Anton Boisen een theologisch onderzoek Cor Arends geestelijk
Anton Boisen een theologisch onderzoek Cor Arends, geestelijk verzorger GGZ-centraal/ Symfora Spiegel van de ziel 22 maart 2010
promotie-onderzoek in de theologie : geloofsconstructies bij Boisen Vraagstelling: is een theologische waardering van de religieuze waan mogelijk? • Dr. T. van den Hoogen Radboud Universiteit Nijmegen • Dr. J. Corveleijn K. U. Leuven
Biografieen en (religieuze) wanen • Daniel Paul Schreber – Denkwurdigkeiten eines Nervenkranken. • Augustinus – Belijdenissen. • Georges Bataille – de innerlijke ervaring • Wouter Kusters – pure waanzin. • Kaplan (1964), Peterson (1982), Porter (1987 en 1991). • P. C. Kuiper, Ver heen. • Jan Hanlo, zonder geluk valt niemand van het dak. • Haasnoot, Siebelink, A. Visser – De laatste dagen
Anton Boisen 1876 -1965 1897 arbutus Yearbook (indiana university) 80 jaar, 1956
Betekenis Boisen • “vader”van de klinisch pastorale vorming (CPE) • Methodiek van participerende observatie, caserecords • Living human documents • Eigen crises is de lens/ frame voor het begrip van de betekenis van de psychose • Psychose kan van religieuze en theologische betekenis zijn • Eerste geestelijk verzorger in de psychiatrie
Vraag voor vandaag Kan een psychose een religieuze ervaring genoemd worden?
Indeling bespreking Boisen • Biografie • Crises en wanen • De waan als bron van theologische ontwikkeling
Biografie • Oudste kind van Amerikaanse moeder en geëmigreerde Duitse vader, een jongere zus • Vader: Noordduitsland/ Deens, Luthers, leraar Duits, zwak karakter • Moeder: presbyteriaans, studente Duits, komend uit een lange traditie van handel, wetenschap en predikanten, sterk karakter • Zus Marie-Louise is briljant, aldus Boisen • Sterke invloed van opa Wylie, reverend Covenant Reformed Presbyterian (calvinistisch).
Jeugd • • Vader sterft wanneer Anton 7 jaar is blind aan linkeroog op bijna achtjarige leeftijd Stille, eenzame jongen Strenge opvoeding door moeder en opa Wylie.
Adolescentie • • BA moderne talen indiana university Pensylvania 1897 Kennismaking met psychologie van William James 1905 (ba) master forestry, houtvester 1908 call for ministry 1912 Presbyterian minister, later Congregational church 2 jaar in europa met het amerikaanse leger 1917/1919 1924 chaplain in Worcester 1925 vier theologiestudenten in het ziekenhuis: start CPE • Vanaf 1920 crises, opnames.
1902 Alice Batchfelder “ She was a gifted woman. Her compassion for me, her wisdom, her courage, and her unswerving fidelity have made possible the measure of success I have experienced, exploring the inner world of mental disorder and religious experience. " She represented a mysterious, mediumistic, figure who never became a real person. Imagine, Boisen, the rigid, preoccupied, and distant personality on the one hand, and Alice, the “guardian angel, ” the “unreachable star, ” the “guiding hand of God” on the other - not a match made in heaven. The failure of this relationship was Anton's deepest sadness and grief for most of his adult life. ”
Religieuze achtergronden vanuit thuis • • Losmaking van calvinistische zekerheid Openheid voor wetenschap Darwin en evolutie Schotse verlichting: Hume , pragmatisme James Luthers persoonlijk geloof via vader
Trailing arbutus epigaea repens
Belangrijkste publicaties • The exploration of the inner world 1936 • Religion in crisis and custum (1945) • Out of the depth. An autobiographical study of mental disorder and religious experience. (1960) Zie : www. archive. org Voor out of the depth en religion in crisis
Invloeden vanuit opleiding • Duitse hermeneutiek : Schleiermacher, Kant, Ritschl, Harnack • psychologie als nieuwe gesprekspartner theologie • Religieuze kaart: Evangelicals – presbyterian – personalistisch – empirisme • Bewonderde: George Fox, John Bunyan, Emmanuel Swedenborg • mystiek als psychologisch verschijnsel • Freud, Jung • Verwant aan Seward Hiltner, Paul Tillich, Reinhold Niebuhr, Paul Ricoeur
Twee grootste crises • 1920 - 1922 : crisis opname Aanleiding : Statement of faith voor Brooklyn New York Presbytery. Boisen schreef het Statement of belief • 1930 crisis Albert W.
waanbeelden • • Family of four Weak and strong Fellowship of the best – idees de grandeur Larger personality : voorouders
Weak – strong • Na eeuwen van crossbreeding is de sterke volledig uitgeput geraakt en is de zwakke sterk genoeg om de eigen rol op zich te nemen. • Een nieuw tijdperk is aangebroken: na die van het vlees, nu van de Geest. Anton is de nieuwe Christus. • Stroeken: Verlangen dat vader sterk zou zijn, Anton eveneens en de moeder en Alice zwak (p. 101)
Larger personalities • • • Maria Magdalena, Dante George Fox, Bunyan, Wesley, Swedenborg Paulus Ezechiel, Jeremia Jezus
Jezus • E. Schweitzer: Jezus heeft gezegd de Messias te zijn. (Die psychiatrische Beurteilung Jesu, 1933). • Boisen wil duidelijk maken op grond waarvan Jezus dat kan claimen: • Jezus had dezelfde constructive experiences als B. : • Doop in de Jordaan, verzoeking in de woestijn, ervaringen, gedaanteverandering op de berg.
Fellowship of the best • • Afkeer van de zonde Instinctual drives overwonnen Geestelijke eenheid met de besten Geen vicarious atonement, maar bekering, wedergeboren worden.
Ziekte-inzicht: waan wordt bron van zijn inzet als chaplain • Crisis van 1930 brengt gedachte van divine obedience • De crises zelf waren waanzinnig, maar de uitkomt was positief: unifying. • Religious experience of the constructive type, niet organisch, moreel van aard.
Voorlopige beoordeling Boisen • Vorm van civil religion? • Zijn persoonlijkheid: q. Diepe splitsing in zijn persoon: lichaamsvijandig – extreme gehoorzaamheid aan God q Grensoverschrijdend in relaties, m. n. met Alice B. q Moralisering van het geloof q Afwezigheid ‘genade’.
Is psychose (te vergelijken met) religieuze ervaring? Nee: • Een psychose is verlies van besef van tijd, plaats en relatie • Vaak zeer angstige beleving van depersonalisatie • Blijvende kwetsbaarheid voor stress
Is psychose (te vergelijken met) religieuze ervaring? Ja • De fenomenen lijken op elkaar • Mogelijk zelfde neurologische basis • Kan ook als bekering en openbaring beleefd worden
Dichotomie psychiatrie - theologie § Strijd om domein van religieuze ervaring § Duiding mystiek, extase, visioenen § Stemmen – de stem.
Twee wegen • Psychose gijzelt de religieuze ervaring en het geloof: “It is as if the neurophysiological disturbances of the limbic epilepsy hijack the cerebral circuits that underlie religious feelings and expression” (Trimble Soul in the brain, p. 158). • Religie/ geloof is de kracht bij uitstek om psychotische beelden op te wekken én te kanaliseren.
Conclusie : theologische bijdragen aan het debat • Bezinning op het lichaam – schepping • geloof/religie als een subjectief verworven goed stuit op haar grenzen • Herstel relationaliteit in geloofsconstructies en gemeenschappen • Niet waarheidsvraag, maar herstel relationaliteit is van belang : geloof heeft een geloofsgemeenschap nodig
- Slides: 28