Antropometrik Yntemlerle Beslenme Durumunun Deerlendirilmesi I 1 Vcut

Antropometrik Yöntemlerle Beslenme Durumunun Değerlendirilmesi I 1

Vücut Bileşiminin Saptanması 2

Vücut bileşiminin bilinmesi neden önemli? ? • • Sağlık ve hastalık durumu Performans Görünüm Uzun bir yaşam 3

Günümüzde vücut bileşimi; 1. Atomik 2. Moleküler 3. Hücresel 4. Doku Sistem 5. Tüm vücut düzeylerinde değerlendirilmektedir. İn vivo koşullarda direkt ölçümler insanlarda mümkün olmadığı için vücut bileşimi indirekt yöntemlerle saptanmaktadır. İn vivo: Kelime anlamıyla "canlıda" anlamına gelir. Biyolojik veya kimyasal bir işlem veya reaksiyonun yaşayan bir hücre, organizma, hayvan veya insanda gerçekleştirildiğini gösterir. 4

Vücut bileşimini etkileyen etmenler • Büyüme ve gelişme • Cinsiyet • Yaş • Irk • Genetik • Beslenme • Egzersiz • Hastalık • Kalıtım • Özel diyetler 5

ANTROPOMETRİK YÖNTEMLERLE BESLENME DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ-I 6

Antropos (insan) ve metris (metre, ölçüm) sözcüklerinin birleşmesinden türeyen antropometri; • insan türünün biyolojideki yerini, • oluşumunu, • fiziksel ve kültürel evrimini ve • bu evrim içerisinde aynı fiziksel özellikleri göstererek bir diğer gruptan farklı olan ve ırklar adı verilen grupların bu oluş nedenlerini karşılaştırmalı yöntem ile araştıran bir disiplindir. 7

Beslenme. Antropometrisi; vdeğişik yaş ve beslenme durumundaki insanların fizik boyutlarının (boy uzunluğu, vücut ağırlığı, çevre ölçümleri vb) ölçülmesi ve v vücut bileşimlerinin (yağ ve kas dokusunun) saptanmasıdır. Beslenme durumunun saptanmasında duyarlı bir yöntem olup, beslenme epidemiyolojisinde önemli yeri vardır. 8

1. Büyüme Ölçümleri 1. 1. Boy uzunluğu (yatarak veya ayakta) 1. 2. Vücut ağırlığı 1. 3. Baş çevresi 1. 4. Dirsek genişliği 1. 5. Diz yüksekliği 1. 6. Üst orta kol çevresi 2. Vücut Bileşimi 2. 1. Vücut yağ kütlesinin saptanmasında 2. 1. 1. Deri kıvrım kalınlıkları 2. 1. 2. Bel-kalça oranı (WHR) 2. 2. 3. Üst orta kol yağ alanı 2. 2. Yağsız vücut kütlesinin saptanması 2. 2. 1. Üst orta kol çevresi 2. 2. 2. Üst orta kol kas çevresi 2. 2. 3. Üst orta kol kas alanı 9

İndeksler ü Yaşa göre yatarak boy uzunluğu, ü Yaşa göre vücut ağırlığı, ü Yaşa göre boy uzunluğu, ü Boy uzunluğuna göre vücut ağırlığı, ü Ağırlık/ Boy oranları, ü Yaşa göre baş çevresi, ü vd. 10

• Büyüme: Ölçü bakımından olgunluktur. • Gelişme: Organların çalışma düzenlerindeki değişimlerdir. • Büyüme ve gelişme: Organların ölçü ve çalışma düzeninde yetişkinliğe doğru olan gelişmelerdir. 11

• • • Antropometrik Ölçümlerin Olumlu Yönleri Basittir. Güvenilirdir. Noninvazivdir (zarar vermez). Pahalı değildir. Eğitimle herkes ölçüm yapabilir, uygulanması kolaydır. Standart teknikler kullanıldığında, yöntemler doğru ve kesindir. Sayılarla ifade edilir. Objektifdir, Hızlıdır, Duyarlıdır. 12

Antropometrik ölçümler alınırken; vÖlçümde kullanılan araçların düzenli olarak doğruluğunun kontrol edilmesi, vÖlçüm yapan kişilerin eğitilmesi, v. Kıyaslama yapılacak referans değerlerin veya standartların bulunması, v. Kesişim noktalarının belirlenmiş olması önemlidir. 13

Antropometride kullanılacak olan uygun yöntemin seçimi; v Risk gruplarına, v Yaşa, v Cinsiyete ve v Olanaklara göre değişir. 14

Standartlar veya Referans Veri 1. Ulusal 2. Uluslar arası Aynı zamanda; 1. Uzunlamasına (Longitudinal) 2. Kesitsel (Cross-sectional) • Standart: Kabul edilmiş bir norm veya hedeftir. Kıyaslama değeridir. Büyüme geriliği yüksek olan ülkelerde hedef kitle gerçekçi olamaz. • Referans: Verilerin gruplanması ve analiz edilmesi için bir araçtır. 15

Antropometrik ölçümlerin değerlendirilmesinde • Toplum çalışmalarında, persentiller ve/veya standart deviasyon/sapma skoru (SD) (z-skor) • Endüstrileşmiş ülkelerde antropometrik ölçümlerin değerlendirilmesinde persentiller • Gelişmekte olan ülkelerde ise z-skor kullanılması önerilmektedir. 16

Beslenme durumunun saptanmasında sıklıkla kullanılan antropometrik ölçümler; *boy uzunluğu, *vücut ağırlığı, *deri kıvrım kalınlıkları (triseps, biseps, suprailiak, subskapula), *bel çevresi, *kalça çevresi, *üst orta kol çevresi, *baş çevresi, *göğüs çevresi vb’dir. 17

I. VÜCUT AĞIRLIĞI VE BOY UZUNLUĞU 18

Vücut ağırlığını oluşturan bileşenler; Protein (kas) Yağ Su Kemik Mineral Kütlesi’dir. Vücut ağırlığını etkileyen etmenler: Yağ Ödem Asit Kitlesel tümör gelişimi Yanıklar Enfeksiyonlar Organ büyümesi Parazitler Ampütasyon 19

Vücut ağırlığı; basit ancak önemli bir morfolojik gösterge olup; o büyüme hızı, o şişmanlık ve o yetersiz beslenmenin saptanmasında kullanılır. 20

Vücut ağırlığı; • Protein kütlesi ve enerji deposunun da dolaylı göstergesidir. • Klinik olarak 6 aydan kısa bir sürede vücut ağırlığının %10’ dan fazlası kaybedilirse önemlidir. 21

Boy Uzunluğu Boy uzunluğu linear büyümenin ölçümü olup, bedensel gelişimi en iyi tanımlayan antropometrik değişkenlerden biridir. Boy uzunluğu genelde vücut ve iskelet yapısının temel göstergesidir. Boy uzunluğu; yatarak ve ayakta ölçülür. 22

Vücut Ağırlığı Yetişkin Kalibre edilebilen tartı aleti kullanılır. İnce kıyafetle ve ayakkabısız ölçüm yapılır. 0. 5 kg’a duyarlı tartı aleti kullanılmalıdır. Mümkünse sabah açken, dışkılama sonrası ölçüm yapılmalıdır. Çocuk 0. 1 kg’a duyarlı hassas terazi kullanılır (Bebek Terazisi). Çıplakken ölçüm yapılır. Boy Uzunluğu Yetişkin Ayaklar yana ve baş Frankfort düzlemde iken ölçüm yapılır. Ölçümde stadiometre kullanılmalıdır. Çocuk İki yaşına kadar yatarak, iki yaşından sonra ayakta ölçüm yapılır. Yatarak ölçüm infantometre, ayakta ölçüm stadiometre kullanılarak yapılır. 23

Yaşa göre boy indeksi , linear büyüme geriliğinin bir göstergesidir. Yaşa göre boyun kısa olması, büyümede duraklamanın (bodurluğun) göstergesidir. Bodurluk, kronik malnütrisyonla ilişkilidir. 24

VÜCUT AĞIRLIĞININ DEĞERLENDİRİLMESİ 25

Beden Kütle İndeksi (BKİ) /Quatelet İndeks Son yıllarda ideal vücut ağırlığının hesaplanmasında en çok kullanılan yöntem beden kütle indeksi’dir. BKİ toplum düzeyinde şişmanlığın ve şişmanlık riskinin tanımlanmasını sağlar. 26

BKİ, kilogram cinsinden vücut ağırlığının metre cinsinden boy uzunluğunun karesine bölünmesiyle hesaplanır. “BKİ= Vücut ağırlığı (kg) / Boy uzunluğu (m 2)” 27

• BKİ vücut ağırlığının değerlendirilmesinde pratik ve doğru sonuçlar veren bir yöntemdir. • Mortalite ilişkisi, kuşkuya yer vermeyecek şekilde birçok araştırmacı tarafından gösterilmiştir. 28

BKİ Sınıflaması: WHO sınıflaması kullanılmaktadır. 19 Yaş Üzeri Bireylerde BKİ Değerleri (kg/m 2) BKI değerleri (kg/ m 2 ) <16. 0 -16. 9 17. 0 -18. 4 18. 5 -24. 9 25. 0 -29. 9 30. 0 -34. 9 35. 0 -39. 9 >40 Değerlendirme Ağır düzeyde zayıflık Orta düzeyde zayıflık Hafif düzeyde zayıflık Normal Hafif şişman I. Derece Şişman III. Derece Şişman 29

BKİ Değerleri (2007) Sınıflama BKI (kg/m 2) Temel kesişim noktaları Geliştirilmiş kesişim noktaları Zayıf (düşük ağırlıklı) < 18. 50 Ağır düzeyde zayıflık 16. 00 < 16. 00 Orta düzeyde zayıflık 16. 00 -16. 99 16. 00 - 16. 99 Hafif düzeyde zayıflık 17. 00 - 18. 49 Normal 18. 50 – 24. 99 18. 50 – 22. 99 23. 00 – 24. 99 Toplu, hafif şişman ≥ 25. 00 Şişmanlık öncesi 25. 00 – 29. 99 25. 00 – 27. 49 27. 50 – 29. 99 Şişman ≥ 30. 00 Şişman I derece 30. 00 -34. 99 30. 00 -32. 49 32. 50 – 34. 99 Şişman II derece 35. 00 -39. 99 35. 00 - 37. 49 37. 50 – 39. 99 Şişman III derece ≥ 40. 00 30

• Çocuklarda; Bölgesel ve Ulusal standartlar Uluslar arası standartlar Persentiller Standart sapma skorları (Z skor) kullanılmaktadır. 31

Ölçümler Değerlendirme Yaşa göre vücut Çok zayıf (Düşük kilolu) ağırlığı Zayıf Normal Yaşa göre boy uzunluğu Yaşa göre BKİ Z-skor (SD) <-2 SD Persentiller < 3. persentil >-2 SD-<-l. SD ≥ 3. -<15. persentil >-l SD-<1 SD ≥ 15. -<85. persentil Kilolu, hafif şişman (Fazla kilolu) >1 SD-<2 SD ≥ 85. -<97. persentil Şişman (Obez) >2 SD ≥ 97. persentil Çok kısa (Bodur) <-2 SD <3. persentil Kısa >-2 SD-<-l. SD ≥ 3. -<15. persentil Normal >-l SD-<1 SD ≥ 15. -<85. persentil Uzun >1 SD-<2 SD ≥ 85. -<97. persentil Çok uzun >2 SD ≥ 97. persentil Çok zayıf Zayıf <-2 SD >-2 SD-<-l. SD <3. persentil ≥ 3. -<15. persentil Normal >-l SD-<1 SD ≥ 15. -<85. persentil Kilolu, hafif şişman >1 SD-<2 SD ≥ 85. -<97. persentil Şişman (obez) >2 SD ≥ 97. persentil 32

• WHO <3. persentil ve >97. persentil değerlerinin kullanımını önermektedir. • Diğer referanslarda bu değerler <5. persentil ve >95. persentil değerleri olarak yer almaktadır. 33

Z Skor (SD skoru) Z skor = Bireyin değeri–referans grubun median değeri / Referans grubun standart deviasyon değeri 34

Çocuklarda tahmini vücut ağırlığı 1. Bebekler Yeni doğan : 3. 0 -3. 5 kg 0 -6 ay : 800 g / ay 7 -12 ay : 500 g/ay 3 -12 ay (kg) : Yaş (ay)+9 2 2. 1 -6 yaş (kg) =Yaş (yıl) x 2 + 8 (± %20) 3. 6 -12 yaş (kg) = Yaş (yıl) x 7 2 35

Çocuklarda tahmini boy uzunluğu Yenidoğan (ortalama) = 50 cm İlk 6 ay =16 cm İkinci 6 ay = 8 cm 1 -2 yaş = 10 - 12 cm 2 -6 yaş = Yaş (yıl) x 5 + 80 (± %10) 6 -12 yaş = Yaş (yıl) x 6 + 77 (± %10) 36

• Vücut yapısı ölçümden çok, bir kavramdır. Vücut yapısı kemik, eklem ve iskelet genişliğinden oluşur. • Metropolitan Yaşam Sigortası 1959 yılında ilk kez ideal vücut ağırlığı verilerini yayınladığında vücut yapısı değerleri yer almamıştır. • Vücut yapısı ince, orta, iri şeklinde kişisel yoruma dayalı olarak tanımlanmıştır. 37

Dirsek Genişliği Yağ dokusu hacmi ve yaş faktöründen bağımsız olarak vücut cüssesinin belirleyicisi olarak kullanılır. Bilek Çevresi Ölçümü Vücut yapısı boy uzunluğunun bilek çevresine oranı bulunarak da saptanır. 38

Özel durumlar • Yatağa bağımlı bireylerde • Spastik çocuklarda • Bacak vb amputasyon nedeni ile ayakta duramayanlarda • Skolyoz (omurga eğriliği) • Kifoz (kamburluk) nedeni ile ölçüm hatası olabilecek bireylerde Vücut ağırlığı ve boy uzunluğunun saptanması güçleşmektedir. 39

• Olanaklara bağlı olarak engelli tartı aleti kullanılabilmektedir. • Olmadığı durumlarda; *denklemler, *nomogramlar ve *bunların tablolara dönüştürülmüş şekilleri ile pratik olarak saptamalar ve değerlendirmeler yapılabilir. 40

Amputasyon durumunda • Engelli tartı aleti varsa veya hasta yatağı tartılabiliyorsa direkt olarak vücut ağırlığı saptanır. • Bu tür tartı aletleri yoksa vücut ağırlığı denklemler yardımı ile hesaplanır ve belirli amputasyon değeri kadar düzeltme uygulanır. 41

Boy Uzunluğu ve Vücut Ağırlığının Denklemlerle Saptanması BOY UZUNLUĞU – Yarım kulaç genişliği – Diz yüksekliği (>65 yaş; 6 -80 yaş) – Ulna uzunluğu VÜCUT AĞIRLIĞI – Üst orta kol çevresi – Baldır çevresi – Subskapular DKK – Diz yüksekliği (>65 yaş; 6 -80 yaş) 42