Antoni ubryd ps Zuch Orowski ur 4 wrzenia

Antoni Żubryd ps. „Zuch”, „Orłowski” (ur. 4 września 1918 w Sanoku, zm. 24 października 1946 w Malinówce) – podoficer piechoty Wojska Polskiego, oficer (kapitan bądź major ) Narodowych Sił Zbrojnych, dowódca oddziału partyzanckiego NSZ – „Zuch”. Mąż Janiny i ojciec Janusza. Zastrzelony wraz z żoną z polecenia władz UBP, pośmiertnie zrehabilitowany w 1994.

Życiorys Antoni Żubryd urodził się 4 września 1918 w Sanoku u kresu I wojny światowej. Był nieślubnym dzieckiem Anny Wołoszyn. W wieku ośmiu lat został zaadoptowany przez starszą siostrę matki, Paulinę (1884 -1963) i jej męża, pochodzącego ze Stróży. Wielkich Michała Żubryda (1879 -1937 ). Wraz z przybranymi rodzicami zamieszkiwał w mieszkaniu służbowym Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku, gdzie Michał Żubryd pracował jako woźny, a jego żona trudniła się przy tej szkole handlem pieczywem. W Sanoku Antoni Żubryd ukończył Szkołę Męską nr 2 im. Króla Władysława Jagiełły, po czym przez pewien czas uczęszczał do publicznej szkoły wieczorowej. W 1933 rozpoczął naukę w Szkole Podoficerów Piechoty dla Małoletnich Nr 2 w Śremie, którą ukończył w 1936, otrzymując jako plutonowy przydział wojskowy do 40 pułku piechoty „Dzieci Lwowskich” , stacjonującego we Lwowie. Do 1939 służył w stopniu sierżanta zawodowego.

II wojna światowa Po wybuchu II wojny światowej podczas kampanii wrześniowej 1939 walczył w obronie Warszawy. 8 września jego pułk odparł na Woli atak 4 Dywizji Pancernej. W trakcie walk został awansowany do stopnia sierżanta i odznaczony Krzyżem Walecznych. Po kapitulacji dostał się do niemieckiej niewoli, trafił do obozu w Żyrardowie, po czym został zwolniony i powrócił do Sanoka. Tam rozpoczął działalność w konspiracji udzielając szkoleń w ramach Związku Walki Zbrojnej jako podoficer zawodowy. Jednocześnie zajął się drobnym handlem i przemytem artykułów żywnościowych w obie strony granicy niemiecko-sowieckiej, która w Sanoku przebiegała na rzece San. W kwietniu 1940 został skierowany na roboty do Niemiec. Udało mu się jednak zbiec z transportu. Nawiązał kontakt ze znajomym (który potem okazał się współpracownikiem NKWD i na jego płatne zlecenie wykonywał powiększone plany miasta Sanoka. Zatrzymany przez patrol NKWD podczas jednej z przepraw transgranicznych na Sanie i zagrożony więzieniem – miał zadeklarować swoją współpracę i zaoferować Sowietom przekazywanie im informacji o umocnieniach granicznych tworzonych po stronie niemieckiej. Jako agent o pseudonimie „Orłowski”odpłatnie prowadził rozpoznanie niemieckich umocnień nad Sanem, w czym miała mu pomagać pracująca w tartaku Janina Praczyńska. W nocy z 13 na 14 grudnia 1940 Żubryd wraz ze współpracownikami, używając podrobionego klucza, dostali się do Okręgowego Komisariatu Celnego w Sanoku, skąd zabrali ważne dokumenty. (miała to być najpoważniejsza akcja wywiadowcza Żubryda i jego grupy). Zagrożony aresztowaniem przez Gestapo, Żubryd wraz z żoną Janiną, 1 lutego 1941 przekroczył San, prosząc o protekcję. Oficer prowadzący kpt. Kuzniecow nie uwierzył jednak Żubrydowi i dał wybór: dalsza współpraca i zamieszkiwanie po niemieckiej stronie Sanu, albo zesłanie na Syberię. Żubryd odmówił dalszej współpracy i wraz z żoną został aresztowany (inni członkowie grupy zgodzili się na dalszą współpracę).

Życie prywatne 28 października 1940 Antoni Żubryd poślubił Janinę Praczyńską w Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku. Ich syn Janusz (urodzony 22 października 1941) był dwukrotnie aresztowany, wraz z babką Praczyńską, w związku z działalnością zbrojną ojca, po raz drugi w kwietniu 1946. Krótko po śmierci małżeństwa Żubrydów, po łącznie przeszło sześciu miesiącach przymusowego przetrzymywania w więzieniu na zamku w Rzeszowie ich syn Janusz został zwolniony na początku listopada 1946. Z dokumentów ujawnionych po latach wynika, że jako niespełna 5 -letnie dziecko został aresztowany „za współdziałanie z bandą Żubryda” (w związku z tym później otrzymał status kombatanta, zaś przez historyków został określony mianem „najmłodszego więźnia politycznego PRL”). Następnie wychowywała go siostra Janiny Żubryd, Stefania, która później adoptowała dziecko i nadała mu nazwisko po mężu, Niemiec.

W sierpniu 1944 po nadejściu frontu wschodniego i wkroczeniu na sanocczyznę Armii Czerwonej Żubryd zgłosił się do Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Rzeszowie, składając wniosek z deklaracją kontynuowania współpracy prowadzonej od 1940 do 1941. Antoni Żubryd miał podjąć współpracę jesienią 1944 na stanowisku oficera śledczego Sekcji VII Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Sanoku w stopniu podporucznika Według IPN Żubryd został skierowany do PUBP przez PPR i rozpoczął służbę jako oficer śledczy w Sekcji VII PUBP w Sanok. Później Żubryd został zastępcą szefa PUBP i awansowany do rangi porucznika UB. Jego działalność jako funkcjonariusza UB obejmowała śledztwa, a ponadto pełnił funkcję tłumacza. Najprawdopodobniej motywem wstąpienia Żubryda do pracy w UB był zamiar prowadzenia podwójnej roli w komunistycznej służbie i chęć instalowania w niej działaczy konspiracji niepodległościowej. Przypuszczalnie w momencie, gdy nastąpiło zdemaskowanie podwójnej działalności (miał zostać o tym uprzedzony informacją z WUBP w Rzeszowie tudzież przejąć rozkaz o swoim zwolnieniu ze służby), zorganizował nieobecność większości funkcjonariuszy w siedzibie PUBP w danym dniu i 8 czerwca 1945 bez uprzedzenia porzucił miejsce zatrudnienia, a odchodząc doprowadził do uwolnienia dwóch aresztantów podejrzewanych o przynależność do AK, których wyprowadził z więzienia w Sanoku. Miał zabrać ze sobą kilka sztuk broni palnej i nie zatrzymywany przez nikogo, wraz ze swą grupą oddalił się samochodem ciężarowym w stronę Krosna i ukrywał się w okolicach Bażanówki (tam czekała na niego żona i przyszli żołnierze jego oddziału). Następnego dnia po ujawnieniu ucieczki, funkcjonariusze UB aresztowali w sanockiej kamienicy przy ulicy Sobieskiego teściową Żubryda Stanisławę Praczyńską i jego czteroletniego syna Janusza. Tuż po tym Antoni Żubryd na spotkaniu z kierownikiem komórki likwidacyjnej Obwodu AK Sanok, Władysławem Dąbkiem zaproponował plan dokonania zamachu na szefa PUBP w Sanoku, który został zatwierdzony. 15 czerwca 1945 Żubryd udał się do Sanoka i ubezpieczany przez trzech współpracowników , późnym wieczorem tego dnia, przy wejściu do budynku siedziby Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Sanoku dokonał zamachu na jego szefa, ppor. Tadeusza Sieradzkiego. Następnie cała czwórka powróciła do Jaćmierza. W późniejszym czasie partyzanci

SBO NSZ „Zuch” Członkowie oddziału : • Antoni Żubryd – dowódca oddziału • Mieczysław Kocyłowski ps. „Czarny”, zastępca dowódcy batalionu • Kazimierz Kocyłowski ps. „Kozak”, „Wichura”, dowódca 3 kompanii • Janina Żubryd z d. Praczyńska ps. „Janek” • Henryk Książek ps. „Brodacz”, chorąży • Tadeusz Lipski ps. „Granit”, „Puchacz”, dowódca 3 kompanii • Władysław Skwarc ps. „Krzew” • Władysław Kudlik • Władysław Stefkowski ps. „Rura” • Michał Oleksiak ps. „Hajduk” • Stanisław Kabala ps. „Sosna” • Leon Florek ps. „Bebek” • Rudolf Poliniewicz • Michał Skoczułek, • Adam Płaza , • Tadeusz Janusz, • Bolesław Sokołowski.

W okresie działalności partyzanckiej dochodziło również do współpracy batalionu z 34 Pułkiem Piechoty LWP, m. in. w dostawach oraz remontach broni oraz wspólnych akcjach przeciwko UPA. W okresie tym wielu żołnierzy oraz oficerów zdezerterowało z wojska i zasiliło oddziały partyzanckie. Oddział "Żubryda" został rozbity przez pracowników Informacji Wojskowej z 8 Dywizji Piechoty, którzy wprowadzili do oddziału własnych ludzi. Antoni Żubryd zginął wraz ze swoją żoną, zamordowany przez agenta UB Jerzego Vaulina ps. "Mar" we wsi Malinówka k. Brzozowa. Tego samego dnia został aresztowany jego 5 -letni syn Janusz. Obecnie pan Janusz Niemiec jest częstym gościem spotkań i organizowanych prelekcji przez oddz. terenowe IPN. Janusz Niemiec

Literatura W 2001 roku Jerzy Vaulin wysłał do Janusza N. , syna Antoniego Żubryda list, w którym wyjaśnił, że zabicie jego ojca sprawiło mu przyjemność i może o tym otwarcie mówić, ponieważ sprawa się przedawniła. W tym samym roku Iwona Bartólewska nakręciła film dokumentalny poświęcony losom Żubrydów, lecz jego wyświetlenie w telewizji zostało zablokowane przez Vaulina pod zarzutem wykorzystania "utworu literackiego" w postaci listu. Mjr Antoni Żubryd „Zuch” (1918 - 1946) - część 1 Mjr Antoni Żubryd „Zuch” (1918 - 1946) - część 2 Jerzy Vaulin

Dziękuję za uwagę ! Autor: Karolina Kwiatkowska