar üzerinde araştırmacı tekrar düşünür. Bir sonuca ulaşıldığı anlaşıldıktan sonra araştırmanın son safhası olan rapor yazma safhasına geçilir.

Anket yönteminin olumlu yönleri � Başka bir yöntemle bilgi toplama imkanı olmadığı durumlarda � Daha kısa sürede bilgi elde etme � Daha az harcamayla bilgi elde etme � Daha doğru bilgi alınabilme � Çok sayıda birime ulaşılması � Çok değişik düzeylerde anket olması

Anket yönteminin olumsuz veya güç yönleri � Elde edilen bilgilerin beyan ve yanıt olması � Eğitilmiş ve deneyimli personele sahip olmanın her zaman mümkün olmaması � Aylarca süren anketlerde sonuçların etkilenmesi � Kanunsuz eylem ve dini inanışlar konusundaki araştırmalara uygun olmaması

Anket formu hazırlama � Soru tip seçimi � Soru sayısının kararlaştırılmasına � Soruların uygun bir sırada olması � Soruların tarafsız, amaca uygun ve konuyla ilgili olması � Sorularda belirlenen amacın dışına çıkılmamasına � Soruların açık ve net olması � Sorularda tahminen gibi ve herkesin bilmediği ifadeler olmamasına dikkat edilmelidir.

Anket formu hazırlama § Soru tip seçimi § Soru sayısının kararlaştırılmasına § Soruların uygun bir sırada olması § Soruların tarafsız, amaca uygun ve konuyla ilgili olması § Sorularda belirlenen amacın dışına çıkılmamasına § Soruların açık ve net olması § Sorularda tahminen gibi ve herkesin bilmediği ifadeler olmamasına dikkat edilmelidir.

Anket soru tipleri § Durum saptama soruları § Davranışı belirleme soruları § Tutum belirleme soruları § Bilgi ölçme soruları § Kapalı uçlu sorular § Açık uçlu sorular § İki şıklı sorular § Çoktan seçmeli sorular § Birden çok seçenekli sorular § Derecelendirilmiş veya sıralanmış sorular § Dolaylı sorular § Dolaysız sorular

ÖRNEKLEME BİLGİSİ VE ÖRNEKLEME SORULARI Üzerinde çalışılan bir kümeden örnek seçmek örnekleme yapmak demektir. Örneklemenin faydaları; § Daha az masrafla gerçekleşir § Kısa sürede veriler toplanır § Bazı konular detaylı olarak araştırılabilinir § Yaklaşık rakamların yeterli olduğu durumda tam sayıma gerek yoktur. Örneklemenin safhaları; Hazırlık çalışması § Anket ile verilerin toplanması, kontrol ve denetimin sürdürülmesi § Cevapların incelenip hataların giderilmesi, bilgilerin işlenmesi, kodlanması § İstatistik analizlerin yapılması ve değerlendirilmesi § Raporun hazırlanması

Örnekleme yöntemleri (detaylandır) § Gayeli örnekleme § İhtimal örneklemesi § Basit ihtimalli örnekleme § Tabakalı örnekleme § Cluster örnekleme § Sistematik örnekleme

Anketlerde yapılan hatalar § Örnekleme hatası § Örnekleme varyansı § Örnekleme bayesi § Yetersiz çerçeve § Konstant örnekleme bayesi § Konsistent örnekleme bayesi § Örneklem dışı hatalar § Örnekleme dışı varyans § Veri toplama § Veri işleme § Örnekleme dışı bayes § Veri toplama § Veri işleme § Cevap alamama

Araştırma Verilerinin Analizi: Veri analizi ; verinin toplanması, modellenmesi ve gerekirse biçiminin değiştirilmesi sürecidir. Veri analizi süreci, bilimsel araştırma sürecinin en önemli basamaklarından biridir. Bu süreçte toplanılan veriler amaca uygun istatistiksel teknikler ile işlenir veya analiz edilir. Veri analizi sürecinin en önemli aşaması araştırmanın amacına uygun istatistiksel tekniğin belirlenmesidir.