ANT 311 Beslenme lkeleri ve Beslenme Antropolojisi Prof
ANT 311 Beslenme İlkeleri ve Beslenme Antropolojisi Prof. Dr. Timur Gültekin Email: tgultekin@ankara. edu. trin
BESLENMENİN EVRİMİ Prof. Dr. Timur Gültekin
• Bir şeyin kökenini bilemez iseniz, geleceğe yönelik doğru yorum da yapamazsınız! Bu nedenle geçmişten zamanımıza kısa bir yolculuk yapalım.
• Araştırmacılar, beslenme biçimindeki değişimlerin insanın evriminde önemli bir rol oynadığını düşünüyorlar. • Başka özelliklerimizin yanısıra, bizi primat akrabalarımızdan farklı kılan en önemli özelliklerimizden biri, beslenme biçimimiz.
Soru • İnsanların diğer primatlardan farklı yanları nelerdir? • İnsan diğer primatlardan neden farklılaşmıştır?
• İnsanlarla diğer primatlar arasındaki farklılaşma beslenme biçimimizle ilişkilimidir? • İnsan çok esnek bir beslenme rejimi uygular tek düzine bir beslenme yoktur • Alınan enerjiyle harcanan enerji arasındaki orantının, yaşamını sürdürme ve çoğalma bakımından önemli uyumsal sonuçları vardır.
• Çevre koşulları, canlını enerjisinin ne kadarını yaşamını sürdürmeye, ne kadarını çoğalmaya harcayacağını etkiler. • Güç koşullarda yaşamda kalabilmek için daha fazla enerji gerekir. Yine de, canlının amacı her zaman aynıdır; türünün uzun dönemli başarısını güvenceye almak için yeterli kaynak sağlamak. • Canlıların besinlerden aldığı enerjiyi nasıl elde ettiklerine ve nasıl harcadıklarına bakarak, doğal seçilimin nasıl bir evrimsel değişim yarattığını anlayabiliriz.
İki Ayak Üzerinde Yürümek • İnsanların iki ayak üzerinde yürümeye başlamalarındaki faktörler? Çevrenin etkisi İki ayak ve dört ayak yürümeden kaynaklanan enerji farklılığı
• Afrika’da çevre koşullarına bağlı olarak gelişen kuraklık sonucu besinleri topluca bulmak zorlaşmıştır. • Bazı yiyecekler ulaşmak ve hayatta kalmak için uzun mesafeler almak gerekir. • İki ayak üzerinde yürümek besin bulmak için harcanan enerjiyi azaltmada önemli rol oynamıştır
Büyük Bir Beyin • Beslenme açısından bakıldığında beynin en ilginç özelliği, öteki dokulara göre tükettiği enerji miktarı. • Bir birim beyin dokusu, aynı miktardaki kas dokusuna göre yaklaşık 16 kat daha fazla enerji tüketiyor. • Öteki primatlarla karşılaştırıldığında insan, bedenlerine oranla çok daha büyük bir beyne sahip.
Evrimsel Süreçte Beyin Hacmimiz • Bu artışı nasıl açıklarız? • Çok enerji harcayan bir beyin
• Biz insanlar, günlük enerji gereksinimimizin % 20 – 25’ini beynimiz için harcıyoruz. (Öteki primat türlerinde bu oran % 8 -18; başka memelilerdeyse % 3 -5. )
SORU • Bu kadar çok enerji harcayan bir beyin nasıl evrimleşti?
• Biz insanlar da, hem bedenlerimize oranla en büyük beyne sahibiz, hem de en zengin biçimde besleniyoruz. • Araştırmacılar, günümüzde yaşayan avcıtoplayıcıların, enerjilerinin % 40 -60’ını hayvansal besinlerden aldıklarını hesaplamışlar. Öte yandan, örneğin şempanzelerde bu oran % 5 -7.
Et yemenin önemi • İnsan evriminde iki önemli konu – Diyetimizde etin ilerleyici bir biçimde girmiş olması – Avcılığın başlaması • Et, vücudumuzun ihtiyacı olan besinlere kolayca ulaşmasını sağlar • Bitki yönlü beslenmeden daha çok et tüketimine yönelik bir diyet
• Daha büyük beyinler, daha karmaşık toplumsal davranışların ortaya çıkmasını; karmaşık toplumsal davranışlarsa, yiyecek bulma yöntemlerinin gelişmesini ve daha iyi beslenmelerini sağladı. Daha iyi beslendikçe de beyinleri büyüdü. . .
İki önemli değişiklik 1 - Diyet kalitesindeki iyileşme 2 - Vücut bileşimindeki değişiklik
1 - Diyet kalitesindeki iyileşme • Diet kalitesi = enerjik veya diyetteki besin yoğunluğu • Diyet kalitesindeki artışlar – Diyet yapısının değişmesi-içerik olarak • Örneğin- ne yediğin önemli • veya – Gıda modifiyesi • Hazırlama, pişirme veya genetik oynamalar
Genel Primat Beslenme Örüntüsü Küçük Primatlar • Az enerjiye ihtiyaç duyarlar fakat birim kütle miktarı olarak fazla enerjiye ihtiyaçları vardır • Tükettikleri gıdalar sınırlı fakat yüksek kalitededir. Büyük Primatlar • Toplam enerji ihtiyacı yüksek fakat enerji tüketimi kütleye göre az tüketim • yaygın olarak bulunan gıda tüketimi fakat besleyicilik açısındna düşük değerli gıdalar.
İnsanın beslenme biçimi nasıl?
Primat Perspektifinden İnsan • Büyük beyin-yüksek enerji ve daha iyi ve kalitede beslenme
FOSİL KAYITLAR • Beyin Büyüklüğündeki en büyük artış Homo genusunda karşımıza çıkıyor yaklaşık olarak 2. 0 -1. 7 milyon yıl önce
Dişler ve Çene KNM-ER 3733 • Homo erectus • Zengin ve kalorisi yüksek gıda tüketimi. • Daha az bitki ve daha fazla hayvansal ürün. • Kanıtlar – Australopithecinlere göre daha küçük dişler ve çene ---fakat daha büyük vücut
2. Vücut bileşimindeki değişim • Yağ ve kas dokusunda göreli değişiklikler beyinin ihtiyacı olan enerjiyi karşılamada yardımcı olmuş olabilir. – Daha Fazla yağ – Daha az kas
İnsan-Kas ve Yağ • Diğer pimatlara oranla vücut hacmi bakımından az iskelet kası – Diğer primatlara göre daha az iskelet kası.
Diğer memelilere göre daha yağlı • Bebeklik çağında ihtiyaç duyulan enerjiyi nereden sağlarız? • Doğumdan sonra yağ kazanımı devam eder. .
Doğumda Vücut Yağ miktarı (%) • At 15 -16% humans İnsanın Doğumdaki vücut yağ miktarı 15 türle karşılaştırıldığında % 15 -16 oranındaki yağ miktarıyla insanın en yüksek değerlere sahip olduğu görülür
Diyetteki iyileşme - Homo erectus – Daha fazla hayvansal gıdalar – Geliştirilmiş alet teknolojisi – Avcı ve toplayıcılıkla ilgili yiyecek paylaşımı. – Ateşi kullanma ve yemek yapma ve pişirme • Yiyecekleri daha sindirilebilir hale getirmiştir • Pişirme işleviyle yiyeceklerdeki kalorinin daha kullanılabilir hale gelmesi sağlanmıştır.
Yumrular-Kökler • Yumrular ve kökler yaklaşık 2 my önce de Afrika kıtasında bulunuyordu. • Sopa ile kazarak derindeki yumrulara erişmek mümkündür. • Ateşin kontrolü sayesinde bu yumrular pişirilmeye başlanmıştır. – Sindirimi zor olan bu yumrular daha kolay sindirilebilir-tatlı ve emilimi daha kolay bir hale gelmiştir. •
Bulgular - 1 • Bugüne kadar sopayla kök kazıp çıkarmaya yönelik bir buluntu ele geçmemiştir.
Bulgular - 2 • Pişirme-enerji alımıbeyin hacmi artışı arasındaki ilişki tespit edilmiştir.
Bulgular 3 • Hominidler ateşi ne zaman kullanmaya başladılar?
Beyin gelişimiyle ilgili sonuçlar • 1. Diyetteki iyileşme • probably resulted from – Diyet içeriğinin değişmesi • daha fazla et tüketimi • combined with – Gıda modifiyeleri • Yiyecek teknolojisindeki değişim • Ateşin kullanılması ve pişirme – Besin paylaşımı • 2. Vücut Bileşimindeki değişiklik • Vücudumuzda ne tür değişimler oldu? – Vücut yağ miktarında artma – Kas kütlesinde azalma • Bu durumun beyin gelişimi üzerine etkisi – Daha az kas ve daha fazla yağ demek, toplam enerji giderimizin azalması demektir. Metabolik olarak kaslar yağlara göre daha fazla enerjiye ihtiyaç duyarlar.
Beyin gelişimi için gerekenler • Daha fazla konsantre enerjiye ihtiyaç duyulmaktadır. • Yeteri düzeyde – Yağ asitleri • DHA and AA
Yeteri kadar yağ asitlerini nasıl elde ettik?
Evaluations • Balık – Zengin DHA ve AA fakat enerji yok – Balıkçılığın önemi insan evriminde gittikçe artmıştır. • Bitkisel Gıdalar – Enerji yoğunluğu düşük ve çok az oranda DHA ve AA bulundururlar. • Yağ miktarı fazla Geviş getiren hayvanlar – Yüksek enerji iz miktarda DHA ve modarete AA • Kas miktarı fazla geviş getiren hayvanlar. – AA için iyi bir kaynak, Fakat DHA ve enerji için bunu söyleyemeyiz. Lauren Cordain, Ph. D
Yağ asiti kaynakları • Leş ile beslenmek – Temel DHA ve AA kaynağı • Hayvan leşlerinden özelikle uzun kemiklerden elde edilen kemik iliği – Temel enerji kaynağı
Tanzan’yanın Serengeti bölgesinde yapılan araştırmaya göre 260 büyük otobur karkasları üzerinde çalışılmış. • Karnivorların bu karkaslarla nasıl beslenmişlerdir? • Karnivoarlar en son tükettikleri kısım kemik iliği ve baş bölgesidir • Genellikle kemik iliği ve baş bölgesi terkedildiği için insanlar için rahat tedarik edilebilir.
100. 000 -30. 000 yılları arasında meydana gelen kültümüzdeki yaratıcı atılımları nasıl açıklayabiliriz?
Kültürel patlama-yaratıcılık Orta ve Üst Paleolitik geçiş • Yaratıcılık, din, savaş, sanat ve belki müziğin aniden ortaya çıkması • Beyin büyüklüğü artış ile bağlantılı değildir Daha iyi bir letişim • Yağ asitleri önemli David F. Horrobin, MD, Ph. D
- Slides: 42