ARATIRMA VE YAYIN ET 1 BILIMSEL ARATRMA o
ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİ 1
BILIMSEL ARAŞTıRMA o Bilim, doğru düşünme ve sistematik olarak bilgi edinme sürecidir. o Bir araştırmacının bir problemi ele alarak açıkça belirtilmiş sonuçlar üretmesinin yoludur. o Bilim insanının bilimsel yöntemleri kullanarak belli bir sorunun çözümüne yanıt arama sürecidir. Bu süreç problemin tanımlanması ve çözüme yönelik yöntemlerin uygulanmasını kapsar. o Bilimsel araştırma sonuçlarının başka bilimcilerle paylaşılabilmesi, eleştirilebilmesi ve bunlardan yararlanabilmesi için yayınlanması gerekir. 2
Bilimsel araştırma sonuçlarının yayına dönüşmesi noktasında “YAYIN ETİĞİ” devreye girer. ARAŞTIRMA YAYIN 3
Bilimsel Makale/Yayın/Literatür ü Özgün bir araştırmanın sonuçlarını tanımlayan, yazılmış ve basılmış bir rapordur. 4
BILIMSEL ARAŞTıRMANıN ÖNEMİ!!! Bilimsel araştırmalar hem bilimsel hem de etiksel açıdan çok daha hassas ve ayrıntılı düşünülerek tasarlanmalıdır. İnsan hakları ve onurunu koruyacak, gelecek kuşaklar açısından canlılar için kalıcı zararlar oluşturmayacak biçimde tasarlanmalı ve uygulanmalıdır. Bu nedenle araştırma etik ilkelerinin günümüz gelişen teknolojisiyle orantılı olarak geliştiğini görmekteyiz. 5
Bilimsel çalışma yapabilmek için; 1 - Donanımlı bir çalışma ortamına (laboratuvar, hastane), 2 - Ekonomik kaynağa sahip olma (proje) Araştırmaların başlatılmasında ve yürütülmesinde, Araştırıcılar, Etik kurullar, Destekleyen kurumlar, Editörler 6
IMRAD formatı (Giriş, Yöntemler, Sonuçlar ve Tartışma) BILIMSEL MAKALENIN DÜZENLENMESI Ne yapıldı (problem veya hipotez) • Giriş (Introduction) Niçin yapıldı (Amaç) • Giriş (Introduction) Nasıl yapıldı • Materyal ve Metotlar (Material and Method) Ne bulundu • Bulgular (Results) Ne öğrenildi (ne ifade etti ve nasıl yorumlandı)? • Tartışma (Discussion) Karar • Sonuç (Conclusion) • Kaynak (References) 7
Bilimselliğin Ölçütleri (a)Gözlenebilirlik (b)Ölçülebilirlik (c) İletilebilirlik (d) Tekrarlanabilirlik (e) Sağdanabilirlik 8
Bir araştırma projesinin hazırlanma, önerilme, yürütülme, sonuçlandırılma ve sonuçların yayımlanması aşamasında görülen etiğe aykırı kabul edilecek davranışlar şunlardır: 9
1. AŞIRMAK/KORSANLIK (Plajerizm) Yaptırımlar Etiğe Aykırı Davranışlar Başkasının verilerini, çalışmasını atıf yapmadan kısmen/tamamen almak veya sunmak, Başkasının hipotez aşamasındaki fikirlerini aşırarak kendine mal etmek, Kendi yayını gibi yeniden yayınlamak (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11. md) Bir daha doçentlik sınavına başvuramama Disiplin Yönetmeliği 11 -a/3: Üniversite öğretim mesleğinden çıkarma cezası Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu 5846 s. FSEK 71 -1 ve 3: İki yıldan dört yıla kadar hapis ve 50 -150 bin TL para cezası (Eylemin ağırlığına göre her ikisine birden hükmolunabilir) 10
2. SAHTECİLİK (Fabrikasyon) Yaptırımlar Etiğe Aykırı Davranışlar (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11. md) Gerçekte olmayan verileri ve sonuçları yayınlamak Bir daha doçentlik sınavına başvuramama Disiplin Yönetmeliği 9 -c: Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, raporlamak, yayınlamak, Yapılmamış bir araştırmayı, çalışmayı yapılmış göstermek. 11
3. ÇARPITMA Yaptırımlar Etiğe Aykırı Davranışlar Araştırma kayıtlarını, verilerini tahrif etmek, Araştırmada olmayan yöntem, cihaz, materyalleri kullanmış göstermek, (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11. md) 1 -3 yıl arası doçentlik sınavlarına girme yasağı Disiplin Yönetmeliği 8 -i ve 8 -n: Aylıktan kesme cezası Araştırma hipotezine uymayan verileri değerlendirmeye almamak, İlgili teori, varsayıma uydurmak için verilerde, sonuçlarda oynamak. 12
4. DUPLİKASYON (Çoklu Yayın) Yaptırımlar Etiğe Aykırı Davranışlar Araştırma sonuçlarını birden fazla yerde yayımlamak. (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11. md) O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi Disiplin Yönetmeliği 5 -e: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 8 -d: Aylıktan kesme cezası 13
5. DİLİMLEME (SALAMİZASYON) Yaptırımlar Etiğe Aykırı Davranışlar Tek bir çalışmadan çıkan sonuçları yapay olarak bölerek birden fazla yayın çıkarma çabasına girmek (Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11. md) O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi Disiplin Yönetmeliği 5 -e: Uyarma cezası 14
6. HAKSIZ YAZARLIK Etiğe Aykırı Davranışlar Çalışmaya aktif katkısı olmayanları yazarlar arasında göstermek, Aktif katkısı olanları yazarlar arasında göstermemek, Yazar sıralamasını değiştirmek. Yaptırımlar (Mülga) Disiplin Yönetmeliği Doçentlik Sınav Yönetmeliği (11. md) 1 -3 yıl arası doçentlik sınavlarına girme yasağı 8 -d: Aylıktan kesme cezası O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi En hafifi 5 -e v e 5 -h: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 8 d: Aylıktan kesme cezası En hafifi 5 -h: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 9 -f: Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası 15
7. İnsan ve Hayvan Etiğine Saygısızlık Etiğe Aykırı Davranışlar Gerek insanlar gerekse hayvanlar üzerinde yapılacak tüm araştırmalar etik kurulların izni ve denetimine bağlıdır, Tüm araştırmalarda etik kurul onayı gerekmektedir, Etik kurul onayı olmadığı taktirde insan ve hayvan üzerinde yapılmış olan araştırmaların yayınlanma olanağı kalmamıştır. 16
8. Kaynakların Taraflı Seçilmesi Etiğe Aykırı Davranışlar Araştırmacıların bilinçli ya da bilinçsiz olarak sıklıkla yaptığı bir bilimsel yanıltma biçimi de budur, Yazar sadece kendi sonuçlarını destekleyen kaynakları gösterip ters yöndeki araştırmaları kaynak olarak vermezlerse bu taraflı bir sunuş olur. 17
Sonuç olarak. . . Bilimsel araştırmalarda uyulması gereken en önemli nokta verilen bilgilerin doğruluğudur. Yapılan araştırmalar her zaman daha iyiye doğru gidecektir. Hem araştırmacılar hem de toplum için çok verimli olacaktır. 18
TıBBI ARAŞTıRMALARDA BİLDİRGELER Bilimsel araştırmalarda kuralları evrimsel yaklaşımla değerlendirdiğimizde Hammurabi Kanunları, Hipokrat Yemini’ni koymak gerekir. Nuremberg kuralları (1947), Evrensel İnsan Hakları Bildirgesi (1948), Helsinki Bildirgesi (1964), UNESCO İnsan Genomu ve İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (1997), Avrupa Konseyi OVIEDO Sözleşmesi, İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi sıralanabilir. OVIEDO Sözleşmesi hukuksal olarak yaptırımı olan en önemli uluslararası biyoetik belgedir. ** UNESCO yaptırımı olmayan evrensel bir bildirgedir. 19
AVRUPA KONSEYI İNSAN HAKLARı SÖZLEŞMESI VE BIYOTıP Strasbourg Kasım 1996 - Oviedo 4 Nisan 1997 1 - Genel Hükümler Biyolojik ve tıbbi uygulamalarda ayrım gözetmeden insan hakları ve temel özgürlükler temel alınarak bütün bireylerin onur ve kişilik özellikleri garanti altına alınır. Bilimin ilgi alanı insanların iyiliğinin önüne geçemez. Taraflar, sağlık gereksinimlerini ve kaynakları göz önüne alarak yeterli kalitede bir sağlık hizmetine erişmede eşitliği sağlamaya çalışırlar. Sağlık alanındaki araştırmalar dahil, her girişimin mesleki standartları oluşturulmalıdır. 20
2 -Kişilerin Onayı Tıbbi her girişim, bireylerin özgür ve bilgilendirilmiş onayı ile yapılır. Bu kişilere olası riskler ve olası sonuçlar aktarılır. Onay veremeyecek durumda olanların korunması: Yasalara göre onay veremeyecek yaşta olanlar için izin, o kişilerin yasal temsilcilerinden alınır. Yaşı küçük olanlarda ayrıca yaş ve olgunluğa göre görüş de alınmaya çalışılır. Yetişkin bir kişi sağlık nedenlerinden dolayı onay veremeyecek durumda ise onun yerine yasal temsilcisi karar verir. Akıl sağlığı yerinde olmayanlara yapılacak tıbbi girişim ancak kişinin iyiliği içinse yapılır. Onay alınamayacak kadar acil olan durumlarda sadece kişinin yaşamı ve sağlığı göz önüne alınır. 21
3 -Özel Yaşam ve Bilgilendirme Hakkı: Herkesin kendisi ile ilgili sağlık ve özel yaşamı ile ilgili bilgilere saygı gösterilmesini bekleme hakkı vardır. Herkes, sağlığı ile ilgili kendisi ile ilgili hangi bilgilerin toplandığını bilme hakkına sahiptir. Ancak, bu bilgileri öğrenmek istemeyen bireylerin bu istekleri de göz önüne alınır. 22
4 -İnsan Genomu: İnsanlar arasında genetik özelliklere göre ayrımcılık yapmak yasaktır. Prediktif genetik testler ve bu alandaki araştırmalar ancak uygun bir genetik danışmanlığın eşliğinde, sağlık ile ilgili nedenlerle yapılabilir. İnsan genomuna müdahale ancak koruyucu, tanı koyucu ya da tedavi ile ilgili nedenlerle kabul edilebilir. Genetik cinsiyete bağlı hastalıklar dışında cinsiyet tayini için genetik test yapılamaz. 23
5 -Bilimsel Araştırmalar İnsan üzerinde araştırma ancak şu durumlarda yapılır: · Etik kararlar multidisipliner bir komite tarafından verilmelidir. · Araştırma kapsamına girenlere hakları ve yasal güvenceleri hatırlatılmalıdır. · Kişinin onayı alınmalı, araştırma kapsamına giren kişi istediği zaman bu onaydan vazgeçebilmelidir. · In vitro embryo araştırmaları yasalar mümkün kılıyorsa ve ancak embryonun yeterli derecede korunması ile yapılabilir. · Araştırma amacı ile insan embryosu oluşturmak yasaktır. 6 -Organ ve Doku Transplantasyonu: Organ veya dokunun alınması onaya bağlıdır. İnsan vücudunun hiçbir parçası ticari amaç için kullanılamaz. 24
***UNESCO İNSAN GENOMU VE İNSAN HAKLARı EVRENSEL BILDIRGESI Madde 10 Özellikle biyoloji, genetik ve tıp alanlarında insan genomu ile ilgili olarak yürütülecek hic bir araştırma ya da uygulama, insan haklarına, temel özgürlüklere, bireylerin veya insan topluluklarının onuruna gösterilen saygıdan daha üstün değildir. Madde 11 Üremeye yönelik insan klonlaması gibi insan onuruna aykırı uygulamalara izin verilemez. Devletler ve yetkili uluslararası örgütler böyle uygulamaların ortaya çıkarılması ve bu Bildirge’de ortaya konan ilkelere uygun olarak gerekli önlemlerin ulusal veya uluslararası düzeyde alınması amacıyla işbirliği yapmaya çağrılmaktadır. 25
Madde 13 İnsan genomu ile ilgili araştırmalarda etik ve sosyal etkilerinden dolayı, hem araştırmanın yürütülmesi, hem de bulguların sunumu ve kullanılması aşamalarında araştırmacıların çalışmalarında doğal olarak bulunması gereken sorumluluklar, özellikle de titizlik, temkin, bilimsel dürüstlük ve saygınlığa özel bir dikkat gösterilmelidir. Bilim alanında politikalar oluşturan resmi ve özel makamların da bu bağlamda belirli sorumlulukları vardır. 26
ETIK PRENSIPLER: Özetlenecek olursa, tüm etik prensipler, klinik araştırmalarda 6 temel ilkenin yerine getirilmesini şart koşar. Bunlar, * Kişiye saygı: Kişilerin araştırma amacı ile yapılmakta olan bir klinik çalışmaya katılmayı reddetme veya daha önceden kabul ettiği bir çalışmadan, herhangi bir zarara uğramadan istediği zaman ayrılabilme hakkına saygı gösterilmelidir. Etik kurullar bu anlamda gönüllülerin haklarını garanti altına almalıdır. * Topluma saygı: Klinik araştırmalar, toplum yararına olan, bilimsel bir soruya, bilimsel yöntemlerle cevap arayan çalışmalar olmalıdır. * Yarar: Çalışma sonuçları, bir sağlık sorununa çözüm getirmeyi amaçlamalıdır. * Zarar vermeme: Gönüllülerin zarar görmemesi için üm tedbirlerin alınmış olması gereklidir. * Adalet: Gönüllü seçiminde adaletli olunmalı, örselenebilir gruplara özel dikkat sarf edilmelidir. * Özerklik (Otonomi): Çalışmaya katılım, gönüllülük esasına dayanmalı, özgür iradesi ile olur verenler araştırmaya katılabilmelidir. 27
KAYNAKLAR Çobanog lu N, 2009, Kuramsal ve Uygulamalı Tıp Etig i, 1. Baskı, Ankara: Eflatun Yayınevi. Tıpta Etik ve Deontoloji. Prof. Dr. Ayşegül Demirhan Erdemir 2011. Nobel Tıp Kitabevi. Aydın E. , Tıp Etiği, 2006 Güneş Kitabevi. 28
- Slides: 28